Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 8/12
POSTANOWIENIE
Dnia 11 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie ze skargi M. T.
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem
Sądu Apelacyjnego z dnia 12 stycznia 2006 r.,
wydanym w sprawie z powództwa Agencji Nieruchomości Rolnych w W.
przeciwko M. T.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 11 maja 2012 r.,
zażalenia pozwanego
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 sierpnia 2011 r.,
1. odrzuca zażalenie w części zaskarżającej postanowienie
o oddaleniu wniosku o przywrócenie terminu,
2. oddala zażalenie w pozostałej części,
3. nie obciąża skarżącego M. T. kosztami zastępstwa
procesowego Agencji Nieruchomości Rolnych w W. w
postępowaniu zażaleniowym.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 19 sierpnia 2011 r. oddalił wniosek
M. T. o przywrócenie terminu do wniesienia skargi o wznowienie postępowania,
prawomocnie zakończonego wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 12 stycznia 2006
r., i odrzucił skargę o wznowienie postępowania.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że powód powoływał jako podstawy wznowienia
przyczyny nieważnościowe przewidziane w art. 401 pkt 2 k.p.c. Skarżący
podnosząc, iż był nienależycie reprezentowany i pozbawiony możliwości działania
w postępowaniu przed Sądem I instancji, co uniemożliwiło mu składanie wniosków
i dowodów, wnosił o ich rozpoznanie jako ponowionych w apelacji.
Z ustaleń poczynionych przez Sąd Apelacyjny wynika, że powód o wyroku
sądu odwoławczego dowiedział się najpóźniej w dniu 19 stycznia 2006 r., gdyż
w tym dniu sporządził pismo procesowe zawierające wniosek o wydanie jego
odpisu wraz z pisemnym uzasadnieniem. Sąd uznał, że ewentualna przesłanka
braku możliwości działania odpadła już na etapie postępowania
międzyinstancyjnego, skoro powód podejmował czynności w postępowaniu
o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie
uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego, ponadto samodzielnie i reprezentowany
przez zawodowego pełnomocnika wniósł apelację, a w rozprawie apelacyjnej
uczestniczył jego pełnomocnik. Termin do wznowienia postępowania z podstawy
polegającej na braku należytej reprezentacji upłynął w dniu 19 kwietnia 2006 r.
a więc po upływie trzech miesięcy od dnia, w którym powód dowiedział się
o wyroku. Wniosek o przywrócenie terminu został oddalony ze wskazaniem na jego
złożenie po upływie roku od uchybionego terminu przy niewskazaniu wyjątkowych
okoliczności, które pozwalałyby na jego uwzględnienie (a contrario art. 169 § 4
k.p.c.). Z powyższych przyczyn Sąd Apelacyjny skargę jako spóźnioną odrzucił
na podstawie art. 410 § 1 k.p.c.
W zażaleniu na to postanowienie M. T. zarzucił błędną interpretację art. 407
§ 1 k.p.c. przez uznanie, że skarga została wniesiona po upływie trzymiesięcznego
terminu oraz że nie zachodzi przesłanka pozbawienia pozwanego możności
działania, nieprawidłowe przyjęcie, iż termin z art. 408 k.p.c. nie został zachowany.
3
Skarżący podnosząc ponadto, że o pozbawieniu możności działania dowiedział się
w dniu otrzymania kserokopii pism znajdujących się w aktach sprawy sygn. akt I
ACa 373/05 wniósł o uchylenie orzeczenia i wydanie postanowienia o wznowieniu
postępowania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania przez Sąd Apelacyjny.
Sąd Najwyższy zważył:
W pierwszym rzędzie wskazać należy na wewnętrzną sprzeczność motywów
zaskarżonego postanowienia i ich częściową niezgodność z rozstrzygnięciem
odnoszącym się do przywrócenia terminu. Sąd Apelacyjny oddalił wymieniony
wniosek, w uzasadnieniu zaś stwierdził początkowo, że wniosek o przywrócenie
terminu podlega odrzuceniu, a następnie że oddala go na skutek upływu terminu
roku od uchybionego terminu (art. 169 § 4 k.p.c.). Uchybienie to nie miało wpływu
na treść rozstrzygnięcia oraz nie ma znaczenia dla rozpoznawanej sprawy.
