Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 234/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. Międzyuczelnianej Fundacji "P.-H." na rzecz Emerytów i
Osób Niepełnosprawnych
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "W."
o stwierdzenie nieważności uchwał ewentualnie uchylenie uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 9 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 grudnia 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 28 września 2010 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo W.
Międzyuczelnianej Fundacji ,,P.-H.” na rzecz Emerytów i Osób Niepełnosprawnych
skierowane przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej ,,W.” o stwierdzenie nieważności
uchwały ewentualnie uchylenie uchwały, a Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 28
grudnia 2010 r. oddalił apelację powódki od wyroku Sądu Okręgowego. Sądy obu
instancji dokonały następujących ustaleń faktycznych i ich oceny prawnej. Powódka
jest członkiem pozwanej Spółdzielni, przysługuje jej spółdzielcze własnościowe
prawo do sześciu lokali użytkowych. Prawomocnym wyrokiem z dnia 30
października 2008 r. wydanym w sprawie I C … Sąd Okręgowy zasądził od
Spółdzielni na rzecz powódki kwotę 55.348,20 zł z odsetkami od 2 marca 2007 r. i
oraz koszty procesu w kwocie 1296 zł tytułem zwrotu nadpłaconego przez
Fundację wkładu budowlanego. Do zapłaty zasądzonych należności doszło w
wyniku egzekucji. Komornik w dniu 7 kwietnia 2009 r. zajął konto bankowe
Spółdzielni, na którym znajdowały się środki funduszu remontowego i
wyegzekwował łącznie kwotę 77.834.34 zł, obejmującą nie tylko kwoty wynikające z
wyroku, ale nadto koszty egzekucyjne. W związku z tak powstałą stratą, zarząd
Spółdzielni zwrócił się do członków o zwrot tej kwoty, proporcjonalnie do
posiadanego metrażu lokalu; na Fundację przypadła kwota 6.594,86 zł.
Odmawiając zapłaty, Fundacja zarzuciła brak podstawy prawnej dla takiego
sposobu rozłożenia na członków zasądzonej kwoty, wskazała, że żądanie zmierza
do zmniejszenia kwoty zasądzonej na jej rzecz prawomocnym wyrokiem. W dniu 26
września 2009 r. Walne Zgromadzenie pozwanej podjęło uchwałę nr 9/2009 „w
sprawie sfinansowania kwoty 76.834,34 zł z tytułu wyroku Sądu Rejonowego
(powinno być: Okręgowego), sygn. akt I C …, dotyczącego różnicy powierzchni
lokalu rehabilitacji”. Z uchwały wynika, że w związku z brakiem środków
pieniężnych odpowiadających funduszowi zasobowemu i funduszowi udziałowemu,
Walne Zgromadzenie postanawia o pokryciu straty z funduszu remontowego we
wskazanej wysokości – przez zobowiązanie członków Spółdzielni do wniesienia
wpłat gotówkowych proporcjonalnie do powierzchni zajmowanych lokali, w terminie
do 31 grudnia 2009 r. W ocenie Sądu pierwszej instancji, wobec wynikającej z art.
3
68 prawa spółdzielczego odpowiedzialności Spółdzielni za jej zobowiązania wobec
osób trzecich oraz powstania straty bilansowej na funduszu remontowym w kwocie
76.834,34 zł, Walne Zgromadzenie władne było, w ramach swoich kompetencji,
podjąć zaskarżoną uchwałę. Z uzasadnienia Sądu drugiej instancji wynika
natomiast, że nie chodziło o stratę bilansową, a należało zwrócić uwagę na
przepisy art. 4 ust. 1, 11
, 2 i 4 jako szczególnych w stosunku do art. 19 § 2 i 3 oraz
na art. 6 ust. 1. ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, który dotyczy wyników
całej działalności gospodarczej spółdzielni i dotyczy również innych kosztów, w tym
zobowiązań wynikających z orzeczeń sądowych.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego, opartej na obu
podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c., powódka, w ramach pierwszej podstawy zarzuciła
naruszenie art. 4 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, art. 19 § 2, art. 42
§ 3, art. 67, art. 68 art. 90 § 1 i 2 prawa spółdzielczego oraz art. 58 § 1 i 2 k.c.
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania skarżąca zarzuciła
naruszenie art. 227, art. 233 § 1, art. 381 i art. 365 § 1 k.p.c. – i domagała się
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia przepisów postępowania nie mogły odnieść skutku.
Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów, zatem chybiony jest zarzut naruszenia art.
233 k.p.c. Chybiony jest również zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. skoro Sąd
Apelacyjny nie prowadził żadnego postępowania dowodowego, a zarzuty
naruszenia art. 381 k.p.c. oraz art. 365 § 1 k.p.c. ocenić należy jako te, których
związek procesowy z rozstrzygnięciem, nie został przez skarżącą wykazany.
