Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 55/12
POSTANOWIENIE
Dnia 17 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. B.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta Stołecznego Warszawy,
Wojewodzie Mazowieckiemu, Ministrowi Infrastruktury, obecnie Ministrowi
Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej i Miastu Stołecznemu Warszawie
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 17 maja 2012 r.,
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 listopada 2011 r.,
oddala zażalenie.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny odrzucił skargę kasacyjną
powódki na skutek nieuiszczenia należnej od niej opłaty (art. 3986
§ 2 k.p.c.).
Z uzasadnienia orzeczenia wynika, że postanowieniem z dnia
12 października 2011 r. wymieniony Sąd Apelacyjny zwolnił powódkę
częściowo od kosztów sądowych, tj. od opłaty od skargi kasacyjnej ponad kwotę
3 000 zł. Odpis tego postanowienia doręczono profesjonalnemu pełnomocnikowi
powódki w dniu 25 października 2011 r. W dniu 2 listopada 2011 r. pełnomocnik
powódki zawiadomił Sąd o wypowiedzeniu mu pełnomocnictwa procesowego.
Z pism procesowych pełnomocnika i powódki wynika zaś, że wypowiedzenia
pełnomocnictwa dokonał adwokat i powiadomił o tym powódkę w dniu 7 listopada
2011 r.
Powołując się na art. art. 112 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 90,
poz. 594 ze zm., dalej – „u.k.s.c.”) i art. 94 § 2 k.p.c., Sąd Apelacyjny uznał,
że adwokat, który powinien działać za powódkę do dnia 21 listopada 2011 r.,
nie uiścił, mimo upływu terminu z dniem 2 listopada 2011 r., 3 000 zł opłaty od
skargi kasacyjnej.
W zażaleniu pełnomocnik powódki zawarł wniosek o rozpoznanie
na podstawie art. 380 w związku z art. 39821
k.p.c. postanowienia Sądu
Apelacyjnego z dnia 12 października 2011 r., zarzucając, że Sąd z naruszeniem
art. 101 ust. 1 i 102 u.k.s.c. uznał, iż powódka jest w stanie uiścić 3 000 zł opłaty od
skargi kasacyjnej bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
W konkluzji zażalenia wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienie
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania albo o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i uwzględnienie w całości wniosku powódki o zwolnienie od kosztów
sądowych.
3
Na żądanie Sądu Najwyższego, oparte na art. 63 ustawy z dnia 23 listopada
2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052), Sąd Apelacyjny
sporządził uzasadnienie postanowienia z dnia 12 października 2011 r. Z
uzasadnienia tego wynika, że w dołączonym do zawartego w skardze kasacyjnej
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych oświadczeniu o stanie rodzinnym i
majątkowym powódka podała, że nie pozostaje z nikim we wspólnym
gospodarstwie domowym, pobiera rentę w wysokości 680 zł netto, ponadto jest
użytkownikiem wieczystym nieruchomości położonej w W. przy ul. D.[…].
Z poprzednich oświadczeń powódki o stanie majątkowym wynikało jednak,
że jest ona także – poza wymienioną nieruchomością zabudowaną domem
o powierzchni 110 m2
– właścicielką mieszkania o powierzchni 147 m2
wraz
z udziałem w użytkowaniu wieczystym gruntu, a ponadto w 2009 r. czerpała
dochody z wynajmu lokali w wysokości 6 700 zł miesięcznie. W oświadczeniu
z 2010 r. powódka podała zaś, że uzyskuje dochody z najmu lokali w wysokości
1 500 zł za jedno mieszkanie, a w wypadku lokali kwaterunkowych 750 zł za jedno
mieszkanie.
