Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 230/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z powództwa X i Y
przeciwko Parkowi Narodowemu w K. i Parkowi Narodowemu Gospodarstwu
Pomocniczemu w likwidacji w K.
o przywrócenie do pracy, zapłatę wynagrodzenia, sprostowanie świadectwa pracy i
ustalenie istnienia stosunku pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 czerwca 2012 r.,
skarg kasacyjnych powodów od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S.
z dnia 24 sierpnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Y w pozwie skierowanym przeciwko Parkowi Narodowemu - Gospodarstwu
Pomocniczemu w K. w likwidacji (powoływanemu dalej, jako „Gospodarstwo
Pomocnicze”) domagał się przywrócenia do pracy na dotychczasowych warunkach
pracy i płacy, zasądzenia wynagrodzenia w wysokości 7.831,83 zł za czas
pozostawania bez pracy, ustalenia, że świadczył pracę w warunkach szczególnych
i nakazania sprostowania świadectwa pracy oraz zasądzenia od pozwanego
kosztów procesu. Powód X w pozwie wniesionym także przeciwko Gospodarstwu
Pomocniczemu domagał się przywrócenia do pracy na dotychczasowych
warunkach pracy i płacy, zasądzenia wynagrodzenia w kwocie 7.887,93 zł za czas
pozostawania bez pracy, ustalenia że świadczył pracę w warunkach szczególnych i
nakazania sprostowania świadectwa pracy oraz zasądzenia od pozwanego
kosztów procesu. Sąd Rejonowy połączył sprawy z opisanych powództw celem
wspólnego rozpoznania. W odpowiedzi na pozwy, pozwany wniósł o ich oddalenie
oraz o zasądzenie od powodów zwrotu kosztów procesu według norm
przepisanych. Postanowieniem z dnia 7 marca 2011 r. Sąd Rejonowy wezwał do
udziału w sprawie w charakterze pozwanego Park Narodowy w K., który wniósł o
oddalenie pozwów i zasądzenie od powodów zwrotu kosztów procesu według norm
przepisanych. Na rozprawie 30 maja 2011 r. powodowie zajęli ostateczne
stanowisko w sprawie, domagając się ustalenia istnienia stosunku pracy z Parkiem
Narodowym i zasądzenia wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy.
Wyrokiem z dnia 30 maja 2011 r. Sąd Rejonowy w S.: (I) ustalił, że pomiędzy
powodem X a pozwanym Parkiem Narodowym od 1 stycznia 2011 r. istnieje
stosunek pracy na warunkach pracy i płacy wynikających z umowy o pracę z 1
czerwca 1993 r.; (II) ustalił, że pomiędzy powodem Y a tym pozwanym od 1
stycznia 2011 r. istnieje stosunek pracy na warunkach pracy i płacy wynikających z
umowy o pracę z dnia 1 czerwca 1993 r.; (III) odrzucił pozwy przeciwko
pozwanemu Gospodarstwu Pomocniczemu; (IV) oddalił oba powództwa w
pozostałym zakresie; (V) zasądził od pozwanego Parku Narodowego na rzecz
powoda X 1.500 zł oraz na rzecz powoda Y 1.500 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego.
3
Sąd Rejonowy ustalił, że powodowie byli zatrudnieni w Gospodarstwie
Pomocniczym od 1 czerwca 1993 r. na stanowiskach rybaków jeziorowych na
podstawie umów o pracę zawartych na czas nieokreślony. Dnia 12 sierpnia 2009 r.
kierownik Gospodarstwa rozwiązał z nimi umowy o pracę bez wypowiedzenia z
powodu nielegalnego połowu ryb dokonywanego przy użyciu sprzętu Parku pod
pozorem legalnej działalności oraz nieprzestrzegania regulaminu pracy rybaków
przy wykonywaniu odłowów ryb na wodach Parku Narodowego. Prawomocnym
wyrokiem z dnia 14 czerwca 2001 r. Sąd Rejonowy przywrócił powodów do pracy w
Gospodarstwie Pomocniczym na dotychczasowych warunkach pracy i płacy i
zasądził wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy ze względu na
naruszenie przez pracodawcę art. 52 § 3 k.p., uznając jednocześnie zasadność
rozwiązania z powodami umowy o pracę.
W 2010 r. Gospodarstwo Pomocnicze realizowało zadania z zakresu obsługi,
zatrudniając: konserwatora, kierowcę, operatora ciągnika, sprzątaczki, rybaków
oraz magazyniera. Zarządzeniem nr 10/2010 dyrektora Parku z 25 czerwca 2010 r.
postanowiono likwidację Gospodarstwa Pomocniczego, ustalając termin otwarcia
likwidacji na 1 lipca 2010 r. oraz termin zakończenia likwidacji na 31 grudnia 2010 r.
Pozostałe po likwidacji składniki majątkowe, należności i zobowiązania
likwidowanego Gospodarstwa Pomocniczego z dniem likwidacji miały zostać
przejęte przez Park Narodowy (§ 6 zarządzenia z dnia 25 czerwca 2010 r.).
Zarządzeniem nr 15 dyrektora Parku Narodowego z dnia 18 października 2010 r.
zmieniono zarządzenie z 25 czerwca 2010 r., między innymi w ten sposób, że
wykreślono „zapis” dotyczący realizowania obowiązków wynikających ze
stosowania art. 231
k.p. Pismem z 5 listopada 2010 r. pracodawca Gospodarstwo
Pomocnicze poinformował powodów, że z dniem 31 grudnia 2010 r. zakończy się
likwidacja tego Gospodarstwa. Na mocy art. 100 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. -
przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1241
ze zm.), powoływanej dalej, jako „ustawa z 2009 r.”, stosunki pracy powodów
wynikające z umów o pracę z dnia 1 czerwca 1993 r. oraz wyroku Sądu z dnia 14
czerwca 2010 r. wygasną z dniem zakończenia likwidacji Gospodarstwa
Pomocniczego, najpóźniej z dniem 31 grudnia 2010 r. jeżeli na 30 dni przed
terminem zakończenia likwidacji albo nie później niż z dniem 30 listopada 2010 r.
