Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 kwietnia 2012 r.
I PK 155/11
Przepis art. 231
k.p. stosuje się przy zlecaniu usług gastronomicznych
wówczas, gdy przejęciu podlega zorganizowana całość, która zachowuje swą
tożsamość jako przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym.
Przewodniczący SSN Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Bogusław Cudowski, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 kwietnia
2012 r. sprawy z powództwa Małgorzaty R., Teresy T., Teresy V., Bożeny Z. prze-
ciwko A.R. Spółce z o.o. w K., I.F.S. Spółce z o.o. w W., Wojewódzkiemu Szpitalowi
Specjalistycznemu w O. i Samodzielnemu Publicznemu Zespołowi Gruźlicy i Chorób
Płuc w O. o dopuszczenie do pracy, na skutek skarg kasacyjnych powódek i strony
pozwanej A.R. Spółki z o.o. w K. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 21 kwietnia 2011 r. […]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punktach II, III, IV i VII i przekazał sprawę
w tym zakresie Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Olsztynie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego;
2. o d d a l i ł skargi kasacyjne powódek w pozostałej części;
3. odrzucił skargę kasacyjną A.R. Spółki z o.o. w K. w zakresie punktu II za-
skarżonego wyroku.
U z a s a d n i e n i e
Powódki Małgorzata R., Teresa T., Teresa V. i Bożena Z.k domagały się do-
puszczenia do pracy od pozwanych A.R. Sp. z o.o. w K., I.F.S. Sp. z o.o. w W., Wo-
jewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w O. oraz Samodzielnego Publicznego Ze-
społu Gruźlicy i Chorób Płuc w O.
2
Sąd Rejonowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 9 listopada 2010 r. […] dopuścił
powódki do pracy w I.F.S. Sp. z o.o. w W., oddalając powództwo w pozostałym za-
kresie na podstawie następujących ustaleń faktycznych.
We wrześniu 2004 r. zlikwidowany został w Wojewódzkim Szpitalu Specja-
listycznym w O. dział żywienia, zaś usługi żywienia powierzono G.G. Sp. z o.o.
(obecnie I.F.S. Sp. z o.o. w W.). Usługodawca uzyskał tytuł do posiadania pomiesz-
czeń zlokalizowanych w budynku szpitala dotychczas zajmowanych przez dział ży-
wienia oraz do całości wyposażenia kuchni. Świadczył on usługi nie tylko na rzecz
Szpitala (ok. 55% zamówień), ale także SPZ Gruźlicy i Chorób Płuc w O. (ok. 22%
zamówień) i innych podmiotów. Pracownicy wykonywali usługi bez podziału pomię-
dzy poszczególnych usługobiorców. W następstwie wygaśnięcia umowy z I.F.S.
doszło do zwrotu dzierżawionych pomieszczeń i wyposażenia, które następnie w du-
żej części uległo kasacji. W oddanych pomieszczeniach szpital przeprowadził prace
adaptacyjne z przeznaczeniem na oddziały szpitalne. Od 6 maja 2010 r. usługi dla
Szpitala przejęła spółka A.-R. Sp. z o.o. w K. Dokonała ona rozbudowy zaplecza
kuchni zlokalizowanej na terenie Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala Dziecię-
cego w O. W maju 2010 r. powódki zgłosiły gotowość do pracy na rzecz I.F.S. oraz
Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego.
Sąd Rejonowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w odniesie-
niu do I.F.S. Zdaniem Sądu ani Specjalistycznego Szpitala Wojewódzkiego w O., ani
SPZ Gruźlicy i Chorób Płuc w O. nie można było uznać za podmioty przejmujące
zakład pracy. WSS w O. wprawdzie odzyskał władztwo nad lokalem i częścią wypo-
sażenia, ale nie podjął się on prowadzenia działalności żywieniowej. Z kolei A.-R. Sp.
z o.o. sama wybudowała nowe pomieszczenia i zakupiła wyposażenie w celu reali-
zacji umowy. Samo przejęcie usługi w postaci żywienia pacjentów od I.F.S. Sąd
uznał za niewystarczające.
