Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 28 MARCA 2012 R.
II KK 211/11
Złożenie nieprawdziwego oświadczenia co do tożsamości,
obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania, stanowi
wykroczenie określone w art. 65 § 1 k.w.; wykroczenie to dotyczy sprawcy,
który umyślnie za pomocą słowa lub pisma wprowadza w błąd organ
państwowy lub instytucję upoważnioną z mocy ustawy do legitymowania;
można się go również dopuścić przez zatajenie prawdziwego stanu rzeczy.
Przewodniczący: sędzia SN J. Szewczyk (sprawozdawca).
Sędziowie: SN K. Klugiewicz, SA (del. do SN) H. Komisarski.
Prokurator Prokuratury Generalnej: K. Parchimowicz.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 28 marca 2012 r. sprawy
Aldony S. i innych oskarżonych z art. 272 k.k. i innych, z powodu kasacji,
wniesionej przez Prokuratora Okręgowego w W. od wyroku Sądu
Okręgowego w P. z dnia 15 kwietnia 2011 r., utrzymującego w mocy wyrok
Sądu Rejonowego w P. z dnia 7 września 2010 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok Sądu
Rejonowego w P. i sprawę p r z e k a z a ł temu Sądowi do ponownego
rozpoznania (...).
2
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem z dnia 7 września 2010 r., Sąd Rejonowy w P. uniewinnił
Aldonę S. i innych oskarżonych o popełnienie przestępstw z art. 272 k.k.
oraz Annę N. i Urszulę K., które były oskarżone o popełnienie przestępstw z
art. 13 § 1 w zw. z art. 272 k.k., a także Adama K. oskarżonego o
popełnienie przestępstw z art. 272 k.k. oraz z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art.
272 k.k.
Wskazany wyrok został zaskarżony przez Prokuratora Okręgowego w
W., który w apelacji wyrokowi Sądu pierwszej instancji zarzucił:
1) obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść
orzeczenia, tj. art.7 k.p.k., art. 366 § 1 k.p.k., art. 391 § 1 k.p.k., art. 410
k.p.k., art. 424 § 1 k.p.k., a w konsekwencji wydanie orzeczenia na
podstawie niepełnego materiału dowodowego i na podstawie dowolnie
ukształtowanego stanu faktycznego oraz dokonaniu dowolnej oceny
materiału dowodowego z pominięciem zasad prawidłowego rozumowania
oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, poprzez niezaliczenie do
materiału dowodowego zeznań świadka Wioletty J., sporządzenie
uzasadnienia wyroku z pominięciem w jego treści analizy
przeprowadzonych dowodów w postaci potwierdzeń odbioru decyzji
Prezydenta Miasta P. przez oskarżonych, pominięciu w ustalonym stanie
faktycznym okoliczności doręczenia wskazanych decyzji, oparcie się na
fragmentarycznych zeznaniach Izabeli W., Marcina C. i Moniki P.,
ocenionych przez Sąd sprzecznie z ich rzeczywistą treścią i w kierunku
zmierzającym do uniewinnienia oskarżonych,
2) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia
i mający wpływ na jego treść, poprzez niesłuszne uznanie przez Sąd, iż
zachowanie oskarżonych nie wyczerpuje znamion zarzucanych im
przestępstw, gdyż wydanie decyzji orzekających o wpisaniu oskarżonych w
3
określonym obwodzie głosowania nie było skutkiem podstępnych działań a
jedynie przedłożenia wniosków zawierających nieprawdziwe dane, co
skutkowało przyjęciem, iż w sprawie zaistniała negatywna przesłanka
procesowa z art. 17 § 1 pkt. 2 k.p.k., a w konsekwencji uniewinnieniem
oskarżonych na podstawie art. 414 § 1 k.p.k., podczas gdy prawidłowa
ocena zgromadzonego materiału dowodowego bezsprzecznie wskazuje, iż
wprowadzenie w błąd funkcjonariuszy publicznych miało charakter
podstępny, a oskarżeni swoim zachowaniem wypełnili wszystkie znamiona
zarzucanych im występków z art. 272 k.k., z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 272
k.k. oraz z art. 13 § 1 w zw. z art. 272 k.k.
