III UK 68/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:03-04-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 27 marca 2012 r.
III UK 68/11
Rolnik, który pobiera rentę strukturalną z tytułu przekazania gospodar-
stwa oraz zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, ale prowadzi nierol-
niczą działalność gospodarczą, nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolni-
ków (art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników, jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).
Przewodniczący SSN Maciej Pacuda, Sędziowie SN: Halina Kiryło, Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 marca
2012 r. sprawy z odwołania Jana H. od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpie-
czenia Społecznego o podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników, na skutek
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z
dnia 19 stycznia 2011 r. […]
1. o d d a l i ł skargę,
2. zasądził od ubezpieczonego Józefa H. na rzecz Prezesa Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 30 lipca 2010 r. wydaną z upoważnienia Prezesa Kasy Rolni-
czego Ubezpieczenia Społecznego kierownik Placówki Terenowej KRUS w N.
stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie ubezpieczenia
wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz emerytalno-rentowego Jana H.
od dnia 19 kwietnia 2005 r. W podstawie prawnej decyzji wskazany został art. 36
oraz art. 5a ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników (jednolity tekst: Dz.U z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.). W uzasadnieniu decy-
zji organ rentowy podał, że zgromadzone w sprawie dokumenty, tj. zaświadczenie o
2
zmianie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, zaświadczenie z Urzędu
Skarbowego w N. i pismo Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w S.W. wskazują, że
wnioskodawca nie spełnia warunków do podlegania ubezpieczeniu społecznemu
rolników.
Od powyższej decyzji odwołanie złożył wnioskodawca Jan H.
Wyrokiem z dnia 20 października 2010 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Tarnobrzegu oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, że Jan H. pod-
legał ubezpieczeniom rolniczym od dnia 23 czerwca 1996 r. W dniu 20 stycznia 1998
r. rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, którą nieprzerwa-
nie prowadzi do chwili obecnej. Decyzją z dnia 29 września 2004 r. organ rentowy
stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników wnioskodawcy w związku z
prowadzeniem przez niego działalności gospodarczej, która nie podlegała opodatko-
waniu podatkiem ryczałtowym. Wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2005 r. […] Sąd Okrę-
gowy w Tarnobrzegu oddalił odwołanie od powyższej decyzji organu rentowego z
dnia 29 września 2004 r. Jednakże ze względu na wyrok Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 13 marca 2006 r. Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu wznowił postępowanie i wy-
rokiem z dnia 12 października 2006 r. […], uchylił swój poprzedni wyrok i ustalił, że
wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie od dnia 1
października 2004 r. do 18 kwietnia 2005 r. Aktem notarialnym z dnia 19 kwietnia
2005 r. wnioskodawca i jego żona darowali gospodarstwo rolne swojemu synowi
Szczepanowi H. Od kwietnia 2005 r. wnioskodawca uzyskał prawo do renty struktu-
ralnej w związku z przekazaniem gospodarstwa rolnego następcy. Decyzją z dnia 20
czerwca 2005 r. organ rentowy objął wnioskodawcę ubezpieczeniem społecznym
rolników od dnia 19 kwietnia 2005 r. jako osobę pobierającą rentę strukturalną.
Wnioskodawca w konsekwencji uiszczał składki do KRUS za okres od wymienionej
daty. W dniu 25 czerwca 2010 r. wpłynęło do KRUS pismo Naczelnika Urzędu Skar-
bowego w N. informujące, że wnioskodawca figuruje w ewidencji podatników jako
osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, a Urząd Skarbowy nie
dysponuje danymi dotyczącymi zawieszenia tej działalności przez wnioskodawcę. W
konsekwencji organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję z 30 lipca 2010 r.
