Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 259/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. A.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego
o ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 kwietnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 28 maja 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych na
podstawie art. 83 ust. 1 w związku z art. 38 ust. 1 i 2 oraz art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12
ust. 1, art. 13 pkt 4 i art. 18 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.)
stwierdził, że A. A. od 1 kwietnia 2005 r. do 10 grudnia 2009 r. podlega
obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i
wypadkowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.
W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że od 1 kwietnia 2005 r., według
informacji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego A. A. nie podlega
ubezpieczeniu społecznemu rolników i w związku z powyższym, jako osoba
prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, podlega obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia tej działalności.
Odwołanie od powyższej decyzji wniósł A. A., wnosząc o jej uchylenie.
W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie
podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.
Postanowieniem z dnia 19 lipca 2010 r. Sąd Okręgowy w T. na podstawie
art. 47711
k.p.c. wezwał do udziału w sprawie w charakterze strony Prezesa Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. W piśmie procesowym z dnia 29 lipca
2010 r. Prezes KRUS, przychylił się do stanowiska Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.
Wyrokiem z dnia 6 października 2010 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w T. oddalił odwołanie ubezpieczonego.
Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia. Do
prowadzonej przez Wójta Gminy C. ewidencji działalności gospodarczej dokonano
6 czerwca 2001 r. wpisu pod numerem … z oznaczeniem przedsiębiorcy – A. A.,
przedmiot działalności - skup skór cielęcych i wołowych, miejsce wykonywania
działalności – N. 56, data rozpoczęcia działalności - 1 czerwca 2001 r. W dniu 11
grudnia 2009 r. do Urzędu Gminy C. wpłynęła informacja A. A. o zaprzestaniu
wykonywania działalności gospodarczej od 11 grudnia 2009 r. Decyzją z 14 grudnia
2009 r. Wójt Gminy C. postanowił wykreślić z ewidencji działalności gospodarczej
3
wpis dokonany 22 marca 2007 r. pod numerem … dotyczący działalności
gospodarczej wnioskodawcy. A. A. figurował w ewidencji działalności gospodarczej
Urzędu Gminy C. od 6 czerwca 2001 r. do 30 grudnia 2009 r. (tj. do
uprawomocnienia się decyzji o wykreśleniu wpisu z ewidencji działalności
gospodarczej). W powyższym okresie nie składał wniosku o zawieszenie
działalności gospodarczej. Wnioskodawca w zeznaniu o wysokości osiągniętego
przychodu, wysokości dokonanych odliczeń i należnego ryczałtu od przychodów
ewidencjonowanych PIT-28 za 2005 r. wykazał przychody z tytułu prowadzonej
działalności gospodarczej w kwocie 10,80 zł. Za lata 2006 - 2009 wnioskodawca w
PIT-28 nie wykazywał przychodów z tytułu działalności gospodarczej. Jednocześnie
za lata 2006 - 2009 A. A. wypełniał do Urzędu Skarbowego PIT 28/A - informację o
przychodach podatnika z działalności prowadzonej na własne nazwisko oraz z
najmu; podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym
charakterze, w którym w rubryce: „określenie prowadzonej działalności" przystawiał
pieczątkę: SKUP SKÓR A. A., N. 56 w C. A. A. figurował w Drugim Urzędzie
Skarbowym w T. jako osoba samodzielnie prowadząca działalność gospodarczą
pod nazwą „Skup skór cielęcych i wołowych” od 14 czerwca 2001 r. do 11 grudnia
2009 r., tj. do likwidacji. Urząd Skarbowy nie miał informacji o zgłoszonych przez A.
A. zawieszeniach. Decyzją z 18 lutego 2010 r. Prezes Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników
dla A. Ad. w zakresie: ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i
macierzyńskiego, a także ubezpieczenia emerytalno - rentowego od 1 kwietnia
2005 r. do 11 grudnia 2009 r. W uzasadnieniu decyzji Prezes KRUS stwierdził, że
niedostarczenie zaświadczenia właściwego urzędu skarbowego o kwocie
należnego podatku dochodowego od przychodów z pozarolniczej działalności
gospodarczej za 2004 r. skutkuje wyłączeniem A. A. z ubezpieczenia.
