Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 85/11
POSTANOWIENIE
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
Dnia 20 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Jacek Gudowski
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
SSN Lech Walentynowicz
SSN Mirosława Wysocka
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 czerwca 2012 r.,
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jana Szewczyka,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Rzecznika Ubezpieczonych
we wniosku z dnia 8 listopada 2011 r., RU/304/PW/11,
"Czy w świetle art. 363 § 1 k.c. w zw. z art. 361 § 2 k.c.
poszkodowany może żądać od ubezpieczyciela w ramach jego
odpowiedzialności gwarancyjnej z tytułu umowy obowiązkowego
ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych ustalenia
wysokości odszkodowania za szkodę w pojeździe według cen części
oryginalnych bezpośrednio pochodzących od producenta pojazdu
w sytuacji, gdy uszkodzeniu uległy tego rodzaju części i zachodzi
konieczność ich wymiany na nowe?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Rzecznik Ubezpieczonych wniósł, na podstawie art. 60 § 1 w zw. z art. 60
§ 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz.
2052 ze zm.), o rozstrzygnięcie w składzie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
rozbieżności w wykładni prawa przedstawionych we wniosku z dnia 8 listopada
2011 r. Rzecznik stwierdził, że w orzecznictwie sądów powszechnych istnieje
rozbieżność w wykładni art. 363 § 1 w zw. z art. 361 § 2 k.c. w sprawach
o odszkodowanie za szkodę w pojeździe mechanicznym, gdy w następstwie kolizji
uszkodzeniu uległy części oryginalne i zachodziła konieczność ich wymiany
na nowe.
Dominuje kierunek wykładni, zgodnie z którym poszkodowanemu
przysługuje pełne prawo do odszkodowania ustalonego według cen części
oryginalnych pochodzących bezpośrednio od producenta pojazdu, niezależnie od
wieku pojazdu, stanu jego wyeksploatowania i faktu, że w obrocie dostępne są
również tzw. części alternatywne, a więc najogólniej je określając – części
zamienne nie będące częściami oryginalnymi. Dzięki naprawie dokonanej
z wykorzystaniem części oryginalnych stan samochodu jest – pod względem
technicznym, użytkowym, trwałości i estetyki - najbardziej zbliżony do jego stanu
sprzed kolizji (oczywiście jeśli pojazd ten uprzednio posiadał zamontowane części
oryginalne bezpośrednio pochodzące od producenta pojazdu), co odpowiada
zasadzie pełnej restytucji (pełnego odszkodowania).
Pojawia się też odmienny kierunek wykładni, który sprowadza się do
twierdzenia, że wysokość odszkodowania dla poszkodowanego może być
wyliczona na podstawie cen części alternatywnych także wówczas, gdy
uszkodzeniu uległy podczas kolizji oryginalne części pochodzące od producenta
pojazdu. Zasadniczym kryterium zastosowania części alternatywnych w miejsce
uszkodzonych części oryginalnych jest wiek pojazdu i jego stopień eksploatacji.
U podstaw tego kryterium leży założenie, że koszty potrzebne do przywrócenia
stanu poprzedniego powinny uwzględniać stopień zużycia i stan techniczny
pojazdu. Istotne jest przy tym to, że restytucja może polegać nie tylko na
3
przywróceniu stanu identycznego do poprzednio istniejącego, ale także na
stworzeniu takiego stanu, który w przybliżony sposób zaspokajałby potrzeby
poszkodowanego. Jeżeli do przywrócenia pojazdu do podobnego poziomu
użytkowego i estetycznego wystarczą części alternatywne - co przyjmuje się
właśnie w przypadku pojazdów starszych - brak jest racjonalnych podstaw do
przyjmowania za podstawę kalkulacji cen części oryginalnych, gdyż prowadziłoby to
do uzyskania przez poszkodowanego nieuzasadnionej korzyści.