4
nie zostaną zaproponowane przez dyrektora Parku Narodowego nowe warunki
pracy i płacy na dalszy okres, albo w razie ich nieprzyjęcia w terminie 15 dni od
dnia złożenia propozycji. W odpowiedzi na zapytanie powodów o przyczyny
nieprzedstawienia im nowych warunków pracy i płacy przez Park Narodowy, jego
dyrektor poinformował powodów, że przepisy art. 100 ustawy z 2009 r., będące
podstawą wygaśnięcia stosunków pracy nie nakładają takiego obowiązku. Do
wygaśnięcia stosunku pracy dochodzi z mocy samego prawa w razie zaistnienia
określonych zdarzeń, z którymi przepis prawa wiąże skutek w postaci ustania
stosunku pracy. Nie jest zatem konieczne składanie dodatkowych oświadczeń i
wyjaśnień w tym przedmiocie. W dniu 31 grudnia 2010 r. powód Y, a w dniu 3
stycznia 2011 r. powód X odebrali świadectwa pracy, w których stwierdzono, że ich
stosunki pracy ustały z dniem 31 grudnia 2010 r. na skutek wygaśnięcia, na
podstawie art. 100 ustawy z 2009 r.). Likwidacja Gospodarstwa Pomocniczego
zakończyła się 31 grudnia 2010 r. Majątek Gospodarstwa, w tym środki trwałe o
wartości 19.630.030,10 zł został protokolarnie przekazany Parkowi Narodowemu.
W czasie likwidacji dokonano sprzedaży części samochodów, sprzętu
komputerowego oraz maszyn bowiem ich utrzymanie było zbyt kosztowne.
Zobowiązania, należności oraz uprawnienia wynikające z nierozwiązanych umów
cywilnoprawnych, których stroną było Gospodarstwo Pomocnicze przeniesione
zostały na Park Narodowy. Długoterminowe kontrakty, w których stroną było
Gospodarstwo Pomocnicze zostały rozwiązane i w jego miejsce wstąpił Park
Narodowy. Zadania dotychczas wykonywane przez Gospodarstwo Pomocnicze, w
tym w zakresie rybołówstwa, w niezmienionym kształcie zostały przekazane do
realizacji przez Park Narodowy. Pracownicy byłego Gospodarstwa Pomocniczego
wykonujący czynności z zakresu obsługi wykonują je w dalszym ciągu, obecnie na
rzecz Parku Narodowego. Spośród 18 pracowników zatrudnionych w
Gospodarstwie Pomocniczym, 16 pracownikom dyrektor Parku zaproponował nowe
warunki pracy i płacy w PN. W dalszym ciągu wykonują oni takie same obowiązki
pracownicze. Takiej propozycji nie otrzymali jedynie powodowie. Z dniem 31 marca
2011 r. zostały zakończone sprawy formalne związane z likwidacją Gospodarstwa
Pomocniczego.
5
Sąd Rejonowy uznał, że art. 100 ustawy z 2009 r. ma zastosowanie
wyłącznie w wypadku likwidacji podmiotowej i przedmiotowej. Skoro więc w sprawie
miała miejsce jedynie likwidacja podmiotowa Gospodarstwa Pomocniczego, a nie
doszło do likwidacji przedmiotowej, to unormowanie to nie miało zastosowania i
należało stosować art. 231
k.p.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy,
uwzględniając apelację pozwanego: (1) zmienił zaskarżony wyrok w pkt I, II i V i
oddalił powództwa oraz zasądził od powodów na rzecz pozwanego Parku
Narodowego po 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego; (2)
zasądził od powodów na rzecz tego pozwanego po 900 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego za drugą instancję.
Sąd Okręgowy uznał, że Sąd Rejonowy naruszył art. 231
k.p., nie
dostrzegając, że na mocy ustawy z 2009 r. Gospodarstwo Pomocnicze zostało
zlikwidowane z dniem 31 grudnia 2010 r., formalny zaś proces likwidacji
przedmiotowego gospodarstwa zakończył się 31 marca 2011 r. Status prawny
pracowników zatrudnionych w likwidowanych gospodarstwach pomocniczych jest
uregulowany w art. 100 tej ustawy. Art. 100 ustawy z 2009 r. dotyczy spraw
pracowniczych osób zatrudnionych w likwidowanych państwowych zakładach
budżetowych, samorządowych zakładach budżetowych prowadzących inną
działalność niż określoną w art. 14 ustawy o finansach publicznych z 2009 r. oraz
gospodarstw pomocniczych państwowych i samorządowych jednostek
budżetowych. Stosunek pracy z pracownikami likwidowanej jednostki może: (-)
zostać przekształcony w inny stosunek pracy, na podstawie przyjęcia przez
pracownika propozycji nowych warunków płacy i pracy; (-) wygasnąć z dniem
zakończenia likwidacji, nie później niż z dniem 31.12.2010 r.; (-) zostać rozwiązany
za wypowiedzeniem. Pracodawca ma obowiązek powiadomić na piśmie
pracowników o zmianach, jakie mają nastąpić w zakresie ich stosunków pracy, w
tym o skutkach nieprzyjęcia nowych warunków pracy lub płacy (ust. 3). Aby
propozycja nowych warunków pracy lub płacy była skuteczna, musi zostać złożona
przez organ likwidujący jednostkę oraz przyjęta przez pracownika w ustawowo
określonym terminie. Nowe warunki pracy i płacy powinny być pracownikowi
zaproponowane na 30 dni przed terminem zakończenia likwidacji, najpóźniej z
6
dniem 30 listopada 2010 r. (likwidacja jednostki ulega zakończeniu z dniem 31
grudnia 2010 r. - art. 87 ustawy). W terminie 15 dni od dnia otrzymania propozycji
nowych warunków pracownik powinien podjąć decyzję odnośnie do ich przyjęcia. W
razie przyjęcia nowych warunków pracy lub płacy z dniem 1 stycznia 2011 r.
pracownik zlikwidowanej jednostki staje się pracownikiem właściwej jednostki
budżetowej. W wypadku przyjęcia przez pracownika złożonej mu propozycji
nowych warunków pracy lub płacy stosuje się odpowiednio art. 231
§ 4 k.p. W
terminie 2 miesięcy od dnia następującego po dniu zakończenia likwidacji,
najpóźniej od 1 stycznia 2011 r. pracownik może bez wypowiedzenia, za 7-
dniowym uprzedzeniem rozwiązać stosunek pracy. Rozwiązanie stosunku pracy w
tym trybie powoduje dla pracownika skutki jakie przepisy prawa pracy wiążą z
rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem. Jak wynika z
zebranych w sprawie, niekwestionowanych dowodów powodom nie zostały
zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy, w związku z tym skarżący ma rację
twierdząc, że stosunki pracy powodów wygasły 31 grudnia 2010 r. Nie można,
dokonując oceny stanu faktycznego ustalonego przez Sąd pierwszej instancji
twierdzić, że doszło do likwidacji pracodawcy w znaczeniu podmiotowym, gdyż
przestał funkcjonować zakład pracy - Gospodarstwo Pomocnicze, a majątek
likwidowanego Gospodarstwa przejął Park Narodowy, wskutek czego pracownicy
stali się automatycznie pracownikami pozwanego Parku na podstawie art. 231
k.p.