Jednocześnie decyzją z dnia 18 lutego 2010 r. Prezes KRUS stwierdził, że
wnioskodawca spełniał warunki do podlegania ubezpieczeniu społecznemu
rolników w okresie od 16 czerwca 2001 r. do 31 marca 2005 r. Wnioskodawcy
doręczono powyższe dwie decyzje Prezesa KRUS w dniu 22 lutego 2010 r. od
których nie wniósł odwołania do Sądu i decyzje te są prawomocne. Kwota
nadpłaconych składek na ubezpieczenie społeczne rolników została wnioskodawcy
4
zwrócona. Siedzibą działalności gospodarczej wnioskodawcy było jego
gospodarstwo w miejscowości N. A. A. skupował skóry cielęce i wołowe. Nie
wystawiał rolnikom żadnych dokumentów dotyczących skupu skór, sprzedawał
skóry do punktu skupu, z którym nie miał żadnej umowy. Przed swoim domem
wnioskodawca wystawił szyld informujący, że skupuje skóry o nazwie „Skup skór".
Szyld przed domem wnioskodawcy wisiał jeszcze w 2007 i 2008 r. Widział go
sąsiad wnioskodawcy W. Ż., który bywa u A. A. 2 - 3 razy dziennie. W. Ż. nie wie,
kiedy wnioskodawca zakończył działalność gospodarczą. Po wejściu Polski do Unii
każda krowa i cielę posiada paszport, jest zarejestrowane i kolczykowane. Rolnik
nie może zabić krowy czy cielaka i sprzedać skóry. Aby wyrejestrować zwierzę z
ewidencji, trzeba je oddać do punktu utylizacji w całości. W punkcie skupu
przyjmują żywe zwierzęta. Wcześniej istniał ubój zwierząt poza ewidencją, bo
zwierzęta nie były kolczykowane. Obecnie zgodnie z prawem rolnik nie może zabić
bydła na własne potrzeby i sprzedać skóry. Ten, kto odbiera zwierzę od rolnika,
bierze jego paszport i zdaje go do agencji. W 2006 r. wnioskodawca pytał w
Urzędzie Skarbowym, czy jest możliwość zawieszenia działalności gospodarczej,
odpowiedziano mu, że nie jest to możliwe i że może działalność zamknąć.
Wnioskodawca nie zgłaszał do żadnego urzędu przerwy ani zawieszenia
działalności. A. A. nie wyrejestrował działalności gospodarczej, ponieważ liczył, że
zmienią się przepisy i będzie skupował skóry. Liczył na zmianę przepisów, że
będzie można ubijać zwierzęta bez ewidencjonowania i że paszporty dla zwierząt
zostaną uchylone. Nie wyrejestrował działalności, ponieważ miał na firmę w
związku z prowadzoną działalnością dwa telefony z firmy Orange - dla siebie i syna.
Telefony te miał do ogłoszenia wyroku w niniejszej sprawie. Umowę na telefony
wnioskodawca ma do końca listopada 2010 r. W przypadku firmy kontakt na dwa
numery telefoniczne między sobą jest za pół ceny.
W dniu 28 maja 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał zaskarżoną
w niniejszej sprawie decyzję, w której stwierdził, że od 1 kwietnia 2005 r. do 10
grudnia 2009 r. A. A. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym:
emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą
działalność gospodarczą.
5
W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy wskazał, że
przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było to, czy wnioskodawca w okresie od 1
kwietnia 2005 r. do 10 grudnia 2009 r. faktycznie wykonywał pozarolniczą
działalność gospodarczą i czy w związku z tym podlegał obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym. Analiza stanu faktycznego sprawy doprowadziła Sąd
do ustalenia, że zarejestrowana działalność gospodarcza w spornym okresie była
faktycznie prowadzona. Zdaniem Sądu Okręgowego z zebranego materiału
dowodowego nie wynika, aby ubezpieczony obalił domniemanie wynikające z wpisu
do ewidencji działalności gospodarczej, że w okresie wskazanym w decyzji, tj. od 1
kwietnia 2005 r. do 10 grudnia 2009 r. prowadził działalność gospodarczą.
Wnioskodawca, oprócz swoich oświadczeń, nie przedłożył na to żadnego dowodu,
mimo pouczenia, że to na nim spoczywa ciężar wykazania okoliczności
nieprowadzenia działalności gospodarczej. Przy czym nawet oświadczenia
wnioskodawcy co do daty zaprzestania działalności były sprzeczne ze sobą. Z
materiału dowodowego można przyjąć, że A. A. rzeczywiście nie skupował skór
krów i cieląt z powodu zmiany przepisów po wejściu Polski do Unii Europejskiej
(mimo że wnioskodawca nie podał adresu punktu skupu skór w A., aby to
wykazać). Świadek W. R. potwierdził istniejący stan rzeczy polegający na tym, że
zwierzę posiadało paszport i nie można było dokonywać sprzedaży samych skór
zwierzęcych. Jednakże okoliczność ta nie przesądza jeszcze o nieprowadzeniu
działalności. A. A. bowiem sam zeznał, że nie zakończył i nie wyrejestrował
działalności gospodarczej, bowiem oczekiwał na zmianę przepisów prawnych i na
zniesienie paszportów dla zwierząt. Poza tym czerpał z prowadzonej działalności
korzyści w postaci posiadania dwóch telefonów komórkowych. Wynika z tego więc
wniosek, że utrzymywał działalność gospodarczą, nie likwidował szyldu
wskazującego na skup skór i w każdej chwili był gotów do prowadzenia działalności
w razie korzystnej zmiany przepisów prawnych. A więc zamiar i wola wnioskodawcy
była taka, aby tej działalności nie kończyć. W ocenie Sądu działanie wnioskodawcy
było w pełni świadome. W Urzędzie Skarbowym uzyskał on bowiem informację o
tym, że działalności nie może zawiesić, może ją jedynie zlikwidować i podjął
świadomą decyzję o jej kontynuowaniu, czekając na zmianę przepisów i używając
telefonów komórkowych uzyskanych z umowy związanej z działalnością
6
gospodarczą Okoliczność, że wnioskodawca poczynając od 2006 r. nie uzyskiwał
przychodów z działalności, zgodnie z przyjętym orzecznictwem sądowym, nie ma tu
znaczenia. Liczy się zamiar i wola strony na kontynuowanie działalności w
oczekiwaniu na zmianę przepisów prawnych. Sąd podkreślił, że żona
wnioskodawcy odmówiła składania zeznań, sąsiad W. R. nie pamiętał, kiedy
wnioskodawca zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej, a poza tym
zeznania jego dotyczące szyldu „skup skór", który według świadka stał jeszcze w
2007 i 2008 r. - wskazują na gotowość wnioskodawcy do prowadzenia działalności.
Gdyby wnioskodawca nie miał zamiaru prowadzenia działalności, to 1 maja 2005 r.
zlikwidowałby szyld, rozwiązałby umowę dotyczącą telefonów i nie oczekiwałby na
zniesienie paszportów dla zwierząt. W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca w
spornym okresie nie złożył wniosku o wykreślenie działalności z ewidencji. Co
więcej, w dniu 22 marca 2007 r. Urząd Gminy C. dokonywał nowego wpisu w
ewidencji działalności gospodarczej, co wynika z treści decyzji Wójta Gminy C. o
wykreśleniu wpisu z ewidencji działalności gospodarczej. W świetle więc
poczynionych ustaleń i rozważań należy przyjąć, że A. A. prowadził faktycznie
działalność gospodarczą w okresie wskazanym w zaskarżonej decyzji. W okresie
tym wnioskodawca był prawomocnie wyłączony z ubezpieczenia społecznego
rolników. Wnioskodawca nie wniósł odwołania od decyzji Prezesa KRUS
wyłączającej go z ubezpieczenia i decyzja ta jest prawomocna. W postępowaniu z
odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w przedmiocie podlegania
ubezpieczeniom społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą co do
zasady niedopuszczalne jest wzruszenie poprzedzającej tę decyzję ostatecznej
decyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdzającej ustanie
ubezpieczenia społecznego rolników (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16
października 2008 r., III UK 47/08). Fakt nieprowadzenia działalności gospodarczej
nie został przez wnioskodawcę wykazany. Definicja legalna działalności
gospodarczej zamieszczona w art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie
działalności gospodarczej (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 ze zm.)