Zgodnie z art. 3941
§ 1 i 2 k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną oraz skargę
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia,
na postanowienie sądu drugiej instancji co do kosztów procesu, które nie były
przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji a także, w sprawach
w których przysługuje skarga kasacyjna, na postanowienie sądu drugiej instancji
kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa
w art. 3981 k.p.c., a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia
na postanowienie sądu I instancji. Przepis ten - mający charakter wyjątku
od zasady - powinien być interpretowany ściśle.
Postępowanie o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej
ma charakter incydentalny, gdyż jego celem jest jedynie ocena wniosku
o przywrócenie terminu - w tym zbadanie, czy zaniechanie dokonania czynności
procesowej w przepisanym terminie było spowodowane okolicznościami
niezawinionymi przez stronę (art. 168 § 1 k.p.c.). Z tej przyczyny postanowienie
w przedmiocie przywrócenia terminu do dokonania czynności procesowej kończy
wyłącznie postępowanie dotyczące kwestii ubocznej i nie podlega samodzielnemu
zaskarżeniu (por. uchwała (7) Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2000r. III ZP 1/00,
4
OSNC 2001 nr 1 poz. 1). Jego ewentualna wadliwość może być podnoszona
jedynie poprzez rozszerzenie zakresu rozpoznania środka odwoławczego,
odnoszącego się do odrzucenia czynności procesowej dokonanej z uchybieniem
terminu, na skutek zgłoszenia wniosku opartego na art. 380 w zw. z art. 3941
§ 3
i 39821
k.p.c.. Wniosek taki nie został złożony, a objęcie postanowienia o oddaleniu
wniosku o przywrócenie terminu samodzielnym środkiem zaskarżenia wniesionym
przez profesjonalnego pełnomocnika uniemożliwia jego ewentualną konwersję
procesową (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 1998r. II CZ
71/98, OSN 1998 nr 12 poz. 226, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego
2000r. II CZ 178/99 , OSN 2000 nr 7-8 poz. 47). Z tych względów zażalenie
w zakresie, w jakim dotyczy zaskarżonego postanowienia odrzucającego wniosek
o przywrócenie terminu podlega odrzuceniu jako niedopuszczalne na podstawie art.
373 w zw. z art. 3941
§ 1 pkt 2, art. 3941
§ 3 i art. 39821
k.p.c.
W pozostałym zakresie zażalenie podlega oddaleniu.
Zgodnie z art. 410 § 1 k.p.c. Sąd odrzuca skargę o wznowienie
postępowania wniesioną po upływie przepisanego terminu, niedopuszczalną lub
nieopartą na ustawowej podstawie. Podstawy skargi o wznowienie postępowania
wyczerpująco określają przepisy art. 401, 4011
i 403 k.p.c. Jeżeli z uzasadnienia
skargi wynika, że okoliczności w niej wskazane nie wyczerpują ustawowych
przesłanek wznowienia postępowania, to podnoszona podstawa, mimo werbalnego
powołania przepisu prawnego lub powtórzenia jego treści, nie zachodzi.
W takim przypadku skarga nie jest oparta na ustawowej podstawie wznowienia
i podlega odrzuceniu (por. m. in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca
2005 r., IV CO 6/05, Biul. SN 2005, nr 9, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
26 września 2007 r. IV CZ 48/07; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
15 stycznia 2008 r. III UZ 13/07).
Skarżący jako podstawę wznowienia wskazał na pozbawienie możności
działania. W myśl art. 401 pkt 2 k.p.c., można żądać wznowienia postępowania
z powodu nieważności między innymi wtedy, gdy strona wskutek naruszenia
przepisów prawa była pozbawiona możliwości działania. W judykaturze Sądu
Najwyższego przyjmuje się, że powołany przepis wskazuje na takie pozbawienie
5
strony możności działania, które zbliżone jest do podstawy nieważności
postępowania określonej w art. 379 pkt 5 k.p.c., a więc sytuacji procesowej
w której, wskutek wadliwego działania sądu lub strony, doszło do całkowitego
pozbawienia strony możności obrony jej praw, czyli gdy znalazła się ona w takiej
sytuacji, która uniemożliwiła - wbrew jej woli - popieranie przed sądem
dochodzonych żądań lub obronę przed zarzutami strony przeciwnej
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2005 r., IV CK 57/05,
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2008 r., V CZ 55/08).