Sąd Okręgowy stwierdził, że ratio legis przepisu art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników polega na objęciu ubezpieczeniem rolniczym
osób, które przeszły na rentę strukturalną po przekazaniu gospodarstwa rolnego na-
stępcy i nie wykonują pracy zarobkowej w ramach zatrudnienia oraz nie wykonują
3
pozarolniczej działalności gospodarczej, która stanowiłaby osobny tytuł do objęcia
ubezpieczeniem społecznym. Dla osób, które nie mają innego tytułu ubezpieczenia
konieczne było bowiem wprowadzenie możliwości podlegania ubezpieczeniom rolni-
czym do czasu nabycia prawa do emerytury rolniczej. Przepis art. 16 ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników nie dotyczy statusu ubezpieczeniowego osób, które
prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą. Zgodnie z przepisem art. 5a ust. 1
pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników konieczną przesłanką podlegania
ubezpieczeniom rolniczym przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność jest
jednoczesne prowadzenie nadal przez te osoby działalności rolniczej lub stała praca
w gospodarstwie rolnym. Ta przesłanka w przypadku wnioskodawcy nie istnieje od
dnia 19 kwietnia 2005 r.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył apelacją wnioskodawca.
Wyrokiem z dnia 19 stycznia 2011 r. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie na podsta-
wie art. 385 k.p.c. oddalił tę apelację po ustaleniu bezzasadności zarzutów przeciwko
podstawom wyroku Sądu pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji stwierdził, że
ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników opiera się na zasadzie wykluczenia
ubezpieczenia rolniczego w czasie podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu,
(zdefiniowanemu w art. 6 pkt 12 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Je-
dyny wyjątek od tej zasady został przewidziany w obowiązującym od dnia 1 stycznia
1997 r. przepisie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (w brzmieniu
sprzed 2 maja 2004 r.), stanowiącym, że rolnik lub domownik, który podlegając
ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie co najmniej 1 rok,
podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą, nie będąc pracownikiem i nie po-
zostając w stosunku służbowym, podlega nadal temu ubezpieczeniu. Zachowanie
prawa podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, pomimo spełnienia warun-
ków do objęcia innym ubezpieczeniem społecznym, zależy więc od decyzji rolnika,
który może zdecydować o podleganiu innemu ubezpieczeniu społecznemu powstają-
cemu w związku z podjęciem działalności gospodarczej. Niepodjęcie decyzji o podle-
ganiu innemu ubezpieczeniu powoduje kontynuację rolniczego ubezpieczenia spo-
łecznego. Opłacanie przez rolnika składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu pro-
wadzenia działalności gospodarczej od chwili jej rozpoczęcia wyraża decyzję podle-
gania temu właśnie ubezpieczeniu. Rolnik objęty ubezpieczeniem z tytułu nierolniczej
działalności gospodarczej przestaje podlegać ubezpieczeniu rolniczemu w pełnym
zakresie z mocy ustawy, gdyż ubezpieczenie to wyłączają wprost przepisy art. 7 ust.
4
1 in fine oraz art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Upada
przez to zasadniczy warunek umożliwiający rolnikowi wybór ubezpieczenia, nieza-
leżnie od tego, czy nieprzerwanie co najmniej 1 rok takiemu ubezpieczeniu podlegał
przed podjęciem pozarolniczej działalności gospodarczej, dlatego wybór ubezpiecze-
nia może być dokonany tylko raz, przy podejmowaniu działalności gospodarczej.
Wykluczenie „powrotu” do ubezpieczenia rolniczego rolników, którzy po podjęciu
działalności gospodarczej zostali objęci innym ubezpieczeniem, znajduje potwierdze-
nie w użytych w art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników sformułowa-
niach odnoszących się do czasu dokonywania tego wyboru. Ustawodawca, używając
słów „podlega nadal temu ubezpieczeniu”, wskazał, że przy zbiegu ubezpieczeń
społecznych przez równoczesne podleganie ubezpieczeniu rolniczemu i z tytułu po-
dejmowania działalności gospodarczej możliwy jest wyłącznie wybór innego ubezpie-
czenia, a co do ubezpieczenia rolniczego wyłącznie jego kontynuacja. Ustawodawca
nie przewidział ani wyboru ubezpieczenia rolniczego, ani ponownego włączenia do
ubezpieczenia rolniczego rolnika, który prowadzi działalność gospodarczą i podlega
właściwemu dla tej sytuacji ubezpieczeniu społecznemu.
