Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 401/11
POSTANOWIENIE
Dnia 5 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku C. A., J. N.
i A. N.
przy uczestnictwie Spółki Gazownictwa Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z
siedzibą w P.
o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 5 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 18 stycznia 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w pkt II (drugim) i III
(trzecim) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 18 stycznia 2011 r. m. in. oddalił
apelację uczestniczki Spółki Gazownictwa od postanowienia Sądu Rejonowego,
którym zasądzono od uczestniczki na rzecz wnioskodawców solidarnie kwotę
79500 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie bliżej oznaczonej służebności
przesyłu. U podłoża tego rozstrzygnięcia legł pogląd, że wynagrodzenie za
ustanowienie służebności przesyłu powinno odpowiadać kwocie czynszu
możliwego do otrzymania w wolnym uczciwym obrocie za korzystanie lub
współkorzystanie z zajętego przez urządzenie przesyłowe gruntu przez 25 lat
potencjalnej eksploatacji, i że tak wyliczone wynagrodzenie przewyższa kwotę
zasądzoną z tego tytułu.
Skarga kasacyjna uczestniczki postępowania od postanowienia Sądu
Okręgowego - oparta na podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut
naruszenia art. 3052
k.c. i zmierza do uchylenia tego postanowienia w zaskarżonym
zakresie oraz przekazania sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Służebność przesyłu wprowadzono do polskiego sytemu prawnego z dniem
3 sierpnia 2008 r. Ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks
cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731). Służebność ta jest
ograniczonym prawem rzeczowym (art. 244 § 1 k.c.).Treścią tej służebności jest
korzystanie przez przedsiębiorcę w oznaczonym zakresie z cudzej nieruchomości
(nieruchomości obciążonej), w zakresie niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego
funkcjonowania urządzeń przesyłowych (art. 3051
k.c. in fine). Wykonanie
(zainstalowanie) tych urządzeń wiąże się - w sensie skutków - z ich trwałym
fizycznie oraz ustawicznym połączeniem z obciążoną nieruchomością gruntową.
Właściciel gruntu musi więc znosić istnienie cudzych urządzeń. W praktyce
to oznacza możliwość wejścia przez przedsiębiorcę na cudzy grunt obciążony
służebnością w celu posadowienia tam urządzeń przesyłowych, usunięcia ich
3
awarii, przeprowadzenia konserwacji czy też modernizacji (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 r., IV CSK 303/10, nie publ.).
Służebność przesyłu jest ustanawiana na rzecz przedsiębiorcy za
odpowiednim wynagrodzeniem należnym od przedsiębiorcy na rzecz właściciela
nieruchomości obciążonej. Zgodnie z art. 3052
§ 2 k.c. właściciel nieruchomości
może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności
przesyłu. Nie ma żadnych ustawowych „wskazówek", jak określić wysokość tego
wynagrodzenia.
Godzi się zauważyć, z uwagi na uzasadnienie zarzutów kasacyjnych,
że w ustawie mowa o ustanowieniu służebności przesyłu "za wynagrodzeniem"
(art. 3052
k.c.), nie zaś "za odszkodowaniem". Oznacza to, że wolą ustawodawcy
nie było wyłącznie wyrównanie uszczerbku, jaki następuje w majątku właściciela
nieruchomości obciążonej wskutek ustanowienia służebności przesyłu.
Pojęcie wynagrodzenia jest szersze niż pojęcie odszkodowania. W razie powstania
szkody, wbrew twierdzeniu skarżącej, fakt ten musi być brany pod uwagę przy
określeniu wysokości należnego wynagrodzenia, choć należy się ono właścicielowi
nieruchomości obciążonej także wtedy, gdy żadnej szkody nie poniósł. Natomiast
na właścicielu, który powołuje się na szkodę wyrządzoną mu na skutek obciążenia
jego nieruchomości służebnością przesyłu, ciąży dowód zgodnie z regułą art. 6 k.c.