Pełnomocnik powódek zaskarżył ten wyrok apelacją w zakresie oddalającym
powództwo względem A.-R. Sp. z o.o. w K., WSS w O. i SPZ Gruźlicy i Chorób Płuc
w O. W odniesieniu do powódek Małgorzaty R. i Teresy V. domagał się dopuszcze-
nia do pracy w A.-R. Sp. z o.o. w K. lub WSS w O., ustalenia że pracodawcą Małgo-
rzaty Z. do 31 października 2010 r. był A.-R. Sp. z o.o. w K. lub WSS w O. oraz
ustalenia, że pracodawcą Teresy T. do 31 października 2010 r. była A.-R. Sp. z o.o.
w K. lub SPZ Gruźlicy i Chorób Płuc w O. Wskazał jednak w uzasadnieniu, że apela-
cję złożył z ostrożności procesowej, aby nie dopuścić do uprawomocnienia się wyro-
3
ku względem tych pozwanych do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy, pod-
nosząc, że ocenia orzeczenie Sądu Rejonowego jako prawidłowe. Apelację wniosła
także I.F.S., domagając się zmiany zaskarżonego wyroku.
Wyrokiem z 21 kwietnia 2011 r. […] Sąd Okręgowy w Olsztynie w punkcie II
zmienił zaskarżony wyrok oddalając powództwo Bożeny Z., Małgorzaty R., Teresy T.
i Teresy V. skierowane przeciwko I.F.S., w punkcie IV dopuścił powódki Małgorzatę
R. i Teresę V. do pracy w A.-R. Sp. z o.o. oraz ustalił, że Spółka ta była pracodawcą
powódek Bożeny Z. i Teresy T. od dnia 31 października 2010 r., w punkcie V oddalił
apelacje powódek w pozostałym zakresie.
Sąd Okręgowy ocenił, że w sprawie doszło do wielokrotnego transferu. W
pierwszej kolejności zwrot majątku, wobec zakończenia umowy w maju 2010 r.,
Szpitalowi Specjalistycznemu w O. doprowadził do przejścia zakładu pracy na ten
podmiot (wobec powódki Teresy T. - Samodzielnemu Publicznemu Zespołowi Gruź-
licy i Chorób Płuc w O.). Równocześnie jednak zawarcie umowy przez szpitale o rea-
lizację zadań żywieniowych przez A.-R. Sp. z o.o. spowodowało przejście zakładu
pracy na ten podmiot, mimo iż nie przekazano tej Spółce majątku związanego z pro-
wadzeniem usługi gastronomicznej. A.-R. Sp. z o.o. jedynie od SP Zespołu Gruźli-
czego przejęła w ograniczonym zakresie sprzęt i pomieszczenia. Sąd podkreślił, że w
judykaturze Sądu Najwyższego ukształtowało się stanowisko, w świetle którego w
tzw. sferze publicznej dla przejścia zakładu pracy kluczowe pozostają zadania przy
niewielkiej roli elementu majątkowego. Zdaniem Sądu szpital pełni funkcję w sferze
publicznej, co pozwala na przypisanie kluczowej roli zadań dla potrzeb transferu. Sta-
nowisko to doprowadziło do zmiany zaskarżonego orzeczenia.
Skargi kasacyjne od tego wyroku wywiodły wszystkie powódki w zakresie
punktu II i V a pozwany A.-R. Sp. z o.o. w zakresie punktu II i IV. Wszystkie skargi
kasacyjne zostały oparte na zarzucie błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania
art. 231
k.p., przez przypisanie podstawowego znaczenia przejściu zadań i stwier-
dzenia, że w ten sposób doszło do przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę
A.-R. Sp. z o.o. Powódki w skargach kasacyjnych podkreślały, że ich zdaniem prawi-
dłowej wykładni i rozstrzygnięcia dokonał Sąd pierwszej instancji ustalając, że ich
pracodawcą jest (była) I.F.S. Sp. z o.o.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Skargi kasacyjne okazały się zasadne, a zaskarżony wyrok wymagał uchyle-
nia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Olsz-
tynie. Kluczowa dla sprawy była analiza stanu faktycznego z punktu widzenia art. 231
§ 1 k.p. i ewentualnie następujących po sobie transferów części zakładu pracy (bazy
gastronomicznej i zadań z tym związanych). Zasadnicze zatem było ustalenie, czy
stan faktyczny rozpoznanego sporu pozwalał na uznanie, iż doszło do wielokrotnego
transferu w rozumieniu art. 231
§ 1 k.p. (Szpitale - I.F.S. Sp. z o.o. - Szpitale - A.-R.
