Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 15 MAJA 2012 R.
IV KK 411/11
Użytego w art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. zwrotu „o roszczeniu tym
prawomocnie orzeczono” nie należy wiązać z decyzjami organów
administracji publicznej, a więc i z decyzjami podatkowymi.
Przewodniczący: sędzia SN D. Świecki.
Sędziowie: SN R. Malarski (sprawozdawca), SA (del. do SN) D.
Kala.
Prokurator Prokuratury Generalnej: K. Parchimowicz.
Sąd Najwyższy w sprawie Marii G. skazanej z art. 286 § 1 k.k. i in., po
rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 15 maja 2012 r., kasacji,
wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanej od wyroku
Sądu Okręgowego w K. z dnia 10 grudnia 2008 r., utrzymującego w mocy
wyrok Sądu Rejonowego w C. z dnia 6 maja 2008 r.,
o d d a l i ł kasację (...).
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Rejonowy w C., wyrokiem z 6 maja 2008 r. skazał Marię G. na
karę 2 lat pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na
okres 5 lat próby, i grzywnę za przestępstwo ciągłe oszustwa, w wyniku
którego Skarb Państwa reprezentowany przez Urząd Skarbowy w C.
poniósł łącznie szkodę w wysokości 409 000 zł, oraz na dwie kary grzywny
za dwa przestępstwa skarbowe; wymierzył oskarżonej karę łączną grzywny
2
w ilości 450 stawek dziennych, każda w wysokości 50 zł; orzekł wobec
oskarżonej środek karny z art. 41 § 2 k.k.; na podstawie art. 72 § 2 k.k.
zobowiązał oskarżoną do naprawienia w całości szkody wyrządzonej
przestępstwem ciągłym oszustwa przez zapłatę na rzecz Skarbu Państwa,
reprezentowanego przez Urząd Skarbowy w C., kwoty 409 000 zł w
terminie 2 lat od uprawomocnienia się wyroku.
Sąd Okręgowy w K., po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2008 r.
apelacji obrońcy, utrzymał pierwszoinstancyjny wyrok w mocy, uznając
wniesiony środek odwoławczy za oczywiście bezzasadny.
Kasację od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego w części
dotyczącej orzeczenia na mocy art. 72 § 2 k.k. obowiązku naprawienia
szkody złożył, w trybie art. 521 § 1 k.p.k. na korzyść skazanej, Prokurator
Generalny. Zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku
naruszenie art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 440 k.p.k., polegające na
utrzymaniu w mocy, wbrew art. 415 § 5 k.p.k., rażąco niesprawiedliwego
orzeczenia o obowiązku naprawienia szkody, mimo że o roszczeniu w tym
zakresie prawomocnie orzeczono decyzjami Naczelnika Urzędu
Skarbowego K. z dnia 23 października 2007 r. W konsekwencji skarżący
zażądał uchylenia wyroku Sądu Okręgowego w K. w zaskarżonej części
oraz utrzymanego w mocy w tym zakresie wyroku sądu pierwszej instancji.
Obecny na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej
wniósł o uwzględnienie kasacji, podnosząc jednak, że „kwestia art. 415 § 5
k.p.k. wiąże się z zagadnieniem kwalifikacji prawnej jako przestępstwa
skarbowego i wówczas z zastosowaniem art. 41 § 2 w zw. z § 4 pkt 1 k.k.s.”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja okazała się bezzasadna.
Na wstępie warto przypomnieć, że art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. zakazuje
wyraźnie wydawania w procesie karnym rozstrzygnięć o charakterze
kompensacyjnym, „jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa
3
jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie
orzeczono”. Jakkolwiek skarżący zrezygnował ze wskazania, co należy
rozumieć pod niektórymi pojęciami użytymi w cytowanym fragmencie
proceduralnego przepisu („roszczenie”, „prawomocnie orzeczono”), to
jednak – zdaniem Sądu Najwyższego – zinterpretowanie tych terminów
miało dla oceny zasadności (lub niezasadności) kasacji znaczenie
kluczowe. Zagadnienie to można było ująć w bardziej ogólnym pytaniu: czy
tzw. klauzula antykumulacyjna warunkowana jest toczeniem się
jakiegokolwiek innego postępowania (a więc i pozasądowego) albo też
prawomocnym rozstrzygnięciem wydanym przez każdy uprawniony przez
ustawę organ (a więc i decyzją podatkową), oczywiście przy zachowaniu
tożsamości przedmiotowej (ta sama szkoda) i podmiotowej (ta sama
osoba)?
W przekonaniu Sądu Najwyższego, rozważania należało rozpocząć
od wykładni pojęcia „roszczenie”, jako że ustalenie jego prawidłowego
znaczenia będzie determinowało pragmatyczne rozumienie dalszych
zwrotów, to jest „inne postępowanie” i „prawomocnie orzeczono”.