Zarządzeniem z dnia 23 sierpnia 2011 r. powódka została zobowiązana –
wobec ograniczenia w aktualnym oświadczeniu informacji o dochodach
przynoszonych przez nieruchomości do dochodu z nieruchomości położonej w W.
przy ul. D. […] – do wyjaśnienia stwierdzonych rozbieżności między złożonymi w
sprawie oświadczeniami. W piśmie z dnia 11 września 2011 r. pełnomocnik
procesowy podał, że powódka nadal posiada wszystkie wymienione wcześniej
nieruchomości, które przynoszą, z wyjątkiem 2010 r., okresowe dochody. Aktualne
przychody, wynoszące około 7 000 zł, powódka przeznacza na spłatę kredytów
zaciągniętych na remonty nieruchomości i na swoje utrzymanie. Ponadto płaci
miesięcznie około 1200 zł za ogrzewanie gazowe.
Podkreślając wyjątkowy charakter uprawnienia do żądania zwolnienia od
kosztów sądowych, Sąd Apelacyjny uznał, że sytuacja materialna powódki pozwala
jej ponieść koszty sądowe częściowo. Jest ona użytkownikiem wieczystym gruntu
i właścicielką nieruchomości zabudowanych domami przynoszącymi dochód.
Zdaniem Sądu już ta okoliczność wyklucza zaliczenie jej do osób uprawnionych do
4
korzystania z w pełnym zakresie z pomocy Skarbu Państwa w dochodzeniu praw
przed sądem. Powódka osiąga miesięczne dochody w wysokości 7 680 zł i nie ma
nikogo na utrzymaniu. Odnosząc się do wydatków z tytułu remontów nieruchomości
i spłaty kredytów, Sąd stwierdził, że powódka w 2007 r. i 2009 r. uzyskała na te cele
wysokie kredyty, z tym że w obu wypadkach mogła co najmniej 50 000 zł
przeznaczyć na dowolne cele konsumpcyjne. Wykorzystanie tych środków zależało
więc od woli powódki. W ocenie Sądu zobowiązania kredytowe nie korzystają
z pierwszeństwa przed kosztami sądowymi. Ponadto niewiarygodne jest
oświadczenie powódki, że w 2010 r. roku nie osiągała przychodu z nieruchomości,
ponieważ pozostaje ono w sprzeczności z oświadczeniem z 2010 r. Reasumując,
Sąd Apelacyjny uznał, że powódka jest w stanie zapłacić kwotę 3000 zł opłaty
od skargi kasacyjnej, stanowiącą znikomą część całej należnej opłaty od skargi
(61 350 zł), bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozstrzygające znaczenie do oceny zasadności zażalenia ma – wobec
niekwestionowania przez skarżącą faktu nieuiszczenia należnej od skargi
kasacyjnej opłaty – ocena zasadności postanowienia z dnia 12 października 2011 r.
o częściowym zwolnieniu skarżącej od opłaty od skargi kasacyjnej.
Zasady zwolnienia strony od kosztów sądowych zostały uregulowane w art.
100, art. 101 i art. 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz.594 ze zm.; dalej –
„u.k.s.c.”). Zgodnie z tymi przepisami sąd może zwolnić stronę od kosztów
sądowych w całości (art. 100 ust. 2 u.k.s.c.) albo w części, jeżeli strona jest
w stanie ponieść tylko część tych kosztów (art. 101 ust. 1 u.k.s.c.). Zwolnienia od
kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie,
z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania
koniecznego dla siebie i rodziny (art. 102 ust. 1 u.k.s.c.).
W orzecznictwie przyjmuje się, że zwolnienie od kosztów sądowych powinno
być stosowane w sytuacjach wyjątkowych. Instytucja zwolnienia od kosztów
sądowych stanowi w istocie pomoc państwa dla osób, które ze względu na trudną
sytuację materialną nie mogą ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku
5
utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Ubiegający się o taką pomoc winien
więc w każdym wypadku poczynić oszczędności we własnych wydatkach, do granic
zabezpieczenia koniecznych środków utrzymania dla siebie i rodziny. Dopiero gdy
poczynione w ten sposób oszczędności okazały się niewystarczające – może
zwrócić się o pomoc państwa (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
24 września 1984 r., II CZ 104/84, z dnia 19 marca 2010 r. i z dnia 23 marca
2010 r., II PZ 2/10, niepubl.). W orzecznictwie podkreśla się też, że przejściowe
trudności materialne strony w zasadzie nie stanowią podstawy do zwolnienia od
kosztów sądowych (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 27 października
1955 r., 4 CZ 196/55, OSN 1957, nr 1, poz. 11 i postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 9 lutego 2006 r., V CZ 150/05, niepubl.).
