Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 444/11
POSTANOWIENIE
Dnia 13 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z wniosku Spółdzielni Gastronomicznej "K." w Ł.
przy uczestnictwie Miasta Ł. oraz Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta Ł.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 13 czerwca 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 10 lutego 2011 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. oddala wniosek uczestnika postępowania o przyznanie
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Z wnioskiem o zasiedzenie nieruchomości gruntowej (określonej we
wniosku) wystąpiła Spółdzielnia Gastronomiczna „K.” w Ł., a uczestnikami tego
postępowania było Miasto Ł. i Skarb Państwa – Prezydent Miasta Ł. Sąd Rejonowy
stwierdził nabycie przez zasiedzenie z dniem 1 lipca 2006 r. własności
nieruchomości położonej w Ł. przy ul. S. [...] o pow. 4.267 m2
(opisanej bliżej we
wniosku), stanowiącej część nieruchomości, dla której prowadzona jest księga
wieczysta w Sądzie Rejonowym (nr [...]). Podstawowe ustalenia faktyczne tego
Sądu są następujące:
Działka o numerze 16 (pow. 4.467 m2
) stanowi część nieruchomości, dla
której prowadzona jest odpowiednia księga wieczysta; w rejestrze gruntów jako
właściciel tej nieruchomości ujawniony był Skarb Państwa, następnie Miasto Ł., a
jako władający –Zakłady Gastronomiczne „B.”. Od 1962 r. na działce tej znajduje
się bar „L.” i istnieje on do chwili obecnej (w A.). Działalność gastronomiczną w tym
barze prowadziły różne podmioty. Od lat 60-tych do lat 80-tych ubiegłego stulecia
ośrodek wczasowy w A. (łącznie z barem) był wielokrotnie przekazywany między
różnymi podmiotami, przedsiębiorstwom państwowym, a następnie jednostkom
spółdzielczym. W dniu 1 lipca 1976 r. zlikwidowano Przedsiębiorstwo
Gastronomiczne (przedsiębiorstwo państwowe), a jego majątek przejęła WSS
„Społem”, dysponująca kilkoma oddziałami. Bar „L.” w A. (przy ul. S.[...]) był
prowadzony w ramach jednego z takich oddziałów. WSS w Ł.i zmieniła w 1983 r.
nazwę na „Społem” PSS w Ł., a następnie w 1990 r. podzielona została a 14
spółdzielni. W wyniku tych podziałów powstała „Społem” Powszechna Spółdzielnia
Gastronomiczna w Ł., której przypadł m.in. „L.” przy ul. S. (od 1991 r. Spółdzielnia
ta nosi nazwę Spółdzielni Gastronomicznej w Ł.; od 2004 r. wnioskodawca ma
nazwę Spółdzielnia Gastronomiczna „K.”). Opłacała podatek od nieruchomości. W
latach 90-tych w barze odbywały się imprezy prowadzone przez wnioskodawcę, w
widocznym miejscu znajdował się szyld z nazwą Spółdzielni. Do 1992 r.
Spółdzielnia prowadziła działalność samodzielnie na nieruchomości, a w
następnych latach oddawała nieruchomość w dzierżawę. Do Spółdzielni nie
3
kierowano żądania wydania nieruchomości i była ona traktowana przez nią jako
nieruchomość własna.
Gmina Miejska Ł. wystąpiła we wrześniu 1997 r. z wnioskiem o stwierdzenie
zasiedzenia przez Skarb Państwa własności nieruchomości położonej w Ł.,
stanowiącej część L. Ł. Postanowieniem z dnia 30 kwietnia 1998 r. stwierdzono, że
Skarb Państwa nabył z dniem 1 stycznia 1985 r. na własność przez zasiedzenie
nieruchomość położoną w Ł., obejmującą m.in. działkę nr 16 o pow. 4.467 m2
.
Spółdzielnia Gastronomiczna nie była uczestnikiem tego postępowania. Nie doszło
do uzasadnienia wspomnianego postanowienia. Gmina Ł. z dniem 27 maja 1990 r.
nabyła w wyniku komunalizacji nieruchomość objętą wspomnianym zasiedzeniem.
