I UK 358/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:16-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt I UK 358/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z odwołania Bolesława M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wysokość składki na ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 maja 2011 r.,
1. oddala skargę kasacyjną
2. zasądza od organu rentowego na rzecz odwołującego się
kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Bolesław M. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 30 czerwca 2010 r. W decyzji stwierdzono, że obowiązującą go stopę
procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe w roku składkowym
obejmującym okres od 1 kwietnia 2000 r. do 31 marca 2007 r. podwyższa się o
50%.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z 26
października 2010 r., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, że
stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązującą płatnika
składek M. Bolesław „E. - Bożenna M.” w roku składkowym obejmującym okres od
1 kwietnia 2006 r., do 31 marca 2007 r. pozostawia w wysokości 0,96%.
Sąd Okręgowy ustalił, że Bożenna M. do chwili śmierci w dniu 8 października
2006r. prowadziła działalność gospodarczą pod nazwą Produkcja Obuwia „E. -
Bożenna M.". Przedmiotem działalności przedsiębiorcy zgodnie z PKD była
produkcja obuwia z wyłączeniem obuwia sportowego oraz detaliczna sprzedaż
obuwia i wyrobów skórzanych. W związku z prowadzoną działalnością gospodarczą
Bożenna M. dokonała zgłoszenia zatrudnianych pracowników, m.in., do
ubezpieczenia wypadkowego. Pismem z dnia 23 marca 2006 r. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych zawiadomił Bożennę M. o zmianie wysokości stopy
procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Zgodnie z zawiadomieniem
płatnik zobowiązany był w roku składkowym obejmującym okres od 1 kwietnia 2006
r. do 31 marca 2007 r. wykazywać składki na ubezpieczenie wypadkowe obliczone
według zaniżonej stopy procentowej wynoszącej 0,96% podstawy wymiaru. Po
śmierci żony Bożenny M., Bolesław M. po uzyskaniu w dniu 9 października 2006 r.
wpisu do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez Burmistrza Miasta
M., przejął wszystkie składniki majątkowe przedsiębiorstwa „E." oraz zatrudnianych
w nim pracowników, kontynuując jego działalność pod analogiczną nazwą. W
październiku 2006 r. Bolesław M. uzyskał wpis do rejestru REGON. Przedmiotem
działalności przedsiębiorcy w okresie do 30 lipca 2008 r. była jak dotychczas
sklasyfikowana w PKD produkcja obuwia z wyłączeniem obuwia sportowego oraz
detaliczna sprzedaż obuwia i wyrobów skórzanych.
3
W związku z podjęciem działalności gospodarczej Bolesław M. w dniu 23
października 2006 r. dokonał zgłoszenia zmiany płatnika składek na ubezpieczenie
wypadkowe od dnia 9 października 2006 r. Do końca roku składkowego opłacał
składkę w wysokości ustalonej dla poprzednika prawnego - 0,96%. W dniu 30
stycznia 2007 r. odwołujący złożył informację ZUS IWA o danych do ustalenia
składki na ubezpieczenie społeczne, wykazując liczbę 146 ubezpieczonych.
Wnioskiem z dnia 15 maja 2007 r. zwrócił się o wydanie zawiadomienia o
wysokości stopy procentowej składki wypadkowej w roku składkowym od 1 kwietnia
2007 r. do 31 marca 2008 r. dla płatnika składek Bolesław M. Produkcja Obuwia „E.
- Bożenna M.", informując, że stopa procentowa za ubiegły rok składkowy wyniosła
0,96% oraz że w związku ze śmiercią poprzedniego właściciela kontynuuje
działalność przedsiębiorstwa płatnika. Pismem z dnia 25 maja 2007 r. ZUS odmówił
ustalenia wysokości stopy procentowej podstawy składki na ubezpieczenie
wypadkowe za żądany okres, wskazując, że płatnik zobowiązany jest do określenia
tej stopy w indywidualnym zakresie. Decyzją z dnia 30 czerwca 2010 r. ZUS
stwierdził, że stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe
obowiązującą płatnika składek Bolesław M. Produkcja Obuwia „E. - Bożenna M." w
okresie od 1 kwietnia 2006 r. do 31 marca 2007 r. podwyższa się o 50%. W
uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że w związku z tym, iż w okresie od 9
października 2006 r. do 31 marca 2007 r. płatnik zaniżył stopę procentową składki
na ubezpieczenie społeczne z obowiązującej go 1,20% na 0,96%, ustalił w drodze
decyzji stopę procentowa składki z cały rok składkowy w wysokości 150% stopy
procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych.
Sąd Okręgowy uznał, że w rozpoznawanej sprawie zastosowanie mają
przepisy ustawy z dnia z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r.
nr 167, poz. 1322). Ustawa ta przewiduje dwa sposoby ustalenia wysokości stopy
procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe płatników zatrudniających co
najmniej 10 osób oraz podlegających wpisowi do rejestru REGON. Zgodnie z
art. 28 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 6 ustawy ustala ją ZUS na podstawie przedłożonej
przez płatnika informacji ZUS IWA składanej corocznie za trzy kolejne lata
kalendarzowe lub zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy wysokość tej stopy samodzielnie
4
ustala płatnik. Bez wątpienia, zdaniem Sądu Okręgowego, art. 33 ust. 1 ustawy ma
zastosowanie do, jak to określił organ rentowy „nowych płatników", t.j. takich, którzy
dokonują zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych w związku z powstaniem tytułu
do tych ubezpieczeń. Kwestią sporną w rozpoznawanej sprawie było zdaniem Sądu
to, czy za takiego „nowego płatnika" może uchodzić podmiot wstępujący w
całokształt sytuacji prawnej dotychczasowego płatnika i czy w związku z tym
uzasadnione jest opłacanie przez niego składki na dotychczasowym poziomie
(takim jak jego poprzednik prawny). Sąd pierwszej instancji wskazał, że żaden z
przepisów omawianej ustawy nie rozstrzyga kwestii praw i obowiązków płatnika
wynikających z dokonanych po powstaniu obowiązku ubezpieczenia przekształceń
podmiotowo-prawych, jak również wynikających z następstwa prawnego
powstałego w drodze sukcesji generalnej. Takiej regulacji nie zawiera również
żaden z przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych. Na zasadzie odesłania, co podkreślił Sąd Okręgowy, z art. 31 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych ustawodawca, w zakresie należności z tytułu
składek na ubezpieczenie społeczne, nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa. Zgodnie z art. 97 § 1
ordynacji podatkowej spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem § 2, przejmują
przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki
spadkodawcy. Co do zasady, zdaniem Sądu Okręgowego przepisy kodeksu
cywilnego określają jakie prawa i jakie obowiązki podlegają dziedziczeniu. W
przypadku płatnika składek, będącego pracodawcą w rozumieniu art. 3 k.p. kwestia
spadkobrania, a tym samym kontynuacji sytuacji prawnej zmarłego została
uregulowana w sposób szczególny. Zgodnie z art. 63 § 1 k.p. z dniem śmierci
pracodawcy umowy o pracę z pracownikami wygasają z zastrzeżeniem przepisu §
3, który stanowi, że przepis § 1 nie ma zastosowania w razie przejęcia pracownika
przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231
. W razie przejścia
zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę (art. 231
k.p.) staje się on z
mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy, z zastrzeżeniem
przepisów § 5. W ocenie Sądu pierwszej instancji konsekwencją tego rodzaju
konstrukcji jest to, że wydana wobec płatnika-pracodawcy decyzja określająca
wysokość składki na ubezpieczenie społeczne „ma również moc wiążącą” wobec
5
jego następcy prawnego, o ile kontynuuje on dotychczasową działalność „na bazie
przejętych od poprzednika w trybie art. 231
k.p. składników majątkowych i zasobów
ludzkich”. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, stopa procentowa składki na
ubezpieczenie wypadkowe określona przez ZUS w danym roku składkowym nie
ulega zmianie w stosunku do następcy prawnego płatnika, o ile nie ulegną zmianie
okoliczności faktyczne, będące podstawą do określenia tej składki. Zmiana
obowiązującej stawki może być dokonywana tylko w razie występowania
okoliczności istotnych z punktu widzenia ryzyka wypadkowego.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie okolicznością
niesporną było to, iż odwołujący Bolesław M. jest spadkobiercą i na zasadzie
art. 231
k.p. kontynuatorem prowadzonej przez zmarłą Bożennę M. działalności
gospodarczej. W związku z zawiadomieniem organu rentowego poprzedniczka
prawna odwołującego się zobowiązana była w roku składkowym obejmującym 1
kwietnia 2006 r. do 31 marca 2007 r. opłacać składki na ubezpieczenie wypadkowe
obliczone według zaniżonej stopy procentowej wynoszącej 0,96% podstawy
wymiaru. Ponieważ organ rentowy nie wykazał, aby w okresie do 31 marca 2007 r.