Podleganie określonemu ubezpieczeniu społecznemu, które wynika z przepi-
sów o charakterze bezwzględnie obowiązującym, może być wolą ubezpieczonych
regulowane tylko w zakresie przewidzianym przez ustawę (por. wyroki Sądu Najwyż-
szego: z dnia 4 lutego 1999 r., II UKN 435/98, OSNAPiUS 2000 nr 6, poz. 244 i z
dnia 11 lutego 1999 r., II UKN 461/98, OSNAPiUS 2000 nr 7, poz. 286), zatem za-
miar rolnika pozostania w systemie rolniczego ubezpieczenia społecznego może być
skutecznie wyrażony tylko w chwili podejmowania przez niego działalności gospo-
darczej, ale już nie w trakcie jej prowadzenia i podlegania innemu ubezpieczeniu
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2006 r., III UK 46/06, OSNP 2007 nr
15-16, poz. 233). Zgodnie z art. 5a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków konieczną przesłanką podlegania ubezpieczeniom rolniczym przez osoby pro-
wadzące pozarolniczą działalność gospodarczą jest jednoczesne prowadzenie nadal
przez te osoby działalności rolniczej lub stała praca w gospodarstwie rolnym. Wnio-
skodawca zaś od dnia 19 kwietnia 2005 r. (od przekazania gospodarstwa rolnego
swemu następcy i przejścia na rentę strukturalną) wymogu tego nie spełnia. Sąd
drugiej instancji, podobnie jak Sąd pierwszej instancji, uznał że art. 16 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników nie reguluje statusu ubezpieczeniowego osób,
które prowadzą równocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą. Regulacje takie
5
zostały zawarte wyłącznie w art. 5a ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników.
Wyrok Sądu Apelacyjnego (w całości) zaskarżył skargą kasacyjną wniosko-
dawca. Skargę oparto na podstawie materialnoprawnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.);
zarzucono naruszenie: 1) art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, przez
błędne przyjęcie, że konieczną przesłanką podlegania ubezpieczeniu społecznemu
rolników przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej jest jednoczesne
prowadzenie działalności rolniczej lub stała praca w gospodarstwie rolnym; 2) art. 16
ust. 1 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, przez przyjęcie, że nie
znajduje on zastosowania w sprawie i nie reguluje statusu ubezpieczeniowego wnio-
skodawcy, któremu przyznano prawo do renty strukturalnej; 3) § 15 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i
trybu udzielania pomocy finansowej na uzyskiwanie rent strukturalnych objętej pla-
nem rozwoju obszarów wiejskich, przez przyjęcie, że wnioskodawca pobierając rentę
strukturalną i kontynuując prowadzenie działalności gospodarczej nie spełnia wymo-
gu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w Rze-
szowie w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona przeciwna - organ rentowy - wnio-
sła o oddalenie skargi kasacyjnej w całości oraz o zasądzenie od skarżącego na
rzecz organu rentowego kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisa-
nych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia wskazanych przepisów materialnoprawnej (art. 3983
§ 1
pkt 1 k.p.c.) podstawy skargi kasacyjnej odnoszą się do stanowiących podstawę za-
skarżonego orzeczenia ustaleń faktycznych, których skarga nie podważa i którymi
Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Kwestionowana w skardze pod-
stawa prawna wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie odnosi się do sytuacji ubez-
pieczonego Jana H., który od 19 kwietnia 2005 r., na skutek darowania swego go-
spodarstwa rolnego synowi nie prowadził już działalności rolniczej, natomiast uzyskał
prawo do renty strukturalnej i w dalszym ciągu - tak jak przed 19 kwietnia 2005 r. -
6
prowadził nierolniczą działalność gospodarczą. Skarga kasacyjna poddała rozpozna-
niu przez Sąd Najwyższy ocenę prawną zaskarżonego wyroku, ocenę potwierdza-
jącą stanowisko organu rentowego, że z chwilą zaprzestania prowadzenia działalno-
ści rolniczej Jan H. utracił tytuł rolniczego ubezpieczenia społecznego, bo podlegał
wówczas obowiązkowemu ubezpieczeniu z tytułu prowadzonej nierolniczej działalno-
ści gospodarczej.
