Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 662/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSA Andrzej Niedużak
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie z powództwa I. S. i J. K.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Naczelnika Urzędu
Skarbowego W. i Naczelnika Trzeciego M. Urzędu Skarbowego oraz Powszechnej
Kasie Oszczędności Bankowi Polskiemu S.A.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 12 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 marca 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powodów solidarnie na
rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
kwotę 7.200 (siedem tysięcy dwieście) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 14 maja 2010 r. oddalił powództwo I. S. i J.
K. przeciwko Skarbowi Państwa – Naczelnikowi Urzędu Skarbowego /…/ o zapłatę
kwoty 992.938,48 zł i odstąpił od obciążenia powodów kosztami procesu.
Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił apelację
powodów od wyroku Sądu Okręgowego i zasądził od powodów na rzecz
pozwanych kwoty po 5.400 zł tytułem kosztów procesu za instancję odwoławczą,
przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia i wnioski.
W dniu 1 października 2008 r. M. Urząd Skarbowy wystawił tytuły
wykonawcze oznaczone numerami /…/ celem przeprowadzenia egzekucji
należności podatkowych Skarbu Państwa, stanowiących zobowiązanie osobiste B.
K. Tytuły te zostały skierowane do egzekucji przez Naczelnika Urzędu Skarbowego
W., który w dniu 10 października 2008 r. wystawił zawiadomienie o zajęciu
wierzytelności z rachunku bankowego dłużnika. W wykonaniu tego zajęcia pozwany
Bank zablokował środki pieniężne w kwocie 992.938,48 zł na rachunku wspólnym
wspólników spółki cywilnej D. – B. K. oraz powodów, o czym dowiedzieli się oni w
dniu 22 października 2008 r. Następnego dnia rachunek wspólników spółki D.
został obciążony kwotą 992.938,48 zł na rzecz prowadzącego egzekucję
Naczelnika Urzędu Skarbowego W., zaś 30 października 2008 r. środki te zostały
przekazane na rachunek wierzyciela – Naczelnika M. Urzędu Skarbowego.
Sąd Apelacyjny, oceniając roszczenie powodów w świetle powyższych
ustaleń faktycznych, uznał je za bezzasadne. Wskazał, że postępowanie
pozwanych w toku egzekucji należności podatkowych B. K. było zgodne z prawem.
Działania organu egzekucyjnego znajdowały oparcie w art. 81 § 1a ustawy
z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Wprawdzie przepis ten nie reguluje dalszych czynności egzekucyjnych po zajęciu
wierzytelności z rachunku wspólnego, jednak oznacza to jedynie tyle, że
w egzekucji administracyjnej nie przewidziano ograniczeń w zakresie egzekucji
z rachunku wspólnego analogicznych do przyjętych w egzekucji sądowej(art. 8911
k.p.c.). Osobom niebędącym zobowiązanymi, których prawa do rzeczy lub prawa
majątkowe zostały naruszone, zapewniono jednak możliwość wystąpienia do
3
organu egzekucyjnego - a następnie również do sądu - z żądaniem wyłączenia
rzeczy lub prawa spod egzekucji (art. 38-41 ustawy o egzekucji w administracji).
Mogą oni wystąpić z takim żądaniem w terminie czternastu dni od dnia uzyskania
wiadomości o czynności egzekucyjnej do chwili przeprowadzenia egzekucji
z rzeczy lub prawa przez sprzedaż rzeczy lub wykonanie prawa (art. 38 § 1 i art. 44
wymienionej ustawy). Powodowie z możliwości takiej nie skorzystali.
W tej sytuacji pozwany Bank miał obowiązek realizacji zajęcia dokonanego
przez organ egzekucyjny. W jego działaniu nie można dopatrzyć się ani naruszenia
obowiązków wynikających z umowy rachunku bankowego (art. 471 k.c.), ani
znamion czynu niedozwolonego (art. 415 k.c.).
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§
1 k.p.c., powodowie podnieśli zarzuty naruszenia:
- art. 379 pkt 4, art. 386 § 2 i art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 46 § 1 i art.