w związku z następstwem prawnym odwołującego się po zmarłym płatniku uległy
zmianie jakiekolwiek okoliczności będące podstawą określenia wysokości składki
jak: liczba zatrudnionych, zmiana przedmiotu działalności według klasyfikacji PKD,
zmiana poziomu ryzyka wypadkowego – według Sądu Okręgowego - Bolesław M.
zachowuje prawo do opłacania składki na ubezpieczenie wypadkowe według
dotychczasowej stopy procentowej wynoszącej 0,96% podstawy wymiaru. Błędne
jest, jak zaznaczył Sąd pierwszej instancji w konkluzji, stanowisko organu
rentowego uznającego że wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie
wypadkowe odwołującego się powinna zostać ustalona w trybie art. 33 ust. 1
ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych, a w związku z tym błędne jest zastosowanie sankcji wynikającej z
art. 34 wymienionej ustawy.
Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 18
maja 2011 r., oddalił apelację.
6
W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji wydał trafne
orzeczenie, znajdujące uzasadnienie w całokształcie okoliczności faktycznych
sprawy oraz treści obowiązujących przepisów prawa. Zdaniem Sądu drugiej
instancji organ rentowy błędnie wywodzi, iż płatnik składek Bolesław M. jako
bezpośredni następca prawny zmarłej Bożenny M. i osoba określona w art. 33 ust.
1 ustawy wypadkowej niemająca obowiązku przekazywania informacji, o których
mowa w jej art. 31 ust. 6, w deklaracjach za sporny okres wskazał zaniżoną stopę
procentową w wysokości 0,96%, a w związku z tym znajduje do niego
zastosowanie art. 34 ust. 3 w zw. z art. 34 ust. 1 ustawy. Sąd Apelacyjny uznał, iż
sukcesja generalna polegająca na przejęciu w trybie art. 231
k.p. przez
spadkobiercę zmarłego przedsiębiorcy prowadzonego przez niego zakładu pracy –
przedsiębiorstwa i kontynuacji tej samej działalności w niezmienionym składzie
osobowym, nie mogła prowadzić do powstania „nowego” płatnika składek na
ubezpieczenie wypadkowe. W świetle art. 231
k.p. w razie przejścia zakładu pracy
na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych
stosunkach pracy, z zastrzeżeniem przepisów § 5. Konsekwencją takiej sukcesji -
przekształcenia - jest wstąpienie we wszelkie prawa i obowiązki przewidziane
zarówno w przepisach prawa pracy, prawa podatkowego, (zgodnie z odesłaniem
zawartym w art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) i we wszelkie
prawa i obowiązki przewidziane w przepisach ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, które dotyczą przedsiębiorstwa poprzednio prowadzonego przez
spadkodawcę. Zachowuje on prawo do opłacenia składek na ubezpieczenie
wypadkowe według dotychczasowej stopy procentowej (obowiązującej poprzednika
prawnego).
W ocenie Sądu Apelacyjnego nieuprawnione jest twierdzenie, iż regulacja
dotycząca przejęcia przez odwołującego całokształtu praw i obowiązków
spadkodawcy miałaby zastosowanie jedynie wtedy, gdy wskutek spadkobrania
odwołujący się przejąłby także obowiązek składania informacji, o którym mowa w
art. 33 ust. 1 w zw. z 31 ust. 6 ustawy wypadkowej. Przepis art. 31 ustawy
systemowej nie zawiera odesłania do art. 97 § 2 Ordynacji podatkowej. Sąd drugiej
instancji podkreślił, iż w świetle art. 31 ustawy systemowej do należności z tytułu
składek stosuje się odpowiednio przepis art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej. Przepis
7
ten nie ogranicza przejęcia przez następcę praw i obowiązków spadkodawcy tylko
do tych czysto majątkowych. Powoływany § 1 art. 97 ordynacji podatkowej
wskazuje bowiem wyraźnie, iż spadkobiercy podatnika przejmują je z
zastrzeżeniem § 2, zawiera więc dalsze odesłanie. Tymczasem wskazany § 2
odnosi się bezpośrednio do przejęcia praw o charakterze niemajątkowym, a zatem
także do obowiązku składania przewidzianych w art. 31 ust. 6 i 7 ustawy zasiłkowej
informacji. Nieuprawnione jest, w ocenie Sądu twierdzenie, iż na gruncie
rozpatrywanej sprawy, wobec braku bezpośredniego odwołania się w treści art. 31
ustawy o systemie do § 2 art. 97 ordynacji podatkowej, formalny obowiązek
składania informacji, o której mowa w art. 31 ust. 6 ustawy wypadkowej, nie
obciążał następcy prawnego spadkodawcy.
