Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 371/11
POSTANOWIENIE
Dnia 14 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z wniosku M. Ś.
przy uczestnictwie M.G.
o ustanowienie drogi koniecznej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 14 marca 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 16 lutego 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 2 lutego 2011 r. obciążył służebnością
drogi nieruchomość uczestnika postępowania M. G., w ten sposób, że zarządził
przeprowadzenie drogi koniecznej przez działkę 667 szlakiem uwidocznionym na
ewidencjonowanej mapie, sporządzonej na polecenie Sądu przez biegłego geodetę
oraz ustalił okresowe coroczne wynagrodzenie w kwocie 579 zł.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 16 lutego 2011 r. w częściowym
uwzględnieniu apelacji uczestnika postępowania podwyższył ustalone
wynagrodzenie do kwoty 628,22 zł.
Uczestnik postępowania wniósł skargę kasacyjną w tym zakresie, w jakim
oddalono jego apelację. Zarzucając naruszenie art. 145 k.c. domagał się uchylenia
w tym zakresie postanowienia Sądu Okręgowego i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota skargi kasacyjnej sprowadza się do twierdzenia, że użyte w art. 145
k.c. sformułowanie "za wynagrodzeniem" oznacza jedynie obowiązek jednorazowej
zapłaty, a wyklucza ciągłą, okresową odpłatność, oraz że sposób zapłaty
wynagrodzenia aprobowany przez Sąd Okręgowy należy wskutek tego uznać –
w świetle powołanego wyżej przepisu - za niedopuszczalny.
Powyższego poglądu niepodobna podzielić. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
postanowienia z dnia 17 stycznia 1969 r. (III CRN 379/68, OSNCP 1969, nr 12,
poz. 223) wskazał, że wynagrodzenie może mieć często i właśnie często ma
charakter świadczeń okresowych, a nie świadczenia jednorazowego. Gdyby więc
ustawodawca zamierzał wprowadzić tylko jednorazowe wynagrodzenie, to
niewątpliwie musiałoby to znaleźć wyraz w treści art. 145 k.c. Zaniechanie zaś
umieszczenia w kodeksie cywilnym odpowiednika art. 34 pr. rzecz. nie może
świadczyć o niedopuszczalności przyznania za ustanowienie służebności drogi
koniecznej wynagrodzenia w postaci świadczenia okresowego, skoro nie wynika to
z treści art. 145 k.c., w szczególności skoro wynagrodzenie ze swej istoty może
mieć także formę takiego świadczenia. Stanowisko to podziela w pełni także skład
Sądu Najwyższego rozpoznający skargę kasacyjną w niniejszej sprawie.
3
Godzi się dodać, że zasadnie zauważa się w literaturze, w nawiązaniu do
powyższej argumentacji, że pominięcie w kodeksie cywilnym instytucji ciężarów
realnych oznacza jedynie pozbawienie wierzyciela możności zabezpieczenia
rzeczowego swej wierzytelności, polegającej na powtarzających się świadczeniach.
Brak możności zabezpieczenia w ten sposób tejże wierzytelności nie upoważnia do
wniosku, że kodeks cywilny w księdze drugiej, normującej własność i inne prawa
rzeczowe, nie zna wynagrodzenia w postaci świadczeń powtarzających się, a co za
tym idzie, że nie dopuszcza przyznania świadczeń powtarzających się tytułem
wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej. Natomiast
niemożność zabezpieczenia rzeczowego wynagrodzenia w formie świadczeń
powtarzających jest wskazaniem dla szczególnego rozważenia na tle konkretnych
okoliczności faktycznych przyznania za ustanowienie służebności drogi koniecznej
wynagrodzenia w tej postaci.
I dalej, nie jest przekonywający argument przeciwko przyznaniu za
ustanowienie służebności drogi koniecznej wynagrodzenia w postaci świadczeń
powtarzających, że przepisy kodeksu cywilnego w zakresie prawa rzeczowego
w ogóle nie przewidują takiej formy świadczenia. Przepisy te bowiem (obok art.
145k.c., art. 151, 205, 291 k.c.) nie zawierają określenia formy wynagrodzenia
przez nie przewidzianego, w szczególności nie stanowią o tym, czy wynagrodzenia
to ma formę świadczenia jednorazowego, czy okresowego. To oznacza, że za
poprawne rozumowanie trzeba uznać takie, które z braku określenia formy
wynagrodzenia wyprowadza wniosek o dopuszczalności wynagrodzenia także
w postaci świadczenia okresowego.
Racje mają Sądy niższej instancji, że w sprawie występują szczególne
okoliczności przemawiające za przyznaniem wynagrodzenia w formie świadczeń
powtarzających. Niepodobna bowiem pominąć, że ustanowiony szlak drogowy od
lat stanowi, według wiążących Sąd Najwyższy ustaleń faktycznych, „naturalnie
wyznaczoną” drogę dojazdową wykorzystywaną w sposób powszechnie dostępny.
Posiada nazwę nadaną przez Urząd Gminy odnotowywaną na oficjalnych spisach
ulic i mapach. W tej sytuacji, gdy ten szlak jest traktowany jak droga publiczna,
w tym przez Urząd Gminy, zasadne jest założenie, iż jego stan prawny jest
4
przejściowy, a to przemawia za przyznaniem wynagrodzenia w postaci świadczenia
okresowego.
Odnośnie zarzutu naruszenia art. 145 k.c. przez zaniżenie orzeczonego
wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej wypada zauważyć,
że kodeks cywilny nie wskazał kryteriów prowadzących do ustalenia jego
wysokości. Nie budzi zaś wątpliwości że wysokość tego wynagrodzenia jest
zależna od okoliczności danego wypadku. W okolicznościach sprawy
wynagrodzenie przyznane za samo ustanowienie służebności drogi koniecznej ma
jakby charakter zapłaty („ceny”) za możność korzystania z drogi i ustalenie jego
wysokości na poziomie opłaty rocznej przy użytkowaniu wieczystym nie narusza,
wbrew stanowisku skarżącego, art. 145 k.c.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.
db