Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 391/11
POSTANOWIENIE
Dnia 15 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku R. K.
przy uczestnictwie Gminy Z., C. F., S. K.,
M. K. i A. K.-P.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 marca 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 25 stycznia 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wnioskodawca R. K. domagał się stwierdzenia, że z dniem 1 października
2005 r. nabył w drodze zasiedzenia własność nieruchomości położonej w Z. o
powierzchni 0,0135 ha, składającej się z działki oznaczonej numerem 311/2 oraz
gruntu o powierzchni około 50 m2
stanowiącego część działki nr 311/1. W
uzasadnieniu wskazał, że jego ojciec N. K. nabył przedmiotowe grunty na
podstawie nieformalnej umowy z dnia 21 maja 1945 r. od A. K., spadkobiercy
pierwotnego właściciela – D. K.
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 7 października 2010 r. stwierdził, że
wnioskodawca nabył z dniem 31 grudnia 2005 r. przez zasiedzenie własność
nieruchomości położonej w Z., oznaczonej numerem ewidencyjnym 311/3 o
powierzchni 11 m2
, dla której Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą [...], oddalił
wniosek w pozostałej części i orzekł o kosztach postępowania.
Sąd Rejonowy ustalił, że działki nr 311/1 i 311/2 powstały w wyniku podziału
działki nr 311, wydzielonej z nieruchomości składającej się z parcel gruntowych 285
i 7/1, objętych księgą wieczystą whl.[...], której współwłaścicielem w 12/24 części
był D. K. Z dniem 17 września 1947 r. udział należący do D. K. przeszedł na
własność Skarbu Państwa z mocy prawa na podstawie dekretu z dnia 5 września
1947 r. o przejściu na własność Państwa mienia pozostałego po osobach
przesiedlonych do Z.S.R.R. (Dz. U. Nr 59, poz. 318 ze zm.). W 1974 r. Skarb
Państwa zezwolił na urządzenie na działce nr 311 drogi dojazdowej do sąsiednich
nieruchomości. Sąd Rejonowy prawomocnym wyrokiem z dnia 25 lutego 1976 r.,
sygn. akt 177/76/C, nakazał N. K. wydanie Skarbowi Państwa działki nr 311; bramę
zagradzającą przejazd przez tę działkę usunięto w 1985 r. Działka nr 311/1 w 1987
r. została oddana w użytkowanie wieczyste I. G., zaś działka nr 311/2 uległa
komunalizacji i stanowi własność Gminy Z. Na części działki nr 311/1, oznaczonej
w projekcie podziału sporządzonym przez biegłą B. H. numerem 311/3,
wnioskodawca oraz jego poprzednik prawny od 1975 r. składują drewno z rozbiórki
domu.
3
W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Rejonowy uznał wniosek
za usprawiedliwiony jedynie w części dotyczącej działki nr 311/3, wskazując,
że składowanie na niej materiału rozbiórkowego od ponad trzydziestu lat, przy
braku sprzeciwu właściciela, stanowi przejaw samoistnego posiadania
wnioskodawcy i jego poprzednika przez okres wystarczający do zasiedzenia.
W odniesieniu do działek nr 311/2 i 311/4 - wydzielonych przez biegłą w projekcie
podziału działki nr 311/1 – stwierdził natomiast, że bieg terminu ich zasiedzenia
uległ przerwaniu do 1985 r. wskutek wytoczenia przez Skarb Państwa powództwa
o ochronę własności i egzekucji wyroku uwzględniającego to powództwo (art. 123
§ 1 k.c.), zaś po tej dacie posiadanie nie zostało przywrócone wnioskodawcy.
