Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 8 MAJA 2012 R.
III KK 347/11
Dla przyjęcia odpowiedzialności karnej na gruncie przepisu art. 191 §
2 k.k. konieczne jest ustalenie subiektywnego przekonania sprawcy,
stosującego przemoc wobec pokrzywdzonego, że wierzytelność faktycznie
istnieje, a osobą, wobec której stosowana jest przemoc, jest osoba, która
może dokonać zwrotu pieniędzy.
Przewodniczący: sędzia SN R. Malarski.
Sędziowie: SN M. Pietruszyński (sprawozdawca), SA (del. do SN
P. Mirek.
Prokurator Prokuratury Generalnej: B. Drozdowska.
Sąd Najwyższy w sprawie 1) Grzegorza G., 2) Krzysztofa S.,
skazanych z art. 280 § 1 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 8 maja 2012 r., kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw
Obywatelskich na korzyść skazanych od wyroku Sądu Okręgowego w G. z
dnia 8 czerwca 2010 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w
M. z dnia 8 lutego 2010 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok Sądu pierwszej
instancji i sprawę p r z e k a z a ł Sądowi Rejonowemu w M. do ponownego
rozpoznania.
2
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z dnia 8 lutego 2010 r., Grzegorz
G. i Krzysztof S. zostali uznani za winnych tego, że w dniu 24 lipca 2008 r.
w M. działając wspólnie i w porozumieniu, używając przemocy w postaci
szarpania za odzież, popychania, przewracania na ziemię i ciągania po
ziemi Mariana S. zabrali mu w celu przywłaszczenia pieniądze w kwocie 50
zł, przy czym Grzegorz G. zarzucanego mu czynu dopuścił się będąc
uprzednio skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z dnia 20 czerwca
2005 r., za przestępstwo z art. 280 § 1 k.k. na karę 2 lat pozbawienia
wolności, którą odbył w okresie: 12 lipca 2006 r. do 13 lutego 2008 r., co
stanowiło występek kwalifikowany z art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 2 k.k.
wobec Grzegorza G. i występek kwalifikowany z art. 280 § 1 k.k. wobec
oskarżonego Krzysztofa S. i za to oskarżony Grzegorz G. został skazany
na karę 3 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności, zaś oskarżony Krzysztof S.
na karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Od tego wyroku apelację wniósł obrońca oskarżonego Krzysztofa S.,
który zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na
niezasadnym przyjęciu, że oskarżony dopuścił się przestępstwa z art. 280 §
1 k.k., wniósł o jego uniewinnienie. W uzasadnieniu skarżący podniósł
argumenty przemawiające za uznaniem, że oskarżony stosując przemoc
wobec pokrzywdzonego miał świadomość realizacji w taki właśnie sposób
należnej mu wierzytelności za pokonanie pokrzywdzonego w siłowaniu się
na rękę.
Apelację wniósł też oskarżony Grzegorz G., który podnosząc
naruszenie przepisów procedury karnej zakwestionował ustalenia faktyczne
sądu wykazując, że działał w celu odebrania należnych mu od
pokrzywdzonego pieniędzy za wygrane siłowanie się na rękę.
3
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 8 czerwca 2010 r., utrzymał w
mocy zaskarżony wyrok, uznając apelacje za oczywiście bezzasadne.
Od tego prawomocnego wyroku kasację na korzyść skazanych wniósł
Rzecznik Praw Obywatelskich. W kasacji zarzucono rażące i mające istotny
wpływ na jego treść naruszenie prawa materialnego, a to art. 280 § 1 k.k. w
następstwie zaaprobowania wyrażonego przez Sąd pierwszej instancji
błędnego poglądu prawnego, że wierzytelność, o której mowa w art. 191 §
2 k.k. musi spełniać warunek należności i wymagalności w rozumieniu
prawa cywilnego, a sprawca musi mieć świadomość, iż wierzytelność ta jest
prawnie należna i wymagalna podczas, gdy prawidłowa analiza prowadzi
do wniosku, że kryterium takiej oceny nie wynika z treści tego przepisu, co
skutkowało błędnym uznaniem oskarżonych za winnych popełnienia
występku z art. 280 § 1 k.k., zamiast prawidłowo z art. 191 § 2 k.k. W
konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz
utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy Sądowi Rejonowemu w M. do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu kasacji skarżący podniósł, że Sąd pierwszej instancji
niesłusznie uznał, iż wystarczającym powodem dla niemożności dokonania
karnoprawnej oceny zachowania oskarżonych przez pryzmat art. 191 § 2
k.k. było przekonanie, iż wierzytelność mająca źródło w „zakładzie
honorowym” nie jest wierzytelnością korzystającą z ochrony prawa
cywilnego, a więc świadczeniem należnym i wymagalnym, a więc
wierzytelnością, o której mowa w tym przepisie. Wskazał, że czyniąc takie
rozważanie Sąd pominął zupełnie okoliczności wskazujące, iż w
świadomości skazanych istniało przeświadczenie o istnieniu wierzytelności
pochodzącej z wygranego siłowania się na rękę z pokrzywdzonym.