Na podstawie przepisów ustawy z 2009 r. z dniem 31 grudnia 2010 r. uległy
likwidacji niektóre z form organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów
publicznych, w tym gospodarstwa pomocnicze. Sąd Okręgowy podkreślił, że wraz z
likwidacją tych jednostek ich zadania publiczne nie zostały zlikwidowane ani
ograniczone. Zmiana w organizacji sektora finansów publicznych dokonana została
przy spełnieniu zasady zachowania ciągłości realizacji zadań publicznych oraz przy
zachowaniu ciągłości organizowania i świadczenia usług wiążących się z
wykonywaniem zadań publicznych przez dotychczas działające podmioty.
Ustawodawca zakładał, że zadania likwidowanych jednostek przejąć muszą inne
podmioty. W zakresie gospodarstw pomocniczych dał temu wyraz art. 89 ust. 4 w/w
ustawy, który to stanowi, że pozostałe po likwidacji składniki majątkowe, należności
i zobowiązania zlikwidowanego gospodarstwa pomocniczego przejmuje jednostka
7
budżetowa, przy której funkcjonowało gospodarstwo. Tak szeroki zakres przejęcia
wynika stąd, że gospodarstwa pomocnicze wykonywały część zadań jednostki
budżetowej, przy której były utworzone. Pozwany Park Narodowy zobligowany był
do przejęcia całości majątku likwidowanego gospodarstwa co wynikało wprost z
przepisu jak też z konieczności realizacji własnych zadań wykonywanych
dotychczas za pośrednictwem Gospodarstwa Pomocniczego. Pomimo to
ustawodawca, mając świadomość potrzeby zachowania ciągłości wykonywania
zadań publicznych wykonywanych przez likwidowane jednostki, co wiązało się też z
przejęciem przynajmniej części pracowników, zdecydował się na inne rozwiązanie
w zakresie stosunków pracy tych pracowników niż wynika to z art. 231
k.p. Dał temu
wyraz właśnie w art. 100 ustawy. Powołany przepis stanowi, że stosunek pracy z
pracownikiem likwidowanej jednostki może: (-) zostać przekształcony na inny
stosunek pracy, na podstawie przyjęcia przez pracownika propozycji nowych
warunków pracy lub płacy, (-) wygasnąć z dniem likwidacji, nie później niż z dniem
31 grudnia 2010 r., (-) zostać rozwiązany za wypowiedzeniem. Sąd Okręgowy
zauważył, że zgodnie z art. 63 k.p. umowa o pracę wygasa w przypadkach
określonych między innymi w przepisach szczególnych. Takim przepisem jest art.
100 ust. 1 ustawy z 2009 r. W jego świetle zdarzeniem prawnym powodującym
wygaśnięcie stosunku pracy jest nieotrzymanie przez pracownika nowych
warunków pracy lub płacy albo ich nieprzyjęcie, co miało miejsce w niniejszej
sprawie. Przyjęcie wykładni art. 100, że ma on zastosowanie wyłącznie przy
likwidacji podmiotowej i przedmiotowej, jak twierdzi Sąd Rejonowy, jest
nieuprawnione i wprowadza dodatkowe przesłanki do jego zastosowania. Mając na
uwadze racjonalność ustawodawcy bezcelowe byłoby wprowadzanie tych
przepisów, gdyby zastosowanie miały przepisy art. 231
k.p. Likwidacja zakładu
pracy, jak też unormowania w zakresie stosunków pracy pracowników
likwidowanych podmiotów, były niezależne od woli pozwanych. Unormowania te
wprowadzone zostały wolą ustawodawcy a pozwani zobligowani byli do ich
wykonania i stosowania.
Reasumując Sąd Okręgowy stwierdził, że art. 231
k.p. nie miał w sprawie
zastosowania. Zastosowanie mają przepisy art. 63 k.p. i art. 100 ust. 1 ustawy z
2009 r., co powoduje, że stosunki pracy powodów wygasły z dniem 31 grudnia
8
2010 r. Wobec tego wyrok Sądu pierwszej instancji należało zmienić i oddalić
powództwo.
W jednobrzmiących skargach kasacyjnych powodowie zaskarżyli w całości
wyrok Sądu Okręgowego, zarzucając mu naruszenie prawa materialnego: (a) przez
niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię przepisu art. 63 k.p. i art. 100 ustawy
z 2009 r., polegającą na przyjęciu, że skutek wygaśnięcia stosunku pracy nie jest
uzależniony według art. 100 tej ustawy od likwidacji przedmiotowej i podmiotowej
jednostki, a zdarzeniem prawnym powodującym wygaśnięcie stosunku pracy jest
nieotrzymanie przez pracownika nowych warunków pracy lub płacy, albo ich
nieprzyjęcie; (b) art. 231
w związku z art. 5 k.p., przez jego niezastosowanie na
skutek błędu polegającego na uznaniu przez Sąd drugiej instancji, że dokonanie
likwidacji gospodarstwa pomocniczego tylko w znaczeniu podmiotowym przy
jednoczesnym przejęciu całości majątku likwidowanego podmiotu oraz przejęciu
wszystkich dotychczas wykonywanych zadań przez jednostkę budżetową, przy
której funkcjonowały nie stanowi wynikającego z art. 231
k.p. automatyzmu
przejęcia przez nowego pracodawcę pracowników z ich dotychczasowym statusem
prawniczym.
Skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i zmianę skarżonego
orzeczenia w zakresie pkt 1 dotyczącego ustalenia istnienia stosunku pracy
pomiędzy powodem X i powodem Y a pozwanym Parkiem Narodowym w K.,
zasądzenie od pozwanego 1.500 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego
przed Sądem pierwszej instancji, zmianę skarżonego orzeczenia w punkcie 2 i
zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów zastępstwa
prawnego za postępowanie przed Sądem drugiej instancji, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku w zakresie objętym skargą kasacyjną i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
W jednakowych co do istoty odpowiedziach na skargi kasacyjne strona
pozwana wniosła o ich oddalenie zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego
kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
9
1. Skarga jest uzasadniona. Sąd Okręgowy uznał, że regulacja przejścia
zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę z art. 231
k.p., której istotą jest
uznanie dalszego trwania stosunku pracy w takim wypadku pomimo zmiany
pracodawcy, nie ma zastosowania w niniejszej sprawie. Wynika to zdaniem Sądu
stąd, że sytuacja pracowników likwidowanych gospodarstw pomocniczych, których
składniki majątkowe, należności i zobowiązania przejmuje, zgodnie z art. 89 ust. 4
ustawy z 2009 r. jednostka budżetowa przy której funkcjonowało gospodarstwo,
została całościowo uregulowana w art. 100 tej ustawy. Wobec tego ich stosunki
pracy wygasają z dniem zakończenia likwidacji, o ile nie zaproponowano im
nowych warunków pracy lub płacy (art. 63 k.p. w związku z art. 100 ust. 1 ustawy z
2009 r.).
2. Najogólniej rzecz ujmując wadliwość zaskarżonego rozpoznawaną skargą
orzeczenia wynika z zastosowania art. 100 ustawy z 2009 r. w stanie faktycznym
sprawy bez rozważenia, czy przepis ten może być stosowany w świetle prounijnej
wykładni art. 231
§ 1 k.p., tj. wykładni uwzględniającej treść pojęcia przejścia
przedsiębiorstwa, zakładu pracy lub części zakładu pracy na innego pracodawcę w
dyrektywie Rady 2001/23/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zbliżania
ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do ochrony praw
pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części
przedsiębiorstw lub zakładów (powoływanej dalej jako „dyrektywa 2001/23”).
Zaniechanie to uniemożliwia w obecnym stanie sprawy prawidłowe rozstrzygnięcie
zagadnienia prawnego, które sprowadza się do pytania, czy określone w art. 231
k.p. skutki prawne przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę mogły zostać
wyłączone przez szczególne unormowanie zawarte w art. 100 ustawy z 2009 r.
3. Przed bliższym rozpatrzeniem relacji między art. 231
k.p. i art. 100 ustawy
z 2009 r. w świetle dyrektywy 2001/23, należy odnotować wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 12 lipca 2011 r., K 26/09, uznający między innymi, że
art. 98 ust. 9, art. 99 ust. 9 i art. 100 ust. 1 ustawy z 2009 r. są zgodne z art. 2,
art. 24, art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Wyrokiem tym Trybunał Konstytucyjny ustosunkował się do wątpliwości
Rzecznika Praw Obywatelskich sprowadzających się w swej istocie do pytania o
10
zgodność wskazanych we wniosku Rzecznika przepisów (w tym art. 100 ust. 1
ustawy z 2009 r.) z konstytucyjnymi zasadami: państwa prawnego, ochrony pracy,
równości i prawa do sądu, umożliwiających pracodawcom działającym w sferze
administracji publicznej w zasadzie swobodny wybór pracowników, z którymi
stosunek pracy ma wygasnąć i pracowników, którzy mają pozostać w zatrudnieniu
po reorganizacji administracyjnej mającej charakter przejścia zakładu pracy na
innego pracodawcę. Zdaniem Rzecznika przepisy te naruszają także zasadę
ciągłości stosunku pracy w razie przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę,
wynikającą z art. 231
k.p. Poza tym Rzecznik podniósł, że zaskarżone regulacje są
niezgodne „z prawem wspólnotowym” wynikającym z dyrektywy 2001/23/WE,
stwierdzając, że, w kluczowej dla ochrony praw nabytych pracowników regulacji
zawarta jest (art. 3 ust. 1 dyrektywy) zasada automatyzmu, zgodnie z którą prawa
pracowników wynikające z umowy bądź stosunku pracy przechodzą ex lege na
nowego pracodawcę.
Trybunał Konstytucyjny, niezależnie od wywodu oceniającego zgodność z
Konstytucją przepisów wskazanych we wniosku Rzecznika według wskazanych
przez niego wzorców konstytucyjnych, stwierdził również, że nie ma kompetencji do
oceny zgodności tych przepisów z przepisami Kodeksu pracy (w tym z art. 231
)
oraz z przepisami dyrektywy 2001/23 WE w zakresie ich bezpośredniego
stosowania, w którym zgodnie z art. 91 ust. 3 Konstytucji przepisy prawa
stanowionego przez organy Unii Europejskiej mają pierwszeństwo. Jednocześnie
jednak, pomimo tej deklaracji, Trybunał zauważył, że ustawy, w których zawarte są
zaskarżone we wniosku Rzecznika przepisy, są ustawami szczególnymi (leges
speciales) w stosunku do Kodeksu pracy stanowiącego akt normatywny generalny
(lex generalis), a ponadto w przypadku relacji zaskarżonych przepisów ustawowych
z odpowiednimi przepisami Kodeksu pracy, zaskarżone przepisy ustawowe mają
pierwszeństwo w stosowaniu również dlatego, że weszły do porządku prawnego
(weszły w życie) później niż przepisy Kodeksu pracy (lex posterior derogat legi
priori). Trybunał Konstytucyjny zaznaczył także, że dyrektywa 2001/23 ma
zastosowanie tylko do przedsiębiorstw prywatnych i publicznych prowadzących
działalność gospodarczą, bez względu na to, czy działają dla osiągnięcia zysku czy
nie, natomiast reorganizacja administracyjna organów administracji publicznej lub
11
przeniesienie funkcji administracyjnych między organami administracji publicznej,
nie stanowi przejęcia w jej rozumieniu (art. 1).
4. Ocena relacji między art. 231
k.p. i art. 100 ustawy z 2009 r. z
uwzględnieniem dyrektywy 2001/23, której nie mógł się podjąć Trybunał
Konstytucyjny, jest obowiązkiem sądu powszechnego, a także Sądu Najwyższego.
Sąd Okręgowy, wbrew obowiązkom ciążącym na nim jako na sądzie unijnym,
zobowiązanym do oceny sprawy w świetle przepisów prawa Unii w wypadku, gdy
zawiera ona element wspólnotowy, oceny takiej nie dokonał. Konieczne jest więc
dokonanie jej przez Sąd Najwyższy, który władny jest uwzględnić przepisy prawa
unijnego przy ocenie prawidłowości zastosowania przepisów prawa polskiego przez
sąd drugiej instancji, także w wypadkach, gdy przepisy prawa unijnego nie zostały
powołane w podstawach skargi kasacyjnej, jeżeli powołane w skardze kasacyjnej
przepisy prawa polskiego objęte są zakresem normowania prawa unijnego (wyroki
SN z: 5 grudnia 2006 r., II PK 18/06, OSNP z 2008 r., nr 1-2, poz. 7; 18 grudnia
2006 r., II PK 17/06, OSNP z 2008 r., nr 1-2, poz. 8; 4 stycznia 2008 r., I UK
182/07, OSNP z 2009 r., Nr 3-4, poz. 49). W takiej sytuacji zarzut błędnej wykładni
lub niewłaściwego zastosowania przepisu prawa polskiego obejmuje implicite
zarzut wykładni niezgodnej z prawem unijnym, bądź zastosowania przepisu prawa
polskiego niezgodnego z prawem unijnym (zob. wyrok SN z 20 września 2011, I UK
59/11, LEX nr 1102).
5. Zgodnie z art. 100 ustawy z 2009 r., stosunki pracy z pracownikami
likwidowanych gospodarstw pomocniczych, utworzonych przez takie jak strona
pozwana państwowe jednostki budżetowe, wygasają z dniem zakończenia
likwidacji, najpóźniej z dniem 31 grudnia 2010 r., jeżeli na 30 dni przed terminem
zakończenia likwidacji albo nie później niż z dniem 30 listopada 2010 r. nie zostaną
im zaproponowane przez kierownika jednostki budżetowej nowe warunki pracy lub
płacy na dalszy okres albo w razie ich nieprzyjęcia w terminie 15 dni od dnia
złożenia propozycji (ust. 1). Pracodawca jest obowiązany powiadomić na piśmie
pracowników o zmianach, jakie mają nastąpić w zakresie ich stosunków pracy, w
tym o skutkach nieprzyjęcia nowych warunków pracy lub płacy. Przepisy art. 231
§
4 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy stosuje się odpowiednio (ust.
3). Wcześniejsze rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę z pracownikami
12
likwidowanych podmiotów może nastąpić za wypowiedzeniem (ust. 4). Z dniem
następującym po dniu zakończenia likwidacji, najpóźniej z dniem 1 stycznia 2011 r.,
pracownicy likwidowanych podmiotów stają się pracownikami właściwych jednostek
budżetowych, o których mowa w ust. 2, o ile ich stosunki pracy nie ulegną
wygaśnięciu (ust. 5). W przypadku wygaśnięcia stosunku pracy, o którym mowa w
ust. 1, lub wypowiedzenia, o którym mowa w ust. 4, pracownikom przysługują
świadczenia przewidziane dla pracowników, z którymi stosunki pracy rozwiązuje
pracodawca z przyczyn niedotyczących pracowników (ust. 6).
Unormowania te wskazują, że przesłankami wygaśnięcia stosunku pracy
pracowników likwidowanych gospodarstw są: (-) nadejście daty zakończenia
likwidacji lub daty 31 grudnia 2010 r.; (-) nieotrzymanie na 30 dni przed terminem
zakończenia likwidacji albo nie później niż z dniem 30 listopada 2010 r. propozycji
warunków dalszego zatrudnienia lub odrzucenie zaproponowanych warunków; (-)
nierozwiązanie z nimi wcześniej stosunków pracy (art. 100 ust. 4).
Z przytoczonych przepisów wynika, że wbrew twierdzeniom zawartym w
skargach kasacyjnych, likwidacja „podmiotowa i przedmiotowa” gospodarstwa
pomocniczego nie stanowi koniecznej przesłanki wygaśnięcia stosunków pracy.
Przeciwnie art. 100 mówi o likwidacji podmiotów, z czego wynika, że niekonieczne
jest faktyczne zniesienie jednostki. Jednocześnie jednak art. 100 nie wyklucza jego
stosowania w sytuacjach, w których dochodzi do faktycznego zniesienia
likwidowanej jednostki i w których w związku z tym nie mogłoby nastąpić przejście
zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę. Należy wskazać, że w
świetle ustalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego, uwzględniającego stosowne
przepisy prawa unijnego i orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, likwidacja o
charakterze formalnym, ograniczająca się do likwidacji podmiotu prawa będącego
pracodawcą, bez likwidacji zakładu pracy w znaczeniu przedmiotowym, jako
zorganizowanej placówki zatrudnienia (jednostki gospodarczej w rozumieniu art. 1
ust. 1 lit. b dyrektywy 2001/23), nie wyłącza konsekwencji prawnych określonych w
art. 231
k.p. Odmienna sytuacja może natomiast wystąpić w razie faktycznej
likwidacji zakładu pracy w znaczeniu przedmiotowym, oznaczającej zniesienie
jednostki organizacyjnej. W takim razie często nie będzie można bowiem mówić o
przejściu na innego pracodawcę zakładu pracy, jako jednostki stanowiącej
13
zorganizowane połączenie zasobów, którego celem jest prowadzenie działalności
gospodarczej, zachowującej tożsamość po przejściu na nowego pracodawcę (zob.
szczeg. wyroki SN z dnia: 19 sierpnia 2004 r., I PK 489/03, OSNP 2005 nr 6, poz.
78; 25 września 2008 r., II PK 44/08, OSNP 2010 nr 5-6, poz. 58 i tam powołane
orzecznictwo; uchwałę SN z dnia z dnia 25 lipca 2003 r., III PZP 6/03, OSNP 2003
nr 24, poz. 587).
Ograniczając się jednak, na tym etapie rozważań do sytuacji, w której (jak
uznał Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie) likwidacja gospodarstwa pomocniczego
w rozumieniu art. 100 ust. 1 w związku z art. 87 ust. 1 i 89 ustawy z 2009 r. ma
jedynie charakter podmiotowy (formalny), należałoby prima facie, mając na uwadze
literalne brzmienie tych przepisów, stwierdzić, że art. 100 ust. 1 wyłącza stosowanie
art. 231
k.p. nawet wtedy, gdy gospodarstwo zostaje przejęte przez jednostkę
budżetową przy której funkcjonowało i zachowuje tożsamość po przejęciu. W
płaszczyźnie takiej literalnej wykładni wskazanych przepisów trafny byłby bowiem,
przytoczony wyżej pogląd Trybunału Konstytucyjnego (podzielony w istocie przez
Sąd Okręgowy pomimo, że nie zauważył on tego orzeczenia) zgodnie z którym
art. 100 ust. 1 ustawy z 2009 r., jako przepis szczególny i późniejszy, ma
pierwszeństwo przed art. 231
§ 1 k.p.