Sp. z o.o.). Sądy obu instancji dokonały odmiennej subsumcji. Sąd pierwszej instancji
ocenił, iż w związku z wyekspirowaniem umowy zawartej z I.F.S. Sp. z o.o. nie do-
szło ani do transferu pracowników do Szpitala, ani nie doszło do transferu do Spółki
A.-R.; Sąd drugiej instancji doszedł do przekonania, iż właśnie ta ostatnia Spółka
przejęła pracowników, bowiem wykonywała dalej zadania gastronomiczne, które
pierwotnie wykonywały same Szpitale, a następnie na mocy umowy Spółka I.F.S..
Szpital zaś prowadzi działalność publiczną i dlatego dla transferu wystarczające jest
przejęcie zadań związanych z tą działalnością. Sąd Okręgowy w Olsztynie oparł się
przy tym w swych rozważaniach na tej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego, która
dotyczyła przejmowania zadań o charakterze „społecznym, politycznym, publicznym”.
W takich przypadkach dla zastosowania przepisu art. 231
§ 1 k.p. wystarczyć ma
przekazanie zadań, a kwestia mienia ma znaczenie wtórne (por. np. jeden z pierw-
szych takich wyroków dotyczący nauczania przedszkolnego z dnia 18 lutego 1994 r.,
I PRN 2/94). Zaznaczyć jednak trzeba, że taka konstatacja dokonana została bez
uwzględnienia faktu, iż usługa gastronomiczna prowadzona przez szpitale raczej
pozbawiona jest cechy usługi „społecznej, politycznej, czy publicznej”. Podkreślić
również wypada, że w większości rozpatrywanych przez Sad Najwyższy spraw doty-
czących „przejmowania zadań” dochodziło też - choć nie w pełnym zakresie - do
przejmowania mienia związanego z prowadzonymi czynnościami, a czynnik ludzki
miał dla działalności podmiotu znaczenie bardzo ważne (nauczyciele, kancelaria ko-
mornicza).
W niniejszym sporze powstało zagadnienie, czy przy przejmowaniu przez ko-
lejne podmioty gospodarcze na mocy umów zlecenia zadań z zakresu prowadzenia
żywienia szpitalnego dochodzi do transferu w rozumieniu art. 231
§ 1 k.p., mimo
braku przekazania mienia, w oparciu o które zadania są wykonywane.
Rozważania prawne, prowadzące do podania motywów ferowanego aktualnie
wyroku wypada zacząć od zdefiniowania pojęcia „przejścia zakładu pracy lub jego
5
części”, którym posługuje się art. 231
§ 1 k.p. Przepis ten nie zawiera wprost definicji
transferu. Niewątpliwie jednak jest wzorowany na dyrektywie Rady 2001/23/WE z 21
marca 2001 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszą-
cych się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw,
zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów (Dz.Urz.WE L 82 z dnia 22 marca
2001 r., s. 16 - Dz.Urz.UE - sp. 05, t. 4, s. 98). Stąd dorobek TSUE (ETS) w tym za-
kresie może i powinien być wykorzystany przy rozstrzyganiu niniejszego sporu. Ob-
owiązek stosowania wykładni prounijnej jest oczywisty. Jednakże dorobek TSUE w
omawianym zakresie ewoluuje. Obecnie kształtuje się linia orzecznictwa, w myśl któ-
rej różne są przesłanki uznania, iż dochodzi do transferu w rozumieniu dyrektywy, a
waga tych przesłanek dla rozstrzygnięcia każdego przypadku zależy od charakteru
działalności prowadzonej przez pracodawcę, tj. metod produkcji lub eksploatacji,
które wykorzystywane są w danym przedsiębiorstwie lub zakładzie (zob. wyrok z dnia
11 marca 1997 r. w sprawie C-13/95 Süzen, pkt 18 uzasadnienia; wyrok z dnia 10
grudnia 1998 r. w sprawach połączonych C- 173/96 i C-247/96 Hidalgo i in., Rec str. I
- 8237, pkt 31 uzasadnienia). Przejęcie samych zadań nie jest wystarczające dla za-
stosowania dyrektywy w sytuacji, gdy działalność przedsiębiorstwa opiera się w zna-
czącej mierze na substracie materialnym, który nie został przejęty. Dla zastosowania
ochrony wynikającej z dyrektywy Rady 2001/23/WE konieczne jest zatem w takim
przypadku przejęcie znaczącej części majątku. Inaczej sprawa może się przedsta-
wiać, gdy przedsiębiorstwo wykorzystuje w zasadniczym zakresie fachową załogę, a
majątek przedsiębiorstwa ma marginalne znaczenie dla prowadzonych przez to
przedsiębiorstwo usług/zadań. Ważna staje się zatem dla stosowania dyrektywy
Rady 2001/23/WE konstatacja co do zachowania tożsamości przedsiębiorstwa i z
tym powiązana odpowiedź na pytanie, czy możliwość prowadzenia działalności
opiera się na czynniku ludzkim czy majątkowym. Nie jest natomiast rozstrzygający
charakter publiczny czy prywatny zadań podejmowanych przez pracodawcę. Pogląd
o konieczności przejęcia nie tylko zadań, ale także istotnych składników majątkowych
służących ich wykonaniu w razie zmiany wykonawcy usługi, jest ugruntowany w
orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, przyjętym na podstawie art.