Reasumując, Sąd Apelacyjny przychylił się do stanowiska Sądu
Okręgowego, „iż przedsiębiorstwo prowadzone w ramach działalności gospodarczej
przejęte przez nowego pracodawcę (podmiot gospodarczy) na skutek śmierci
przedsiębiorcy, jest w zakresie stopy procentowej należności składkowych na
ubezpieczenie wypadkowe uniwersalnym sukcesorem prawnym osoby fizycznej
prowadzącej poprzednio tę samą (kontynuowaną) pozarolniczą działalność, przez
co powstały w skutek sukcesji podmiot zachowuje prawo do opłacenia składek na
ubezpieczenie wypadkowe według dotychczasowej stopy procentowej składki na
ubezpieczenie wypadkowe, która obowiązywała jej poprzednika prawnego”. W
rozpoznawanej sprawie Bolesław M. wobec kontynuowania działalności
gospodarczej zmarłej żony w niezmienionym zakresie nie należał do grupy
podmiotów określonych w art. 33 ust. 1 ustawy wypadkowej niemających
obowiązku przekazywania informacji, o których mowa w art. 31 ust. 6 ustawy
wypadkowej. Organ rentowy nie wykazał, iż podwyższenie stopy procentowej
należności składkowych w jego przypadku było spowodowane jakimikolwiek innymi
okolicznościami niż przejęcie działalności gospodarczej. Wobec powyższego
wykazanie przez odwołującego się w deklaracjach stopy procentowej w wysokości
0,96% za sporny okres było prawidłowe.
Powyższy wyrok został w całości zaskarżony przez organ rentowy skargą
kasacyjną, w której zarzucono „rażące naruszenie prawa materialnego - art. 97 § 1
ustawy z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U z 2005 r. Nr 8, poz. 60
8
ze zm.) w związku z art. 31 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) poprzez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż Bolesław M. jest następcą
prawnym po Bożennie M. także w zakresie składania informacji, o jakiej mowa w
art. 31 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 6 ustawy z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2009 r.,
Nr 167, poz. 1322 ze zm.) oraz poprzez przyjęcie, iż Bolesław M. nie zalicza się do
płatników wskazanych w art. 33 ust. 1 ustawy wypadkowej, lecz w zakresie
ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowej jest spadkobiercą Bożenny M.”; a
także naruszenie przepisów prawa materialnego – „w szczególności art. 34 ustawy
wypadkowej poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, iż nie występują przesłanki do
ustalenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe w wysokości
150% stopy prawidłowej”.
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie w całości zaskarżonego
wyroku Sadu Apelacyjnego z dnia 18 maja 2011 r. i orzeczenie co do istoty sprawy
poprzez zmianę zaskarżonego wyroku Sadu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 października 2010 r. i oddalenie odwołania od
decyzji nr 8 z dn. 30 czerwca 2010 r. wniesionego przez Bolesława M.; zasądzenie
na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu kasacyjnym według norm prawem przewidzianych; ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu w Łodzi do ponownego rozpoznania.
Odwołujący się Bolesław M. wniósł o odmowę przyjęcia skargi do
rozpoznania i zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.
Rozważania kwestii prawnych objętych zarzutami skargi należy poprzedzić
ogólną uwagą nawiązującą do instytucji płatnika składek na ubezpieczenie
wypadkowe. Zgodnie z art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz.
887 ze zm.), składki na ubezpieczenie wypadkowe pracowników finansują w całości
płatnicy składek czyli pracodawcy. W odniesieniu zatem do tych składek sytuacja
9
prawna pracodawców jest taka jak podatników a nie płatników należności
podatkowych, co ma znaczenie dla analizy przepisów Ordynacji podatkowej
stosowanych odpowiednio do należności z tytułu składek na podstawie art. 31
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. W tej
sprawie podstawą skargi uczyniono zarzut naruszenia art. 97 § 1 Ordynacji
podatkowej stosowanego odpowiednio na podstawie art. 31 ustawy systemowej. W
myśl art. 97 § 1 Ordynacji, spadkobiercy podatnika z zastrzeżeniem § 2 przejmują
przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki
spadkodawcy. Odesłanie z art. 31 ustawy systemowej obejmuje jedynie ten
przepis, co oznacza, że do należności z tytułu składek nie ma zastosowania
(odpowiedniego) art. 97 § 2 Ordynacji, w którym przewidziano przejście na
spadkobiercę praw o charakterze niemajątkowym związanych z działalnością
gospodarczą pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na własny
rachunek. Dla rozważenia zasadności zarzutu naruszenia art. 97 § 1 Ordynacji
podatkowej (w związku z art. 31 ustawy systemowej) ma zatem znaczenie
zakwalifikowanie ustalonego w decyzji organu rentowego adresowanej do Bożenny
M. wymiaru składki do praw majątkowych lub niemajątkowych w rozumieniu tego
przepisu. W tym zakresie należy odwołać się do judykatury i doktryny prawa
finansowego. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 10 lutego 2009 r. (II FSK
1625/07, LEX nr 518690) wyjaśnił, że podział praw i obowiązków na materialne i
niematerialne przebiega według podziału prawa finansowego na materialne i
formalne. Zatem prawa niemajątkowe – proceduralne – to takie na podstawie
których zawiązują się organizacyjne stosunki prawnofinansowe, a majątkowe
dotyczą uprawnień i obowiązków, na podstawie których zawiązują się stosunki
prawnofinansowe. W doktrynie prawa finansowego podano przykłady majątkowych
praw i obowiązków przewidzianych w przepisach prawa podatkowego. Wymienione
zostały: prawo do zapłaty podatku w odroczonym terminie płatności, do jego
zapłaty w ratach, prawo do ulgi podatkowej (por. Rafał Dowgier Ordynacja
podatkowa Komentarz LEX 2011, komentarz do art. 97 pkt 3). Prawo do zapłaty
składki w obniżonej wysokości jest prawem rodzajowo takim jak prawo do ulgi
podatkowej, zatem kwalifikuje się do prawa majątkowego w rozumieniu prawa
podatkowego (finansowego) i w myśl art. 97 § 1 podlega przejęciu przez
10
spadkobiercę. Odwołujący się jest nie tylko spadkobiercą płatnika składek na
ubezpieczenie wypadkowe. Jest kontynuatorem działalności gospodarczej
spadkodawczyni. Dzięki temu, że przejął na skutek spadkobrania zakład pracy
prowadzony przez żonę nie wygasły stosunki pracy zatrudnianych przez nią
pracowników (art. 231
k.p. w związku z art. 632
k.p.) a działalność gospodarcza nie
została przerwana. Spadkobierca – jak ustalono - uzyskał wpis do rejestru
działalności następnego dnia po śmierci żony. Nie uległy też zmianie żadne
okoliczności związane z oceną ryzyka wypadkowego w zakładzie pracy
zatrudniającym pracowników, których dotyczą składki na ubezpieczenie
wypadkowe. Sukcesja w zakresie prawa podatkowego (odpowiednio: w zakresie
należności z tytułu składek) ma charakter generalny, taki jak w przypadku osoby
prawnej powstaje w wyniku jej przekształcenia (art. 93a Ordynacji podatkowej), co
do takiej osoby prawnej Sąd Najwyższy uznał w wyroku z dnia 25 maja 2010 r.
(I UK 8/10, OSNP 2011 nr 21-22, poz. 279), że zachowuje ona prawo do opłacania
składek na ubezpieczenie wypadkowe według stopy procentowej obowiązującej
osobę, która prowadziła zakład pracy przed przekształceniem, jeżeli nie ustalono
zmiany okoliczności, o których mowa w art. 28, art. 29 i art. 30 ustawy z dnia 30
października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.)