oznacza, że działalność ta ma być z założenia działalnością wykonywaną w sposób
zorganizowany i nastawioną na nieokreślony z góry okres czasu, zatem bez
znaczenia dla charakteru takiej działalności są ewentualne przerwy w faktycznym
7
wykonywaniu tej działalności, już po jej uruchomieniu. Należało zatem przyjąć
ustalenia co okresu wykonywanej przez wnioskodawcę działalności wynikające z
wpisu do ewidencji działalności gospodarczej.
Apelację od powyższego wyroku wywiódł ubezpieczony, zaskarżając go w
całości i zarzucając obrazę prawa materialnego a zwłaszcza art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz
art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 2 ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej, polegającą na bezzasadnym i dowolnym
stwierdzeniu, że A. A. w okresie od 1 kwietnia 2005 r. do 10 grudnia 2009 r.
prowadził działalność gospodarczą i z tego tytułu podlega obowiązkowym
ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu jako osoba
prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, gdy w rzeczywistości w okresie
tym odwołujący się faktycznie nie prowadził takiej działalności.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Apelacyjny
oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny zaakceptował w całości ustalenia faktyczne sądu pierwszej
instancji, traktując je jak własne. Sąd zaakcentował, że kluczowe ustalenia
faktyczne dotyczą wykonywania działalności gospodarczej i są to: niedokonanie
wyrejestrowania z ewidencji działalności gospodarczej, utrzymywanie szyldu,
kontynuowanie umów na dwa telefony komórkowe oraz oczekiwanie
ubezpieczonego na zmianę przepisów, które ujawniają wolę ubezpieczonego, a nie,
wbrew jego odmiennej sugestii, że w spornym okresie skupował on skóry zwierząt.
Sąd Okręgowy bowiem w pisemnych motywach rozstrzygnięcia expressis verbis
wskazał, że „A. A. rzeczywiście nie skupował skór krów i cieląt z powodu zmiany
przepisów po wejściu Polski do Unii Europejskiej".
Trafnie stwierdził Sąd Okręgowy, że ocena, czy działalność gospodarcza
rzeczywiście jest wykonywana, a więc także, czy zaistniała przerwa w jej
prowadzeniu, należy do sfery ustaleń faktycznych, a istnienie wpisu do ewidencji
nie przesądza o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej, jednakże wpis
ten prowadzi do domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do
ewidencji, która nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia
działalności gospodarczej, jest traktowana jako prowadząca taką działalność. W
konsekwencji domniemywa się, że skoro nie nastąpiło wykreślenie działalności
8
gospodarczej z ewidencji, to działalność ta była faktycznie prowadzona i w związku
z tym istniał obowiązek zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 105/04, OSNP 2005 nr 13, poz.
198, z dnia 25 listopada 2005 r. I UK 80/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 309 oraz z
dnia 30 listopada 2005 r., I UK 95/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 311).
