Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 3/12
POSTANOWIENIE
Dnia 8 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
w sprawie z powództwa W. M.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "C." w R.
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 marca 2012 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 10 stycznia 2012 r.,
„Czy art. 48 ust. 5 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.
o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U. Nr 141 poz. 1176 ze zm.)
stanowi lex specialis do art. 3581
§ 3 k.c. i czy w przypadkach,
o których mowa w zdaniu drugim ust. 5 art. 48 ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych tj. w przypadku nieodpłatnego
nabycia własności lokalu mieszkalnego przekazanego uprzednio
nieodpłatnie przez przedsiębiorstwo państwowe, państwową osobę
prawną lub państwową jednostkę organizacyjną przez najemcę na
podstawie art. 48 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych
wyłączona jest sądowa waloryzacja kaucji mieszkaniowej, o której
mowa w art. 3581
§ 3 k.c.?”
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Przedstawiony Sądowi Najwyższemu problem przyjęcia odpowiedniego
reżimu waloryzacji wierzytelności obejmujących zwrot kaucji mieszkaniowej prawny
wyłonił się w związku z następującym stanem faktycznym.
Powód w pozwie skierowanym przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej
domagał się zwrotu od tej Spółdzielni zwaloryzowanej kaucji mieszkaniowej, która
po wykupienie przez powoda mieszkania nie została wypłacona powodowi
w odpowiedniej wysokości. Powód od marca 1978 r. na podstawie umowy najmu
był najemcą spornego mieszkania i wpłacił wówczas kaucję mieszkaniową
w wysokości 13.929 zł. Pozwana Spółdzielnia nabyła w 1996 r. nieodpłatnie od
Spółki Węglowej S.A. (RSW SA) własność budynku, w którym znajdował się lokal
mieszkalny, a następnie w 2008 r. powód i jego żona nabyli własność lokalu
mieszkalnego na podstawie art. 48 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.
o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U z 2003 r., nr 119, poz. 11 i 6 ze zm.; cyt.
dalej jako „u.s.m.”). Pozwana przyznała, że wypłaciła powodowi kwotę 3,44 zł, gdy
RWS SA w 1996 r. przekazał Spółdzielni wpłacone przez najemców kaucje. Sąd
Rejonowy zasądził od pozwanej Spółdzielni na rzecz powoda zwrot
zwaloryzowanej kaucji po obliczeniu jej wysokości według metody wskazanej przez
powoda, wyjaśniając, że do takiej waloryzacji ma zastosowanie art. 3581
§ 3 k.c.
mimo preferencyjnego nabycia przez niego na własność lokalu mieszkalnego na
podstawie art. 48 ust.1 u.s.m.
Rozważając szczegółowo zarzuty apelacyjne Spółdzielni, a przede
wszystkim zarzut o wyłączeniu dopuszczalności waloryzacji kaucji wpłaconej przez
powoda, Sąd Okręgowy przytoczył w uzasadnieniu postanowienia z dnia
10 stycznia 2012 r. przedstawione SN zagadnienie prawne, a następnie –
w związku z treścią art. 48 ust. 5 u.s.m. – wyraził bardzo ogólnie wątpliwość,
w jakich sytuacjach możliwa byłaby waloryzacja kaucji mieszkaniowej przez
spółdzielnię mieszkaniową i na podstawie jakich przepisów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stan prawny dotyczący zasad wnoszenia i zwrotu kaucji mieszkaniowych
(w tym ich różnych metod waloryzacji w różnych okresach) jako zabezpieczenia
3
przysługującego wynajmującemu lokal mieszkalny był istotnie wysoce
skomplikowany i mógł rodzić rozbieżności interpretacyjne. Ewolucja stanu
prawnego w tym zakresie przestawiona została syntetycznie w uzasadnieniu
wyroku TK z dnia 3 października 2000 r., K 33/99 (OTK 2000, z. 6, poz.188,) (pkt 1
uzasadnienia). W orzeczeniu tym uznano art. 62 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r.
o najmie lokali mieszkalnych (t.j.: z 1998 r., Dz. U. nr 120, poz. 787 ze zm.) za
niegodny z Konstytucją w zakresie, w jakim przepis ten wyłączał możliwość
waloryzacji kaucji mieszkaniowej. W uchwale SN z dnia 26 września 2005 r.,
III CZP 58/02 (OSNC 2003, z. 9, poz.117), w której nawiązano do stanowiska TK,
wyjaśniono, że art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw
lokatorów (…)(Dz.U nr 71, poz.733 ze zm.) nie wyłącza możliwości stosowania art.