Co prawda ustawodawca nie zdefiniował słowa „roszczenie”, niemniej
jednak należy przyjąć, że chodzi tu o postać prawa podmiotowego
funkcjonującego w obrębie szeroko rozumianego prawa cywilnego. Według
nauki prawa, „roszczenie” polega na tym, że „uprawniony może od
konkretnej osoby żądać konkretnego zachowania się” (zob. A. Wolter:
Prawo cywilne, Warszawa 1972, s. 115). Treścią „roszczenia”, a zarazem
powinnego zachowania się, może być czynienie, zaniechanie lub znoszenie
(zob. M. Safjan [red.:] System prawa cywilnego, Warszawa 2007, tom I, s.
707). Fakt nieposługiwania się omawianym sformułowaniem w ustawie z
dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. 2005 r. Nr 8, poz.
60 ze zm.) jest tu wysoce wymowny i zdecydowanie przemawia za
traktowaniem pojęcia „roszczenie” w płaszczyźnie prawa cywilnego.
4
Wskazanego podejścia nie jest w stanie zmienić używanie w piśmiennictwie
prawniczym zwrotu „roszczenie podatkowe”, a nawet zamieszczenie jego
definicji w art. 3 ust. 1 lit. c Konwencji o wzajemnej pomocy administracyjnej
w sprawach podatkowych, sporządzonej w Strasburgu dnia 25 stycznia
1988 r. (Dz. U. 1998 r. Nr 141, poz. 913). Trudno w tym miejscu nie
wspomnieć o uzasadnieniu do ustawy z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie
ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy
wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku
koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz.
155), w którym odnotowano, że nowa redakcja art. 415 k.p.k. „powinna
doprowadzić do uporządkowania zagadnienia kompensacji w procesie
karnym, a w szczególności zminimalizować ryzyko powstania dwóch lub
więcej tytułów egzekucyjnych bazujących na tej samej szkodzie (i
krzywdzie), a przez to chronić oskarżonego (skazanego) przed
koniecznością obrony za pomocą powództw przeciwegzekucyjnych” (zob.
Sejm IV kadencji, druk nr 182).
Zaprezentowany punkt widzenia, nadający pojęciu „roszczenie”
znaczenie cywilistyczne, znajduje silne wsparcie w regułach wykładni
systemowej. Zgodnie z art. 41 § 2 w zw. z § 4 pkt 1 k.k.s. sąd, warunkowo
zawieszając wykonanie kary za przestępstwo skarbowe, w związku z
którym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej i tej
wymagalnej należności nie uiszczono, musi określić obowiązek uiszczenia
jej w całości w wyznaczonym terminie. Art. 190 k.k.s. zakazuje
dokonywania w okresie próby modyfikacji tego obowiązku. Intencja
ustawodawcy jest czytelna: uprzednie zobowiązanie w drodze decyzji
podatkowej sprawcy czynu, polegającego na uszczupleniu należności
podatkowej, do jej zapłaty nie stanowi bariery powstrzymującej sąd przed
orzeczeniem obowiązku naprawienia szkody. Przeciwnie, jeśli należność
publicznoprawna nie została uregulowana, mimo istnienia stosownej decyzji
5
podatkowej, sąd jest zobligowany wydać orzeczenie o charakterze
kompensacyjnym.
Również racje funkcjonalne przemawiają za postrzeganiem zwrotu
„roszczenie” w kontekście cywilistycznym i w konsekwencji za
niemożnością uznania rozstrzygnięć innych niż sądowe za przeszkodę do
orzeczenia obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 72 § 2 k.k.
Określając sens art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k., trzeba wziąć pod uwagę cel,
któremu przepis ten ma służyć. Ma on niewątpliwie zapobiegać
kumulowaniu rozstrzygnięć o charakterze kompensacyjnym, tyle że –
odwołując się jeszcze raz do ratio legis komentowanego wcześniej art. 41 §
2 w zw. z § 4 pkt 1 k.k.s. – cel tzw. klauzuli antykumulacyjnej nie wchodzi w
rachubę w razie uszczuplenia należności podatkowej. Odwrotnie,
ustawodawca daje tu jasny sygnał, że przy dochodzeniu takiej należności
dozwolone, a wręcz nakazane jest sięganie po różne środki prawne, a więc
i po środki probacyjne, które nie tylko wzmacniają i urealniają dolegliwość
kary, ale i służą zaspokajaniu prawnie chronionego interesu
pokrzywdzonego Skarbu Państwa.
W podsumowaniu trzeba zatem stwierdzić: użytego w art. 415 § 5 zd.
2 k.p.k. zwrotu „o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono” nie należy
wiązać z decyzjami organów administracji publicznej, a więc i z decyzjami
podatkowymi.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy oddalił kasację (art. 537 § 1
k.p.k.).