1 obecnie obowiązującej dyrektywy Rady 2001/23. Był też prezentowany w orzecze-
niach ferowanych na podstawie poprzedniej dyrektywy 77/187 o tym samym tytule.
Należy w tym zakresie powołać wyrok z dnia 25 stycznia 2001 r., C - 172/99 w spra-
wie z powództwa Oy Liikenne Ab (ECR 2001, s. I - 745), w którym przyjęto, że dy-
6
rektywa 77/187 może mieć zastosowanie w przypadku przejęcia obsługi lokalnych
przewozów autobusowych na podstawie przetargu, ale nie stosuje się jej, jeżeli nowy
przewoźnik nie przejął znaczących składników majątkowych od poprzednika. Podob-
nie w wyroku z dnia 20 listopada 2003 r., C - 340/01 w sprawie z powództwa Carlito
Abler i inni (ECR 2003, s. I - 14023) Trybunał stwierdził, że art. 1 dyrektywy 77/187
ma zastosowanie, gdy szpital zleca przygotowanie posiłków nowemu wykonawcy,
jeżeli używa on istotnych składników majątkowych używanych przez poprzednika. Ta
linia orzecznictwa została podtrzymana w wyroku z dnia 15 grudnia 2005 r., w spra-
wach połączonych C - 232/04 i C - 233/04 z powództwa Nurten Güney - Görres i Gul
Demir (ECR 2005, s. I - 11237).
Tak, jak ewoluuje orzecznictwo TSUE dotyczące dyrektywy Rady 2001/23, tak
też nie jest jednolite i zmienia się orzecznictwo Sądu Najwyższego odnoszące się do
pojęcia transferu w świetle art. 231
§ 1 k.p. Ostatnio Sąd Najwyższy uznaje, że po-
wołany przepis ma zastosowanie w razie zmiany przez przedsiębiorcę wykonawcy
usługi tylko wówczas, gdy nowy wykonawca przejmuje istotne składniki mienia zwią-
zane z wykonywaniem tej usługi przez jego poprzednika (wyroki Sądu Najwyższego:
z 4 lutego 2010 r., III PK 51/09; z 29 marca 2012, I PK 151/11). Innymi słowy, prowa-
dzi to do wniosku, że przy dość prostych usługach, których wykonywanie związane
jest z zapleczem majątkowym, takich np. jak gastronomia, sprzątanie dla transferu w
rozumieniu art. 231
k.p. wymagane jest przejęcie tego zaplecza przez nowego praco-
dawcę.