Żaden z zarzutów skargi nie podważył podstawy prawnej zaskarżonego wy-
roku, bo w żadnym ze wskazanych w skardze przepisów prawa materialnego nie ma
normatywnej podstawy dla objęcia ubezpieczeniem rolniczym osoby, która - w usta-
lonych okolicznościach - przekazała gospodarstwo rolne następcy i nie prowadzi
działalności rolniczej, prowadzi natomiast nierolniczą działalność gospodarczą. Nie
stwarza takiej podstawy art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, bo -
jak to trafnie wyjaśnił Sąd Apelacyjny - jest to przepis, który rozwiązuje sytuację
zbiegu dwóch różnych tytułów ubezpieczeń społecznych, ubezpieczenia
społecznego rolników i ubezpieczenia z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej na podstawie przepisów o działalności gospodarczej. Zachowanie
ubezpieczenia rolniczego w sytuacji zbiegu następuje na warunkach określonych w
art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Trafnie Sąd Apelacyjny pod-
kreślił w analizie inerpretacyjnej tego przepisu jego wyjątkowy sens w relacji do wyni-
kającej z art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (por. też art. 7
ust. 1) zasady pierwszeństwa „podlegania” innemu ubezpieczeniu społecznemu.
Podleganie nadal ubezpieczeniu rolniczemu pomimo prowadzenia pozarolniczej
działalności gospodarczej traci swą źródłową normatywną podstawę w razie ustania
stanu rzeczy, z którym ustawa łączy podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolni-
ków. Wynika to z podstawowego warunku uregulowanego w art. 5a ustawy zbiegu
ubezpieczeń społecznych, że rolnik (domownik) „jednocześnie nadal prowadzi dzia-
łalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym, obejmującym obszar użyt-
ków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub w dziale specjalnym” (por. art. 5a ust.
1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników).
Bezzasadnie skarżący wskazuje na art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy o ubezpiecze-
niu społecznym rolników jako na źródło ubezpieczenia rolniczego Jana H. z powodu
pobierania renty strukturalnej określonej w tym przepisie. Wnoszący skargę nie zau-
waża zastosowanego w podstawie prawnej zaskarżonego wyroku art. 16 ust. 3
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Z przepisu tego - zresztą nawet nie
7
objętego podstawą skargi - expressis verbis wynika wyłączenie zastosowania między
innymi właśnie wskazanego w skardze art. 16 ust. 1 pkt 3 w stosunku „do osoby,
która podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu”; Jan H. - według ustalonych w
sprawie okoliczności pobierał rentę strukturalną, a równocześnie podlegał ubezpie-
czeniu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej. Miał więc osobny tytuł ubez-
pieczenia społecznego, który wyłączał go z kręgu osób podlegających z mocy ustawy
rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu.
Powyższego statusu ubezpieczonego Jana H. ustalonego na podstawie prze-
pisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie dotyczy ostatni z przepisów
podstawy skargi kasacyjnej - § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 kwietnia
2004 r. w sprawie szczególnych warunków i trybu udzielenia pomocy finansowej na
uzyskiwanie rent strukturalnych objętej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz.U. Nr
114, poz. 1191 ze zm.). W przepisie tym określono przypadki zawieszenia wypłaty
renty strukturalnej, wyraźnie stwierdzając (w ust. 1 pkt 1), że zawieszenie wypłaty nie
dotyczy prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Jasne jest więc, że
prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej nie stanowi warunku ograni-
czającego prawo do renty strukturalnej rolnikowi spełniającemu warunki określone w
§ 4 powołanego rozporządzenia, w tym warunek przekazania gospodarstwa rolnego i
zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej. Z takiego ukształtowania warunków
prawa do renty strukturalnej, że może z niej korzystać rolnik, który przekazał swe
gospodarstwo rolne następcy i zaprzestał prowadzenia działalności rolnej, ale prowa-
dzi nierolniczą działalność gospodarczą, nie wynikają konsekwencje w zakresie sta-
tusu ubezpieczeniowego; w szczególności - co dla zagadnienia wynikającego z pod-
stawy skargi kasacyjnej jest rozstrzygające - prowadząca nierolniczą działalność go-
spodarczą osoba pobierająca rentę strukturalną wyłączona jest z ubezpieczenia rol-
niczego na podstawie art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i
nie może korzystać z wyboru ubezpieczenia przysługującego rolnikowi na warunkach
art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Z powyższych przyczyn wobec bezzasadności skargi kasacyjnej Sąd Najwyż-
szy orzekł stosownie do art. 39814
k.p.c.