3581
§ 3 k.c. w zakresie waloryzacji wierzytelności o zwrot kaucji wpłaconej przez
najemcę przed dniem 12 listopada 1994 r.
Skoro przekazanie budynków pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej nastąpiło
zgodnie z przepisami ustawy z dnia 12 października 1994 r. o zasadach
przekazywania budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe (Dz.U
nr 119, poz. 567 ze zm.) i powód nabył nieodpłatnie własność mieszkania na
podstawie przepisu art. 48 ust. 1 u.s.m, to istotnie pojawia się kwestia prawnego
reżimu ewentualnej waloryzacji kaucji mieszkaniowej wpłaconej przez b. najemców
lokali mieszkalnych, których z podmiotem przekazującym (przedsiębiorstwem
państwowym) łączyły umowy najmu i nie doszło do takiego zwrotu w innej postaci
(np. wyniku zaliczenia kwoty kaucji na tzw. wkład mieszkaniowy). Dopiero istnienie
roszczenia o zwrot kaucji implikuje kwestie ewentualnego reżimu waloryzacji kaucji.
Problem jednak w tym, że w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia
prawnego nie wspomniano w ogóle o ustawie z 12 października 1994 r.,
kształtującej reżim zwrotu kaucji byłym najemcom, a zwłaszcza o istotnym w danej
sprawie art. 7 ust. 3 tej ustawy. Zgodnie z tym przepisem, kaucje mieszkaniowe
wniesione przez najemców przekazujący nieruchomość (budynek) wypłaca gminie
najpóźniej w dniu zawarcia umowy (przenoszącej własność, art. 4 ustawy) w takiej
wysokości, w jakiej należałoby je zwrócić najemcom w tym dniu. Reguła ta ma
zastosowanie także wówczas, gdy następuje nieodpłatne przeniesienie własności
nieruchomości na rzecz spółdzielni mieszkaniowej (art. 9 ust. 1 ustawy) i kaucje te
4
wypłacane są przez przedsiębiorstwo państwowe spółdzielni mieszkaniowej
(nowemu właścicielowi nieruchomości). W tym przypadku także obowiązuje reguła,
że kaucje te zwracane są „w takiej wysokości, w jakiej należałoby je zwrócić
najemcom”(członkom spółdzielni). W art. 9 ust. 2 uregulowano ponadto zwrot kaucji
mieszkaniowych członkom spółdzielni poprzez ich zaliczaniu ex lege na poczet
wkładu mieszkaniowego w przypadku ustanowienia na rzecz tych członków
lokatorskiego prawa do lokalu.
Jak wynika z uzasadnienia przestawionego SN pytania prawnego, Sąd
Okręgowy miał wątpliwości jedynie co do wzajemnej relacji art. 48 ust. 5 u.s.m. i art.
3581
§ 3 k.c. Tymczasem brak w tym uzasadnieniu podstawowych ustaleń
faktycznych dotyczących w ogóle możliwości zastosowania art. 48 ust. 5 u.s.m., tj.
wyjaśnienia prawnego statusu powoda w okresie od chwili przeniesienia własności
nieruchomości w 1996 r. przez RSW SA na rzecz pozwanej Spółdzielni do czasu
sprzedaży zajmowanego lokalu mieszkalnego w 2008 r. Zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem Sądu Najwyższego, przedstawione Sądowi do rozstrzygnięcia
zagadnienie prawne na podstawie art. 390 k.p.c. musi być odpowiednio powiązane
z ustaleniami faktycznymi dokonanymi przez Sąd drugiej instancji. W związku
z tym, że wymaganie takie nie zostało spełnione, Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji.