Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 375/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Z. J.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury pomostowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 czerwca 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 8 czerwca 2011 r. Sąd Apelacyjny - Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony apelacją ubezpieczonego Z. J.
2
wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7
grudnia 2010 r. oraz poprzedzająca go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 25 maja 2010 r. odmawiającą ubezpieczonemu prawa do emerytury
pomostowej w ten sposób, że przyznał mu prawo do emerytury pomostowej od
dnia 1 stycznia 2009 r.
W sprawie tej ustalono, że ubezpieczony w okresie od 25 sierpnia 1971 r. do
31 grudnia 2008 r. był zatrudniony w Hucie Metali Nieżelaznych „S.", gdzie
pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako ładowacz, palacz piecowy,
odlewacz metali nieżelaznych i wytapiacz-odlewacz metali nieżelaznych. W dniu 19
maja 2009 r. ubezpieczony po raz pierwszy wystąpił z wnioskiem o przyznanie
prawa do emerytury pomostowej. Przedłożył wówczas zaświadczenie sporządzone
przez lekarza medycyny pracy z dnia 2 stycznia 2009 r., że od 1 stycznia 2009 r.
nie jest zdolny do wykonywania pracy w warunkach szczególnych - prac
bezpośrednio przy obsłudze ciągów walcowniczych. Decyzją z dnia 16 lipca 2009 r.
organ rentowy odmówił mu ustalenia prawa do emerytury pomostowej. Po
rozpoznaniu odwołania ubezpieczonego od tej decyzji Sąd Okręgowy wyrokiem z
dnia 12 stycznia 2010 r., oddalił je, ponieważ ubezpieczony nie wykonywał pracy w
warunkach szczególnych po dniu 31 grudnia 2008 r. Ubezpieczony nie zaskarżył
tego orzeczenia.
W okresie od 18 lutego do 17 marca 2010 r. ubezpieczony podjął
zatrudnienie w B. Sp. z o.o. na stanowisku wytapiacza metali nieżelaznych na
podstawie umowy o pracę na czas określony. Ten stosunek pracy rozwiązał się z
upływem terminu, na który umowa o pracę była zawarta. W dniu 18 marca 2010 r.
ubezpieczony ponownie wystąpił o przyznanie prawa do emerytury pomostowej, a
25 maja 2010 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję odmowną ze względu na
to, że zaświadczenie lekarza medycyny pracy nie zostało wystawione w trakcie
wykonywania prac w szczególnym charakterze.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy oddalił odwołanie
ubezpieczonego, gdyż nie udowodnił on spełnienia warunku z art. 7 pkt 3 ustawy z
dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz.
1656 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o emeryturach pomostowych lub
ustawa). Ubezpieczony pracując jako odlewacz metali nieżelaznych oraz wytapiacz
3
metali nieżelaznych ma okres pracy w szczególnych warunkach w hutnictwie
wymieniony w punkcie 10 załącznika Nr 1 do tej ustawy wynoszący co najmniej 15
lat, a pracując od 18 lutego do 17 marca 2010 r. jako wytapiacz metali
nieżelaznych spełnił warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach po
31 grudnia 2008 r. W ocenie Sądu Okręgowego zaświadczenie, o którym mowa w
art. 7 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych, powinno być przyczyną
rozwiązania z ubezpieczonym umowy o pracę i dlatego powinno być wystawione w
czasie trwania stosunku pracy. Dlatego twierdzenie, że jest ono bez znaczenia dla
nabycia przez ubezpieczonego uprawnień emerytalnych, nie jest do końca
precyzyjne. Zaświadczenie to nie może być uznane za potwierdzające aktualną
niezdolność ubezpieczonego do wykonywania prac w szczególnych warunkach,
gdyż zostało wystawione przed podjęciem przez niego zatrudnienia w B. w okresie
od 18 lutego do 17 marca 2010 r.
Po rozpoznaniu apelacji ubezpieczonego, Sąd Apelacyjny zmienił
zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że
przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury pomostowej od dnia 1 stycznia
2009 r. Zdaniem tego Sądu, zaskarżona decyzja była niezgodna z obowiązującymi
przepisami, gdyż ubezpieczony w dacie złożenia wniosku spełnił wszystkie
konieczne przesłanki do przyznania prawa do tego świadczenia. Przedłożył
bowiem zaświadczenie lekarskie z dnia 2 stycznia 2009 r., stwierdzające, że od
dnia 1 stycznia 2009 r. jest nie dolny do wykonywania pracy w warunkach
szczególnych. Przepis art. 7 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych nie
zawiera wyraźnego wymagania, aby zaświadczenie o niezdolności do
wykonywania pracy w warunkach szczególnych było wystawione w czasie trwania
stosunku pracy. Uregulowania tej ustawy powinny być interpretowane ściśle, a
wskazany przepis nie zawiera regulacji uzależniającej prawo do emerytury
pomostowej od daty wystawienia zaświadczenia o niezdolności do pracy. W ocenie
Sądu Apelacyjnego, wartości dowodowej tego zaświadczenia nie niweluje praca
wykonywana przez ubezpieczonego w 2010 r. w Spółce B., gdyż to, że jedynie
przez miesiąc wykonywał tę pracę w warunkach szczególnych przemawia właśnie
za aktualnością tego zaświadczenia.