Rzecznik opowiedział się za stanowiskiem sądów powszechnych, które jako
zasadę traktują uprawnienie poszkodowanego do żądania ustalenia
odszkodowania według cen części oryginalnych bezpośrednio pochodzących od
producenta pojazdu w sytuacji, gdy uszkodzeniu uległy tego rodzaju części
i zachodzi konieczność ich wymiany na nowe, niezależnie od wieku pojazdu, stanu
jego eksploatacji, czy faktu, iż w obrocie handlowym znajdują się części
nieoryginalne. Odstępstwo od tego i zastosowanie zasady compensatio lucri cum
damno mogłoby mieć miejsce tylko w wyjątkowej sytuacji, gdy zastosowanie
nowych oryginalnych części w sposób istotny spowodowałoby wzrost wartości
pojazdu uszkodzonego w stosunku do stanu sprzed wyrządzenia szkody.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podjęcie uchwały przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
dopuszczalne jest tylko w razie ziszczenia się przesłanek wynikających z art. 60
ustawy o Sądzie Najwyższym. Przepis ten dopuszcza przedstawienie zagadnienia
prawnego ze względu na ujawnienie się rozbieżności w orzecznictwie.
Sformułowanie to różni się w istotny sposób od zawartego w art. 13 ustawy
z 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 924
ze zm.), w którym warunkiem przedstawienia zagadnienia prawnego była potrzeba
wyjaśnienia przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżność
w orzecznictwie, podczas gdy obecnie chodzi o rozbieżność w orzecznictwie
wymagającą wykładni prawa. Nastąpiło zatem wyraźne ograniczenie pod względem
przedmiotowym dopuszczalności rozstrzygania przez Sąd Najwyższy
abstrakcyjnych zagadnień prawnych. Zwrócono na to uwagę w uzasadnieniu
postanowieniach składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 września
4
2004 r., III CZP 25/04 (OSNC 2005, nr 7-8, poz. 146) oraz z dnia 24 lutego 2006 r.,
III CZP 91/05 (nie publ.).
W postanowieniu z dnia 24 lutego 2006 r. III CZP 91/05, podkreślono,
że rozbieżność jako przesłanka podjęcia uchwały dotyczy orzecznictwa sądów
powszechnych lub Sądu Najwyższego, a nie praktyki zakładów ubezpieczeń, która
ze względu na cywilny charakter stosunków prawnych na tle ubezpieczeń
odpowiedzialności cywilnej powinna odpowiadać wykładni prawa kształtowanej
orzeczeniami sądowymi. Rozbieżność tę powinien wykazać wnioskodawca przez
wskazanie prawomocnych wyroków, w których rozstrzygnięcie zostało oparte na
odmiennej wykładni przepisów prawa, a nie tylko rozbieżności w ich stosowaniu,
której przyczyną mogą być odmienne ustalenia podstawy faktycznej.
Przechodząc do oceny wniosku pod kątem spełnienia tego wymagania
trzeba zauważyć, że w świetle art. 34 ust. 1 i art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja
2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu
Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124,
poz. 1152 ze zm., dalej: - „ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych”),
odpowiedzialnością ubezpieczyciela co do zasady rządzą reguły dotyczące
odpowiedzialności odszkodowawczej posiadacza pojazdu lub kierującego
pojazdem, w tym ogólne przepisy o wynagrodzeniu szkody (zwłaszcza art. 361-363
k.c.), z tą jednak istotną różnicą, że w ramach odpowiedzialności z ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (dalej także:
„ubezpieczenia OC”) wyłącznym sposobem naprawienia szkody jest
odszkodowanie pieniężne.
W orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że skoro odszkodowanie pieniężne
ma pełnić taką samą funkcję jak przywrócenie do stanu poprzedniego, to wysokość
tego odszkodowania powinna pokryć wszystkie celowe i ekonomicznie
uzasadnione wydatki niezbędne dla przywrócenia stanu poprzedniego
uszkodzonego pojazdu.
Przywrócenie stanu poprzedniego uszkodzonego pojazdu wiąże się z reguły
z koniecznością wymiany niektórych jego elementów, które uległy zniszczeniu.
Ze względu na okoliczność, że niejednokrotnie części pojazdu, uszkodzonego
5
w trakcie zdarzenia wyrządzającego szkodę, były eksploatowane już przez
określony czas dłuższy lub krótszy powstaje kwestia, na czym ma polegać
przywrócenie do stanu sprzed wyrządzenia szkody. W szczególności, czy
przywrócenie do stanu poprzedniego uzasadnia użycie nowych części i materiałów
służących do naprawy uszkodzonego pojazdu. Z punktu widzenia ubezpieczyciela
sprowadza się do zagadnienia, czy kwota, którą ma wypłacić poszkodowanemu,
może być zmniejszona o tyle, o ile mniejsza jest wartości części i materiałów
starych od wartości części i materiałów nowych, które mają je zastąpić w trakcie
naprawy.
Zagadnienie to było przedmiotem rozpoznania, na wniosek Rzecznika
Ubezpieczonych, przez skład powiększony Sądu Najwyższego, który uchwałą
z dnia 12 kwietnia 2012 r., III CZP 80/11 (Biuletyn SN 2012, nr 4, s. 5) rozstrzygnął,
że zakład ubezpieczeń zobowiązany jest na żądanie poszkodowanego do wypłaty,
w ramach odpowiedzialności z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
posiadacza pojazdu mechanicznego, odszkodowania obejmującego celowe
i ekonomicznie uzasadnione koszty nowych części i materiałów służących do
naprawy uszkodzonego pojazdu. Jeżeli ubezpieczyciel wykaże, że prowadzi to do
wzrostu wartości pojazdu, odszkodowanie może ulec obniżeniu o kwotę
odpowiadającą temu wzrostowi.
Sąd Najwyższy uznał w wyniku wykładni art. 361 § 2 i art. 363 § 2 k.c.,
że ubezpieczyciel, w ramach umowy o odpowiedzialności cywilnej posiadacza
pojazdu, powinien ustalić odszkodowanie w kwocie, która zapewnia przywrócenie
pojazdu do stanu sprzed zdarzenia wyrządzającego szkodę jako całości.
Przywrócenie do takiego stanu oznacza, że pojazd ma być sprawny technicznie
i zapewnić poszkodowanemu komfort jazdy w takim stopniu jak przed zdarzeniem.
Jeżeli w tym celu należy wymienić uszkodzoną część, to niewątpliwie jest
to normalne następstwo działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła,
w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Zakładając, że nie da się jej naprawić w taki sposób,
aby przywrócić ją do stanu sprzed zdarzenia wyrządzającego szkodę, część
ta musi zostać zastąpiona inną nową częścią. W takiej sytuacji zakład ubezpieczeń
powinien ustalić wysokość odszkodowania z uwzględnieniem cen części nowych,
skoro bowiem chodzi o przywrócenie do stanu poprzedniego pojazdu jako całości,
6
to nie ma, co do zasady znaczenia, że w miejsce części starych wmontowano
części nowe. W szczególności nie ma żadnych podstaw prawnych, aby zawsze
odrębnie oceniać wartość części i jeżeli części stare były już w chwili wypadku
częściowo zużyte, z tego powodu obniżać należne odszkodowanie za przywrócenie
do stanu poprzedniego całego pojazdu.
Sąd Najwyższy zauważył, że nie można z góry wykluczyć, że zamontowanie
podczas przywracania do stanu poprzedniego nowych części spowoduje wzrost
wartości pojazdu jako całości. Jeżeli wymianie podlegały części już znacznie
wyeksploatowane i przestarzałe technicznie, a jednocześnie stanowiące znaczną
część wartości całego pojazdu, to może się okazać, że w konkretnym przypadku
wartość pojazdu po naprawie wzrośnie. Ciężar dowodu w tym zakresie obciąża
ubezpieczyciela.
Odnosząc przedstawione przez Rzecznika zagadnienie prawne do
omówionej uchwały trzeba stwierdzić, że wiąże się ono ściśle z przesądzoną w tej
uchwale kwestią, iż odszkodowanie należne poszkodowanemu od ubezpieczyciela
z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności OC obejmuje celowe i ekonomicznie
uzasadnione koszty części nowych służących do naprawy uszkodzonego pojazdu.