Domniemanie to może być obalone w drodze przeprowadzenia przeciwdowodu,
który obciąża stronę twierdzącą o faktach przeciwnych twierdzeniom wynikającym z
domniemania. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił pogląd wyrażony przez Sąd
Najwyższy, że w ocenie, czy zostały podjęte czynności zmierzające bezpośrednio
do rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej (art. 13 pkt 4 ustawy
systemowej), należy uwzględniać wszelkie okoliczności sprawy, w tym także zamiar
(wolę) osoby prowadzącej działalność gospodarczą (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 25 listopada 2005 r., I UK 80/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 309). Sąd
Okręgowy ustalił, że wnioskodawca prowadził w spornym okresie działalność
gospodarczą. Okoliczność, że w tym czasie nie realizował zadań związanych ściśle
z przedmiotem prowadzonej działalności gospodarczej, nie przesądza, zdaniem
Sądu Apelacyjnego, że zaprzestał wykonywania działalności gospodarczej. Sąd
drugiej instancji podzielił ocenę Sądu Okręgowego, że ubezpieczony miał wolę
kontynuowania dotychczas prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie
skupu skór, tym bardziej, że tak właśnie zeznał na rozprawie w dniu 8 września
2010 r.: „Myślałem, że może się zmienią przepisy i będę skóry skupował. (...)
liczyłem na zmianę przepisów, że będzie można ubijać zwierzęta bez
ewidencjonowania". Innymi słowy istotne jest, że ubezpieczony miał motywację do
kontynuowania działalności. Nadto, na „wolę" ubezpieczonego wskazują również
obiektywne okoliczności, jak: utrzymywanie szyldu, korzystanie z telefonów
zarejestrowanych na działalność gospodarczą, posługiwanie się pieczątką i
niewyrejestrowanie działalności. Te ustalenia faktyczne nie zostały skutecznie
podważone apelacją, w której nie podniesiono zarzutów naruszenie przepisów
postępowania.
Niezasadne są także zarzuty naruszenia prawa materialnego, tj. art. 6 ust. 1
pkt 5 oraz art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
naruszenia art. 2 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Ustawa o
9
systemie ubezpieczeń społecznych obejmuje osoby fizyczne, które na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność
obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym (art. 6 ust. 1 pkt 5). Nadto
osoby, o których mowa wyżej, objęte są obowiązkowym ubezpieczeniem
wypadkowym (art. 12 ust. 1). Stosownie do art. 2 ust. 1 ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej, działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność
wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i
eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.
Działalność taka podlega obowiązkowemu zgłoszeniu organowi ewidencyjnemu.
Obowiązek ten obejmuje także zmiany stanu faktycznego i prawnego odnoszące
się do przedsiębiorcy i wykonywanej przez niego działalności gospodarczej (...)
powstałe po dniu dokonania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. O
zmianach w zakresie prowadzonej działalności przedsiębiorca zobowiązany jest
zawiadamiać jednak nie tylko organ ewidencyjny, ale także Urząd Skarbowy i
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jako że zmiany te rzutują także na zakres
obowiązków przedsiębiorcy, jako podatnika i płatnika składek na ubezpieczenie
społeczne. O obowiązku ubezpieczenia przesądzają przepisy prawa, a nie wola
ubezpieczonego lub organu rentowego.
W ocenie Sądu Apelacyjnego z ustalonego stanu faktycznego sprawy nie
wynika, aby ubezpieczony zgłaszał wyrejestrowanie działalności gospodarczej z
ewidencji tej działalności, prowadzonej przez organy gminy. Działalność
gospodarcza jest działalnością, z którą związana jest konieczność ponoszenia
przez przedsiębiorcę ryzyka gospodarczego. Zatem przedsiębiorca rozpoczynający
działalność powinien liczyć się z takim ryzykiem obejmującym okresy faktycznego
przestoju w wykonywaniu działalności, czy to z powodu braku płynności finansowej,
czy też z powodu zmian przepisów prawnych mających wpływ na przedmiot
działalności. Skoro nie nastąpiło wykreślenie działalności gospodarczej z ewidencji,
to należy domniemywać, że działalność ta była przez skarżącego prowadzona, a
więc istniał obowiązek zapłaty składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne.
Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK
105/04 (OSNP 2005, nr 13, poz. 198), wskazując, że wykreślenie wpisu
pozarolniczej działalności gospodarczej z ewidencji lub odnotowanie przerw w jej
10
prowadzeniu powoduje - na stałe lub okresowo - ustanie obowiązku ubezpieczenia,
a zgłoszenie faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej tylko
w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych może prowadzić do ustania obowiązku
ubezpieczenia w przypadku rzeczywistego zaistnienia przerwy w prowadzeniu tej
działalności. Z kolei w wyroku z dnia 30 listopada 2005 r., I UK 95/05 (OSNP 2006,
nr 19-20, poz. 311) Sąd Najwyższy przyjął, że ustawa o systemie ubezpieczeń
społecznych nie przewiduje "zawieszenia działalności gospodarczej" powodującego
brak obowiązku uiszczania składek ubezpieczeniowych, a więc Zakład
Ubezpieczeń Społecznych nie jest upoważniony do zwolnienia ubezpieczonego z
tego obowiązku. Stosownie do art. 13 pkt 4 ustawy systemowej osoba prowadząca
pozarolniczą działalność gospodarczą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu w okresie od rozpoczęcia
wykonywania tej działalności do zaprzestania jej wykonywania. Określenie
czasowych granic podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu dokonane zostało
przez ustawodawcę w sposób formalny, wyznacza je bowiem rozpoczęcie i
zaprzestanie wykonywania działalności.
Sąd Apelacyjny nie zakwestionował poglądu, że zaprzestanie wykonywania
działalności gospodarczej skutkuje uchyleniem obowiązku ubezpieczenia
społecznego, wskazał - podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji - że
poczynione ustalenia nie dają podstaw do twierdzenia, że wnioskodawca zaprzestał
prowadzenia takiej działalności w okresie spornym. W okolicznościach faktycznych
niniejszej sprawy należało uznać, że Sąd Okręgowy nie naruszył przepisów prawa
materialnego. Stan faktyczny nie budził bowiem wątpliwości. Poprawne było
ustalenie, że pomimo nieświadczenia usług zgodnie z przedmiotem działalności nie
doszło do rzeczywistego, trwałego i faktycznego zaprzestania wykonywania
działalności gospodarczej przez skarżącego. Z tego powodu nie doszło więc, w
tych okresach, do uchylenia obowiązku ubezpieczenia.
W skardze kasacyjnej ubezpieczonego, odniesionej do całości wyroku Sądu
Apelacyjnego, skarżący zarzucił naruszenie przepisów postępowania - które mogło
mieć istotny wpływ na treść orzeczenia - a w szczególności następujących
przepisów: (-) art. 231 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., polegające na
przyjęciu, iż domniemanie faktyczne wynikające z treści wpisu do ewidencji
11
działalności gospodarczej, wskazujące na czas prowadzenia działalności
gospodarczej nie zostało obalone przez to, że ustawodawca wprowadził do
systemu prawnego z dniem 1 kwietnia 2005 r. zakaz prowadzenia działalności
objęty treścią wpisu, co wprost doprowadziło do wydania wyroku o zaskarżonej
treści (wynika to z uzasadnienia), a zatem miało istotny wpływ na wynik sprawy; (-)
art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., polegające na wydaniu
orzeczenia z pominięciem pewnych elementów stanu rzeczy istniejących w chwili
zamknięcia rozprawy - w tym w szczególności przy pominięciu tego, że A. A. nie
prowadził działalności gospodarczej, której celem było osiąganie zysków oraz, że w
sposób ciągły nie dokonywał jakichkolwiek czynności związanych choćby
bezpośrednio ze skupem skór cielęcych i wołowych; (-) art. 382 k.p.c., polegające
na wydaniu orzeczenia przez Sąd Apelacyjny bez uwzględnienia części materiału
dowodowego zebranego w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, a
przede wszystkim tego, że faktycznie niemożliwe było prowadzenie działalności
gospodarczej w zakresie skupu skór po wejściu Polski do Unii Europejskiej, wobec
czego A. A. działalności takiej nie mógł prowadzić.