4
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie następujących
przepisów prawa materialnego przez błędną interpretację i niewłaściwe
zastosowanie: 1/ „art. 7 pkt 3 w związku z art. 4 przy zastosowaniu art. 15 ust. 1”
ustawy o emeryturach pomostowych, przez przyznanie prawa do emerytury
pomostowej, pomimo braku orzeczenia lekarza medycyny pracy stwierdzającego
niezdolność ubezpieczonego do wykonywania pracy w szczególnych warunkach
wymienionych w pkt 4-12 załącznika Nr 1 do ustawy, wydanego przed
rozwiązaniem stosunku pracy, ponieważ ustawa wymaga łącznego i
jednoczesnego spełnienia wszystkich warunków dla nabycia prawa do tego
świadczenia, a w szczególności stwierdzenia niezdolności do pracy w warunkach
szczególnych jako przyczyny rozwiązania stosunku pracy, 2/ art. 4 pkt 6 i 7 w
związku z art. 15 ust. 1 i art. 24 ustawy o emeryturach pomostowych przez
przyznanie prawa do emerytury pomostowej od dnia 1 stycznia 2009 r., podczas
gdy w dacie tej nie zostały spełnione warunki (przesłanki) nabycia prawa do tego
świadczenia, skoro ubezpieczony na ten moment nie wykonywał pracy w
warunkach szczególnych po dniu 31 grudnia 2008 r., podczas gdy prawo do
emerytury pomostowej wiąże się z kumulatywnym spełnieniem wszystkich
przesłanek określonych w tej ustawie.
Za przyjęciem skargi kasacyjnej do rozpoznania przemawia występowanie w
sprawie istotnego zagadnienia prawnego: 1/ w jakim momencie, w świetle art. 7 pkt
3 w związku z art. 4 przy zastosowaniu art. 15 ust. 1 ustawy o emeryturach
pomostowych powinno być wydane orzeczenie przez lekarza medycyny pracy o
niezdolności do wykonywania pracy w szczególnych warunkach wymienionych w
pkt 4-12 załącznika nr 1 do tej ustawy i czy jego wydanie powinno poprzedzać
rozwiązanie stosunku pracy, 2/ czy data wydania tego orzeczenia „powinna
poprzedzać rozwiązanie ostatniego stosunku pracy, w ramach którego
wykonywana była praca w warunkach szczególnych, w sytuacji gdy ubezpieczony
dwukrotnie podejmuje pracę w warunkach szczególnych, zaś orzeczenie lekarza
medycyny pracy zostało wydane po ustaniu pierwszego a przed rozpoczęciem
kolejnego stosunku pracy w warunkach szczególnych". W ocenie skarżącego
skarga jest też oczywiście uzasadniona ze względu na oczywiste naruszenie art. 4
pkt 6 i 7 w związku z art. 15 ust. 1 przy zastosowaniu art. 24 ustawy o emeryturach
5
pomostowych (i przyznanie prawa do emerytury pomostowej od dnia 1 stycznia
2009 r., pomimo nie wystąpienia w sprawie wszystkich przesłanek nabycia prawa
do tej emerytury, tj. nie wykonywanie pracy w warunkach szczególnych po dniu 31
grudnia 2008 r. oraz brak następującego po nim rozwiązania stosunku pracy,
poprzedzonego wydaniem orzeczenia o niezdolności do pracy.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i jego zmianę przez oddalenie odwołania w całości oraz o zasądzenie od
ubezpieczonego na rzecz skarżącego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu kasacyjnym według norm przewidzianych w obowiązujących
przepisach prawa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona tylko w zakresie nieprawidłowego
orzeczenia o terminie początkowym ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury
pomostowej. Ustalonej w zaskarżonym wyroku dacie przyznania ubezpieczonemu
tego świadczenia (od 1 stycznia 2009 r.) sprzeciwia się przede wszystkim powaga
rzeczy osądzonej, wynikająca z wcześniejszego negatywnego osądu tych samych
uprawnień emerytalnych wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 12 stycznia 2010 r.,
który oddalił odwołanie ubezpieczonego od decyzji organu rentowego odmawiającej
mu przyznania emerytury pomostowej. Skoro ubezpieczony tego wyroku nie
zaskarżył, to w aktualnie rozpoznawanej sprawie niedopuszczalne było (art. 366
k.p.c.) przyznanie mu prawa emerytury pomostowej od daty wcześniejszej,
wskazanej w sentencji zaskarżonego wyroku (1 stycznia 2009 r.), niż data
uprawomocnienia się wyroku Sądu Okręgowego z dnia 12 stycznia 2010 r.