Naruszenie art. 365 § 1 k.p.c. nie mogło nastąpić, jak ujęto to w skardze, „przez
pozostawienie w obrocie uchwały, która jest sprzeczna z tym przepisem”,
chociażby tylko dlatego, że powołany przepis nie dotyczy uchwał. Natomiast
zaniechanie wykorzystania wypowiedzi strony pozwanej z rozprawy apelacyjnej,
dotyczącej wystąpienia nadwyżki bilansowej w roku 2009, co pozwaliłoby Sądowi
Apelacyjnemu fakt ten uznać za przyznany (art. 230 k.p.c.), nie tyle wiąże się
4
z naruszeniem przepisów procesowych, według skarżącej – art. 381 k.p.c., ile jest
następstwem wadliwej wykładni prawa materialnego. Zarzut takiej, wadliwej
wykładni prawa, skarżąca trafnie podniosła w ramach podstawy naruszenia prawa
materialnego.
Przed zmianą dokonaną z dniem 31 lipca 2007 r. ustawą z dnia 14 czerwca
2007 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 873), art. 4 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych (dalej: u.s.m.), w ustępach 1, 11
, 2, wskazywał, że członkowie
spółdzielni (i inne wymienione tam osoby) uczestniczą w pokrywaniu kosztów
związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie
spółdzielni, a nadto w zobowiązaniach spółdzielni z innych tytułów, co odpowiadało
należnościom z tytułu eksploatacji i utrzymania nieruchomości, a nadto obejmowało
wszelkie wydatki związane z utrzymaniem i funkcjonowaniem organów spółdzielni
i jej aparatu administracyjnego oraz zobowiązania wobec osób trzecich z tytułu
zawartych umów lub wyrządzonych szkód. Do dnia 31 lipca 2007 r. długi spółdzielni
były zatem uwzględniane w opłatach eksploatacyjnych i była to regulacja
analogiczna do ujętej w nieobowiązującym już art. 208 § 1 prawa spółdzielczego
(dalej: Pr. spół.). Na skutek zmiany dokonanej wyżej powołaną ustawą, zakres
obowiązków członka uległ zmianie. Członek zobowiązany jest pokrywać część
kosztów związanych z utrzymaniem i eksploatacją jego nieruchomości, jaka
pozostaje w proporcji do jego lokalu i ma uczestniczyć w pokrywaniu kosztów
związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie
spółdzielni, przez uiszczanie opłat zgodnie z postanowieniami statutu. Obowiązki
członka nie obejmują już uczestniczenia w zobowiązaniach spółdzielni z innych
tytułów. Wraz ze zmianą stanu prawnego zobowiązania takie są pokrywane na
zasadach ogólnych. Jeśli zatem spółdzielnia zaciągnie zobowiązania albo poniesie
koszty, którymi nie będzie mogła obciążyć członków, to zobowiązania te powinny
być pokryte wyłącznie z dochodów uzyskanych przez spółdzielnię z prowadzonej
przez nią działalności albo z innych środków własnych spółdzielni. Przyjmuje się
w związku z tym, że art. 4 u.s.m. w obecnym brzmieniu nie wyłącza już działania
art. 19 § 2 Pr. spół., co oznacza, że obecnie członkowie uczestniczą w pokrywaniu
strat spółdzielni do wysokości zadeklarowanych udziałów.
5
Ponadto, w związku z wyrażoną w art. 6 ust. 1 u.s.m. zasadą tzw.
bezwynikowej działalności gospodarczej spółdzielni wskazać należy, że wprawdzie
w przepisie tym ustawodawca określił, iż różnica między kosztami eksploatacji
i utrzymania danej nieruchomości zarządzanej przez spółdzielnię, a przychodami
z opłat zwiększa odpowiednio przychody lub koszty eksploatacji i utrzymania danej
nieruchomości w roku następnym, to jednak nie oznacza to, że przychody te nie są
brane pod uwagę przy ustalaniu dochodu spółdzielni. Do 31 lipca 2007 r.
spółdzielnia nie tworzyła zysku ani nadwyżki bilansowej, o której mowa w art. 75 Pr.
spół., gdyż różnica między jej przychodami a kosztami nie stanowiła dochodu, ale
zwiększała odpowiednio przychody lub koszty w następnym roku. Obecnie,
w wyniku zmian art. 4 i art. 6 ust. 1 dokonanych powołaną ustawą zmieniającą,
zasada ta została odniesiona do poszczególnych nieruchomości. W odniesieniu
natomiast do całej spółdzielni, powiększać koszty lub przychody w roku następnym
będą tylko wszystkie różnice pomiędzy kosztami eksploatacji i utrzymania
poszczególnych nieruchomości zarządzanych przez spółdzielnię. Inne przychody
i koszty spółdzielni są z tego wyłączone i należy je rozliczać według zasad
ogólnych, wynikających z przepisów ustawy – prawo spółdzielcze, regulujących
podział nadwyżki bilansowej i sposób pokrywania straty.
Obowiązek uiszczenia przez pozwaną Spółdzielnię należności wynikającej
z wyroku obarczał ją jako jej dług, zgodnie z art. 68 Pr. spół. Do zaspokojenia
ze środków funduszu remontowego doszło dlatego, że komornik zajął rachunek
bankowy, na którym były zgromadzone środki tego funduszu. Powstały na skutek
egzekucji uszczerbek w stanie wkładów na rachunku bankowym nie upoważniał
Spółdzielni do poszukiwania rekompensaty, przez zobowiązanie członków do wpłat
innych niż dopuszczone przepisami ustawy i statutu.