Pogląd ten należy w pełni podzielić. Zarzut naruszenia art. 97 § 1 Ordynacji okazał
się zatem nieuzasadniony.
Nie doszło też do naruszenia art. 31 ust. 1 ani art. 33 ust. 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Organ rentowy twierdzi, że odwołujący się zalicza się do płatników składek,
któremu Zakład (ZUS) nie ustalił kategorii ryzyka z uwagi na brak obowiązku
przekazywania informacji, o której mowa w art. 31 ust. 6 przez trzy kolejne ostanie
lata kalendarzowe (art. 33 ust. 1) a nie ma do niego zastosowania wskaźnik
korygujący z art. 31 ust. 1 ustalany w zależności od kategorii ryzyka, a tę z kolei
ustala Zakład na podstawie danych przekazywanych przez płatnika składek przez
trzy kolejne lata kalendarzowe (art. 31 ust 2, 5 i 6 ustawy). Zarzuty stanowiące tę
podstawę skargi kasacyjnej nawiązują do podziału płatników składek na
ubezpieczenie wypadkowe na dwie grupy. Pierwsza grupa to płatnicy obowiązani
11
do opłacania składek według stopy procentowej określonej dla grupy działalności,
do której należą (art. 33 ust. 1 ustawy). Ci płatnicy opłacając składki wyliczone
przez siebie według wskazanej stopy, po trzech kolejnych latach składania
informacji zawierającej dane umożliwiające ustalenie kategorii ryzyka mogą
uzyskać ustalenie kategorii ryzyka i zawiadomienie Zakładu o wysokości stopy
procentowej składki ze współczynnikiem korygującym (niższej niż określona dla
grupy działalności). Po uzyskaniu informacji z organu rentowego opłacają niższą
składkę. Sporny problem sprowadzał się do ustalenia, do której z tych dwóch grup
płatników składek należał odwołujący się w okresie objętym decyzją.
Poprzedniczka prawna zmarła w czasie biegnącego roku składkowego, na który
Zakład ustalił kategorię ryzyka i związaną z tym stopę procentową. Odwołujący się
nie może być zaliczony do płatników, którym Zakład nie ustalił kategorii ryzyka na
ten okres składkowy. Wstąpił bowiem w majątkowe prawa spadkodawczyni na
podstawie art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej (w związku z art. 31 ustawy
systemowej) obejmujące ustalenie kategorii ryzyka i będącej tego konsekwencją
wysokości składki. Wbrew twierdzeniu skarżącego, nie ma do niego zastosowania
art. 33 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych, gdyż nie należał do płatników, którym Zakład nie ustalił
kategorii ryzyka a tylko w takiej sytuacji byłby obowiązany do opłacania składek
według stopy procentowej określonej dla grupy działalności do której należy (bez
uwzględnienia wskaźnika korygującego, który dla tych płatników siłą rzeczy nie
może mieć zastosowania). Przepis ten nie został zatem naruszony w zaskarżonym
wyroku. Obowiązek składania informacji, o jakim jest mowa w art. 31 ust. 6 ustawy
nie dotyczy w ogóle sytuacji odwołującego się w okresie objętym decyzją. Na ten
okres składkowy została ustalona przez organ rentowy wysokość składek w oparciu
o wskaźnik korygujący (art. 31 ust. 1 ustawy), dla wyliczenia którego miały
znaczenie informacje przekazywane we właściwych terminach przez poprzedniczkę
prawną płatnika. Przepisy art. 31 ust 1 w związku z art. 31 ust. 6 nie zostały
naruszone.
Decyzja organu rentowego, od której odwołał się Bolesław M. została
wydana na podstawie art. 34 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Według ustępu pierwszego tego
12
przepisu, jeżeli płatnik składek nie przekaże danych lub przekaże nieprawdziwe
dane, o których mowa w art. 31, co spowoduje zaniżenie stopy procentowej składki
na ubezpieczenie wypadkowe, Zakład ustala w drodze decyzji stopę procentową
składki na cały rok składkowy w wysokości 150% stopy procentowej ustalonej na
podstawie prawidłowych danych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do płatników
składek, którzy nieprawidłowo ustalili liczbę ubezpieczonych lub grupę działalności
(art. 34 ust. 3). Organ rentowy ustalił Bolesławowi M. stopę procentową w
wysokości 150%. Przepis art. 34 ma charakter sankcyjny. Może mieć zatem
zastosowanie tylko w opisanych w nim sytuacjach. Nie jest dopuszczalne ustalenie
podwyższonej stopy procentowej w innych wypadkach, ani w drodze jakiejkolwiek
analogii. Na taki charakter tej normy prawnej zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 4 lutego 2011 r. (II UZP 1/11, LEX nr 749835). Sąd
Najwyższy wyraził słuszny pogląd, że przekazywanie przez płatnika do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych składki niższej od wymaganej, jeżeli wynika to z innych
powodów niż nieprawidłowe ustalenie liczby osób zgłoszonych do ubezpieczenia
(np. wskutek matematycznej pomyłki w wyliczeniu składki, wadliwego
„przeimportowania” danych do programu komputerowego) nie wyczerpuje hipotezy
normy art. 34 ust. 3 w związku z ust. 1 ustawy. W rozpoznawanej obecnie sprawie
nie zaszła żadna z sytuacji opisanych w art. 34 ust. 1 lub ust. 3 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Nie zarzuca się Bolesławowi M., że nie przekazał danych o których mowa w art. 31
albo że przekazał dane nieprawdziwe. Nie zarzuca się także nieprawidłowego
ustalenia liczby ubezpieczonych lub grupy działalności. Tym samym nie można
uznać, że zostały spełnione przesłanki zastosowania wobec niego sankcji w postaci
podwyższenia stopy procentowej za cały rok składkowy. Organ rentowy wywodzi tę
sankcje z twierdzenia o zaniżeniu przez odwołującego się stopy procentowej,
jednakże nawet według stanowiska organu (którego Sąd Najwyższy nie podziela)
miałoby to nastąpić z innych niż opisane w art. 34 ust. 1 i 3 przyczyn, z uznania się
za następcę poprzedniczki prawnej w zakresie określonej na ten rok składkowy
wysokości stopy procentowej. Samo zaniżenie stopy procentowej nie stanowi
przesłanki nałożenia sankcji z art. 34 ust. 1. Jest ono konieczną częścią przesłanek
nałożenia sankcji ale tylko jako skutek nieprzekazania danych, przekazania danych
13
nieprawdziwych lub nieprawidłowego ustalenia liczby ubezpieczonych lub grupy
działalności a nie stanowi samoistnej przesłanki. Podwyższenie stopy procentowej
nie może nastąpić w razie zaniżenia stopy procentowej z jakichkolwiek przyczyn
lecz jedynie wówczas, gdy zaniżenie nastąpiło jako skutek wymienionych działań
lub zaniechań płatnika. Już tylko z tych przyczyn niezależnie od niepodzielenia
stanowiska organu rentowego co do zaniżenia stopy procentowej, zarzut
naruszenia art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych nie mógł być uznany za słuszny.