========================================
III UK 68/11
Rolnik, który pobiera rentę strukturalną z tytułu przekazania gospodar-
stwa oraz zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, ale prowadzi nierol-
niczą działalność gospodarczą, nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolni-
ków (art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników, jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).
Przewodniczący SSN Maciej Pacuda, Sędziowie SN: Halina Kiryło, Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 marca
2012 r. sprawy z odwołania Jana H. od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpie-
czenia Społecznego o podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników, na skutek
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z
dnia 19 stycznia 2011 r. […]
1. o d d a l i ł skargę,
2. zasądził od ubezpieczonego Józefa H. na rzecz Prezesa Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 30 lipca 2010 r. wydaną z upoważnienia Prezesa Kasy Rolni-
czego Ubezpieczenia Społecznego kierownik Placówki Terenowej KRUS w N.
stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie ubezpieczenia
wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz emerytalno-rentowego Jana H.
od dnia 19 kwietnia 2005 r. W podstawie prawnej decyzji wskazany został art. 36
oraz art. 5a ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników (jednolity tekst: Dz.U z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.). W uzasadnieniu decy-
zji organ rentowy podał, że zgromadzone w sprawie dokumenty, tj. zaświadczenie o
2
zmianie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, zaświadczenie z Urzędu
Skarbowego w N. i pismo Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w S.W. wskazują, że
wnioskodawca nie spełnia warunków do podlegania ubezpieczeniu społecznemu
rolników.
Od powyższej decyzji odwołanie złożył wnioskodawca Jan H.
Wyrokiem z dnia 20 października 2010 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Tarnobrzegu oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, że Jan H. pod-
legał ubezpieczeniom rolniczym od dnia 23 czerwca 1996 r. W dniu 20 stycznia 1998
r. rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, którą nieprzerwa-
nie prowadzi do chwili obecnej. Decyzją z dnia 29 września 2004 r. organ rentowy
stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników wnioskodawcy w związku z
prowadzeniem przez niego działalności gospodarczej, która nie podlegała opodatko-
waniu podatkiem ryczałtowym. Wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2005 r. […] Sąd Okrę-
gowy w Tarnobrzegu oddalił odwołanie od powyższej decyzji organu rentowego z
dnia 29 września 2004 r. Jednakże ze względu na wyrok Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 13 marca 2006 r. Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu wznowił postępowanie i wy-
rokiem z dnia 12 października 2006 r. […], uchylił swój poprzedni wyrok i ustalił, że
wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie od dnia 1
października 2004 r. do 18 kwietnia 2005 r. Aktem notarialnym z dnia 19 kwietnia
2005 r. wnioskodawca i jego żona darowali gospodarstwo rolne swojemu synowi
Szczepanowi H. Od kwietnia 2005 r. wnioskodawca uzyskał prawo do renty struktu-
ralnej w związku z przekazaniem gospodarstwa rolnego następcy. Decyzją z dnia 20
czerwca 2005 r. organ rentowy objął wnioskodawcę ubezpieczeniem społecznym
rolników od dnia 19 kwietnia 2005 r. jako osobę pobierającą rentę strukturalną.
Wnioskodawca w konsekwencji uiszczał składki do KRUS za okres od wymienionej
daty. W dniu 25 czerwca 2010 r. wpłynęło do KRUS pismo Naczelnika Urzędu Skar-
bowego w N. informujące, że wnioskodawca figuruje w ewidencji podatników jako
osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, a Urząd Skarbowy nie
dysponuje danymi dotyczącymi zawieszenia tej działalności przez wnioskodawcę. W
konsekwencji organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję z 30 lipca 2010 r.