Uszczerbek, o którym mowa, nie stanowił straty bilansowej. Pojęcie straty
jest pojęciem z zakresu gospodarki finansowej i stanowi przeciwieństwo nadwyżki
bilansowej, czyli dochodu ogólnego w danym roku obrachunkowym.
Z treści uchwały wynika, że została podjęta na podstawie § 30 ust. 1 pkt 7
statutu, który powiela treść art. 38 § 1 pkt 4 Pr. spół. Nie jest to podstawa
adekwatna do rozstrzygnięcia objętego uchwałą. Przepis art. 38 § 1 pkt 4 Pr. spół.
6
stanowi, że do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia należy podejmowanie
uchwał w sprawie podziału nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) lub sposobu
pokrycia strat. Jeżeli przeto w spółdzielni, w danym roku obrachunkowym, wystąpi
strata bilansowa, jej pokrycie następuje według zasad wynikających z art. 90 Pr.
spół. i uregulowań statutu. Straty pokrywa się z funduszu zasobowego, a w części
przekraczającej fundusz zasobowy - z funduszu udziałowego i innych funduszy
własnych spółdzielni, według kolejności ustalonej przez statut. W okolicznościach
sprawy wykluczyć należy koncepcję, że doszło do pokrycia straty bilansowej i to
w sposób przewidziany w art. 90§ 1 Pr. spół. Jak wynika bowiem z treści
protokołów Walnych Zgromadzeń z dnia 26 września 2009 r. i z dnia 9 października
2010 r., tak w roku 2008 jak i w roku 2009 Spółdzielnia uzyskała nadwyżkę
bilansową. Ponadto, jeżeli wyegzekwowanie długu nastąpiło w kwietniu 2009 r.,
to rozliczenie, wykazujące stratę bilansową, mogłoby nastąpić w roku 2010, po
zamknięciu roku obrachunkowego 2009. Wreszcie, pokrywanie strat jest operacją
rachunkową, księgową, polegająca na pomniejszeniu wysokości lub skreśleniu
określonych pozycji pasywnych (np. funduszy rezerwowych). Pomniejszenie pozycji
pasywnych następuje o wartość, na którą opiewa strata wynikająca z projektu
bilansu rocznego. Uchwała podjęta przez walne zgromadzenie w trybie 38 § 1 pkt 4
Pr. spół., dotycząca sposobu pokrycia straty, sprowadza się do rozstrzygnięcia,
w jakiej kolejności fundusze spółdzielni będą przeznaczane na pokrycie tej straty
oraz do ustalenia, według jakich zasad będą zmniejszane udziały wniesione
członków spółdzielni w przypadku, gdy dotknie to funduszu udziałowego.
Zaskarżona uchwała nie jest też, co oczywiste, uchwałą podjętą na podstawie
art. 90 § 2 Pr. spół. Przepis ma zastosowanie wówczas, gdy środki we wszystkich
funduszach okazałyby się niewystarczające na pokrycie straty; wówczas
walne zgromadzenie może podjąć uchwałę zobowiązującą do wcześniejszego
wpłacenia udziałów.
Powołany już wyżej art. 19 § 2 Pr. spół. określa górną granicę, do jakiej
członek spółdzielni, pośrednio, odpowiada za długi spółdzielni. Członek uczestniczy
zatem do wysokości udziałów we wszelkich stratach spółdzielni z tym,
że odpowiedzialność ta ogranicza się do zadeklarowanych i wniesionych już
udziałów (tworzących fundusz udziałowy) z tym, że zgodnie z art. 90 § 2 Pr. spół.,
7
walne zgromadzenie może podjąć uchwałę zobowiązującą do wcześniejszego
wpłacenia udziałów. Zaskarżona uchwała, niezależnie od innych przedstawionych
uchybień, nałożyła na członków Spółdzielni obowiązki finansowe najwyraźniej
przekraczające tę górną granicę.
Z powyższego wynika, że Walne Zgromadzenie, nakładając na członków
obowiązek zwrotu zapłaconej przez Spółdzielnię jej wierzycielowi kwoty 77.834,34
zł, proporcjonalnie do powierzchni zajmowanych lokali, zobowiązało ich,
w warunkach braku ustawowego obowiązku pokrywania „innych zobowiązań"
spółdzielni i braku straty bilansowej, do zrekompensowania powstałego w majątku
Spółdzielni wydatku, ich prywatnymi środkami. Biorąc pod uwagę, że ten wyraz woli
Walnego Zgromadzenia ma charakter czynności prawnej, skutkiem uchwały jest
ukształtowanie bezpośrednio obowiązków członków, uchwała podlegała ocenie nie
tylko na gruncie prawa spółdzielczego i statutu, ale i prawa cywilnego, a wobec
tego i art. 58 k.c., czego Sąd Apelacyjny nie miał na uwadze.
Z przedstawionych przeto powodów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 108 § 2 w związku z art. 398 k.p.c., orzekł jak w sentencji.
jw