Z tych wszystkich przyczyn Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z odwołania Bolesława M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wysokość składki na ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 maja 2011 r.,
1. oddala skargę kasacyjną
2. zasądza od organu rentowego na rzecz odwołującego się
kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Bolesław M. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 30 czerwca 2010 r. W decyzji stwierdzono, że obowiązującą go stopę
procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe w roku składkowym
obejmującym okres od 1 kwietnia 2000 r. do 31 marca 2007 r. podwyższa się o
50%.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z 26
października 2010 r., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, że
stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązującą płatnika
składek M. Bolesław „E. - Bożenna M.” w roku składkowym obejmującym okres od
1 kwietnia 2006 r., do 31 marca 2007 r. pozostawia w wysokości 0,96%.
Sąd Okręgowy ustalił, że Bożenna M. do chwili śmierci w dniu 8 października
2006r. prowadziła działalność gospodarczą pod nazwą Produkcja Obuwia „E. -
Bożenna M.". Przedmiotem działalności przedsiębiorcy zgodnie z PKD była
produkcja obuwia z wyłączeniem obuwia sportowego oraz detaliczna sprzedaż
obuwia i wyrobów skórzanych. W związku z prowadzoną działalnością gospodarczą
Bożenna M. dokonała zgłoszenia zatrudnianych pracowników, m.in., do
ubezpieczenia wypadkowego. Pismem z dnia 23 marca 2006 r. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych zawiadomił Bożennę M. o zmianie wysokości stopy
procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Zgodnie z zawiadomieniem
płatnik zobowiązany był w roku składkowym obejmującym okres od 1 kwietnia 2006
r. do 31 marca 2007 r. wykazywać składki na ubezpieczenie wypadkowe obliczone
według zaniżonej stopy procentowej wynoszącej 0,96% podstawy wymiaru. Po
śmierci żony Bożenny M., Bolesław M. po uzyskaniu w dniu 9 października 2006 r.
wpisu do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez Burmistrza Miasta
M., przejął wszystkie składniki majątkowe przedsiębiorstwa „E." oraz zatrudnianych
w nim pracowników, kontynuując jego działalność pod analogiczną nazwą. W
październiku 2006 r. Bolesław M. uzyskał wpis do rejestru REGON. Przedmiotem
działalności przedsiębiorcy w okresie do 30 lipca 2008 r. była jak dotychczas
sklasyfikowana w PKD produkcja obuwia z wyłączeniem obuwia sportowego oraz
detaliczna sprzedaż obuwia i wyrobów skórzanych.
3
W związku z podjęciem działalności gospodarczej Bolesław M. w dniu 23
października 2006 r. dokonał zgłoszenia zmiany płatnika składek na ubezpieczenie
wypadkowe od dnia 9 października 2006 r. Do końca roku składkowego opłacał
składkę w wysokości ustalonej dla poprzednika prawnego - 0,96%. W dniu 30
stycznia 2007 r. odwołujący złożył informację ZUS IWA o danych do ustalenia
składki na ubezpieczenie społeczne, wykazując liczbę 146 ubezpieczonych.
Wnioskiem z dnia 15 maja 2007 r. zwrócił się o wydanie zawiadomienia o
wysokości stopy procentowej składki wypadkowej w roku składkowym od 1 kwietnia
2007 r. do 31 marca 2008 r. dla płatnika składek Bolesław M. Produkcja Obuwia „E.
- Bożenna M.", informując, że stopa procentowa za ubiegły rok składkowy wyniosła
0,96% oraz że w związku ze śmiercią poprzedniego właściciela kontynuuje
działalność przedsiębiorstwa płatnika. Pismem z dnia 25 maja 2007 r. ZUS odmówił
ustalenia wysokości stopy procentowej podstawy składki na ubezpieczenie
wypadkowe za żądany okres, wskazując, że płatnik zobowiązany jest do określenia
tej stopy w indywidualnym zakresie. Decyzją z dnia 30 czerwca 2010 r. ZUS
stwierdził, że stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe
obowiązującą płatnika składek Bolesław M. Produkcja Obuwia „E. - Bożenna M." w
okresie od 1 kwietnia 2006 r. do 31 marca 2007 r. podwyższa się o 50%. W
uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że w związku z tym, iż w okresie od 9
października 2006 r. do 31 marca 2007 r. płatnik zaniżył stopę procentową składki
na ubezpieczenie społeczne z obowiązującej go 1,20% na 0,96%, ustalił w drodze
decyzji stopę procentowa składki z cały rok składkowy w wysokości 150% stopy
procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych.
Sąd Okręgowy uznał, że w rozpoznawanej sprawie zastosowanie mają
przepisy ustawy z dnia z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r.
nr 167, poz. 1322). Ustawa ta przewiduje dwa sposoby ustalenia wysokości stopy
procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe płatników zatrudniających co
najmniej 10 osób oraz podlegających wpisowi do rejestru REGON. Zgodnie z
art. 28 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 6 ustawy ustala ją ZUS na podstawie przedłożonej
przez płatnika informacji ZUS IWA składanej corocznie za trzy kolejne lata
kalendarzowe lub zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy wysokość tej stopy samodzielnie
4
ustala płatnik. Bez wątpienia, zdaniem Sądu Okręgowego, art. 33 ust. 1 ustawy ma
zastosowanie do, jak to określił organ rentowy „nowych płatników", t.j. takich, którzy
dokonują zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych w związku z powstaniem tytułu
do tych ubezpieczeń. Kwestią sporną w rozpoznawanej sprawie było zdaniem Sądu
to, czy za takiego „nowego płatnika" może uchodzić podmiot wstępujący w
całokształt sytuacji prawnej dotychczasowego płatnika i czy w związku z tym
uzasadnione jest opłacanie przez niego składki na dotychczasowym poziomie
(takim jak jego poprzednik prawny). Sąd pierwszej instancji wskazał, że żaden z
przepisów omawianej ustawy nie rozstrzyga kwestii praw i obowiązków płatnika
wynikających z dokonanych po powstaniu obowiązku ubezpieczenia przekształceń
podmiotowo-prawych, jak również wynikających z następstwa prawnego
powstałego w drodze sukcesji generalnej. Takiej regulacji nie zawiera również
żaden z przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych. Na zasadzie odesłania, co podkreślił Sąd Okręgowy, z art. 31 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych ustawodawca, w zakresie należności z tytułu
składek na ubezpieczenie społeczne, nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa. Zgodnie z art. 97 § 1
ordynacji podatkowej spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem § 2, przejmują
przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki
spadkodawcy. Co do zasady, zdaniem Sądu Okręgowego przepisy kodeksu
cywilnego określają jakie prawa i jakie obowiązki podlegają dziedziczeniu. W
przypadku płatnika składek, będącego pracodawcą w rozumieniu art. 3 k.p. kwestia
spadkobrania, a tym samym kontynuacji sytuacji prawnej zmarłego została
uregulowana w sposób szczególny. Zgodnie z art. 63 § 1 k.p. z dniem śmierci
pracodawcy umowy o pracę z pracownikami wygasają z zastrzeżeniem przepisu §
3, który stanowi, że przepis § 1 nie ma zastosowania w razie przejęcia pracownika
przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231
. W razie przejścia
zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę (art. 231
k.p.) staje się on z
mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy, z zastrzeżeniem
przepisów § 5. W ocenie Sądu pierwszej instancji konsekwencją tego rodzaju
konstrukcji jest to, że wydana wobec płatnika-pracodawcy decyzja określająca
wysokość składki na ubezpieczenie społeczne „ma również moc wiążącą” wobec
5
jego następcy prawnego, o ile kontynuuje on dotychczasową działalność „na bazie
przejętych od poprzednika w trybie art. 231
k.p. składników majątkowych i zasobów
ludzkich”. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, stopa procentowa składki na
ubezpieczenie wypadkowe określona przez ZUS w danym roku składkowym nie
ulega zmianie w stosunku do następcy prawnego płatnika, o ile nie ulegną zmianie
okoliczności faktyczne, będące podstawą do określenia tej składki. Zmiana
obowiązującej stawki może być dokonywana tylko w razie występowania
okoliczności istotnych z punktu widzenia ryzyka wypadkowego.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie okolicznością
niesporną było to, iż odwołujący Bolesław M. jest spadkobiercą i na zasadzie
art. 231
k.p. kontynuatorem prowadzonej przez zmarłą Bożennę M. działalności
gospodarczej. W związku z zawiadomieniem organu rentowego poprzedniczka
prawna odwołującego się zobowiązana była w roku składkowym obejmującym 1
kwietnia 2006 r. do 31 marca 2007 r. opłacać składki na ubezpieczenie wypadkowe
obliczone według zaniżonej stopy procentowej wynoszącej 0,96% podstawy
wymiaru. Ponieważ organ rentowy nie wykazał, aby w okresie do 31 marca 2007 r.