Sąd Okręgowy postanowieniem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił
apelację wnioskodawcy wniesioną od postanowienia Sądu Rejonowego w zakresie
oddalającym wniosek. Podzielił zarzut skarżącego, że w sprawie niniejszej nie ma
zastosowania art. 123 § 1 k.c., gdyż art. 177 k.c. obowiązujący do dnia 1
października 1990 r. wyłączał możliwość nabycia własności nieruchomości
państwowej przez zasiedzenie. Przyjął, że skoro w okresie tym nie biegł termin
zasiedzenia, to nie mógł on ulec przerwaniu. Stanął jednak na stanowisku,
że zaskarżone postanowienie odpowiada prawu. N. K. nie przyjmował do
wiadomości, że własność gruntów objętych wnioskiem przeszła na Skarb Państwa
i nie godził się z tym stanem rzeczy. Okoliczność ta jak również sposób, w jaki
wszedł on w posiadanie tych gruntów, nie pozwalają przypisać mu, a konsekwencji
– również wnioskodawcy, przymiotu posiadacza w dobrej wierze. Wysoce wątpliwe
jest, że w ogóle byli oni posiadaczami samoistnymi, gdyż w stosunku do tych
gruntów Skarb Państwa podejmował określone decyzje, zezwalając na urządzenie
drogi dojazdowej do nieruchomości sąsiedniej, budowę sieci wodociągowej
i budowę domu, czy też odmawiając wnioskodawcy oraz jego poprzednikowi
sprzedaży spornej działki . Posiadanie przez N. K. działki nr 311 wiązało się z
korzystaniem z przejazdu i przechodu do swojej nieruchomości. Z uzasadnienia
wyroku Sądu Wojewódzkiego, oddalającego rewizję N. K. od wyroku wydanego w
sprawie 177/76/C, wynika, że zgromadzony tam materiał dowodowy nie dawał
podstaw do przyjęcia, iż N. K. wykazał posiadanie działki nr 311 od co najmniej
trzydziestu lat.
4
Sąd Okręgowy uznał za bezzasadne twierdzenia skarżącego,
że przedstawione przez niego dowody wskazują na samoistność i nieprzerwalność
posiadania przedmiotowych gruntów od 1945 r. Stwierdził przy tym, że dowody
te „w zderzeniu z dowodami przedstawionymi przez uczestników nie mają większej
mocy dowodowej tym bardziej, że przeciwko dowodom i twierdzeniom uczestników
nie przedstawiono argumentów, mogących skutecznie je obalić”. Przyjął również,
że niedopuszczalność zaliczenia do terminu zasiedzenia posiadania sprzed
21 lipca 1961 r., czyni zbędne zajmowanie się posiadaniem w tym okresie.
Zauważył wreszcie, że „nie wydaje się … w świetle zgromadzonych dowodów
pozbawione racji twierdzenie Sądu Rejonowego, że po wyegzekwowaniu wyroku
z 25.02.1976 r. nie wykazał wnioskodawca samoistności posiadania działki nr 311,
co odnosi się również do okresu po 1.10.1990 r.”.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r.
o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321 ze zm.) przez
niewłaściwe zastosowanie i art. 172 § 1 k.c. przez błędną wykładnię oraz art. 378
§ 1 k.p.c. i art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Powołując się na te zarzuty
wniósł o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego i wydania orzeczenia
stwierdzającego, że wnioskodawca nabył przez zasiedzenie własność działek nr
311/2 i 311/4 z dniem 1 października 2010 r. albo przekazującego sprawę temu
Sądowi do ponownego rozpoznania,
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 172 k.c., do nabycia własności nieruchomości w drodze
zasiedzenia konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek: samoistnego
i nieprzerwanego posiadania oraz upływu ustawowego terminu. Samoistnym
posiadaczem nieruchomości w rozumieniu art. 172 k.c. jest ten, który nią włada jak
właściciel (art. 336 k.c.), a więc wykonuje uprawnienia składające się na treść
prawa własności (art. 140 k.c.). Nabycie posiadania w dobrej lub złej wierze nie
stanowi samodzielnej przesłanki zasiedzenia nieruchomości, lecz decyduje
o długości terminu zasiedzenia. Zasiedzenie następuje z upływem
dwudziestoletniego terminu, gdy posiadanie zostało nabyte w dobrej wierze
5
(art. 172 § 1 k.c.). Natomiast w razie uzyskania posiadania w złej wierze
obowiązuje dłuższy, trzydziestoletni termin zasiedzenia (art. 172 § 2 k.c.).
