Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 447/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania P. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej – S. CONNECT Spółki z o. o.
o świadczenie rehabilitacyjne i zasiłek chorobowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 7 grudnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2010 r. Sąd Okręgowy w Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od
wyroku Sądu Rejonowego z dnia 25 maja 2010 r., zmieniającego decyzję organu
rentowego z dnia 23 lipca 2009 r. odmawiającą ubezpieczonemu P. S. wypłaty
zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego za okres od 5 marca do 31
sierpnia 2008 r. i od 1 do 2 września 2008 r. oraz świadczenia rehabilitacyjnego od
3 września do 31 grudnia 2008 r., oraz oddalającego odwołanie ubezpieczonego w
pozostałym zakresie.
W sprawie tej ustalono, że w dniu 5 marca 2008 r. ubezpieczony „uległ
wypadkowi przy pracy i w związku z tym był niezdolny do pracy”. Pracodawca
ubezpieczonego, S. Connect Spółka z o.o., będąca zainteresowaną w sprawie, była
zobowiązana do ustalenia prawa do zasiłku chorobowego oraz do świadczenia
rehabilitacyjnego oraz wypłaty tych świadczeń należnych ubezpieczonemu. Jednak
Spółka ta wypłaciła mu zasiłek chorobowy tylko za okres od 5 marca do 31 sierpnia
2008 r., ale nie wypłaciła tego świadczenia za dni 1 i 2 września 2008 r., ani
świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 3 września do 31 grudnia 2008 r.
Decyzją z dnia 25 lutego 2009 r. organ rentowy zobowiązał zainteresowaną Spółkę
do wypłacenia ubezpieczonemu tych świadczeń za okres od 1 września do 31
grudnia 2008 r., ale ta nie wykonała decyzji. Wobec zainteresowanej nie toczy się
postępowanie likwidacyjne ani upadłościowe, jednakże posiada ona zadłużenie
wobec organu rentowego, a także wobec pracowników i nie realizuje ustawowego
obowiązku składania dokumentów rozliczeniowych.
Decyzją z dnia 23 lipca 2009 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu
wypłaty zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego za okres od 5 marca
do 31 sierpnia 2008 r., ponieważ wypłacił to świadczenie pracodawca.
Jednocześnie odmówił ubezpieczonemu wypłaty zasiłku chorobowego za okres od
1 do 2 września 2008 r., a także wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego z
ubezpieczenia wypadkowego za okres od 3 września do 31 grudnia 2008 r.,
argumentując, że obowiązek ten obciąża pracodawcę - płatnika składek.
3
Sąd Rejonowy uwzględnił odwołanie ubezpieczonego od tej decyzji i zmienił
ją w ten sposób, że przyznał odwołującemu prawo do zasiłku chorobowego za
okres od 1 do 2 września 2008 r. oraz prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za
okres od 3 września do 31 grudnia 2008 r. i oddalił odwołanie w pozostałym
zakresie. W ocenie tego Sądu, art. 61 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm., zwanej dalej
ustawą zasiłkową) nie zwalnia organu rentowego od wypłaty świadczeń na
wypadek choroby, lecz jedynie stwarza możliwość rozliczania świadczeń z tej
ustawy pomiędzy organem rentowym a płatnikiem składek, który wypłacił te
świadczenia.
Sąd Okręgowy oddalił apelację organu rentowego, uznając, że Sąd
pierwszej instancji trafnie uznał, iż płatnicy składek nie wypłacają z własnych
środków świadczeń z ustawy zasiłkowej, a jedynie ze środków przeznaczonych na
składki na ubezpieczenia społeczne. Oznacza to, że wypłacone przez płatnika
składek świadczenia z ustawy zasiłkowej podlegają rozliczeniu na poczet składek w
deklaracji rozliczeniowej (art. 46 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). W taki sposób
„ustawodawca dokonał technicznego zabiegu w zakresie wypłaty świadczeń z
ustawy zasiłkowej przez płatników składek, bowiem obowiązek wypłaty świadczeń
ciąży na organie rentowym, a technicznie dokonuje tego płatnik składek, który
pomniejsza należne składki na ubezpieczenia społeczne dla ZUS o wypłacone
świadczenia”. Za takim stanowiskiem przemawiają regulacje wskazanych
przepisów ustawy systemowej oraz fakt, że organem ubezpieczającym pracownika
od zdarzeń losowych i pobierającym składki na ubezpieczenia społeczne jest ZUS.