Oznacza to, że rozbieżność w tej materii w powołanych przez Rzecznika
orzeczeniach sądów powszechnych została już rozstrzygnięta przez skład
powiększony Sądu Najwyższego.
Rzecznik podniósł, że z chwilą liberalizacji rynku usług motoryzacyjnych za
sprawą wejścia w życie rozporządzenia Komisji (WE) nr 1400/2002 z dnia 31 lipca
2002 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do kategorii porozumień
wertykalnych i praktyk uzgodnionych w przemyśle motoryzacyjnym (Dz. U. UE L
z dnia 1 sierpnia 2002 r.) oraz implementującego je rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie wyłączenia określonych porozumień
wertykalnych w sektorze pojazdów samochodowych spod zakazu porozumień
ograniczających konkurencję (Dz. U. Nr 38, poz. 329) wśród ubezpieczycieli
wykształciła się powszechna praktyka ustalania wysokości szkody za szkodę
w pojeździe według cen części nieoryginalnych, nawet jeśli uszkodzeniu uległy
części oryginalne pochodzące bezpośrednio od producenta pojazdu,
7
a poszkodowany nie wyraził zgody na ustalenie świadczenia odszkodowawczego
według cen części alternatywnych.
Unormowania tych rozporządzeń obowiązujących do dnia 31 maja 2010 r.,
których odpowiednikami są unormowania rozporządzenia Komisji Europejskiej nr
461/2010 z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk
uzgodnionych w sektorze pojazdów silnikowych (Dz. U. L 129/52 z dnia 28 maja
2010 r. - dalej „rozporządzenie 461/2010”) oraz rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 8 października 2010 r. w sprawie wyłączeń określonych porozumień
wertykalnych w sektorze pojazdów samochodowych spod zakazu porozumień
ograniczających konkurencję (Dz. U. Nr 198, poz. 1315 - dalej „rozporządzenie
z 2010 r.”) niewątpliwie umożliwiają nabywanie części „o porównywalnej jakości”.
W związku z tym wątpliwości Rzecznika budzi zakres obowiązku ubezpieczyciela
odnośnie do finansowania kosztów naprawienia szkody ze względu na rodzaj
użytych części, zwłaszcza jeżeli może to wpływać na bezpieczeństwo użytkowania
pojazdu.
Rzecznik, odwołując się do praktyki ubezpieczycieli, pominął, że przesłanką
podjęcia uchwały na podstawie art. 60 ustawy o Sądzie Najwyższym jest jedynie
rozbieżność orzecznictwa sądów powszechnych lub Sądu Najwyższego.
W orzecznictwie natomiast ugruntowany jest pogląd, że zawarte w wymienionych
rozporządzeniach definicje, różnicujące rodzaje części zamiennych, zostały
określone na potrzeby tych aktów prawnych, a nie systemu naprawienia szkody
podlegającego zasadom art. 361 i 363 k.c., nie mogą być zatem traktowane jako
upoważniające ubezpieczyciela do powołania się na możliwość zwolnienia się
z obowiązku naprawienia szkody przez zapłatę równowartości części
„o porównywalnej jakości” z częściami oryginalnymi.
Tytułem uzupełnienia należy wskazać, że przepisy rozporządzeń – jak
wskazuje się w doktrynie i orzecznictwie sądów powszechnych – zmierzają do
zapewnienia większej konkurencji na rynku kupna i sprzedaży części zamiennych
oraz na rynku usług naprawy i konserwacji pojazdów (zob. pkt 13, 17, 18 preambuły
do rozporządzenia 461/2010). W tym celu przewidują one w szczególności zakaz
8
porozumień - uzgodnionych między producentami pojazdów a autoryzowanymi
dystrybutorami (warsztatami) albo między producentami pojazdów a dostawcami
części zamiennych - ograniczających możliwość dostarczania części zamiennych
niezależnym warsztatom lub dystrybutorom albo ostatecznym użytkownikom (zob.