Sąd Okręgowy stwierdził, że ratio legis przepisu art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników polega na objęciu ubezpieczeniem rolniczym
osób, które przeszły na rentę strukturalną po przekazaniu gospodarstwa rolnego na-
stępcy i nie wykonują pracy zarobkowej w ramach zatrudnienia oraz nie wykonują
3
pozarolniczej działalności gospodarczej, która stanowiłaby osobny tytuł do objęcia
ubezpieczeniem społecznym. Dla osób, które nie mają innego tytułu ubezpieczenia
konieczne było bowiem wprowadzenie możliwości podlegania ubezpieczeniom rolni-
czym do czasu nabycia prawa do emerytury rolniczej. Przepis art. 16 ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników nie dotyczy statusu ubezpieczeniowego osób, które
prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą. Zgodnie z przepisem art. 5a ust. 1
pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników konieczną przesłanką podlegania
ubezpieczeniom rolniczym przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność jest
jednoczesne prowadzenie nadal przez te osoby działalności rolniczej lub stała praca
w gospodarstwie rolnym. Ta przesłanka w przypadku wnioskodawcy nie istnieje od
dnia 19 kwietnia 2005 r.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył apelacją wnioskodawca.
Wyrokiem z dnia 19 stycznia 2011 r. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie na podsta-
wie art. 385 k.p.c. oddalił tę apelację po ustaleniu bezzasadności zarzutów przeciwko
podstawom wyroku Sądu pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji stwierdził, że
ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników opiera się na zasadzie wykluczenia
ubezpieczenia rolniczego w czasie podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu,
(zdefiniowanemu w art. 6 pkt 12 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Je-
dyny wyjątek od tej zasady został przewidziany w obowiązującym od dnia 1 stycznia
1997 r. przepisie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (w brzmieniu
sprzed 2 maja 2004 r.), stanowiącym, że rolnik lub domownik, który podlegając
ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie co najmniej 1 rok,
podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą, nie będąc pracownikiem i nie po-
zostając w stosunku służbowym, podlega nadal temu ubezpieczeniu. Zachowanie
prawa podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, pomimo spełnienia warun-
ków do objęcia innym ubezpieczeniem społecznym, zależy więc od decyzji rolnika,
który może zdecydować o podleganiu innemu ubezpieczeniu społecznemu powstają-
cemu w związku z podjęciem działalności gospodarczej. Niepodjęcie decyzji o podle-
ganiu innemu ubezpieczeniu powoduje kontynuację rolniczego ubezpieczenia spo-
łecznego. Opłacanie przez rolnika składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu pro-
wadzenia działalności gospodarczej od chwili jej rozpoczęcia wyraża decyzję podle-
gania temu właśnie ubezpieczeniu. Rolnik objęty ubezpieczeniem z tytułu nierolniczej
działalności gospodarczej przestaje podlegać ubezpieczeniu rolniczemu w pełnym
zakresie z mocy ustawy, gdyż ubezpieczenie to wyłączają wprost przepisy art. 7 ust.
4
1 in fine oraz art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Upada
przez to zasadniczy warunek umożliwiający rolnikowi wybór ubezpieczenia, nieza-
leżnie od tego, czy nieprzerwanie co najmniej 1 rok takiemu ubezpieczeniu podlegał
przed podjęciem pozarolniczej działalności gospodarczej, dlatego wybór ubezpiecze-
nia może być dokonany tylko raz, przy podejmowaniu działalności gospodarczej.
Wykluczenie „powrotu” do ubezpieczenia rolniczego rolników, którzy po podjęciu
działalności gospodarczej zostali objęci innym ubezpieczeniem, znajduje potwierdze-
nie w użytych w art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników sformułowa-
niach odnoszących się do czasu dokonywania tego wyboru. Ustawodawca, używając
słów „podlega nadal temu ubezpieczeniu”, wskazał, że przy zbiegu ubezpieczeń
społecznych przez równoczesne podleganie ubezpieczeniu rolniczemu i z tytułu po-
dejmowania działalności gospodarczej możliwy jest wyłącznie wybór innego ubezpie-
czenia, a co do ubezpieczenia rolniczego wyłącznie jego kontynuacja. Ustawodawca
nie przewidział ani wyboru ubezpieczenia rolniczego, ani ponownego włączenia do
ubezpieczenia rolniczego rolnika, który prowadzi działalność gospodarczą i podlega
właściwemu dla tej sytuacji ubezpieczeniu społecznemu.