Zdaniem skarżącego, którego przekonanie wsparte zostało odwołaniem się
do poglądów judykatury, w przypadku ustalenia u sprawcy subiektywnego
przekonania o istnieniu wierzytelności i stosowaniu przez niego przemocy w
4
celu zwrotu tej wierzytelności, całość jego zachowania powinna być
oceniona przez pryzmat dyspozycji art. 191 § 2 k.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Sąd Najwyższy podziela zarzut kasacji skierowany przeciwko
orzeczeniu Sądu odwoławczego, wskazujący na rażące i mające istotny
wpływ na treść orzeczenia naruszenie prawa materialnego, a to art. 280
k.k., do którego doszło w następstwie uwzględnienia błędnego poglądu
wyrażonego przez Sąd pierwszej instancji, że wierzytelność, o której mowa
w art. 191 § 2 k.k. musi spełniać warunek należności i wymagalności w
rozumieniu prawa cywilnego, a sprawca musi mieć świadomość tej
należności i wymagalności. Błędność poglądu akceptowanego przez oba
sądy wynikała z przyjęcia, że przypisanie oskarżonym sprawstwa czynu
określonego w art. 191 § 2 k.k. jest możliwe jedynie w sytuacji formalnego
ustalenia – w zgodzie z przepisami prawa cywilnego – istnienia
wierzytelności. Sądy koncentrując się na ustaleniach obiektywnych w
zakresie istnienia wierzytelności zgodnej z prawem, pominęły kwestię
świadomości oskarżonych co do faktycznego istnienia zobowiązania
finansowego po stronie pokrzywdzonego, mimo że sąd odwoławczy
uchylając pierwszy wyrok, który zapadł w tej sprawie, wskazał na
konieczność rozważenia kwestii świadomości oskarżonych co do istnienia
tej wierzytelności.
Zdaniem Sądu Najwyższego właściwe odczytanie strony podmiotowej
zachowania opisanego w dyspozycji art. 191 § 2 k.k. prowadzi do
stwierdzenia, że dla przyjęcia odpowiedzialności karnej na gruncie tego
przepisu konieczne jest ustalenie subiektywnego przekonanie sprawcy
stosującego przemoc wobec pokrzywdzonego, że wierzytelność faktycznie
istnieje, a osobą, wobec której stosowana jest przemoc, jest osoba, która
może dokonać zwrotu pieniędzy. Ustalenia dotyczące pojęcia
wierzytelności muszą być zatem dokonywane przede wszystkim w
5
płaszczyźnie okoliczności podmiotowych odnoszących się do stanu
świadomości sprawcy co do istnienia zobowiązania po stronie innej osoby.
Ta interpretacja treści omawianego przepisu prawa znajduje
podstawę w poglądach judykatury wskazanych w kasacji, które ten skład
Sądu Najwyższego podziela. Odnosząc te wywody do realiów sprawy
wskazać należało, że oskarżeni trwali w przekonaniu, iż wygranie przez
jednego z oskarżonych w siłowaniu się na rękę z pokrzywdzonym,
uzasadniało, wobec wcześniejszych ustaleń, poczynionych wspólnie z
pokrzywdzonym w zakresie materialnej nagrody za zwycięstwo, domaganie
się od pokrzywdzonego przekazania zwycięzcy kwoty 50 zł. Wobec
odmowy przekazania pieniędzy i ucieczki pokrzywdzonego, oskarżeni
podjęli wspólnie czynności o charakterze przemocy w celu wymuszenia
zapłaty od pokrzywdzonego. Podnieść również należało, że zachowanie
oskarżonych podjęte wobec pokrzywdzonego aż do przyjazdu Policji, której
zawiadomienie nastąpiło zresztą z inicjatywy jednego z oskarżonych,
polegające na poinformowaniu świadka przez jednego z oskarżonych o
zabraniu pokrzywdzonemu pieniędzy, których dobrowolnie nie chciał
przekazać mimo przegrania zakładu, oczekiwaniu na przyjazd patrolu
Policji, wskazywało właśnie na to, iż celem ich działania skierowanego
wobec pokrzywdzonego było wyegzekwowanie należnej jednemu z
oskarżonych wierzytelności, a nie dokonanie zaboru mienia
pokrzywdzonego w celu przywłaszczenia.
Wskazane okoliczności w pełni uzasadniały, co już wskazano na
wstępie rozważań, postawiony w kasacji zarzut naruszenia przez Sąd
odwoławczy prawa karnego materialnego. Obraza ta mogła mieć istotny
wpływ na treść zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji.
Podzielenie zarzutu kasacji skutkowało koniecznością uchylenia
zaskarżonego wyroku i utrzymanego im w mocy wyroku Sądu pierwszej
instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi.