Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 533/11
POSTANOWIENIE
Dnia 20 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z wniosku W. M.
przy uczestnictwie E. D. i in. , o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości
przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 20 czerwca 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika A. A.
na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 27 października 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w W. postanowieniem z dnia 6 czerwca 2006 r. stwierdził, że
wnioskodawczyni W. M. nabyła przez zasiedzenie z dniem 20 kwietnia 2003 r.
udział 3/8 we współwłasności nieruchomości położonej w W. przy ulicy P. i B.,
stanowiącej działkę oznaczona w ewidencji gruntów numerem 43/3 z obrębu 4-17-
01, o powierzchni 5799 m2
, dla której Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą KW
nr …, oznaczonej na mapie sporządzonej przez biegłego geodetę uprawnionego K.
S. – stanowiącej integralna część postanowienia – numerem ewidencyjnym
4.17.01-29/94.
2
Sąd Rejonowy ustalił, że opisana wyżej nieruchomość od okresu
przedwojennego pozostawała w posiadaniu A. B. – matki uczestników
postępowania S. B. i H. K. Po śmierci A. B. w czasie wojny, w posiadanie tej
nieruchomości weszła jej matka A. O. Z dniem 4 listopada 1971 r. - z mocy ustawy
z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych –
własność przedmiotowej nieruchomości nabyli w ½ części A. O. oraz w ½ części J.
O. i Halina O.
A. O. zmarła 19 kwietnia 1973 r., a spadek po niej nabyły dzieci: M. W., J.
B., A. D. i J. O. po 1/5 części oraz wnuki S. B. i H. K. po 1/10 części, z tym, że
wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne nabyły wymienione wyżej dzieci po
¼ części.
J. O. i H. O. posiadali całą nieruchomość, obejmującą także udział objęty
wnioskiem o zasiedzenie, aż do chwili przekazania jej na rzecz córki -
wnioskodawczyni w drodze umowy darowizny w dniu 26 sierpnia 1991 r. Od tej
chwili cała nieruchomość znalazła się w posiadaniu wnioskodawczyni. W dniu 23
lutego 2000 r. wnioskodawczyni zawarła z A. A. umowę przedwstępną sprzedaży
tej nieruchomości, a w dniu 8 marca 2000 r. udzieliła M. spółce z o.o.
pełnomocnictwa do dokonywania czynności związanych z wybudowaniem na
przedmiotowej nieruchomości osiedla domków. W dniu 2 sierpnia 2000 r. wydana
została decyzja o warunkach zabudowy i w toku postępowania na przedmiotowej
działce wybudowano domki zajęte do zamieszkania przez innych uczestników
postępowania.
W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że
poprzednicy prawni wnioskodawczyni (jej rodzice) weszli w posiadanie udziału 3/8
części nieruchomości w złej wierze. W konsekwencji stwierdził, iż zasiedzenie
przez wnioskodawczynię tego udziału nastąpiło po upływie 30 lat, licząc od dnia
otwarcia spadku po A. O., czyli po 30 latach od dnia 19 kwietnia 1973 r.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia oddalił apelacje wniesione przez
uczestników postępowania S. B. i H. K.
W ocenie Sądu Okręgowego, nie może budzić wątpliwości samoistny
charakter posiadania rodziców wnioskodawczyni jak i samej wnioskodawczyni,
która była nawet uwidoczniona w księdze wieczystej po zawarciu z rodzicami
3
umowy darowizny tej nieruchomości. Sąd odwoławczy uznał za słuszną ocenę
Sądu pierwszej instancji, że nie doszło do przerwania biegu terminu zasiedzenia.
Stwierdził, że wnioskodawczyni, zawierając w dniu 23 lutego 2000 r. przedwstępną
umowę sprzedaży nieruchomości, nie wyzbyła się jej samoistnego posiadania,
ponieważ osoby korzystające z tej nieruchomości czyniły i czynią to za zgodą
wnioskodawczyni. Nadto uznał, że wnioskodawczyni nie wyzbyła się woli
bycia właścicielem w momencie zawarcia przedwstępnej umowy sprzedaży
nieruchomości; wręcz przeciwnie - chciała nadal być właścicielem, aby
w przyszłości móc wywiązać się z umowy przedwstępnej przez zawarcie umowy
przyrzeczonej.
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 5 listopada 2009 r., I CSK 95/09, na
skutek skargi kasacyjnej uczestnika S. B., uchylił postanowienie Sądu Okręgowego
w części oddalającej jego apelację i w tym zakresie przekazał sprawę temu Sądowi
do ponownego rozpoznania. Podzielił trafność zarzutu naruszenia art. 232 zdanie
drugie k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 382 k.p.c. wskutek – mogącego
mieć istotny wpływ na wynik sprawy - niedopuszczenia z urzędu dowodu z pozwu
o uzgodnienie treści księgi wieczystej nr KW … oraz z akt sprawy I C …
(dołączonych do niniejszej sprawy o stwierdzenie zasiedzenia), wszczętej
powództwem m.in. skarżącego, opartym na art. 10 u.k.w.h., a kwestionującym
poprawność wpisu w księdze wieczystej w odniesieniu do nieruchomości, w której
udział jest przedmiotem wniosku o stwierdzenie zasiedzenia w tej sprawie.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy postanowieniem
zaskarżonym skarga kasacyjną zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w ten
sposób, że oddalił wniosek o stwierdzenie zasiedzenia i orzekł o kosztach
postępowania.
Sąd Okręgowy na podstawie przeprowadzonego z urzędu dowodu z akt
sprawy I C … ustalił, że w dniu 14 stycznia 2003 r. S. B., jako spadkobierca
zmarłej A. O., wniósł pozew o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze
wieczystej, prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości, z rzeczywistym stanem
prawnym poprzez wpisanie jego i jego siostry H. K. jako współwłaścicieli. Stanął
przy tym na stanowisku, że zdarzenie to spowodowało przerwanie biegu terminu
4
zasiedzenia udziału w tej nieruchomości, objętego wnioskiem (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.
w związku z art. 175 k.c.)
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., uczestnik A. A. wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, podnosząc
zarzuty naruszenia: art. 123 § 1 pkt 1 k.c., 328 § 2, art. 316 § 1, art. 233 § 1, art.
232 i art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. oraz art. 365 i art. 366 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, zgodnie z którym
naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. (tego drugiego
przepisu skarżący nie powołał) może stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi
kasacyjnej tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera
wszystkich koniecznych elementów, bądź zawiera tak istotne braki, które
uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (zob. m.in. wyroki: z dnia 9 czerwca 2009 r.,
II CSK 49/09, niepubl.; z dnia 10 lipca 2009 r., II CSK 65/09, niepubl.; z dnia
4 marca 2010 r., I CSK 439/09, niepubl.). Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie
jest dotknięte takimi wadami, gdyż - wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego
- zawiera wyraźnie wskazanie przyczyn, które zaważyły na ocenie Sądu
Okręgowego, że wytoczenie powództwa przez uczestnika S. B. o uzgodnienie
stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej KW nr … z rzeczywistym
stanem prawnym spowodowało przerwanie biegu zasiedzenia - na rzecz
wnioskodawczyni - udziału w nieruchomości objętej tą księgą. Sąd Okręgowy
odwołał się przy tym do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale
z dnia 28 lipca 1992 r., III CZP 87/92, OSNCP 1993, nr 3, poz. 31, przywołanego
w orzeczeniu kasatoryjnym wydanym w niniejszej sprawie. Uznał jednocześnie, że
oceny powyższej nie podważają wątpliwości co do legitymacji czynnej S. B. do
wytoczenia wzmiankowanego powództwa, gdyż kwestia ta może zostać
rozstrzygnięta wyłącznie w procesie wytoczonym na podstawie art. 10 u.k.w.h.
W świetle przytoczonych wywodów, nie można uznać, że uzasadnienie
zaskarżonego wyroku zostało sporządzone w sposób uniemożliwiający kontrolę
kasacyjną tego orzeczenia.
5
Podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
nie stanowi właściwej płaszczyzny do oceny prawidłowości zapatrywania Sądu
Okręgowego co do skutków wytoczenia przez uczestnika S. B. powództwa
przewidzianego w art. 10 u.k.w.h. Możliwość zweryfikowania poprawności tej oceny
otwiera podniesiony przez skarżącego – trafnie - zarzut naruszenia art. 123 § 1 pkt
1 k.c.