W przedmiotowej sprawie ewentualne uchybienia procesowe zostały sanowane
przed prawomocnym zakończeniem postępowania, skoro pozwany uczestniczył
w jego dalszym toku i mógł podnieść odnoszące się do nich zarzuty. Tym samym -
jak trafnie zauważył Sąd Apelacyjny - nie zaistniała ustawowa podstawa
wznowienia określona w art. 401 pkt 2 k.p.c., czego konsekwencją było odrzucenie
skargi na podstawie art. 410 § 1 k.p.c.
Niezależnie od tego samodzielną podstawą odrzucenia skargi było jej
wniesienie po upływie przepisanego terminu (art. 410 § 1 k.p.c.). Zgodnie z art. 407
§ 1 k.p.c., skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie
trzymiesięcznym; termin ten liczy się od dnia, w którym strona dowiedziała się
o podstawie wznowienia, a gdy podstawą wznowienia jest pozbawienie możności
działania lub brak należytej reprezentacji - od dnia, w którym o wyroku dowiedziała
się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy. Termin do wniesienia skargi
o wznowienie postępowania, opartej na wskazanej przez skarżącego podstawie
nieważnościowej, rozpoczął bieg w dniu 19 stycznia 2006 r., gdyż w tym dniu -
wiedząc o orzeczeniu sądu odwoławczego zapadłym na rozprawie toczącej się
z udziałem jego pełnomocnika - złożył wniosek o wydanie odpisu wyroku wraz
z uzasadnieniem i upłynął w dniu 19 kwietnia 2006 r.. Chybione są twierdzenia
skarżącego, że wystąpienie do sądu o nadesłanie odpisu pism znajdujących się
w aktach sprawy I C 296/03 i uzyskanie ich odpisów w kwietniu 2011 r. otwarło
termin do wniesienia przedmiotowej skargi. Przekazanie powyższych odpisów,
dokonane w celach informacyjnych na podstawie art. 9 § 1 k.p.c., realizowało
zasadę jawności postępowania cywilnego i nie może być utożsamiane z czynnością
sądową skutkującą możliwością podjęcia przez stronę czynności polegającej na
6
złożeniu skargi o wznowienie postępowania. Wobec wcześniejszej wiedzy M. T. o
uchybieniach procesowych, na które powoływał się już przed prawomocnym
zakończeniem postępowania, nie można również przyjąć, że data ta równoznaczna
była z dowiedzeniem się o podstawie wznowienia i wyznaczała początek biegu
terminu z art. 407 § 1 k.p.c.. Z kolei termin oznaczony art. 408 k.p.c. ma charakter
terminu prekluzyjnego uniemożliwiającego złożenie skargi o wznowienie
postępowania po upływie lat pięciu od uprawomocnienia się wyroku. Wbrew
stanowisku skarżącego w ogóle nie ma on zastosowania w sprawie po pierwsze
dlatego, że nie dotyczy skarg o wznowienie opartych na podstawie
nieważnościowej (pozbawieniu strony możności działania lub jej nienależytej
reprezentacji), po drugie dlatego że zamyka a nie otwiera samodzielny termin do
złożenia skargi. Trafne jest zatem stanowisko Sądu Apelacyjnego, iż skarga
o wznowienie, złożona w dniu 27 kwietnia 2011 r., została wniesiona po terminie,
co uzasadniało jej odrzucenie na podstawie art. 410 § 1 k.p.c.
Zażalenie na postanowienie odrzucające skargę, jako niezasadne, należało
zatem oddalić (art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39814
k.p.c.).
O kosztach postępowania zażaleniowego postanowiono zgodnie z art. 102
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3, art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
Podstawą zastosowania zasady słuszności była sytuacja majątkowa i osobista
pozwanego, zakres jego zadłużenia i toczących się postępowań egzekucyjnych
oraz charakter sprawy.