art. 5 lit. a i b rozporządzenia 461/2010 i § 15 pkt 3 i 4 rozporządzenia z 2010 r.),
zakaz porozumień ograniczających uprawnienia dystrybutora lub autoryzowanego
warsztatu do zaopatrywania się w oryginalne części zamienne lub części zamienne
o porównywalnej jakości u przedsiębiorców innych niż dostawca (§ 15 pkt 4
rozporządzenia z 2010 r; por. też pkt 17 zd. 2 i 3 Preambuły do rozporządzenia
461/2010) oraz zakaz porozumień między producentem pojazdów a dostawcą
komponentów do pierwotnego montażu tych pojazdów, ograniczających możliwość
dostawcy do umieszczania swojego znaku towarowego (znaku firmowego, logo) na
dostarczanych komponentach lub częściach zamiennych (zob. art. 5 lit. a i b
rozporządzenia 461/2010 i § 15 pkt 5 rozporządzenia z 2010 r.). Przywołane
regulacje, jak wskazano, dotyczą jedynie wymienionych w nich porozumień i w
żaden sposób nie ograniczają praw poszkodowanego do żądania ustalenia
odszkodowania z uwzględnieniem cen części oryginalnych. Ustalanie
odszkodowania z wykorzystaniem cen tych części nie narusza prokonkurencyjnego
celu powyższych zakazów.
Zwiększenie konkurencji na rynku części zamiennych ma na celu także
regulacja przewidziana w art. 1061
ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. - Prawo
własności przemysłowej (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.),
zgodnie z którym ochrona z tytułu prawa z rejestracji wzoru przemysłowego nie
przysługuje wytworowi stanowiącemu część składową wytworu złożonego,
używaną do naprawy tego wytworu w taki sposób, by przywrócić mu jego wygląd
początkowy (ust. 1), a osoby trzecie mogą korzystać z takiego wytworu poprzez
jego wytwarzanie, oferowanie, wprowadzanie do obrotu, import, eksport lub
używanie wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub poprzez
składowanie takiego wytworu dla takich celów (ust. 2). Również i ta regulacja
w żaden sposób nie ogranicza prawa poszkodowanego do wyboru sposobu
naprawienia szkody.
9
Rzecznik przyznał, że w orzecznictwie sądów powszechnych nie ma
rozbieżności w wykładni art. 361 i 363 k.c., gdy uszkodzeniu uległ pojazd
stosunkowo nowy (do 3 lat) i będący na gwarancji producenta; zasadą wówczas jest
ustalenie wysokości szkody według cen części oryginalnych.
Sąd Najwyższy ubocznie zauważa, że w odniesieniu do pojazdów będących
jeszcze na gwarancji producenta dozwolone są porozumienia wertykalne,
zawierające klauzule nakładające na autoryzowane warsztaty wymóg, by w ramach
napraw gwarancyjnych korzystały wyłącznie z części zamiennych dostarczanych
przez producenta pojazdów na potrzeby tych napraw są one dozwolone w świetle
rozporządzenia 461/2010, które wskazuje w pkt 17 zd. 3 preambuły, że „ze względu
na bezpośrednie, umowne zaangażowanie producentów pojazdów w naprawy
gwarancyjne, bezpłatny serwis oraz prace związane z usuwaniem wad fabrycznych
porozumienia zawierające zobowiązanie autoryzowanych warsztatów do
korzystania wyłącznie z części zamiennych dostarczanych przez producenta
pojazdów na potrzeby tych napraw powinny zostać objęte wyłączeniem”
(tzn. przewidzianym w rozporządzeniu wyłączeniem grupowym od zakazu
porozumień ograniczających konkurencję, o którym mowa w art. 101 ust. 3 Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Są one dozwolone także w świetle § 11 pkt 5
rozporządzenia z 2010 r. uznającego za dozwolone klauzule ograniczające
konkurencję zawarte w porozumieniach wertykalnych w sektorze pojazdów
samochodowych, które nakładają na warsztat obowiązek stosowania do napraw
gwarancyjnych, bezpłatnych usług serwisowych lub usług serwisowych
dokonywanych w ramach kampanii serwisowych oryginalnych części zamiennych,
dostarczanych przez dostawcę.
Upatrywana przez Rzecznika rozbieżność w orzecznictwie sądów
powszechnych, pomijając rozstrzygniętą uchwałą Sądu Najwyższego z dnia
12 kwietnia 2012 r., dotyczy w rzeczywistości nie wykładni prawa, lecz jego
stosowania. Rzecznik dla jej wykazania odwołał się do rozstrzygnięć sądów
powszechnych, w których wiek pojazdów (8-letnich, 9-letnich i starszych)
uzasadniał ustalenie wysokości szkody według cen części alternatywnych. W ocenie
Rzecznika, gdy w takim pojeździe uszkodzeniu lub zniszczeniu uległa część
oryginalna, zasadą powinno być ustalenie wysokości szkody także według cen
10
części oryginalnych, a to dlatego, że tylko wykorzystanie takich części zapewnia
przywrócenie pojazdowi stanu poprzedniego pod wszystkimi istotnymi względami.
Użycie części nieoryginalnych nie prowadzi do pełnej restytucji ze względu na
generalnie niższą, a w każdym razie niepewną jakość takich części i związane
z nimi ryzyka.
W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że poszkodowany może żądać od
ubezpieczyciela kwoty odpowiadającej wszelkim celowym i ekonomicznie
uzasadnionym wydatkom służącym do przywrócenia stanu poprzedniego,
przy czym koszty te muszą być odnoszone do każdego indywidualnego przypadku.
Inna jest bowiem sytuacja poszkodowanego, w którego pojeździe uległy
uszkodzeniu lub zniszczeniu części oryginalne, które także w braku uszkodzenia
wcześniej czy później i tak musiałyby zostać wymienione ze względu na naturalny
proces zużywania (części o krótszym okresie przydatności niż sam pojazd, takie jak
np. opony, akumulator, okładziny hamulców, zawieszenie przednie, amortyzatory,
tłumik, niekiedy także pełne lakierowanie), a inna, gdy uszkodzeniu lub zniszczeniu
uległy części oryginalne, których okres trwałości odpowiada żywotności samego
pojazdu.
Zgodnie przyjmuje się również, że przywrócenie stanu poprzedniego ma
miejsce, jeżeli stan pojazdu po naprawie pod każdym istotnym względem (stanu
technicznego, zdolności użytkowania, części składowych, trwałości, wyglądu
estetycznego itd.) odpowiada stanowi pojazdu przed uszkodzeniem.
Nie budzi wątpliwości, że oryginalność części wykorzystywanych do naprawy
pojazdu stanowi istotny czynnik decydujący o tym, czy naprawa jest wystarczająca
dla przywrócenia jego do stanu poprzedniego. Jest oczywiste, że ich dobór może
prowadzić do pogorszenia położenia poszkodowanego. Pogorszenie takie miałoby
miejsce zarówno wtedy, gdyby użyta część była częścią gorszą (pod istotnymi
względami) od tej, która uległa uszkodzeniu, jak i wtedy, gdyby równowartość
„restytucyjna” części zastępczej byłaby niepewna. Nie oznacza to jednak,
że w razie uszkodzenia części pochodzącej bezpośrednio od producenta pojazdu,
do naprawy albo obliczania kosztów naprawy mogą być wykorzystane tylko ceny
takich części („części oryginalnych bezpośrednio pochodzących od producenta
11
pojazdu”). W ten sam sposób należy co do zasady ocenić wykorzystanie przy
ustalaniu odszkodowania także innych części nowych, które są tej samej jakości,
co części pochodzące bezpośrednio od producenta pojazdu, oznaczone jego
znakiem towarowym albo logo (rozprowadzone w opakowaniach w ten sposób
oznaczonych) i dystrybuowane w ramach jego sieci dystrybucji
Takimi częściami są występujące w obrocie części wyprodukowane przez
tego samego producenta części, który dostarcza producentowi pojazdu części do
montażu pojazdów lub części zamienne. Są to części produkowane zgodnie ze
specyfikacjami i standardami produkcyjnymi, ustalonymi przez producenta pojazdu,
a więc części dokładnie tej samej jakości co części pochodzące bezpośrednio od
producenta pojazdu, a różniące się tylko oznakowaniem. Stąd ich użycie należy co
do zasady uznać za równoważne użyciu części oryginalnych. Dla wykazania przez
ubezpieczyciela, że podstawą kalkulacji odszkodowania były ceny takich właśnie
części wystarczające byłoby wskazanie, iż części pochodzą od producenta części
dostarczającego te części producentowi pojazdu (jako komponenty i zamienniki),
i że producent tych części zaświadczył, iż zostały wyprodukowane zgodnie ze
specyfikacjami i standardami produkcyjnymi ustalonymi przez producenta danych
pojazdów. Oczywiście, okoliczności te powinny być uprzednio przez
ubezpieczyciela ustalone.