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2011 r., zaskarżony
wyrok utrzymał w mocy, uznając apelację za oczywiście bezzasadną.
Od wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 15 kwietnia 2011 r.
kasację wywiódł Prokurator Okręgowy w W., który zaskarżył orzeczenie w
całości na niekorzyść wszystkich uniewinnionych w sprawie.
Oskarżyciel publiczny zarzucił:
1) rażące i mające wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów
prawa karnego procesowego, to jest art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k.,
polegające na nietrafnym nieuwzględnieniu – w wyniku dokonania
nienależytej kontroli odwoławczej zaskarżonego orzeczenia – zarzutów z
punktów 1 i 2 apelacji prokuratora dotyczących, mającego wpływ na treść
orzeczenia, naruszenia przepisów art. 7 k.p.k., art. 366 § 1 k.p.k., art. 391 §
1 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 424 § 1 k.p.k. oraz mającego wpływ na treść
orzeczenia błędnego przyjęcia, iż zachowanie oskarżonych nie
wyczerpywało znamion zarzucanych im przestępstw, gdyż wydanie decyzji
orzekających o wpisaniu oskarżonych w określonym obwodzie głosowania
nie było skutkiem podstępnych działań, a jedynie przedłożenia wniosków
zawierających nieprawdziwe dane,
4
2) rażące i mające wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów
prawa karnego materialnego, to jest art. 272 k.k., polegające na
niesłusznym uznaniu, iż wprowadzenie w błąd funkcjonariuszy publicznych
przez oskarżonych nie miało charakteru podstępnego, podczas gdy
oskarżeni poza złożeniem wniosku o wpis do rejestru wyborców
podejmowali również inne działania, którym to zachowaniom, prawidłowo
ocenionym, należy przypisać znamię podstępności.
Autor kasacji wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w P. i
przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Prokurator Prokuratury Generalnej na rozprawie kasacyjnej poparł kasację,
z tym że zmodyfikował wniosek końcowy przez żądanie uchylenia wyroku
Sądu Okręgowego w P. oraz utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu
Rejonowego w P. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługuje na uwzględnienie.
Trafny jest zarzut rażącej i mającej wpływ na treść wyroku obrazy art.
433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k., polegającej na błędnej kontroli
odwoławczej, skutkującej przyjęciem, iż zachowanie oskarżonych nie
wyczerpało znamion zarzuconych im przestępstw, gdyż wyłudzenie decyzji
administracyjnych o wpisaniu oskarżonych w określonym obwodzie
głosowania nie było skutkiem podstępnego wprowadzenia w błąd
funkcjonariuszy publicznych.
Jak wynika z treści uzasadnienia wyroku, Sąd odwoławczy dostrzegł
pewne uchybienia procesowe ze strony Sądu Rejonowego podniesione w
apelacji Prokuratora, jednakże przyjął, iż nie miały one wpływu na treść
orzeczenia, gdyż z pominiętych przez Sąd pierwszej instancji dowodów w
świetle całości zebranego materiału dowodowego, nie można wyprowadzić
wniosku, by zachowanie oskarżonych cechowało się taką podstępnością w
5
działaniu, która pozwoliłaby na przypisanie im popełnienia przestępstwa z
art. 272 k.k. Sąd odwoławczy uznał, iż wprowadzenie w błąd
funkcjonariuszy publicznych, co do stałego miejsca zamieszkania,
stanowiło formę zwykłego, a nie podstępnego wprowadzenia w błąd, gdyż
w działaniu oskarżonych nie dopatrzył się żadnych dodatkowych zabiegów
mających utwierdzić pracowników Urzędu Miasta P. w mylnym przekonaniu
o faktycznym miejscu zamieszkania oskarżonych. Sądy orzekające w
sprawie oceniły jednoznacznie, iż oskarżeni, wpisując do wniosku o
wydanie decyzji pozwalającej na głosowanie w innym obwodzie fałszywy
adres stałego miejsca zamieszkania, dopuścili się tylko niekaralnej
fałszywej informacji.