Podleganie określonemu ubezpieczeniu społecznemu, które wynika z przepi-
sów o charakterze bezwzględnie obowiązującym, może być wolą ubezpieczonych
regulowane tylko w zakresie przewidzianym przez ustawę (por. wyroki Sądu Najwyż-
szego: z dnia 4 lutego 1999 r., II UKN 435/98, OSNAPiUS 2000 nr 6, poz. 244 i z
dnia 11 lutego 1999 r., II UKN 461/98, OSNAPiUS 2000 nr 7, poz. 286), zatem za-
miar rolnika pozostania w systemie rolniczego ubezpieczenia społecznego może być
skutecznie wyrażony tylko w chwili podejmowania przez niego działalności gospo-
darczej, ale już nie w trakcie jej prowadzenia i podlegania innemu ubezpieczeniu
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2006 r., III UK 46/06, OSNP 2007 nr
15-16, poz. 233). Zgodnie z art. 5a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków konieczną przesłanką podlegania ubezpieczeniom rolniczym przez osoby pro-
wadzące pozarolniczą działalność gospodarczą jest jednoczesne prowadzenie nadal
przez te osoby działalności rolniczej lub stała praca w gospodarstwie rolnym. Wnio-
skodawca zaś od dnia 19 kwietnia 2005 r. (od przekazania gospodarstwa rolnego
swemu następcy i przejścia na rentę strukturalną) wymogu tego nie spełnia. Sąd
drugiej instancji, podobnie jak Sąd pierwszej instancji, uznał że art. 16 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników nie reguluje statusu ubezpieczeniowego osób,
które prowadzą równocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą. Regulacje takie
5
zostały zawarte wyłącznie w art. 5a ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników.
Wyrok Sądu Apelacyjnego (w całości) zaskarżył skargą kasacyjną wniosko-
dawca. Skargę oparto na podstawie materialnoprawnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.);
zarzucono naruszenie: 1) art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, przez
błędne przyjęcie, że konieczną przesłanką podlegania ubezpieczeniu społecznemu
rolników przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej jest jednoczesne
prowadzenie działalności rolniczej lub stała praca w gospodarstwie rolnym; 2) art. 16
ust. 1 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, przez przyjęcie, że nie
znajduje on zastosowania w sprawie i nie reguluje statusu ubezpieczeniowego wnio-
skodawcy, któremu przyznano prawo do renty strukturalnej; 3) § 15 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i
trybu udzielania pomocy finansowej na uzyskiwanie rent strukturalnych objętej pla-
nem rozwoju obszarów wiejskich, przez przyjęcie, że wnioskodawca pobierając rentę
strukturalną i kontynuując prowadzenie działalności gospodarczej nie spełnia wymo-
gu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w Rze-
szowie w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona przeciwna - organ rentowy - wnio-
sła o oddalenie skargi kasacyjnej w całości oraz o zasądzenie od skarżącego na
rzecz organu rentowego kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisa-
nych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia wskazanych przepisów materialnoprawnej (art. 3983
§ 1
pkt 1 k.p.c.) podstawy skargi kasacyjnej odnoszą się do stanowiących podstawę za-
skarżonego orzeczenia ustaleń faktycznych, których skarga nie podważa i którymi
Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Kwestionowana w skardze pod-
stawa prawna wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie odnosi się do sytuacji ubez-
pieczonego Jana H., który od 19 kwietnia 2005 r., na skutek darowania swego go-
spodarstwa rolnego synowi nie prowadził już działalności rolniczej, natomiast uzyskał
prawo do renty strukturalnej i w dalszym ciągu - tak jak przed 19 kwietnia 2005 r. -
6
prowadził nierolniczą działalność gospodarczą. Skarga kasacyjna poddała rozpozna-
niu przez Sąd Najwyższy ocenę prawną zaskarżonego wyroku, ocenę potwierdza-
jącą stanowisko organu rentowego, że z chwilą zaprzestania prowadzenia działalno-
ści rolniczej Jan H. utracił tytuł rolniczego ubezpieczenia społecznego, bo podlegał
wówczas obowiązkowemu ubezpieczeniu z tytułu prowadzonej nierolniczej działalno-
ści gospodarczej.