Zasadnie zatem Sąd pierwszej instancji uznał, że norma zawarta w art. 61 ust. 1
pkt 1 ustawy zasiłkowej nie zwalnia organu rentowego od wypłaty świadczeń na
wypadek choroby.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 61 ust. 1 pkt 1 i art. 69 ustawy zasiłkowej
w związku z art. 2 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, przez: a)
wadliwe przyjęcie, że „samo uchylanie się przez zakład pracy, zgłaszający do
4
ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, od wypłaty zasiłku
chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego jest wystarczającym powodem dla
przejęcia zobowiązań pracodawcy przez ZUS w zakresie wypłaty tych świadczeń
nawet w sytuacji, gdy brak jest obiektywnych przeszkód do realizacji przez zakład
pracy obowiązku wypłaty, w szczególności, gdy pracodawca nie został postawiony
w stan upadłości ani nie jest w likwidacji a niezrealizowanie przez zakład pracy
powinności w zakresie wypłaty zasiłku chorobowego oraz świadczenia
rehabilitacyjnego jest spowodowane innymi względami aniżeli brak środków
płatniczych”, b) pominięciu przy dokonywaniu tej wykładni regulacji wynikających z
art. 64 ust. 2, art. 68 ust. 1 i art. 70 ust. 1 ustawy zasiłkowej, „a dotyczących
obciążenia płatnika obowiązkiem wypłaty odsetek od niewypłaconego w terminie
zasiłku, przyznania płatnikowi prawa do kontroli wykorzystywania zwolnień przez
ubezpieczonych oraz przyznania płatnikowi roszczenia do sprawcy niezdolności o
zwrot wypłaconego zasiłku, które to obowiązki i uprawnienia świadcząc o istnieniu
stosunku zobowiązaniowego miedzy ubezpieczonym a płatnikiem w zakresie
wypłaty świadczeń z ustawy zasiłkowej przeczą twierdzeniu o tylko technicznym
zabiegu ustawodawcy zawartym w art. 61 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej w zakresie
wypłaty świadczeń z ubezpieczania chorobowego”.
W skardze zarzucono też naruszenie przepisów prawa procesowego, w
szczególności: 1/ art. 328 § 2 k.p.c. i art. 382 k.p.c. przez pominięcie części
materiału dowodowego związanego z ustaleniami dotyczącymi kwestii
dysponowania przez płatnika składek środkami płatniczymi na zrealizowanie
powinności wypłaty zasiłku chorobowego oraz świadczenia rehabilitacyjnego oraz
przyczyn niewywiązania się przez płatnika z tego obowiązku, w postaci
dokumentów z akt organu rentowego, tj. dowodu z protokołu przesłuchania z
kontroli z dnia 16 grudnia 2008 r. oraz protokołu z kontroli z dnia 12 stycznia 2009
r., pomimo dopuszczenia i przeprowadzenia dowodów z akt organu rentowego
przez Sąd pierwszej i drugiej instancji, co „rzutowało na ocenę przyczyn
powodujących odmowę realizacji przez zakład pracy powinności w zakresie wypłaty
zasiłku chorobowego oraz świadczenia rehabilitacyjnego ubezpieczonemu”, 2/ art.
328 § 2 k.p.c. w związku z art. 378 § 1 k.p.c. i art. 391 k.p.c. przez nierozpoznanie
części zarzutów apelacji dotyczących naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art.
5
477 § 2 k.p.c. przez orzeczenie wykraczające poza treść zaskarżonej decyzji, a
mianowicie orzeczenie w sentencji wyroku o prawie odwołującego do zasiłku
chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego, pomimo że decyzja organu
rentowego nie dotyczyła odmowy uznania prawa do zasiłku chorobowego i
świadczenia rehabilitacyjnego, lecz odmówienia wypłaty tych świadczeń przez
ZUS.