Z uwagi na brak ustawowych „wskazówek" według których należy ustalić
wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu zasadnie Sąd
Okręgowy przyjął, że można tu per analogiam sięgnąć do dorobku orzecznictwa
i doktryny dotyczących wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości
obciążonej za ustanowienie służebności drogi koniecznej. Podkreślić jednakże
należy, że ustanowienie służebności drogi koniecznej w postępowaniu sądowym
jest, ujmując w uproszczeniu, rodzajem wywłaszczenia, tyle że nie ze
względu na cel publiczny, lecz prywatny. Skutkiem bowiem ustanowienia
tej służebności jest w istocie pozbawienie dotychczasowego właściciela
możności wykorzystywania gruntu zajętego pod drogę, natomiast skutkiem
ustanowienia służebności przesyłu wyłącznie ograniczenie użytkowania polegające
na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie
4
z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem urządzeń, o których
mowa w art. 49 § 1 k.c. Nie budzi zaś wątpliwości, że wynagrodzenie powinno być
proporcjonalne do stopnia ingerencji w treść prawa własności, uwzględniać
wartość nieruchomości i w takim kontekście mieć na względzie straty właściciela
z uszczuplenia prawa własności. Inwestycja na nieruchomości obciążonej służąca
w gruncie rzeczy celom publicznym jest zdarzeniem nieodwracalnym w pewnym
przedziale czasu. Przewidywany okres trwałości urządzeń ma więc również wpływ
na wysokość wynagrodzenia, którego suma nawet w odległej perspektywie nie
powinna przekraczać wartości obciążonej nieruchomości, a jeśli nieruchomość
ze względu na głębokość posadowienia urządzeń przesyłowych może być nadal
wykorzystywana, suma wynagrodzenia w takiej perspektywie powinna być
odpowiednio niższa od wartości nieruchomości.
Przy ocenie wysokości wynagrodzenia wskazówką powinien być także
sposób wykorzystywania pozostałych nieruchomości właściciela (pozostałej części
nieruchomości) oraz rozwój gospodarczy terenów położonych w sąsiedztwie,
a ponadto, że na tych terenach urządzenie przesyłowe jest usytuowane,
i że w związku z tym ewentualne zamierzenia inwestycyjne właściciela z tych
przyczyn mogą być ograniczone.
Sąd Okręgowy oddalając apelację skarżącej stanął na przytoczonym na
wstępie stanowisku, że wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu
powinno odpowiadać kwocie czynszu możliwego do otrzymania w wolnym
uczciwym obrocie za korzystanie lub współkorzystanie z zajętego przez urządzenie
przesyłowe gruntu przez 25 lat potencjalnej eksploatacji, i że tak wyliczone
wynagrodzenie przewyższa kwotę zasądzoną z tego tytułu. Tymczasem ten
wniosek nie znajduje jednoznacznego potwierdzenia w ustaleniach faktycznych
poczynionych przez Sąd Rejonowy, a aprobowanych przez Sąd odwoławczy
i będących podstawą wydania zaskarżonego orzeczenia. Z ustaleń Sądu
Rejonowego nie wynika bowiem jednoznacznie za jaki okres czasu biegły określił
wysokość czynszu na kwotę 4666 zł., a Sąd Okręgowy w tym zakresie nie poczynił
własnych ustaleń. Stąd wobec braku tego ustalenia niepodobna uznać
za bezzasadny zarzut skarżącej, że kwota ta stanowi wynagrodzenie za „dalsze"
5
korzystanie przez skarżącą z nieruchomości wnioskodawców i dotyczy całego
okresu eksploatacji, a nie tylko jednego roku.
Na koniec, z uzasadnień Sądów niższych instancji nie wynika, czy biegły
przy określeniu wysokości wynagrodzenia należnego od przedsiębiorcy uwzględnił
powyższe wskazania.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.