w związku z następstwem prawnym odwołującego się po zmarłym płatniku uległy
zmianie jakiekolwiek okoliczności będące podstawą określenia wysokości składki
jak: liczba zatrudnionych, zmiana przedmiotu działalności według klasyfikacji PKD,
zmiana poziomu ryzyka wypadkowego – według Sądu Okręgowego - Bolesław M.
zachowuje prawo do opłacania składki na ubezpieczenie wypadkowe według
dotychczasowej stopy procentowej wynoszącej 0,96% podstawy wymiaru. Błędne
jest, jak zaznaczył Sąd pierwszej instancji w konkluzji, stanowisko organu
rentowego uznającego że wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie
wypadkowe odwołującego się powinna zostać ustalona w trybie art. 33 ust. 1
ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych, a w związku z tym błędne jest zastosowanie sankcji wynikającej z
art. 34 wymienionej ustawy.
Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 18
maja 2011 r., oddalił apelację.
6
W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji wydał trafne
orzeczenie, znajdujące uzasadnienie w całokształcie okoliczności faktycznych
sprawy oraz treści obowiązujących przepisów prawa. Zdaniem Sądu drugiej
instancji organ rentowy błędnie wywodzi, iż płatnik składek Bolesław M. jako
bezpośredni następca prawny zmarłej Bożenny M. i osoba określona w art. 33 ust.
1 ustawy wypadkowej niemająca obowiązku przekazywania informacji, o których
mowa w jej art. 31 ust. 6, w deklaracjach za sporny okres wskazał zaniżoną stopę
procentową w wysokości 0,96%, a w związku z tym znajduje do niego
zastosowanie art. 34 ust. 3 w zw. z art. 34 ust. 1 ustawy. Sąd Apelacyjny uznał, iż
sukcesja generalna polegająca na przejęciu w trybie art. 231
k.p. przez
spadkobiercę zmarłego przedsiębiorcy prowadzonego przez niego zakładu pracy –
przedsiębiorstwa i kontynuacji tej samej działalności w niezmienionym składzie
osobowym, nie mogła prowadzić do powstania „nowego” płatnika składek na
ubezpieczenie wypadkowe. W świetle art. 231
k.p. w razie przejścia zakładu pracy
na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych
stosunkach pracy, z zastrzeżeniem przepisów § 5. Konsekwencją takiej sukcesji -
przekształcenia - jest wstąpienie we wszelkie prawa i obowiązki przewidziane
zarówno w przepisach prawa pracy, prawa podatkowego, (zgodnie z odesłaniem
zawartym w art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) i we wszelkie
prawa i obowiązki przewidziane w przepisach ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, które dotyczą przedsiębiorstwa poprzednio prowadzonego przez
spadkodawcę. Zachowuje on prawo do opłacenia składek na ubezpieczenie
wypadkowe według dotychczasowej stopy procentowej (obowiązującej poprzednika
prawnego).
W ocenie Sądu Apelacyjnego nieuprawnione jest twierdzenie, iż regulacja
dotycząca przejęcia przez odwołującego całokształtu praw i obowiązków
spadkodawcy miałaby zastosowanie jedynie wtedy, gdy wskutek spadkobrania
odwołujący się przejąłby także obowiązek składania informacji, o którym mowa w
art. 33 ust. 1 w zw. z 31 ust. 6 ustawy wypadkowej. Przepis art. 31 ustawy
systemowej nie zawiera odesłania do art. 97 § 2 Ordynacji podatkowej. Sąd drugiej
instancji podkreślił, iż w świetle art. 31 ustawy systemowej do należności z tytułu
składek stosuje się odpowiednio przepis art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej. Przepis
7
ten nie ogranicza przejęcia przez następcę praw i obowiązków spadkodawcy tylko
do tych czysto majątkowych. Powoływany § 1 art. 97 ordynacji podatkowej
wskazuje bowiem wyraźnie, iż spadkobiercy podatnika przejmują je z
zastrzeżeniem § 2, zawiera więc dalsze odesłanie. Tymczasem wskazany § 2
odnosi się bezpośrednio do przejęcia praw o charakterze niemajątkowym, a zatem
także do obowiązku składania przewidzianych w art. 31 ust. 6 i 7 ustawy zasiłkowej
informacji. Nieuprawnione jest, w ocenie Sądu twierdzenie, iż na gruncie
rozpatrywanej sprawy, wobec braku bezpośredniego odwołania się w treści art. 31
ustawy o systemie do § 2 art. 97 ordynacji podatkowej, formalny obowiązek
składania informacji, o której mowa w art. 31 ust. 6 ustawy wypadkowej, nie
obciążał następcy prawnego spadkodawcy.
Reasumując, Sąd Apelacyjny przychylił się do stanowiska Sądu
Okręgowego, „iż przedsiębiorstwo prowadzone w ramach działalności gospodarczej
przejęte przez nowego pracodawcę (podmiot gospodarczy) na skutek śmierci
przedsiębiorcy, jest w zakresie stopy procentowej należności składkowych na
ubezpieczenie wypadkowe uniwersalnym sukcesorem prawnym osoby fizycznej
prowadzącej poprzednio tę samą (kontynuowaną) pozarolniczą działalność, przez
co powstały w skutek sukcesji podmiot zachowuje prawo do opłacenia składek na
ubezpieczenie wypadkowe według dotychczasowej stopy procentowej składki na
ubezpieczenie wypadkowe, która obowiązywała jej poprzednika prawnego”. W
rozpoznawanej sprawie Bolesław M. wobec kontynuowania działalności
gospodarczej zmarłej żony w niezmienionym zakresie nie należał do grupy
podmiotów określonych w art. 33 ust. 1 ustawy wypadkowej niemających
obowiązku przekazywania informacji, o których mowa w art. 31 ust. 6 ustawy
wypadkowej. Organ rentowy nie wykazał, iż podwyższenie stopy procentowej
należności składkowych w jego przypadku było spowodowane jakimikolwiek innymi
okolicznościami niż przejęcie działalności gospodarczej. Wobec powyższego
wykazanie przez odwołującego się w deklaracjach stopy procentowej w wysokości
0,96% za sporny okres było prawidłowe.
Powyższy wyrok został w całości zaskarżony przez organ rentowy skargą
kasacyjną, w której zarzucono „rażące naruszenie prawa materialnego - art. 97 § 1
ustawy z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U z 2005 r. Nr 8, poz. 60
8
ze zm.) w związku z art. 31 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) poprzez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż Bolesław M. jest następcą
prawnym po Bożennie M. także w zakresie składania informacji, o jakiej mowa w
art. 31 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 6 ustawy z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2009 r.,
Nr 167, poz. 1322 ze zm.) oraz poprzez przyjęcie, iż Bolesław M. nie zalicza się do
płatników wskazanych w art. 33 ust. 1 ustawy wypadkowej, lecz w zakresie
ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowej jest spadkobiercą Bożenny M.”; a
także naruszenie przepisów prawa materialnego – „w szczególności art. 34 ustawy
wypadkowej poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, iż nie występują przesłanki do
ustalenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe w wysokości
150% stopy prawidłowej”.
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie w całości zaskarżonego
wyroku Sadu Apelacyjnego z dnia 18 maja 2011 r. i orzeczenie co do istoty sprawy
poprzez zmianę zaskarżonego wyroku Sadu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 października 2010 r. i oddalenie odwołania od
decyzji nr 8 z dn. 30 czerwca 2010 r. wniesionego przez Bolesława M.; zasądzenie
na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu kasacyjnym według norm prawem przewidzianych; ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu w Łodzi do ponownego rozpoznania.
Odwołujący się Bolesław M. wniósł o odmowę przyjęcia skargi do
rozpoznania i zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.
Rozważania kwestii prawnych objętych zarzutami skargi należy poprzedzić
ogólną uwagą nawiązującą do instytucji płatnika składek na ubezpieczenie
wypadkowe. Zgodnie z art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz.
887 ze zm.), składki na ubezpieczenie wypadkowe pracowników finansują w całości
płatnicy składek czyli pracodawcy. W odniesieniu zatem do tych składek sytuacja
9
prawna pracodawców jest taka jak podatników a nie płatników należności
podatkowych, co ma znaczenie dla analizy przepisów Ordynacji podatkowej
stosowanych odpowiednio do należności z tytułu składek na podstawie art. 31
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. W tej
sprawie podstawą skargi uczyniono zarzut naruszenia art. 97 § 1 Ordynacji
podatkowej stosowanego odpowiednio na podstawie art. 31 ustawy systemowej. W
myśl art. 97 § 1 Ordynacji, spadkobiercy podatnika z zastrzeżeniem § 2 przejmują
przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki
spadkodawcy. Odesłanie z art. 31 ustawy systemowej obejmuje jedynie ten
przepis, co oznacza, że do należności z tytułu składek nie ma zastosowania
(odpowiedniego) art. 97 § 2 Ordynacji, w którym przewidziano przejście na
spadkobiercę praw o charakterze niemajątkowym związanych z działalnością
gospodarczą pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na własny
rachunek. Dla rozważenia zasadności zarzutu naruszenia art. 97 § 1 Ordynacji
podatkowej (w związku z art. 31 ustawy systemowej) ma zatem znaczenie
zakwalifikowanie ustalonego w decyzji organu rentowego adresowanej do Bożenny
M. wymiaru składki do praw majątkowych lub niemajątkowych w rozumieniu tego
przepisu. W tym zakresie należy odwołać się do judykatury i doktryny prawa
finansowego. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 10 lutego 2009 r. (II FSK
1625/07, LEX nr 518690) wyjaśnił, że podział praw i obowiązków na materialne i
niematerialne przebiega według podziału prawa finansowego na materialne i
formalne. Zatem prawa niemajątkowe – proceduralne – to takie na podstawie
których zawiązują się organizacyjne stosunki prawnofinansowe, a majątkowe
dotyczą uprawnień i obowiązków, na podstawie których zawiązują się stosunki
prawnofinansowe. W doktrynie prawa finansowego podano przykłady majątkowych
praw i obowiązków przewidzianych w przepisach prawa podatkowego. Wymienione
zostały: prawo do zapłaty podatku w odroczonym terminie płatności, do jego
zapłaty w ratach, prawo do ulgi podatkowej (por. Rafał Dowgier Ordynacja
podatkowa Komentarz LEX 2011, komentarz do art. 97 pkt 3). Prawo do zapłaty
składki w obniżonej wysokości jest prawem rodzajowo takim jak prawo do ulgi
podatkowej, zatem kwalifikuje się do prawa majątkowego w rozumieniu prawa
podatkowego (finansowego) i w myśl art. 97 § 1 podlega przejęciu przez
10
spadkobiercę. Odwołujący się jest nie tylko spadkobiercą płatnika składek na
ubezpieczenie wypadkowe. Jest kontynuatorem działalności gospodarczej
spadkodawczyni. Dzięki temu, że przejął na skutek spadkobrania zakład pracy
prowadzony przez żonę nie wygasły stosunki pracy zatrudnianych przez nią
pracowników (art. 231
k.p. w związku z art. 632
k.p.) a działalność gospodarcza nie
została przerwana. Spadkobierca – jak ustalono - uzyskał wpis do rejestru
działalności następnego dnia po śmierci żony. Nie uległy też zmianie żadne
okoliczności związane z oceną ryzyka wypadkowego w zakładzie pracy
zatrudniającym pracowników, których dotyczą składki na ubezpieczenie
wypadkowe. Sukcesja w zakresie prawa podatkowego (odpowiednio: w zakresie
należności z tytułu składek) ma charakter generalny, taki jak w przypadku osoby
prawnej powstaje w wyniku jej przekształcenia (art. 93a Ordynacji podatkowej), co
do takiej osoby prawnej Sąd Najwyższy uznał w wyroku z dnia 25 maja 2010 r.
(I UK 8/10, OSNP 2011 nr 21-22, poz. 279), że zachowuje ona prawo do opłacania
składek na ubezpieczenie wypadkowe według stopy procentowej obowiązującej
osobę, która prowadziła zakład pracy przed przekształceniem, jeżeli nie ustalono
zmiany okoliczności, o których mowa w art. 28, art. 29 i art. 30 ustawy z dnia 30
października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.)