Zgodnie z art. 175 k.c., do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio
przepisy o biegu przedawnienia roszczeń. Zastosowanie znajduje tu przede
wszystkim art. 123 § 1 pkt 1 k.c. wskazujący określone zdarzenia (akcje
wierzycieli), które powodują przerwanie biegu przedawnienia przysługujących im
roszczeń. Odpowiednie zastosowanie tego przepisu do zasiedzenia oznacza - jak
wyjaśnił Sąd Najwyższy w powołanej wyżej uchwale z dnia 28 lipca 1992 r. III CZP
87/92 - że przerwanie biegu zasiedzenia może nastąpić w wypadku wytoczenia
przez spadkobiercę powództwa o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego
w księdze z rzeczywistym stanem prawnym przez wpisanie w tej księdze również
jego prawa własności, nabytego w drodze dziedziczenia; skutek taki nastąpiłby
w stosunku do pozwanego współspadkobiercy, wpisanego w księdze wieczystej
i będącego w posiadaniu nieruchomości spadkowej. Na konieczność rozważenia,
czy w wyniku powództwa wytoczonego na podstawie art. 10 u.k.w.h. przez
uczestnika S. B. nastąpiło przerwanie biegu zasiedzenia udziału objętego
wnioskiem na rzecz wnioskodawczyni zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wydanym,
w sprawie niniejszej, wyroku kasatoryjnym.
Sąd Okręgowy, stosując się do tego wskazania, uznał, że pogląd wyrażony
w powołanej wyżej uchwale Sądu Najwyższego znajduje - niejako automatycznie -
zastosowanie do oceny rozpoznawanego wniosku. W szczególności stanął na
stanowisku, że przerwę biegu zasiedzenia wywołuje sam fakt wytoczenia
powództwa opartego na art. 10 u.k.w.h., niezależnie tego, czy z powództwem tym
wystąpiła osoba posiadająca legitymację czynną. Trafnie zarzucił skarżący, że
zapatrywania tego nie można aprobować.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono uwagę, że moc przerwania
biegu przedawnienia przez czynność wierzyciela określoną w art. 123 § 1 pkt 1 k.c.
należy oceniać w aspekcie potencjalnym, szukając odpowiedzi na pytanie, czy
6
dana czynność może doprowadzić do skutku przewidzianego w tym przepisie (zob.
uzasadnienia uchwały z dnia 28 czerwca 2006 r., III CZP 42/06, OSNC 2007, nr 4,
poz. 54 oraz wyroku z dnia 4 września 2008 r., IV CSK 213/08, niepubl.). Również
w piśmiennictwie podkreśla się, że wniesienie pozwu przerywa bieg terminu
przedawnienia (zasiedzenia) tylko wtedy, gdy czynność ta została dokonana
skutecznie, tj. przez osobę, której przysługuje czynna legitymacja materialnoprawna
oraz zdolność procesowa i sądowa, a stroną przeciwną jest osoba legitymowana
biernie; obie strony muszą pozostawać stronami stosunku prawnego, którego
dotyczy pozew.
Nie jest zatem tak, jak przyjął Sąd Okręgowy, że dla wywołania skutku
przerwania biegu zasiedzenia wskutek wniesienia pozwu na podstawie art. 10
u.k.w.h. kwestia legitymacji czynnej osoby wnoszącej taki pozew nie ma istotnego
znaczenia oraz że nie podlega ona ocenie sądu rozstrzygającego wniosek
o stwierdzenie zasiedzenia.
W świetle ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego
postanowienia, nieruchomość, której dotyczy wniosek, stanowi gospodarstwo rolne.
Uczestnik postępowania S. B. - wbrew twierdzeniom zawartym w pozwie
wniesionym na podstawie art. 10 u.k.w.h. - nie ma tytułu prawnego do tego
gospodarstwa wynikającego ze spadkobrania, na co wskazuje jednoznacznie
postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłej A. O. Okoliczności te
sprzeciwiają się uznaniu, że wniesienie tego pozwu przerwało bieg terminu
zasiedzenia udziału objętego wnioskiem na rzecz wnioskodawczyni. Trafnie
zarzucił skarżący, że odmienne zapatrywanie Sądu Okręgowego było wynikiem
błędnej wykładni art. 123 § 1 pkt 1 k.c. oraz wadliwego niezastosowania art. 365
k.p.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.
7
db