Żaden z zarzutów skargi nie podważył podstawy prawnej zaskarżonego wy-
roku, bo w żadnym ze wskazanych w skardze przepisów prawa materialnego nie ma
normatywnej podstawy dla objęcia ubezpieczeniem rolniczym osoby, która - w usta-
lonych okolicznościach - przekazała gospodarstwo rolne następcy i nie prowadzi
działalności rolniczej, prowadzi natomiast nierolniczą działalność gospodarczą. Nie
stwarza takiej podstawy art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, bo -
jak to trafnie wyjaśnił Sąd Apelacyjny - jest to przepis, który rozwiązuje sytuację
zbiegu dwóch różnych tytułów ubezpieczeń społecznych, ubezpieczenia
społecznego rolników i ubezpieczenia z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej na podstawie przepisów o działalności gospodarczej. Zachowanie
ubezpieczenia rolniczego w sytuacji zbiegu następuje na warunkach określonych w
art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Trafnie Sąd Apelacyjny pod-
kreślił w analizie inerpretacyjnej tego przepisu jego wyjątkowy sens w relacji do wyni-
kającej z art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (por. też art. 7
ust. 1) zasady pierwszeństwa „podlegania” innemu ubezpieczeniu społecznemu.
Podleganie nadal ubezpieczeniu rolniczemu pomimo prowadzenia pozarolniczej
działalności gospodarczej traci swą źródłową normatywną podstawę w razie ustania
stanu rzeczy, z którym ustawa łączy podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolni-
ków. Wynika to z podstawowego warunku uregulowanego w art. 5a ustawy zbiegu
ubezpieczeń społecznych, że rolnik (domownik) „jednocześnie nadal prowadzi dzia-
łalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym, obejmującym obszar użyt-
ków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub w dziale specjalnym” (por. art. 5a ust.
1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników).
Bezzasadnie skarżący wskazuje na art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy o ubezpiecze-
niu społecznym rolników jako na źródło ubezpieczenia rolniczego Jana H. z powodu
pobierania renty strukturalnej określonej w tym przepisie. Wnoszący skargę nie zau-
waża zastosowanego w podstawie prawnej zaskarżonego wyroku art. 16 ust. 3
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Z przepisu tego - zresztą nawet nie
7
objętego podstawą skargi - expressis verbis wynika wyłączenie zastosowania między
innymi właśnie wskazanego w skardze art. 16 ust. 1 pkt 3 w stosunku „do osoby,
która podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu”; Jan H. - według ustalonych w
sprawie okoliczności pobierał rentę strukturalną, a równocześnie podlegał ubezpie-
czeniu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej. Miał więc osobny tytuł ubez-
pieczenia społecznego, który wyłączał go z kręgu osób podlegających z mocy ustawy
rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu.
Powyższego statusu ubezpieczonego Jana H. ustalonego na podstawie prze-
pisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie dotyczy ostatni z przepisów
podstawy skargi kasacyjnej - § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 kwietnia
2004 r. w sprawie szczególnych warunków i trybu udzielenia pomocy finansowej na
uzyskiwanie rent strukturalnych objętej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz.U. Nr
114, poz. 1191 ze zm.). W przepisie tym określono przypadki zawieszenia wypłaty
renty strukturalnej, wyraźnie stwierdzając (w ust. 1 pkt 1), że zawieszenie wypłaty nie
dotyczy prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Jasne jest więc, że
prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej nie stanowi warunku ograni-
czającego prawo do renty strukturalnej rolnikowi spełniającemu warunki określone w
§ 4 powołanego rozporządzenia, w tym warunek przekazania gospodarstwa rolnego i
zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej. Z takiego ukształtowania warunków
prawa do renty strukturalnej, że może z niej korzystać rolnik, który przekazał swe
gospodarstwo rolne następcy i zaprzestał prowadzenia działalności rolnej, ale prowa-
dzi nierolniczą działalność gospodarczą, nie wynikają konsekwencje w zakresie sta-
tusu ubezpieczeniowego; w szczególności - co dla zagadnienia wynikającego z pod-
stawy skargi kasacyjnej jest rozstrzygające - prowadząca nierolniczą działalność go-
spodarczą osoba pobierająca rentę strukturalną wyłączona jest z ubezpieczenia rol-
niczego na podstawie art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i
nie może korzystać z wyboru ubezpieczenia przysługującego rolnikowi na warunkach
art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Z powyższych przyczyn wobec bezzasadności skargi kasacyjnej Sąd Najwyż-
szy orzekł stosownie do art. 39814
k.p.c.
========================================