Pogląd ten należy w pełni podzielić. Zarzut naruszenia art. 97 § 1 Ordynacji okazał
się zatem nieuzasadniony.
Nie doszło też do naruszenia art. 31 ust. 1 ani art. 33 ust. 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Organ rentowy twierdzi, że odwołujący się zalicza się do płatników składek,
któremu Zakład (ZUS) nie ustalił kategorii ryzyka z uwagi na brak obowiązku
przekazywania informacji, o której mowa w art. 31 ust. 6 przez trzy kolejne ostanie
lata kalendarzowe (art. 33 ust. 1) a nie ma do niego zastosowania wskaźnik
korygujący z art. 31 ust. 1 ustalany w zależności od kategorii ryzyka, a tę z kolei
ustala Zakład na podstawie danych przekazywanych przez płatnika składek przez
trzy kolejne lata kalendarzowe (art. 31 ust 2, 5 i 6 ustawy). Zarzuty stanowiące tę
podstawę skargi kasacyjnej nawiązują do podziału płatników składek na
ubezpieczenie wypadkowe na dwie grupy. Pierwsza grupa to płatnicy obowiązani
11
do opłacania składek według stopy procentowej określonej dla grupy działalności,
do której należą (art. 33 ust. 1 ustawy). Ci płatnicy opłacając składki wyliczone
przez siebie według wskazanej stopy, po trzech kolejnych latach składania
informacji zawierającej dane umożliwiające ustalenie kategorii ryzyka mogą
uzyskać ustalenie kategorii ryzyka i zawiadomienie Zakładu o wysokości stopy
procentowej składki ze współczynnikiem korygującym (niższej niż określona dla
grupy działalności). Po uzyskaniu informacji z organu rentowego opłacają niższą
składkę. Sporny problem sprowadzał się do ustalenia, do której z tych dwóch grup
płatników składek należał odwołujący się w okresie objętym decyzją.
Poprzedniczka prawna zmarła w czasie biegnącego roku składkowego, na który
Zakład ustalił kategorię ryzyka i związaną z tym stopę procentową. Odwołujący się
nie może być zaliczony do płatników, którym Zakład nie ustalił kategorii ryzyka na
ten okres składkowy. Wstąpił bowiem w majątkowe prawa spadkodawczyni na
podstawie art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej (w związku z art. 31 ustawy
systemowej) obejmujące ustalenie kategorii ryzyka i będącej tego konsekwencją
wysokości składki. Wbrew twierdzeniu skarżącego, nie ma do niego zastosowania
art. 33 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych, gdyż nie należał do płatników, którym Zakład nie ustalił
kategorii ryzyka a tylko w takiej sytuacji byłby obowiązany do opłacania składek
według stopy procentowej określonej dla grupy działalności do której należy (bez
uwzględnienia wskaźnika korygującego, który dla tych płatników siłą rzeczy nie
może mieć zastosowania). Przepis ten nie został zatem naruszony w zaskarżonym
wyroku. Obowiązek składania informacji, o jakim jest mowa w art. 31 ust. 6 ustawy
nie dotyczy w ogóle sytuacji odwołującego się w okresie objętym decyzją. Na ten
okres składkowy została ustalona przez organ rentowy wysokość składek w oparciu
o wskaźnik korygujący (art. 31 ust. 1 ustawy), dla wyliczenia którego miały
znaczenie informacje przekazywane we właściwych terminach przez poprzedniczkę
prawną płatnika. Przepisy art. 31 ust 1 w związku z art. 31 ust. 6 nie zostały
naruszone.
Decyzja organu rentowego, od której odwołał się Bolesław M. została
wydana na podstawie art. 34 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Według ustępu pierwszego tego
12
przepisu, jeżeli płatnik składek nie przekaże danych lub przekaże nieprawdziwe
dane, o których mowa w art. 31, co spowoduje zaniżenie stopy procentowej składki
na ubezpieczenie wypadkowe, Zakład ustala w drodze decyzji stopę procentową
składki na cały rok składkowy w wysokości 150% stopy procentowej ustalonej na
podstawie prawidłowych danych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do płatników
składek, którzy nieprawidłowo ustalili liczbę ubezpieczonych lub grupę działalności
(art. 34 ust. 3). Organ rentowy ustalił Bolesławowi M. stopę procentową w
wysokości 150%. Przepis art. 34 ma charakter sankcyjny. Może mieć zatem
zastosowanie tylko w opisanych w nim sytuacjach. Nie jest dopuszczalne ustalenie
podwyższonej stopy procentowej w innych wypadkach, ani w drodze jakiejkolwiek
analogii. Na taki charakter tej normy prawnej zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 4 lutego 2011 r. (II UZP 1/11, LEX nr 749835). Sąd
Najwyższy wyraził słuszny pogląd, że przekazywanie przez płatnika do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych składki niższej od wymaganej, jeżeli wynika to z innych
powodów niż nieprawidłowe ustalenie liczby osób zgłoszonych do ubezpieczenia
(np. wskutek matematycznej pomyłki w wyliczeniu składki, wadliwego
„przeimportowania” danych do programu komputerowego) nie wyczerpuje hipotezy
normy art. 34 ust. 3 w związku z ust. 1 ustawy. W rozpoznawanej obecnie sprawie
nie zaszła żadna z sytuacji opisanych w art. 34 ust. 1 lub ust. 3 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Nie zarzuca się Bolesławowi M., że nie przekazał danych o których mowa w art. 31
albo że przekazał dane nieprawdziwe. Nie zarzuca się także nieprawidłowego
ustalenia liczby ubezpieczonych lub grupy działalności. Tym samym nie można
uznać, że zostały spełnione przesłanki zastosowania wobec niego sankcji w postaci
podwyższenia stopy procentowej za cały rok składkowy. Organ rentowy wywodzi tę
sankcje z twierdzenia o zaniżeniu przez odwołującego się stopy procentowej,
jednakże nawet według stanowiska organu (którego Sąd Najwyższy nie podziela)
miałoby to nastąpić z innych niż opisane w art. 34 ust. 1 i 3 przyczyn, z uznania się
za następcę poprzedniczki prawnej w zakresie określonej na ten rok składkowy
wysokości stopy procentowej. Samo zaniżenie stopy procentowej nie stanowi
przesłanki nałożenia sankcji z art. 34 ust. 1. Jest ono konieczną częścią przesłanek
nałożenia sankcji ale tylko jako skutek nieprzekazania danych, przekazania danych
13
nieprawdziwych lub nieprawidłowego ustalenia liczby ubezpieczonych lub grupy
działalności a nie stanowi samoistnej przesłanki. Podwyższenie stopy procentowej
nie może nastąpić w razie zaniżenia stopy procentowej z jakichkolwiek przyczyn
lecz jedynie wówczas, gdy zaniżenie nastąpiło jako skutek wymienionych działań
lub zaniechań płatnika. Już tylko z tych przyczyn niezależnie od niepodzielenia
stanowiska organu rentowego co do zaniżenia stopy procentowej, zarzut
naruszenia art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych nie mógł być uznany za słuszny.
Z tych wszystkich przyczyn Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c.