Ad casum powstaje jednak dodatkowe pytanie, czy szczególny rodzaj trans-
feru, z jakim ewentualnie mielibyśmy do czynienia w rozpoznawanej sprawie, nie
wpływa w sposób szczególny na przyjęte interpretacje. W rozstrzyganym sporze wy-
stępują wobec każdej z powódek nie dwa, lecz trzy podmioty i trzech pozwanych. W
takich okolicznościach orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmuje, że współdziałanie
pracodawcy przejmującego z przekazującym nie jest koniecznym warunkiem do
stwierdzenia przejęcia zakładu pracy lub jego części w rozumieniu art. 231
k.p. Nie
muszą oni zawierać ze sobą umowy ani wspólnie podejmować innych czynności, aby
mogło dojść do omawianego przejęcia. O tym, kto będzie następnym usługodawcą,
decyduje zlecający usługę, czyli w rozpoznawanej sprawie Szpital. Należy przy tym
wyraźnie zaznaczyć, że umowy cywilnoprawne zawarte przez zleceniodawcę z oby-
dwoma wykonawcami, nie mogą znieść skutków działania art. 231
k.p., jeżeli są
spełnione określone w tym przepisie przesłanki przejęcia zakładu pracy lub jego czę-
7
ści. Umowy zawarte przez zleceniodawcę z poprzednim i następnym wykonawcą
usługi i ich warunki mają jednak istotny wpływ na stosowanie art. 231
k.p., gdyż okre-
ślają one zakres zadań i składniki majątkowe przyjmowanych przez nowego wyko-
nawcę. Te zaś dwa czynniki - zakres zadań i składniki majątkowe służące ich wyko-
naniu - rozstrzygające o ocenę, czy doszło do przejścia zakładu pracy lub jego części
na podmiot dokonujący przejęcia, czyli czy na podstawie art. 231
k.p. stał się on no-
wym pracodawcą dla pracowników zatrudnionych przez podmiot uprzednio wykonu-
jący te usługi. Tego rodzaju przejścia zakładu pracy, związanego z działaniem trzech
podmiotów, dotyczy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2008 r., II PK
18/08 (OSNP 2010 nr 3-4, poz. 40). Uznano w nim, że przejście zakładu pracy ze
skutkiem określonym w art. 231
k.p. następuje także, gdy nowy pracodawca przej-
muje zadania i składniki majątkowe zakładu dotychczasowego pracodawcy na pod-
stawie umowy z podmiotem trzecim, do którego należało dysponowanie tymi zada-
niami i składnikami.
Reasumując, przejście zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę
w wyniku współdziałania trzech podmiotów nie różni się od przejścia w następstwie
działania tylko dwóch podmiotów: przekazującego i przejmującego. Wymaga jednak
całościowej analizy stanu faktycznego sprawy, zarówno w odniesieniu do przejętych
zadań, jak i składników majątkowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4 lutego 2010,
III PK 51/09).
W rozpatrywanej sprawie doszło do zlecenia przez szpitale usługi gastrono-
micznej A.-R. Sp. z o.o. Wcześniej usługi te wykonywała I.F.S. Sp. z o.o., która
przejęła także pracowników szpitala pracujących w kuchni oraz zaplecze kuchenne.
Z ustaleń faktycznych wynika, że A.-R. Sp. z o.o. nie dzierżawi zasadniczych dla
swej działalności pomieszczeń od szpitali ani nie przejęła poważnego majątku od
pozostałych pozwanych. Dysponuje własnym zapleczem i prowadzi usługi caterin-
gowe dla wielu zleceniodawców. To wyklucza możliwość zastosowania w stosunku
do tej Spółki dyspozycji art. 231
k.p. Dla jej uruchomienia brakowało bowiem przejęcia
przez Spółkę składników majątkowych i tożsamości jednostki podlegającej transfe-
rowi. Z zastosowaniem art. 231
k.p. mamy bowiem do czynienia przy zlecaniu usług
gastronomicznych wówczas, gdy przejściu podlega zorganizowana całość, która za-
chowuje swą tożsamość jako przedsiębiorstwo (w znaczeniu przedmiotowym). To
wszystko prowadzi do oceny, iż A.-R. Sp. z o.o. nie jest i być nie może - w wyniku
transferu (ex lege) - pracodawcą powódek. Powódki pozostały nadal pracownikami
8
I.F.S. Sp. z o.o., jako podmiotu, który przejął część zakładu pracy (mienie i załogę)
od szpitala. Przy tym po rozwiązaniu umowy zlecenia zawartej między szpitalem, a
I.F.S. Sp. z o.o. nie doszło do powtórnego transferu pracowników do szpitala, bo-
wiem także w tej sytuacji brakowało przejęcia mienia i zadań.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, odrzucając jako niedo-
puszczalną skargę kasacyjną A.-R. Sp. z o.o. w zakresie punktu II zaskarżonego wy-
roku.
========================================