Wymagania te są dalej idące niż te, na które wskazuje definicja
zamieszczona w § 2 pkt 21 rozporządzenia z 2010 r. (identycznie § 2 pkt 20
rozporządzenia z 2003 r.). Mimo, że jej znaczenie ogranicza się do samego
rozporządzenia, warto wskazać, iż zgodnie z tym przepisem:
„Użyte w rozporządzeniu określenia oznaczają: (…) oryginalne części zamienne -
części zamienne tej samej jakości co komponenty stosowane do montażu pojazdu
samochodowego, produkowane zgodnie ze specyfikacjami i standardami
produkcyjnymi, ustalonymi przez producenta tych pojazdów do produkcji
komponentów lub części zamiennych danego pojazdu samochodowego, w tym
części zamienne produkowane na tej samej linii produkcyjnej co komponenty
danego pojazdu samochodowego; przyjmuje się, że części zamienne
są oryginalne, jeżeli producent tych części zaświadczy, że zostały one
wyprodukowane zgodnie ze specyfikacjami i standardami produkcyjnymi
12
ustalonymi przez producenta danych pojazdów i są one tej samej jakości co części
stosowane do montażu tych pojazdów”. W literalnym ujęciu, do przyjęcia, że część
jest oryginalna w rozumieniu § 2 pkt 21 rozporządzenia z 2010 r., wystarczy
zaświadczenie producenta, przy czym przepis nie zastrzega wyraźnie, iż musi
to być producent części dostarczanych producentowi pojazdu (niewykluczone, że to
jednak zakłada). Przepis ten, wzorowany na § 2 pkt 20 rozporządzenia z 2003 r.,
był zainspirowany art. 1 ust. lit. t rozporządzenia 1400/2002, który również istotną
wagę przywiązywał do zaświadczenia producenta części. W związku z tym warto
nadmienić, że koncepcja ta nie została przejęta do rozporządzenia 461/2010.
To ostatnie, obecnie obowiązujące rozporządzenie nie zawiera już analogicznej
definicji części oryginalnych (mimo to definicja ta została utrzymana
w rozporządzeniu z 2010 r.), ani nie wiąże żadnych domniemań co do jakości
części z zaświadczeniem producenta części, poprzestając na wskazaniu w pkt 17
preambuły, że zawarte w rozporządzeniu regulacje nie ograniczają „możliwości
producentów pojazdów w zakresie wymagania od autoryzowanych warsztatów
działających w ich systemie dystrybucji stosowania wyłącznie takich części
zamiennych, które pod względem jakości odpowiadają komponentom stosowanym
w montażu danego pojazdu silnikowego”. Mimo to zaświadczenie o równoważnej
jakości części można uznać za wystarczające dla wykorzystania cen tych części
jako podstawy ustalenia wysokości odszkodowania, jednakże tylko pod warunkiem,
że zaświadczenie takie pochodzi od producenta części oryginalnych dostarczanych
producentowi pojazdu (tylko w takim przypadku zaświadczenie to można uznać za
wystarczająco wiarygodne).