W zakresie podstawy naruszenia prawa materialnego skarżący zarzucił
naruszenie: (-) art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 13 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie; (-) art. 2 ustawy
z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej, przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie; (-) art. 6 k.c., przez jego błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie; (-) art. 2. Konstytucji RP przez jej niezastosowanie.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, a także o rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania według norm przepisanych - w tym o zasądzenie na rzecz
odwołującego kosztów postępowania - w tym także w zakresie zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego - ewentualnie o nakazanie Sądowi Apelacyjnemu
wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania ze skargi kasacyjnej
przy ponownym rozpoznaniu sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
12
Skarga jest uzasadniona. Nietrafne okazały się jednak zarzuty naruszenia
przepisów postępowania. Bezpodstawnie skarżący zarzuca Sądowi Apelacyjnemu
naruszenie art. 316 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Sąd wziął bowiem za
podstawę wyroku stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, jakkolwiek
nie wyprowadził z niego wniosków zgodnych z oczekiwaniami strony skarżącej.
Podobnie należy ocenić zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. Sąd uwzględnił
niedopuszczalność prowadzenia w Polsce po jej wejściu Polski do Unii Europejskiej
działalności gospodarczej w zakresie skupu skór, uznając jednak, że nie
przeszkadza to w uznaniu, że odwołujący się taką działalność prowadził. Poza tym
jest to w istocie zarzut niezastosowania prawa – nieuwzględnienia przepisów
zakazujących uboju gospodarskiego zwierząt, niemieszczący się w zakresie
art. 382 k.p.c., który pojęcie materiału postępowania odnosi do szeroko
rozumianych okoliczności faktycznych i faktów procesowych, a nie przepisów
prawa. Z kolei zarzut naruszenia art. 231 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. jest
niedopuszczalny. Art. 3983
§ 3 k.p.c. wyłącza możliwość oparcia skargi kasacyjnej
na zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów. Do takich zarzutów
należy zaś zarzut naruszenia art. 231 k.p.c. Domniemanie faktyczne normowane w
tym przepisie, polega na tym, że sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można, w oparciu o
zasady logiki i doświadczenia, wyprowadzić z innych ustalonych faktów.
Domniemanie faktyczne, przewidziane art. 231 k.p.c., jest więc środkiem
pozwalającym ustalić określony element stanu faktycznego, konstruowanym z
uwzględnieniem reguł z art. 233 § 1 k.p.c., a tym samym należy do kręgu czynności
związanych z dokonywaniem ustaleń faktycznych i oceny dowodów (zob. wyrok SN
z dnia 3 grudnia 2010 r., I CSK 123/10, LEX nr 818557).
W ocenie Sądu Najwyższego wadliwość zaskarżonego wyroku wynika z
naruszeń przepisów prawa materialnego, a nie z nieprawidłowości w zakresie
ustaleń faktycznych, które pozwalają na prawidłową ocenę prawną sprawy.
Wobec tego Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami przyjętymi w
podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku.
Kluczowe ustalenia faktyczne Sądu Apelacyjnego dotyczące wykonywania
działalności gospodarczej przez skarżącego są następujące: nie wyrejestrował się
13
on z ewidencji działalności gospodarczej; utrzymywał szyld działalności;
kontynuował umowy na dwa telefony komórkowe zawarte „na firmę”; oczekiwał na
zmianę przepisów, która umożliwi mu skupowanie skór zwierząt; w spornym
okresie rzeczywiście nie skupował skór krów i cieląt z powodu zmiany przepisów po
wejściu Polski do Unii Europejskiej. Należy wskazać, że wykonywanie działalności
pozarolniczej (gospodarczej) w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych to rzeczywista
działalność o cechach określonych w art. 2 ust. 1 Prawa działalności gospodarczej,
czyli działalność zarobkowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.