Jako okoliczności uzasadniające przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
wskazano potrzebę wykładni prawa przez wyjaśnienie, „czy z uwagi na powierzenie
przez ustawodawcę w art. 61 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej, płatnikom składek,
którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych,
prawa do ustalania praw do zasiłków określonych w ustawie i ich wysokości oraz
wypłaty tych zasiłków, samo uchylanie się przez płatnika od wypłaty zasiłku
chorobowego pracownikowi jest wystarczającym powodem dla przejęcia
zobowiązań pracodawcy przez ZUS”. Skarga jest też oczywiście uzasadniona z
uwagi na treść „zarzutów zawartych w podstawach skargi kasacyjnej” i oczywiste
naruszenie wskazanych tam przepisów.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości
oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w zakresie jego punktu I oraz
orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie w tym zakresie odwołania
ubezpieczonego i zasądzenie od niego na rzecz skarżącego kosztów procesu za
drugą instancję oraz kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów
zastępstwa radcy prawnego według norm przepisanych, względnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu i rozstrzygnięcia o kosztach dotychczasowego postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie miała usprawiedliwionych podstaw. Wprawdzie,
zgodnie z art. 61 ust. 1 pkt 1 i art. 69 ustawy zasiłkowej, prawo do zasiłku
chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego określonych w tej ustawie i ich
wysokość ustalają oraz świadczenia te wypłacają płatnicy składek na
ubezpieczenia chorobowe, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego
6
powyżej 20 ubezpieczonych, ale nie może być wątpliwości, że świadczenia te
wynikają ze stosunku ubezpieczenia społecznego w razie wystąpienia ryzyka
(zdarzenia) ubezpieczeniowego. Świadczenia te przysługują ze środków
zgromadzonych w funduszu ubezpieczeń społecznych (FUS), którego jedynym
dysponentem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych (art. 51 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa systemowa). FUS
jest państwowym funduszem celowym, powołanym do realizacji zadań z zakresu
ubezpieczeń społecznych. Ze środków w nim zgromadzonych finansowane są
przede wszystkim wypłaty świadczeń, między innymi, z ubezpieczenia
chorobowego (art. 54 pkt 1 ustawy systemowej), które przysługują z funduszu
chorobowego, wyodrębnionego w ramach FUS (art. 55 pkt 3 tej ustawy).
To, że na podstawie art. 61 pkt 1 i art. 69 ustawy zasiłkowej, prawo do
zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego określonych w tej ustawie i ich
wysokość ustalają oraz świadczenia te wypłacają płatnicy składek na
ubezpieczenia chorobowe, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego
powyżej 20 ubezpieczonych, i powinni je rozliczać w poczet należnych składek na
ubezpieczenia społeczne (art. 46 ustawy systemowej), oznacza jedynie tyle, że
ustawodawca powierzył wymienionym płatnikom składek uproszczoną formę
wypłaty i rozliczeń świadczeń przysługujących z funduszu chorobowego,
wyodrębnionego w ramach FUS (art. 55 pkt 3 ustawy systemowej). To w istocie w
ramach i z funduszu chorobowego płatnik składek, który wypłacił świadczenia
chorobowe, rozlicza je na poczet należnych składek na ubezpieczenia społeczne.
Płatnik składek jedynie zatem formalnie wypłaca świadczenia chorobowe ze
środków własnych, bowiem w istocie rzeczy wypłaca je ze środków funduszu
chorobowego, skoro rozlicza wypłacone świadczenia należnymi składkami na
ubezpieczenia społeczne, które Zakład Ubezpieczeń Społecznych gromadzi w
FUS.