W ocenie Sądu Rejonowego, doszło do zasiedzenia nieruchomości opisanej
we wniosku. Nieruchomość znajdowała się w posiadaniu samoistnym
wnioskodawcy od dnia 1 lipca 1976 r., tj. od dnia likwidacji przedsiębiorstwa
państwowego i przejęcia jego majątku przez „Społem” WSS (Oddział Gastronomii),
którego następcą prawnym jest wnioskodawca. Do czasu własnego posiadania
wnioskodawca nie mógł zaliczyć okresu władania nieruchomością przez
przedsiębiorstwa państwowe, bowiem podmioty te wykonywały to władztwo
w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. Wnioskodawca był posiadaczem w złej
wierze. Ustaleniu nieprzerwanego posiadania nieruchomości w tym czasie nie stało
na przeszkodzie postanowienie z dnia 30 kwietnia 1998 r., bowiem w obecnym
postępowaniu o zasiedzenie Sąd jest związany prawomocnym rozstrzygnięciem,
ale już nie ustaleniami faktycznymi. Możliwe jest więc ustalenie samoistnego
posiadania wnioskodawcy. Bieg zasiedzenia rozpoczął się w dniu 27 maja 1990 r.,
a trzydziestoletni okres zasiedzenia ulega skróceniu o czas od dnia 1 lipca 1976 r.
do dnia 16 maja 1990 r. (komunalizacja nieruchomości), tj. o czas, w którym
nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa (czyli o 13 lat, 10 miesięcy i 26
dni) i ostatecznie okres zasiedzenia upłynął w dniu 1 lipca 2006 r.
Sąd Okręgowy uwzględnił apelacje wniesione przez uczestników
postępowania, zmienił zaskarżone postanowienie i oddalił wniosek. Sąd rozważał
prawne znaczenie postanowienia z dnia 30 kwietnia 1998 r. dla obecnego
postępowania o zasiedzenie tej samej nieruchomości. Orzeczenie to korzysta
4
z rozszerzonej prawomocności materialnej, a więc wiąże m.in. sąd w obecnym
postępowaniu, jego uczestników i każdy inny podmiot niebędący jego uczestnikiem.
Z prawomocnego stwierdzenia nabycia nieruchomości w wyniku zasiedzenia przez
Skarb Państwa wynika wniosek, że o samoistnym posiadaniu wykonywanym
przez wnioskodawcę może być mowa jedynie po dacie stwierdzenia nabycia
własności nieruchomości przez zasiedzenie przez Skarb Państwa, czyli po dniu
1 stycznia 1985 r. Sąd Okręgowy w omawianym zakresie powołał się na
stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w kilku orzeczeniach. Otóż moc wiążąca
prawomocnego postanowienia stwierdzającego, iż określona osoba w danym dniu
nabyła własność określonej nieruchomości „obejmuje też przesłanki prawotwórcze
przyjęte za podstawę nabycia, a więc samoistne posiadanie przez tę osobę
całej nieruchomości do określonego dnia”.
W rozpoznawanej sprawie przedmiot zasiedzenia (działka nr 16) wchodziła
w skład nieruchomości objętej wcześniejszym postanowieniem wydanym w innej
sprawie, w której sąd stwierdził zasiedzenie tej nieruchomości na rzecz określonej
osoby w oznaczonym dniu. Nie może być zatem później wydane postanowienie
stwierdzające nabycie przez zasiedzenie z tym samym dniem własności
nieruchomości lub jej części. W sprawach o zasiedzenie należy zatem
zmodyfikować zasadę, że moc wiążąca prawomocnego wyroku ograniczona jest
tylko do rozstrzygnięcia zawartego w sentencji orzeczenia.
Skoro do dnia 1 stycznia 1985 r. posiadaczem samoistnym nieruchomości
był Skarb Państwa, to nie można przyjmować, że w tym samym czasie ta sama
nieruchomość znajdowała się we władaniu wnioskodawcy i władanie to miało
charakter samoistny. Początek okresu samoistnego posiadania wnioskodawcy
mógłby nastąpić najwcześniej od dnia 2 stycznia 1985 r., a nie od 1976 r.
W rezultacie przy uwzględnieniu art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. (Dz. U. Nr
55, poz. 321 ze zm.), należało przyjąć, że w czasie złożenia wniosku o wpis
i w czasie wyrokowania okres niezbędny do stwierdzenia zasiedzenia jeszcze nie
upłynął.
W skardze kasacyjnej wnioskodawcy podnoszono zarzuty naruszenia prawa
procesowego, tj. art. 365 § 1 i art. 366 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 382
5
k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 386 § 1 k.p.c., art. 385 k.p.c.
Wskazywano także na naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 172 k.c.
i art. 46 k.c. Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz
orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie apelacji uczestników postępowania,
ewentualnie – o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
Sadowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Rozpatrujący skargę kasacyjną Sąd Najwyższy związany jest ustaleniami
faktycznymi Sądów meriti (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Przypomnienie to jest o tyle istotne,
że skarżący – w ramach naruszenia art. 46 k.c. – kwestionuje to, że nieruchomość
będąca przedmiotem obecnego postępowania o zasiedzenie jest nieruchomością
tożsamą z nieruchomością wskazaną w postanowieniu Sądu Rejonowego z dnia
30 kwietnia 1998 r. (sygn. akt I Ns I 417/97). Postanowieniem tym stwierdzono,
że Skarb Państwa nabył z dniem 1 stycznia 1985 r. na własność przez zasiedzenie
nieruchomość położoną w Ł., obejmującą część L. Ł., objętą księgami wieczystymi
wymienionymi w postanowieniu, dotyczącą m.in. działki nr 16 o pow. 4.467 m2
. Z
ustaleń dokonanych przez Sąd pierwszej instancji i akceptowanych przez Sąd
Okręgowy wynika, że obecne postępowanie o zasiedzenie obejmuje część
nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta [...], i odpowiada ono
działce nr 16, o pow. 4.467 m2
(s. 1 i 3 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia).
W tej sytuacji nie można przyjmować braku tożsamości nieruchomości, o której
statusie prawnym rozstrzygał Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 30 kwietnia
1998 r. i nieruchomości objętej obecnym postępowaniem.
2. Sąd Okręgowy trafnie stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie powstała
kwestia ustalenia początku terminu, w którym wnioskodawca posiadał samoistnie
w sposób nieprzerwany nieruchomość objętą wnioskiem o zasiedzenie, tj. od dnia
1 lipca 1976 r. (z dniem przejęcia majątku Przedsiębiorstwa Gastronomicznego
przez „Społem” WSS, przy czym wnioskodawca jest prawnym następcą tego
ostatniego podmiotu), czy od dnia 1 stycznia 1985 r., ponieważ do tej daty
posiadanie to było wykonywane w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. Nie miało
zatem cech posiadania samoistnego.
6
Należy podzielić stanowisko Sądu Okręgowego wyrażone w zaskarżonym
postanowieniu. Samoistne posiadanie wnioskodawcy w rozumieniu art. 172 k.c.
mogłoby wchodzić w grę jedynie po dniu 1 stycznia 1985 r., czyli po dacie nabycia
własności nieruchomości w wyniku zasiedzenia przez Skarb Państwa,
stwierdzonym prawomocnym postanowieniem z dnia 30 kwietnia 1998 r. Sąd
Okręgowy powołał się bowiem na trafnie wyrażony w orzecznictwie Sądu
Najwyższego pogląd, zgodnie z którym moc wiążąca prawomocnego
postanowienia stwierdzającego, że określona osoba nabyła w danym dniu w wyniku
zasiedzenia własność nieruchomości, obejmuje też przesłanki prawotwórcze
stanowiące podstawę nabycia (art. 366 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.; por. np.
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 18 lutego 2009 r., I CSK 337/08 nie publ.
i z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 297/09 nie publ.; ostatnio też – postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 20123 r., I CSK 471/11, nie publ.). Oznacza to,
że niedopuszczalne jest wydanie później postanowienia stwierdzającego nabycie
przez zasiedzenie z tym samym dniem własności tej samej nieruchomości (lub
jej części) przez inny podmiot. Możliwe pozostaje natomiast wydanie postanowienia
stwierdzającego zasiedzenia sekwencyjnego, tj. występującego już po dacie
oznaczonej w pierwszym z postanowień (tak np. postanowienie z dnia 25 maja
2012 r., I CSK 475/11). Merytoryczna przesłanka zasiedzenia w postaci posiadania
samoistnego (art. 172 k.c.) jest ściśle związana z treścią orzeczenia o zasiedzeniu,
co oznacza, nie tylko to, że nabywcą nieruchomości jest osoba wskazana
w sentencji, ale także i to, iż nie było w dacie zasiedzenia innych uprawnionych
posiadaczy samoistnych (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 25 maja 2012 r., I CSK 471/11).
Jeżeli w rozpoznawanej sprawie przyjęto, że wnioskodawca był
posiadaczem samoistnym nieruchomości w złej wierze, to niezbędny do
zasiedzenia okres posiadania wynosi de lege lata 30 lat (art. 172 k.c.).
Biorąc pod uwagę treść art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy –
kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321 ze zm.) i wynikającą z tego przepisu regułę
redukcji okresu samoistnego posiadania, Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że zarówno
w czasie złożenia wniosku o zasiedzenie (art. 2007 r.), jak i w czasie wydania
7
orzeczenia (2010 r.) nie upłynął jeszcze niezbędny okres do stwierdzenia
zasiedzenia.
W tej sytuacji nietrafnie podniesiono w skardze kasacyjnej zarzuty
naruszenia art. 365 § 1 i art. 366 k.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 172 k.c.
Bezprzedmiotowe okazały się zatem zarzuty naruszenia pozostałych przepisów
k.p.c. wskazanych w pkt II części wstępnej skargi. O kosztach postępowania
orzeczono stosownie do art. 98 i art. 108 § 1 k.p.c.