Nie można podzielić zarzutu skarżącej, że Sąd Apelacyjny z naruszeniem
art. 101 ust. 1 i art. 102 u.k.s.c. uznał, że jest ona w stanie ponieść częściowo
opłatę od skargi kasacyjnej. Nie ma bowiem podstaw – wbrew wyrażonemu
w zażaleniu przekonaniu – do uznania, że zachodzi mająca obiektywny charakter
niemożność poniesienia przez skarżącą opłaty od skargi kasacyjnej w wysokości
3 000 zł. Mając na względzie charakter instytucji zwolnienia od kosztów sądowych
i ukształtowaną w orzecznictwie praktykę jej stosowania, Sąd Apelacyjny trafnie
uznał, że sytuacja majątkowa i rodzinna skarżącej, zwłaszcza posiadanie przez nią
nieruchomości przynoszących dochód, zdolności do zaciągania kredytów,
z uprawnieniem do ich częściowego wykorzystywania na dowolne cele
konsumpcyjne, świadczą o tym, że była ona w stanie zgromadzić środki
pozwalające ponieść opłatę od skargi kasacyjnej w ustalonej wysokości,
stanowiącej znikomą cześć całej należnej od skargi opłaty.
W uzupełnieniu przedstawionych przez Sąd Apelacyjny motywów
rozstrzygnięcia w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych warto dodać,
że piśmiennictwie i orzecznictwie przyjmuje się, że opłaty sądowe są
rodzajem daniny publicznej. Zwolnienie od tego rodzaju danin – jak wyjaśniono
w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2010 r., II PZ 34/09, niepubl.
– stanowi odstępstwo od konstytucyjnego obowiązku ich powszechnego i równego
ponoszenia, wynikającego z art. 84 Konstytucji RP. Dlatego wspomniane
zwolnienie powinno być stosowane w sytuacjach wyjątkowych, gdy istnieją
6
uzasadnione powody do przerzucenia ciężaru obciążającego daną osobę
na współobywateli. Z ich bowiem środków pochodzą dochody budżetu państwa,
z których pokrywa się koszty postępowania sądowego w razie zwolnienia
skarżącego z obowiązku ich ponoszenia. Ta zasada ma szczególne znaczenie –
jak podkreślono w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2010 r.,
II PZ 34/08 – w odniesieniu do pism procesowych obejmujących środki zaskarżenia
kierowane do Sądu Najwyższego. Konstytucyjne prawo do sprawiedliwego
i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy,
niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP) dotyczy
bowiem co najmniej dwuinstancyjnego postępowania sądowego (art. 176 ust. 1
Konstytucji RP). Z tego względu, w postępowaniu kasacyjnym (niebędącym
postępowaniem toczącym się w ramach kolejnej instancji sądowej, lecz będącym
szczególnym postępowaniem realizującym głównie interes publiczny polegający na
zapewnieniu jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i kontroli
prawomocnych orzeczeń sądowych z punktu widzenia ich zgodności z prawem)
uzasadnione jest stosowanie zwiększonego rygoryzmu przy realizacji obowiązku
wnoszenia opłat sądowych.
Reasumując, podjętą przez skarżącą próbę zakwestionowania zasadności
postanowienia z dnia 12 października 2011 r. należało uznać za bezskuteczną.
W konsekwencji, nie ma podstaw do uwzględnienia zażalenia.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.).