Płatnik składek jest przede wszystkim, zgodnie z jego nazwą i statusem
prawnym, podmiotem zobowiązanym do zapłaty należnych składek na
ubezpieczenia społeczne, i tylko wtedy wykonuje inne zadania ze stosunków
ubezpieczenia społecznego, jeżeli zostają mu one powierzone przez ustawodawcę
7
w ramach powinności określonych w ustawie (art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy
systemowej). Tylko płatnicy składek, między innymi na ubezpieczenia chorobowe,
którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych,
zostali upoważnieni przez ustawodawcę w ramach obowiązku uiszczania składek
na ubezpieczenia społeczne, do ustalania prawa i wysokości zasiłku chorobowego i
świadczenia rehabilitacyjnego określonych oraz wypłat tych świadczeń, które
rozliczają na poczet należnych składek na ubezpieczenia społeczne (art. 46 ust. 1 i
2 ustawy systemowej), pomniejszając należne składki o kwoty wypłaconych
świadczeń chorobowych. W sensie normatywnym wypłata tych świadczeń
następuje w istocie rzeczy z funduszu chorobowego, wyodrębnionego w ramach
FUS (art. 55 pkt 3 ustawy systemowej), bowiem świadczenia chorobowe
przysługują ze społecznego ubezpieczenia chorobowego i są wypłacane ze
środków zgromadzonych w funduszu chorobowym, którym dysponuje Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, bo w stosunkach ubezpieczenia społecznego Zakład
ten jest „ubezpieczycielem” i świadczeniodawcą świadczeń przysługujących
uprawnionym ubezpieczonym z funduszu ubezpieczeń społecznych, choćby
wypłata niektórych świadczeń chorobowych została technicznie powierzona
płatnikom składek, którzy rozliczają wypłacone świadczenia na poczet składek na
ubezpieczenia chorobowe, gromadzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych
(świadczeniodawcę) w funduszu chorobowym, wyodrębnionym w ramach FUS.
To, że ustawowo zobowiązani do ustalania prawa i wysokości oraz wypłaty
świadczeń chorobowych płatnicy składek, którzy nie wypłacają należnych
świadczeń w terminie, są zobowiązani do wypłaty odsetek za opóźnienie, oznacza
tylko tyle, że ponoszą oni w tym zakresie odpowiedzialność za zawinioną przez
nich samych nieterminową realizację obarczających ich powinności ustawowych do
wypłaty świadczeń chorobowych, które rozliczają w poczet należnych składek na
ubezpieczenia społeczne. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który wypłaci
świadczenia chorobowe za takiego płatnika składek, ma wobec niego zwiększone
roszczenia składkowe - o dokonane wypłaty, wraz z należnymi odsetkami.
Równocześnie istotne jest to, ze uprawnieni do świadczeń chorobowych
ubezpieczeni nie mogą dochodzić „roszczeń chorobowych” od płatników składek,
którzy pomimo tego, że ustalają prawo i wysokość oraz wypłacają świadczenia z
8
ubezpieczenia chorobowego, to nie wydają decyzji w sprawach tych świadczeń.
Decyzje w sprawach świadczeń chorobowych zawsze wydają organy rentowe, bo
do nich (ich właściwości) należy wydawanie zaskarżalnych decyzji w sprawach
świadczeń z ubezpieczeń społecznych (art. 476 § 2 pkt 1 i § 4 pkt 1 k.p.c.).
Żaden przepis ustawy zasiłkowej nie warunkuje ani nie uzależnia wypłaty
świadczeń chorobowych, pokrywanych ze środków zgromadzonych w funduszu
chorobowym, wyodrębnionym w ramach FUS, od uprzedniego stwierdzenia braku
środków finansowych na wypłaty świadczeń chorobowych u płatników składek,
którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych.
Oznacza to, że dysponent tego funduszu, którym jest Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, nie może jako „ubezpieczyciel” i świadczeniodawca uchylić (uwolnić)
się od wypłaty ubezpieczonym należnych świadczeń chorobowych, choćby płatnik
składek, który zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20
ubezpieczonych, „ignorował” lub uchylał się do obowiązku wypłaty należnych tym
ubezpieczonym świadczeń chorobowych.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy potwierdził stanowisko zawarte
w zaskarżonym wyroku, że jeżeli płatnik składek, który zgłasza do ubezpieczenia
chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, nie wypłacił ubezpieczonemu zasiłku
chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego, przysługujących z funduszu
chorobowego, wyodrębnionego w ramach funduszu ubezpieczeń społecznych (art.
55 pkt 3 ustawy systemowej), których płatnik nie rozliczył na poczet należnych
składek na ubezpieczenie chorobowe, to obowiązek wypłaty tych świadczeń z
funduszu chorobowego przechodzi na jego dysponenta, „ubezpieczyciela” i
świadczeniodawcę, którym jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych (art. 51 ust. 2 w
związku z art. 54 pkt 1 i art. 55 pkt 3 tej ustawy). Prowadziło to do oddalenia
niemającej usprawiedliwionych podstaw skargi kasacyjnej organu rentowego (art.
39814
k.p.c.).