Ocena, czy wykonywana jest działalność gospodarcza należy przede wszystkim do
sfery ustaleń faktycznych, a dopiero następnie do ich kwalifikacji prawnej. Również
wpis w ewidencji działalności gospodarczej (zarejestrowanie) ma przede wszystkim
znaczenie w sferze ustaleń faktycznych, gdyż ma on charakter deklaratoryjny (zob.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2005 r., I UK 80/05, OSNP 2006 nr
19-20, poz. 309).
W ocenie Sądu Najwyższego Sąd drugiej instancji prawidłowo ustalił fakty
charakteryzujące „działalność” odwołującego się, jednakże ostatecznie dokonał
nieprawidłowej subsumcji przepisów prawa materialnego – art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz
art. 13 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 2 ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej, do ustalonego stanu faktycznego. Istotnie,
jak wynika z ustaleń Sądu, odwołujący się miał zamiar prowadzić działalność
gospodarczą w spornym okresie i nie chciał z niej zrezygnować. Należy też uznać,
że wola (zamiar) zainteresowanego ma znaczenie przy ocenie istnienia
działalności gospodarczej, która powinna być dokonywana przy uwzględnieniu
wszystkich okoliczności sprawy (zob. wyżej powołany wyrok SN z dnia 25 listopada
2005 r., I UK 80/05). Nie oznacza to jednak, że sam zamiar kontynuowania
działalności gospodarczej, oparty na obiektywnie nierealnym oczekiwaniu na
wystąpienie w przyszłości zdarzeń to umożliwiających (jak uchylenie przepisów
zakazujących handlu skórami nieewidencjonowanych zwierząt), może
zrekompensować brak cech działalności gospodarczej. Według art. 2 ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej, działalnością taką jest zarobkowa działalność
wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i
14
wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w
sposób zorganizowany i ciągły. Działalność gospodarcza musi więc mieć charakter
zarobkowy, zorganizowany i ciągły. Tymczasem, działalność ubezpieczonego przez
cały sporny okres nie miała charakteru zarobkowego. Nie uzyskiwał on, ani nie
mógł uzyskać zarobku z handlu skórami, ponieważ przestrzegał, co wyraźnie
przyjęto w podstawie wyroku, zakazu prowadzenia tego rodzaju działalności.
Dążenie do osiągnięcia zarobku (element subiektywny), widoczne u odwołującego
się, nie może więc mieć decydującego znaczenia, jeśli obiektywnie jego działalność
nie mogła przynosić dochodu (uchwała SN z dnia 30 listopada 1992 r., III CZP
134/92, OSNCP 1993, nr 5 oraz M. Szydło, Pojęcie przedsiębiorcy w prawie
polskim, Przegląd Sądowy 2002, nr 7-8, s. 2 i n. Należy też uznać, że nie jest
dopuszczalne uznanie za działalność gospodarczą działalności zakazanej
przepisami karnymi, ponieważ oznaczałoby to sankcjonowanie tego rodzaju
działalności przez przepisy innych ustaw (zob. K. Kohutek, Komentarz do art. 2
ustawy o swobodzie działalności gospodarczej [w:] M. Brożyna et al., Komentarz
do ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z
2004 r. Nr 173, poz. 1807), LEX el., 2005). Trudno byłoby też mówić w świetle
rozpatrywanych ustaleń faktycznych o ciągłości działalności odwołującego się,
wynikającej z utrzymywania szyldu i kontynuowania umowy na dwa telefony
komórkowe „na firmę”, motywowanego tym, że mógł się kontaktować z synem za
pół ceny. Co więcej, jak wynika z ustaleń przyjętych w sprawie, skarżący nie
wyrejestrował działalności gospodarczej, „ponieważ miał na firmę w związku z
prowadzoną działalnością dwa telefony z firmy Orange - dla siebie i syna”.
Zarzuty naruszenia art. 2 Konstytucji RP oraz art. 6 k.c. nie zostały w ogóle
umotywowane w uzasadnieniu skargi, co uniemożliwia Sądowi Najwyższemu
kontrolę zaskarżonego orzeczenia w świetle tych przepisów.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie
art. 108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.