Zważywszy ponadto, że ubezpieczony wystąpił z kolejnym wnioskiem emerytalnym
dopiero 18 marca 2010 r., to należna mu emerytura pomostowa nie może być
wypłacana wcześniej niż od dnia powstania prawa do tego świadczenia, które
powstało po rozwiązaniu zatrudnienia w szczególnych warunkach wykonywanego
po dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych, i nie wcześniej jednak
niż miesiąca złożenia tego nowego wniosku emerytalnego (art. 24 i art. 26 ust. 1
6
ustawy o emeryturach pomostowych w związku z art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).
Zgodnie z art. 3 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, za pracowników
wykonujących prace o szczególnym charakterze uważa się pracowników
wykonujących po dniu wejścia w życie tej ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy,
prace, o których mowa w ust. 1, które ustawa opisowo definiuje jako prace
związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym
prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w
warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami
technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej,
organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania
przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się
jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich prace
na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa
załącznik nr 1 do ustawy. Równocześnie wymieniona ustawa uzależnia ustalenie
prawa do emerytury pomostowej, między innymi od spełnienia przesłanki
wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub prac w szczególnym
charakterze po dniu 31 grudnia 2008 r. (art. 4 pkt 6) oraz od rozwiązania stosunku
pracy (art. 4 pkt 7). Te warunki ubezpieczony wypełnił wykonując w okresie od 18
lutego do 17 marca 2008 r. terminowe zatrudnienie jako wytapiacz metali
nieżelaznych w B. Sp. z o.o. Tego zatrudnienia ubezpieczony, według oceny
zawartej w zaskarżonym wyroku, nie mógł dalej wykonywać ze względu na
orzeczoną niezdolność do wykonywania pracy w szczególnych warunkach.
Wprawdzie stosowne zaświadczenie lekarskie było wydane w dniu 12 stycznia
2009 r., ale znajdujący w sprawie zastosowanie art. 7 pkt 3 ustawy o emeryturach
pomostowych, który wymaga od pracownika wykonującego w hutnictwie prace w
szczególnych warunkach przedstawienia orzeczenia lekarza medycyny pracy o
niezdolności do wykonywania prac w szczególnych warunkach wymienionych w pkt
4-12 załącznika nr 1 do tej ustawy, nie określa terminu, w którym takie orzeczenie
powinno być wydane. Z przytoczonej regulacji nie wynika, w jakiej dacie powinna
być stwierdzona niezdolność do wykonywania szczególnego zatrudnienia
7
uprawniającego do nabycia emerytury pomostowej, a Sąd Najwyższy uznaje za
istotne tylko to, aby w sprawie o emeryturę pomostową ubezpieczony legitymował
się wymaganym orzeczeniem lekarza medycyny pracy o niezdolności do
wykonywania prac w szczególnych warunkach, od których zależy ustalenie
pomostowych uprawnień emerytalnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7
lutego 2012 r., I UK 276/11, dotychczas niepublikowany). Równocześnie art. 4 pkt 7
ustawy, który dla ustalenia prawa do emerytury pomostowej wymaga rozwiązania z
ubezpieczonym stosunku pracy, nie uzależnia jej przyznania od określonego
sposobu jego ustania, którego ustawa nie wskazuje, ani nie wymaga związku
rozwiązania stosunku pracy z orzeczoną stwierdzoną niezdolnością do
wykonywania prac w szczególnych warunkach, od których zależy ustalenie
pomostowych uprawnień emerytalnych. Dlatego pracownik, który po wejściu w
życie ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237,
poz. 1658 ze zm.) podjął i wykonywał zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy
w szczególnym charakterze, nabywa prawo do emerytury pomostowej bez względu
na datę wydania przez lekarza medycyny pracy orzeczenia o niezdolności do
wykonywania prac w szczególnych warunkach wymienionych w pkt 4-12 załącznika
nr 1 do tej ustawy (art. 7 pkt 3 tej ustawy), które nie musi poprzedzać rozwiązania
„ostatniego” stosunku pracy, byleby potwierdzało orzeczoną niezdolność do
wykonywaniu takiego zatrudnienia.
Warto też sygnalizować, że ubezpieczony, który legitymował się wieloletnim
okresem ciągłego zatrudnienia w szczególnych warunkach (od 25 sierpnia 1971 r.
do 7 grudnia 2008 r.), znajdował się w szczególnej sytuacji, o której mowa w art. 49
ustawy o emeryturach pomostowych, który stanowi, że prawo do emerytury
pomostowej przysługuje również osobie, która; 1/ po dniu 31 grudnia 2008 r. nie
wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w
rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, 2/ spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 oraz
art. 5-12; 3/ w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o
których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze.
8
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na
podstawie art. 39815
k.p.c. wyłącznie w celu skorygowania daty przyznania
ubezpieczonemu prawa do emerytury pomostowej.