Rozstrzygające znaczenie ma stan dobrej lub złej wiary w chwili uzyskania
posiadania. Z przytoczonych unormowań wynika, że oddalenie wniosku
o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie może nastąpić w razie
jednoznacznego uznania przez sąd, że choćby jedna z wymienionych przesłanek
zasiedzenia nie została spełniona.
W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd Okręgowy poddał
w wątpliwość możliwość przypisania wnioskodawcy oraz jego poprzednikowi
przymiotu posiadaczy samoistnych działki nr 311 zarówno przed, jak i po wejściu
w życie ustawy z dnia 28 lipca 1990 r., uchylającej art. 177 k.c. (str. 7 i 9).
Jednocześnie wskazał, że ich posiadanie nie miało cech samoistności, gdyż było
związane z korzystaniem z przejazdu i przechodu do swojej nieruchomości (str. 8).
Trafnie zarzucił skarżący, że wskazany sposób korzystania z działki nr 311/2,
wydzielonej z działki nr 311, nie sprzeciwia się uznaniu go za przejaw wykonywania
uprawnień właścicielskich (art. 140 k.c.). Ocena ta budzi zastrzeżenia wobec
jednoczesnego dostrzeżenia przez Sąd Okręgowy, że poprzednik wnioskodawcy nie
akceptował przejścia własności tej działki na rzecz Skarbu Państwa, a jednocześnie
nie tylko z niej korzystał, ale podejmował również czynności związane z utrzymanie
jej w należytym stanie. Samoistny posiadacz rzeczy w złej wierze nie pozbawia
swego posiadania przymiotu samoistności z powodu zwrócenia się do właściciela
rzeczy z ofertą nabycia jej własności (zob. postanowienia Sadu Najwyższego: z dnia
28 kwietnia 1999 r., I CKN 430/98, OSNC 1999, nr 11, poz. 198 oraz z dnia15
października 2010 r., V CSK 65/10, nie publ.). Cechy samoistności posiadania
wnioskodawcy nie odbiera jeszcze sam fakt, że w odniesieniu do spornych gruntów
Skarb Państwa podejmował określone decyzje. Skutku takiego nie można również
wiązać z usunięciem bramy zagradzającej przejazd przez działkę nr 311 bez
jednoznacznego ustalenia, czy było to wynikiem egzekucji wyroku uwzględniającego
roszczenie windykacyjne i czy rezultat ten był równoznaczny z utratą posiadania
przez poprzednika wnioskodawcy.
Sąd Okręgowy, dokonując oceny charakteru posiadania wnioskodawcy,
wyszedł z odmiennych założeń, upatrując w przytoczonych okolicznościach
6
przeszkodę do uznania tego posiadania za samoistne. Wysnutej ostatecznie w tym
zakresie konkluzji nie wyraził jednak w sposób stanowczy. Wskazuje na to zarówno
sposób jej ujęcia, jak i równoległe podjęcie rozważań w przedmiocie dobrej lub złej
wiary wnioskodawcy oraz jego poprzednika, bezprzedmiotowych w przypadku
odmowy ich posiadaniu przymiotu samoistności. Wobec braku jednoznacznego
przesądzenia powyższej kwestii, przy zastosowaniu właściwych - z punktu widzenia
art. 172 k.c. – kryteriów oceny, niemożliwe jest skuteczne odparcie zarzutu błędnej
wykładni tego przepisu, a w konsekwencji również pozostałych zarzutów
podniesionych w skardze kasacyjnej.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 orzekł, jak
w sentencji.