Oczywiste jest, że powyższa reguła dotycząca zasadności wykorzystania
przy ustalaniu wysokości odszkodowania cen części równoważnych oryginalnym
nie jest miarodajna w każdym przypadku. W niektórych przypadkach istotną cechą
decydującą o zupełności restytucji jest - obok jakości części - samo pochodzenie
części od producenta pojazdu (a więc w praktyce opatrzenie go znakiem
towarowym lub logo producenta pojazdu). Odnosi się to w szczególności do
wspomnianych pojazdów będących jeszcze na gwarancji producenta, który
wymaga od autoryzowanych warsztatów, by w ramach napraw gwarancyjnych
13
korzystały wyłącznie z części zamiennych dostarczanych przez producenta
pojazdów na potrzeby tych napraw.
Także szczególny interes poszkodowanego może uzasadniać dokonanie
naprawy z wykorzystaniem części oryginalnych, pochodzących bezpośrednio od
producenta pojazdu. Biorąc rzecz przykładowo, gdy pojazd był dotychczas
serwisowany i naprawiany wyłącznie przy użyciu części oryginalnych
(tzn. „pochodzących bezpośrednio od producenta pojazdu”), a kontynuacja takiej
„historii” pojazdu może wpłynąć na jego wartość handlową, czy też gdy
poszkodowany potwierdzi swój uzasadniony interes w dokonaniu naprawy
z wykorzystaniem części oryginalnych przez to, że jej faktycznie dokona
(przedstawi rachunki).
Z drugiej strony, gdy użytkowane w Polsce pojazdy są w znacznym odsetku
modelami przestarzałymi, nie można wykluczyć sytuacji, w których uzasadniona
będzie rezygnacja z ograniczenia możliwości przyjmowania do podstawy ustalania
odszkodowania cen części równoważnych oryginalnym i dopuszczenie
wykorzystania cen części zamiennych „o porównywalnej jakości” w rozumieniu § 2
pkt 21 rozporządzenia z 2010 r. - a więc części zamiennych, „których producent
zaświadczy, że są one tej samej jakości co komponenty, które są lub były
stosowane do montażu danych pojazdów samochodowych”. W szczególności, gdy
przyjęcie za punkt odniesienia cen części „o porównywalnej jakości” (objętych
gwarancją producenta części) będzie bliższe zasadzie pełnej restytucji niż
uwzględnienie cen części równoważnych oryginalnym (tzn. koszty tych ostatnich
nie byłyby celowe i ekonomicznie uzasadnione). Będzie to dotyczyć sytuacji,
w której część nowa „o porównywalnej jakości”, objęta gwarancją producenta
części, jest pewniejsza i bardziej użyteczna niż część oryginalna, która już przed
uszkodzeniem była wyeksploatowana do tego stopnia, że nie może konkurować
(pod względem użyteczności i ryzyk) nawet z częściami nowymi „o porównywalnej
jakości”. W takich przypadkach generalnie uzasadnione jest uwzględnienie
możliwości wykorzystania do naprawy części nowych „o porównywalnej jakości”.
Podobnie w wypadku części o prostej konstrukcji, których „zdatność” do pełnej
restytucji jest możliwa do oceny bez skomplikowanych badań. Także te części
mogą być zastąpione częściami „o porównywalnej jakości”. Jednakże nawet
14
w omawianych przypadkach należy oceniać – stosownie do poczynionych
uprzednio wskazań - czy poszkodowany nie ma szczególnego interesu
w wykorzystaniu części oryginalnych, pochodzących od producenta pojazdu.
Przytoczone przez Rzecznika wątpliwości wskazują, że w rzeczywistości
dotyczą one stosowania prawa. Rozmaitość okoliczności faktycznych dotyczących
naprawy uszkodzonego pojazdu, jego stanu sprzed i po wypadku, rodzaju napraw
i użytych części oraz następstw w sferze usprawiedliwionych interesów
majątkowych poszkodowanego, uniemożliwia ich rozstrzygnięcie bez uprzedniego
konstruowania kolejnych wariantów stanu faktycznego.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy na podstawie art. 61 § 1 ustawy o Sądzie
Najwyższym postanowił jak w sentencji, uznając, że nie zostały spełnione warunki
umożliwiające podjęcie uchwały.