Zaprezentowane rozumowanie nie zostało poparte właściwą analizą
oraz oceną przesłanek trafnego rozumienia pojęcia „podstępne” użytego w
art. 272 k.k.
W doktrynie przyjmuje się, że przez podstępne wprowadzenie w błąd
rozumie się kłamliwe twierdzenia i ich upozorowanie jakimikolwiek środkami
np. pismami, zeznaniami świadków a także własnym zachowaniem (L.
Peiper: Komentarz do Kodeksu karnego, Kraków 1936, s. 405). Samo
złożenie funkcjonariuszowi publicznemu nieprawdziwego oświadczenia, co
do tożsamości, obywatelstwa, zawodu, miejsca zamieszkania, stanowi
wykroczenie z art. 65 § 1 k.w. Wykroczenie to dotyczy sprawcy, który
umyślnie za pomocą słowa lub pisma wprowadza w błąd organ państwowy
lub instytucję upoważnioną z mocy ustawy do legitymowania; może to
nastąpić również przez zatajenie prawdziwego stanu rzeczy. (Wydaje się,
że orzekające w sprawie Sądy przeoczyły przepis art. 65 § 1 k.w. w
kontekście art. 400 § 1 k.p.k.). Samo fałszywe informowanie nie jest więc
podstępem. Podstęp to zachowanie, którego celem jest oszukanie kogoś.
Wskazane wyrażenie określa także specyficzny psychiczny stosunek
sprawcy do swego czynu. Przy czym nie jest tutaj istotna jakość, forma lub
6
ilość fałszowanej informacji. Dla bytu rozważanego przestępstwa w
omawianym zakresie, ważne jest, aby informacja nie była zgodna z prawdą
i aby jako taka wywołała określony skutek. Wprowadzenie w błąd nie musi,
w szczególności opierać się na treści lub metodach, których wykrycie
wymaga uwagi wychodzącej ponad miarę przeciętną, by nie paść ofiarą
błędu (por. R. Zawłocki w: A. Wąsek red.: Komentarz do Kodeksu karnego
– część szczególna, t. II., wyd. IV, Warszawa 2010, s. 815). Podstępne
wprowadzenie w błąd, w rozumieniu art. 272 k.k. polega na celowym
wytworzeniu u wystawcy dokumentu mylnego wyobrażenia o
okolicznościach związanych z wyłudzonym dokumentem (por. R. Zawłocki,
op. cit., s. 817). Chodzi o informację, która stanowiła obiektywną i
bezsporną przesłankę powstania u wystawiającego dokument mylnego
wyobrażenia. Podstępne wprowadzenie w błąd może być zrealizowane np.
poprzez przedstawienie fałszywych świadków lub dokumentów, złożenie
własnych fałszywych oświadczeń itp. (por. R. Zakrzewski: Ochrona
wiarygodności dokumentów w nowym K.K. – Przegląd Ustawodawstwa
Gospodarczego 1999, Nr 7-8, s. 6).
Z poglądami prezentowanymi w piśmiennictwie koresponduje
orzecznictwo sądowe. Wyrażono w nim stanowiska, że podanie
notariuszowi nieprawdziwej okoliczności (np. fałszywego nazwiska lub daty
umowy) dla uzyskania aktu notarialnego potwierdzającego jej prawdziwość
stanowi podstępne wprowadzenie w błąd (por. uchwała Sądu Najwyższego
z 12 czerwca 1975 r., KZP 8/75, OSP 1976, nr 5, poz. 98 oraz
postanowienie Sądu Najwyższego z 4 stycznia 2005 r., II KK 286/04, R-
OSNKW 2005, poz. 5). W wyroku z dnia 25 lutego 1994 r., WR 20/94,
OSNKW 1994, z.5-6, poz. 33, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że złożenie w
urzędzie wniosku o wydanie wtórnika prawa jazdy z nieprawdziwym
oświadczeniem o zgubieniu jego oryginału stanowi podstępne
wprowadzenie w błąd. Podobnie Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z
7
dnia 8 marca 2001 r., II AKa 33/01, KZS 2001, nr 5, poz. 27 orzekł, iż samo
oświadczenie o uznaniu dziecka, zawierające nieprawdę nie jest karalne.