Powyższa teza wymaga jednak weryfikacji pod względem zgodności z
przepisami prawa unijnego, która, jak wyżej wskazano jest możliwa i konieczna,
gdy sytuacja normowana w przepisach prawa polskiego mieści się w zakresie
normowania prawa unijnego. Niezbędne jest więc ustalenie, czy sytuacja objęta
hipotezą normy wynikającej z art. 100 ust. 1 w związku z art. 87 ust. 1 i 89 ustawy z
2009 r., tj. przejście jednostki stanowiącej gospodarstwo pomocnicze z
zachowaniem tożsamości na jednostkę budżetową, przy której było utworzone,
wskutek likwidacji o której stanowi art. 87 ust. 1, art. 89 i art. 100 ust. 1 ustawy z
2009 r., pozostaje w zakresie normowania prawa unijnego. Odpowiedź na to
pytanie jest pozytywna. Jak wynika z art. 1 ust. lit. c dyrektywy 2001/23, ma ona
zastosowanie do przedsiębiorstw prywatnych i publicznych, prowadzących
działalność gospodarczą, bez względu na to, czy działają dla osiągnięcia zysku czy
nie. Przejęcia w rozumieniu dyrektywy nie stanowi natomiast reorganizacja
administracyjna organów administracji publicznej, lub przeniesienie funkcji
14
administracyjnych między organami administracji publicznej. Przepis ten, podobnie
jak art. 3 ust. 1 dyrektywy jest bezpośrednio skuteczny (zob. postanowienie
Trybunału Sprawiedliwości z dnia 26 maja 2005 r. C-297/03 w sprawie
Sozialhilfeverband Rohrbach przeciwko Arbeiterkammer Oberösterreich,
Österreichischer Gewerkschaftsbund, pkt 28).
6. Wobec powyższego konieczne jest rozważenie pojęcia przedsiębiorstwa
prowadzącego działalność gospodarczą w kontekście wyłączenia z zakresu
stosowania dyrektywy reorganizacji administracyjnej organów administracji
publicznej, lub przeniesienia funkcji administracyjnych między organami
administracji publicznej. Wykładni przepisów dotyczących tej kwestii,
podsumowującej wcześniejsze orzecznictwo, Trybunał Sprawiedliwości dokonał w
wyroku z dnia 6 września 2011 r. w sprawie C-108/10 Ivana Scattolon przeciwko
Ministero dell’Istruzione, dell’Università e della Ricerca. Wykładnia ta została
dokonana na gruncie wcześniejszej dyrektywy 77/187/EWG, dotyczącej zbliżenia
ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do ochrony praw
pracowniczych w wypadku przejścia przedsiębiorstw, zakładów lub części
zakładów, jednakże jej przedmiotem są dokładnie te same określenia, jak te które
zawiera obecny art. 1 ust. 1 lit. c dyrektywy 2001/23, a dokonując jej Trybunał
dokonał wykładni art. 1 ust. 1 dyrektywy 77/187 w brzmieniu nadanym mu przez
orzecznictwo tego Sądu, którego skutkiem było nadanie mu treści zawartej w art. 1
ust. 1 obecnie obowiązującej dyrektywy. Dał temu zresztą wyraz sam Trybunał
wskazując, że „Treść art. 1 ust. 1 dyrektywy 2001/23 odpowiada treści art. 1 ust. 1
dyrektywy 77/187 w brzmieniu nadanym dyrektywą 98/50. Definicje pojęć
„zbywający” i „przejmujący” zawarte w dyrektywie 2001/23 są zasadniczo tożsame
z definicjami zawartymi w art. 2 dyrektywy 77/187.” (pkt 9).
W powołanym orzeczeniu Trybunał rozważył, między innymi problem, czy
przejęcie przez organ publiczny państwa członkowskiego personelu zatrudnionego
przez inny organ publiczny, który świadczy na rzecz szkół usługi pomocnicze, w
sytuacji, gdy personel ten stanowi w rozumieniu prawa danego państwa część
administracji publicznej, stanowi „przejęcie przedsiębiorstwa” w rozumieniu
przepisów prawa Unii dotyczących ochrony praw pracowniczych (pkt 12, 38 i 48).
W kwestii tej Trybunał, odwołując się wcześniejszego orzecznictwa, stwierdził, że
15
pojęcie „przedsiębiorstwo” w rozumieniu art. 1 ust. 1 dyrektywy 77/187 obejmuje
każdą jednostkę gospodarczą zorganizowaną w sposób stały, niezależnie od jej
formy prawnej i sposobu finansowania. Taką jednostkę stanowi każde połączenie
osób i składników pozwalające na prowadzenie działalności gospodarczej, które
realizuje określony cel oraz jest dostatecznie zorganizowane i niezależne. Z kolei
pojęcie „działalność gospodarcza” zawarte w tej definicji obejmuje każdą
działalność polegającą na oferowaniu towarów lub usług na danym rynku.
Charakteru gospodarczego nie ma zasadniczo działalność stanowiąca
wykonywanie prerogatyw władzy publicznej. Natomiast stanowi ją świadczenie
usług, które jakkolwiek nie obejmują wykonywania prerogatyw władzy publicznej, są
zapewniane w interesie publicznym i bez celu zarobkowego oraz znajdują się
w stosunku konkurencji z usługami oferowanymi przez podmioty działające w celu
zarobkowym (pkt 42-44). Zdaniem Trybunału, nie ulega wątpliwości, że usługi
pomocnicze, jak w szczególności sprzątanie i konserwacja pomieszczeń oraz
czynności z zakresu pomocy administracyjnej, nie stanowią wykonywania
prerogatyw władzy publicznej. Dlatego mają one charakter gospodarczy
w rozumieniu wspomnianego wyżej orzecznictwa i realizują określony cel
obejmujący zapewnienie szkołom zaplecza technicznego i administracyjnego (pkt
46, 47). Trybunał podkreślił, że zgodnie z ustalonym orzecznictwem to, że przejęty
personel i wykonywane przez niego czynności wchodzą w zakres administracji
publicznej nie może spowodować wyłączenia tej jednostki z zakresu stosowania
dyrektywy 77/187. Przeciwny wniosek byłby sprzeczny z przyjętym we
wcześniejszych orzeczeniach stanowiskiem, zgodnie z którym każde dostatecznie
zorganizowane i niezależne połączenie osób i składników pozwalających na
prowadzenie działalności gospodarczej, które realizuje określony cel, stanowi
„przedsiębiorstwo” w rozumieniu art. 1 ust. 1 dyrektywy 77/187, niezależnie od jego
formy prawnej i sposobu finansowania (pkt 53). W rezultacie, zakres wyrażeń
„reorganizację struktur administracji publicznej” i „przeniesienie funkcji
administracyjnych między organami administracji publicznej” jest ograniczony do
wypadków, w których przejęcie dotyczy działalności stanowiącej wykonywanie
prerogatyw władzy publicznej (pkt 54). Nie ma natomiast powodów
uzasadniających pogląd, że pracownicy sektora publicznego, podlegający ochronie
16
jako pracownicy na mocy prawa krajowego i będący przedmiotem przejęcia przez
nowego pracodawcę w ramach administracji publicznej, nie mogą korzystać z
ochrony ustanowionej dyrektywą 77/187 wyłącznie dlatego, że przejęcie to
dokonane jest w ramach reorganizacji rzeczonej administracji. Uznanie, że każde
przejęcie dokonane względem pracowników administracji mogłoby zostać
wyłączone przez organ publiczny z zakresu stosowania dyrektywy 77/187 przez
powołanie się wyłącznie na fakt, że przejęcie jest częścią reorganizacji
powodowałoby, że liczne kategorie pracowników wykonujących działalność o
charakterze gospodarczym w rozumieniu orzecznictwa Trybunału mogłyby zostać
w ten sposób pozbawione ochrony przewidzianej w dyrektywie. Taki skutek trudno
byłoby pogodzić zarówno z treścią jej art. 2, zgodnie z którym zbywającym i
przejmującym może być każda osoba fizyczna lub prawna będąca pracodawcą, jak
i z koniecznością interpretowania wyjątków od stosowania wskazanej dyrektywy w
sposób zawężający, uwzględniając założony w niej cel, którym jest ochrona
socjalna. Na koniec Trybunał zaznaczył, że zastosowanie zasad wyrażonych
w dyrektywie 77/187, w sytuacjach takich jak rozważana, nie narusza uprawnień
państw członkowskich do przeprowadzania racjonalnej reorganizacji ich
administracji publicznej. Stosowanie dyrektywy ma jedynie zapobiegać temu, aby
podlegający przejęciu pracownicy znaleźli się, wyłącznie z powodu przejęcia, w
sytuacji mniej korzystnej niż sytuacja, w której znajdowali się przed dokonaniem
przejęcia (pkt 57- 59).
7. Odnosząc powyższe ustalenia do rozpoznawanej sprawy należy
stwierdzić, że gospodarstwo pomocnicze, w którym zatrudnieni byli powodowie,
stanowiło niewątpliwie przedsiębiorstwo prowadzące działalność gospodarczą w
rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. c dyrektywy 2001/23. Należy przypomnieć, że zgodnie z
ustawową definicją, gospodarstwem pomocniczym była wyodrębniona z jednostki
budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej
działalności lub działalność uboczna (art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca
2005 r. o finansach publicznych, Dz.U. z 2005 r. Nr 249, poz. 2104 ze zm.). W
formie gospodarstw pomocniczych działały np. warsztaty szkolne, stołówki, kasyna,
bufety, pralnie, piekarnie, hotele pracownicze, ośrodki szkoleniowe i
wypoczynkowe, ośrodki informatyczne. Gospodarstwa te prowadziły działalność
17
gospodarczą w celu realizacji zadań macierzystej jednostki organizacyjnej,
przejmując część uprawnień w zakresie gospodarowania mieniem jednostki
budżetowej (zob. uchwała SN z dnia 28 września 1995 r., sygn. akt III CZP 123/95,
OSNC 1996, nr 1, poz. 9, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN
175/99, OSNP 2000 nr 21, poz. 787), jakkolwiek nie miały one statusu
przedsiębiorcy (zob. WSA w wyroku z dnia 6 lipca 2005 r., sygn. akt VI SA/Wa
2083/04, Lex 190634; por. też: L. Lipiec, Komentarz do art. 26 ustawy o finansach
publicznych, LEX/el., 2008, nr 25088). Nie ulega też wątpliwości, że usługi, przy
których wykonywaniu byli zatrudnieni powodowie, były usługami gospodarczymi o
charakterze pomocniczym, niestanowiącymi wykonywania prerogatyw władzy
publicznej. Jak bowiem ustalił Sąd Okręgowy, w 2010 r. Gospodarstwo Pomocnicze
PN w K. realizowało zadania z zakresu obsługi, zatrudniając: konserwatora,
kierowcę, operatora ciągnika, sprzątaczki, rybaków oraz magazyniera, tj.
bezsprzecznie pracowników technicznych i obsługi pozostających poza korpusem
urzędniczym.
8. Ustalenie, że Gospodarstwo Pomocnicze było przedsiębiorstwem
prowadzącym działalność gospodarczą w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. c dyrektywy
2001/23 pozwala na uznanie, że w wypadku jego przejęcia przez Park Narodowy
jako takiego właśnie przedsiębiorstwa - a tym samym jako jednostki gospodarczej
w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. b tej dyrektywy (zob. pkt 42 omówionego wyżej wyroku
w sprawie Scattolon) oraz zakładu pracy w rozumieniu art. 231
k.p. - dyrektywa ta
będzie miała zastosowanie do tego przejęcia, skoro jej art. 1 ust. 1 lit. c jest, jak
wcześniej wyjaśniono, bezpośrednio skuteczny. Tym samym w niniejszej sprawie
znalazłby zastosowanie art. 231
§ 1 k.p., transponujący w zakresie istotnym dla jej
rozstrzygnięcia dyrektywę 2001/23 do prawa polskiego. Należy też stwierdzić, że
Park Narodowy, jako państwowa jednostka budżetowa (zob. art. 8 ust. 3 Ustawa z
dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. nr 151,
poz. 1220 ze zm.), jest tzw. emanacją państwa, tj. jednostką organizacyjną
podlegającą władzy publicznej lub pozostającą pod jej kontrolą, przeciwko której
jednostka może się powoływać na bezpośrednio skuteczne przepisy dyrektyw, a w
rozpatrywanej sprawie na art. 1 ust. 1 lit. c dyrektywy 2001/23 (zob. pkt 27 cyt.
wcześniej postanowienie Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Sozialhilfeverband
18
Rohrbach i tam powołane orzecznictwo). Wobec tego, mając na uwadze, że jak
wskazano, art. 1 ust. lit. c dyrektywy 2001/23 jest bezpośrednio skuteczny, należy
uznać, że art. 100 ustawy z 2009 r. nie mógłby, w razie przejścia Gospodarstwa
Pomocniczego na Park Narodowy, być zastosowany w niniejszej sprawie, co
wynika z zasady pierwszeństwa prawa unijnego (zob. szczeg. wyrok TS z 9 marca
1978 r. w sprawie 106/77- Amministrazione delle Finanze dello Stato v Simmenthal
SpA, zwłaszcza pkt 24). W tej sytuacji miałby zastosowanie art. 231
k.p.
W rezultacie należy dojść do wniosku, że przejęcie przez państwową
jednostkę organizacyjną zakładu pracy działającego w sferze administracji
publicznej, stanowiącego przedsiębiorstwo prowadzące działalność gospodarczą w
rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. c dyrektywy 2001/23 WE i zachowującego tożsamość po
przejęciu, stanowi przejście zakładu pracy na innego pracodawcę w rozumieniu
art. 231
§ 1 k.p. W takim wypadku przepisy ustawowe wyłączające taki skutek, jak
np. art. 100 ustawy z 2009 r., nie mają zastosowania ze względu na sprzeczność z
wymienionym przepisem dyrektywy, jako przepisem bezpośrednio skutecznym.
9. Powyższy wniosek został przedstawiony w trybie warunkowym, ponieważ
jego aktualność zależy od spełnienia przesłanek, których istnienie w obecnym
stadium sprawy jest niejasne, wobec niekompletności ustaleń faktycznych
przyjętych w podstawie zaskarżonego wyroku.
Przede wszystkim wyjaśnienia wymaga, czy w niniejszej sprawie miało
miejsce przejście zakładu pracy, jako jednostki gospodarczej zachowującej
tożsamość (zob. np. wyroki SN z: 13 kwietnia 2010 r., I PK 210/09; 29 marca
2012 r., I PK 150/11; 11 kwietnia 2012 r., I PK 155/11; 17 maja 2012, I PK 179/11 i
tam powołane orzecznictwo). Wprawdzie w świetle niekwestionowanych ustaleń
faktycznych, w wyniku zarządzonej 25 czerwca 2010 r. likwidacji, składniki zakładu
pracy należącego do likwidowanego Gospodarstwa Pomocniczego, tj. prawie cały
majątek i 16 z 18 pracowników (wszyscy poza powodami) przeszły na pozwany
Park Narodowy, a ponadto pozwany ten przejął w niezmienionym kształcie zadania
dotychczas wykonywane przez Gospodarstwo Pomocnicze, w tym w zakresie
rybołówstwa, to jednak nie wiadomo, czy jednostka gospodarcza, którą stanowiło to
Gospodarstwo, zachowała po przejęciu niezależność organizacyjną, tzn. pozostała
dostatecznie ustrukturyzowana i autonomiczna (wyrok z dnia 10 grudnia 1998 r. w
19
połączonych sprawach C-173/96 i C-247/96 Francisca Sánchez Hidalgo and Ohers
v. Asociación de Servicios Aser and Sociedad Cooperativa Minerva and Horst
Ziemann v. Ziemann Sicherheit GmbH i Horst Bohn Schierheitsdienst, pkt 26). Jak
wyjaśnił Trybunał Sprawiedliwości pojęcie niezależności odnosi się do uprawnień
przyznanych przełożonym grupy pracowników do organizowania w sposób
względnie swobodny i niezależny pracy w obrębie danej grupy, w szczególności
uprawnień do wydawania zarządzeń i poleceń, przydzielania zadań
podporządkowanym pracownikom tej grupy, bez bezpośredniej ingerencji ze strony
innych struktur organizacyjnych pracodawcy (zob. cyt. wyżej wyrok w sprawie
Scattolon i tam powołane orzecznictwo). Jednocześnie należy zaznaczyć, że
zgodnie z podstawowymi założeniami testu tożsamości sformułowanymi w
uzasadnieniu orzeczenia Spijkers (wyrok TS z dnia 18 marca 1986 r. w sprawie C-
24/85 Jozef Maria Antonius Spijkers v. Gebroeders Benedik Abattoir CV et Alfred
Benedik en Zonen BV, pkt 11-14), również ten warunek nie może sam w sobie
decydować o tożsamości jednostki, co Trybunał potwierdził w sprawie Klarenberg
(wyrok z 12 lutego 2009 r. w sprawie C-466/07 Dietmar Klarenberg przeciwko
Ferrotron Technologies gmbh). W sprawie tej Trybunał wskazał, że art. 1 ust. 1 lit.
a) i b) dyrektywy 2001/23 może być stosowany także w sytuacji, gdy część
przejmowanego przedsiębiorstwa lub zakładu nie zachowuje niezależności
organizacyjnej, pod warunkiem że funkcjonalne więzi pomiędzy poszczególnymi
przejmowanymi czynnikami produkcji zostaną zachowane, co będzie pozwalało
przejmującemu na ich wykorzystywanie do celu prowadzenia identycznej lub
analogicznej działalności gospodarczej (pkt 43, 53 i sentencja).
Poza tym nie jest jasna kwestia posiadania przez Gospodarstwo
Pomocnicze przymiotu pracodawcy. Sąd Okręgowy przyjął, że Gospodarstwo było
pracodawcą powodów bez rozważenia tej kwestii w świetle kryteriów uznania
podmiotowości tego typu jednostek w prawie pracy określonych w orzecznictwie
Sądu Najwyższego (zob. cyt. wcześniej wyrok z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN 175/99
oraz wyrok z dnia 14 grudnia 2004 r., I PK 135/04, OSNP 2005 nr 15, poz. 224).
Jest oczywiste, że nieposiadanie przez Gospodarstwo przymiotu pracodawcy
wyłączałoby możliwość uznania, że w niniejszej sprawie miało miejsce przejście
20
zakładu pracy na innego pracodawcę, skoro należałoby uznać, że pracodawcą
powodów był przez cały czas Park Narodowy.
Wobec tego w wypadku uznania przez Sąd Okręgowy przy ponownym
rozpoznaniu sprawy, że wskazane wyżej przesłanki przejścia zakładu pracy na
innego pracodawcę nie zostały spełnione, zastosowanie w sprawie art. 231
§ 1 k.p.
byłoby nieuzasadnione.
10. W świetle powyższych rozważań przedstawione w skargach kasacyjnych
zarzuty naruszenia art. 231
k.p. oraz art. 63 k.p. w związku z art. 100 ustawy z
2009 r. okazały się uzasadnione. Przepisy te zostały zastosowane do
niedostatecznie ustalonego stanu faktycznego, co oznacza ich błędną subsumcję i
wykładnię (zob. np. wyroki SN z dnia: 7 sierpnia 1997 r., I CKN 261/97,
niepublikowany; 26 czerwca 2001 r., III CKN 400/00, LEX nr 52360; 9 grudnia 2004
r., I UK 119/04, niepublikowany; 9 maja 2008 r., II PK 316/07, OSNP 2009 nr 19-20,
poz. 250). Sąd Okręgowy nie rozważył również konsekwencji wynikających dla
wykładni art. 231
§ 1 k.p. z art. 1 ust. 1 dyrektywy 2001/23.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., orzekając o kosztach postępowania kasacyjnego -
na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.