Jednakże, gdy oświadczenie takie zostało złożone po to, by na jego
podstawie został sporządzony akt urodzenia dziecka, to zachodzi sytuacja
wskazana w art. 272 k.k.
Oczywiście o tym, czy wprowadzenie w błąd funkcjonariusza
publicznego nastąpiło „podstępnie”, czy też nie, rozstrzygać można
wyłącznie w realiach konkretnej sprawy.
W omawianej sprawie, zdaniem Sądu Najwyższego, istotą
podstępnego wprowadzenia w błąd w rozumieniu art. 272 k.k. było złożenie
na podstawie stosownego przepisu Ordynacji wyborczej wniosku o
wpisanie do rejestru wyborców w innym niż właściwy ze względu na stałe
miejsce zamieszkania obwodzie, na podstawie fałszywego adresu
zamieszkania w celu wyłudzenia decyzji administracyjnej poświadczającej
nieprawdę o prawie do głosowania w określonym obwodzie. Myli się Sąd
odwoławczy, wywodząc w ślad za Sądem pierwszej instancji, że
zachowanie oskarżonych stanowiło tylko fałszywe poinformowanie organu,
co do stałego miejsca zamieszkania. Wprowadzenie do treści wniosku jego
podstawy prawnej w postaci art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r.
– Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 46, poz. 499 ze zm.) oraz żądania
wpisania do rejestru wyborców na podstawie nieprawdziwego adresu
zamieszkania, stanowiło element decydujący dla wyłudzenia decyzji
poświadczającej (nieprawdę) o prawie do głosowania w innym niż właściwy
obwodzie wyborczym. W ten sposób, a nie tylko przez podanie fałszywego
adresu, oskarżeni wyłudzili lub usiłowali wyłudzić takie poświadczenie
nieprawdy. Następnie niektórzy korzystając z wyłudzonych decyzji naruszyli
prawo wyborcze i wypaczyli wyniki wyborów.
8
Ponadto ma rację oskarżyciel publiczny, że działania poszczególnych
oskarżonych nie były odosobnione i komponowały się z działaniami innych
osób. O takim porozumieniu świadczą wyjaśnienia niektórych oskarżonych i
świadków oraz okoliczności odbioru decyzji administracyjnych
umożliwiających oskarżonym głosowanie w innych obwodach głosowania,
niż powinni zgodnie z faktycznym miejscem stałego zamieszkania.
Szereg podstępnych zabiegów zauważył Sąd Okręgowy w P., niestety
ocenił je błędnie, podnosząc że „w żaden sposób nie można wyprowadzić
wniosku by działanie oskarżonych cechowało się taką podstępnością w
działaniu, która pozwalałaby przypisać oskarżonym popełnienie
przestępstwa z art. 272 k.k.”
Jak już wspomniano, dla bytu rozważanego przestępstwa w
omawianym zakresie, ważne jest, aby informacja nie była zgodna z prawdą
i aby wywołała pożądany przez sprawcę oszukańczy skutek.
Z uwagi na brak prawnych możliwości merytorycznej zmiany wyroków
Sądów pierwszej i drugiej instancji w postępowaniu kasacyjnym, uchylono
zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok Sądu Rejonowego w P. i
przekazano sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W toku
ponownego rozpoznania sprawy Sąd będzie związany przedstawionymi
wyżej zapatrywaniami prawnymi (art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.),
powinien także pamiętać o treści art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k.