77 § 1 pkt 1 i § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) przez ich niezastosowanie
i nieuchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji wydanego w składzie sprzecznym
z przepisami prawa;
- art. 81 § 1a ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze
zm.; dalej: „p.e.a.”) w związku z art. 863 § 3 i art. 870 k.c. przez błędną wykładnię
niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że na podstawie tego przepisu
dopuszczalne jest - w ramach egzekucji należności podatkowych stanowiących
zobowiązanie jednego wspólnika spółki cywilnej - zajęcie wierzytelności z rachunku
bankowego prowadzonego również dla pozostałych wspólników i przekazanie
zajętych środków organowi egzekucyjnemu;
- art. 44 w związku z art. 38 § 1 p.e.a. przez błędną wykładnię wynikającą
z uznania, że przekazanie przez bank organowi egzekucyjnemu środków
pieniężnych z rachunku bankowego prowadzonego dla wspólników spółki cywilnej
nie stanowi wykonania prawa majątkowego i – w konsekwencji - przyjęcia, że
żądanie wyłączenia spod egzekucji administracyjnej rzeczy lub prawa może być
zgłoszone po takim przekazaniu środków;
4
- art. 415 w związku z art. 361 § 1 i 2 oraz art. 441 § 1 k.c., a także art. 471
w związku z art. 725 i art. 361 § 1 i 2 k.c. przez ich niezastosowanie;
- art. 417 § 1 w związku z art. 361 § 1 i 2, art. 441 § 1, ewentualnie art. 415
w związku z art. 361 § 1 i 2 i art. 441 § 1 k.c. przez ich niezastosowanie.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne skarżący wnieśli o uchylenie
wyroku Sądu Apelacyjnego oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego
i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania lub wydanie orzeczenia co do istoty
sprawy przez uwzględnienie powództwa do kwoty 893.644,63 zł.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany Skarb Państwa zastępowany
przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.
Bezzasadny okazał się zarzut nieuwzględnienia przez Sąd Apelacyjny –
z naruszeniem art. 378 § 1 i art. 386 § 2 k.p.c. – nieważności postępowania przed
Sądem pierwszej instancji. Według skarżących, nieważność ta wynikała
z niezałączenia do akt sprawy dokumentu stwierdzającego delegowanie sędziego
sądu rejonowego A. K. do orzekania w Sądzie Okręgowym z prawem
przewodniczenia w rozpoznawanych sprawach. Odnosząc się do tego zarzutu
należy zauważyć, że - zgodnie z poglądem utrwalonym w nowszym orzecznictwie
Sądu Najwyższego, podzielanym przez skład orzekający – niezałączanie do akt
sprawy dokumentu delegowania sędziego do pełnienia obowiązku w innym sądzie
nie oznacza nieważności postępowania przewidzianej w art. 379 pkt 4 k.p.c. (zob.
m.in. postanowienia: z dnia 15 stycznia 2008 r., III UK 97/07, OSNP 2009, nr 5-6,
poz. 81 i z dnia 15 czerwca 2012 r., I CSK 6/12, niepubl. oraz wyrok z dnia 16 maja
2008 r., I UK 337/07, niepubl.). Sąd Apelacyjny nie naruszył zatem obowiązku
wzięcia z urzędu pod uwagę nieważności postępowania przed Sądem pierwszej
instancji.
5
Zamierzonego skutku nie mogły wywrzeć również zarzuty podniesione
w ramach podstawy kasacyjnej naruszenia prawa materialnego.
Zgodnie z art. 81 § 1 p.e.a., zajęcie wierzytelności jest skuteczne
w odniesieniu do wszystkich rachunków bankowych zobowiązanego prowadzonych
w określonym banku, niezależnie od tego, czy organ egzekucyjny wskazał
w zawiadomieniu o zajęciu numery tych rachunków. Stosownie zaś do art. 81 § 1a
tej regulacji, który wszedł w życie - z mocy art. 3 i art. 22 ustawy z dnia 1 kwietnia
2004 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. Nr
91, poz. 870) - z dniem 1 maja 2004 r., zajęcie wierzytelności jest skuteczne
w odniesieniu do rachunku bankowego prowadzonego dla kilku osób fizycznych,
którego współposiadaczem jest zobowiązany.
Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżących, Sąd Apelacyjny prawidłowo
uznał, że - w świetle przytoczonych unormowań – zajęcie dokonane przez
Naczelnika Urzędu Skarbowego W. na podstawie zawiadomienia z dnia 10
października 2004 r. wywarło skutek w odniesieniu do rachunku prowadzonego
przez pozwany Bank dla zobowiązanej B. K. oraz powodów jako wspólników spółki
cywilnej D. Z treści art. 81 § 1a .p.e.a. nie wynika bowiem, aby przewidziany w nim
skutek nie odnosił się do wierzytelności z rachunku wspólnego wspólników spółki
cywilnej. Wniosku takiego nie usprawiedliwia dostatecznie uzasadnienie projektu
nowelizacji art. 81 p.e.a., przez uzupełnienie go o dodany art. 81 § 1a, w którym
wskazano, że projektowana zmiana ma na celu umożliwienie dokonywania
egzekucji z rachunku wspólnego, którego posiadaczami nie są małżonkowie ani
wspólnicy spółki cywilnej, a dłużnikiem jest tylko jeden z posiadaczy tego rachunku.
Gdyby celem ustawodawcy istotnie było – jak wskazują skarżący - wprowadzenie
takiego wyłączenia, to zamiar ten zostałby wyartykułowany expressis verbis.
Ustawodawca rozwiązania takiego jednak nie przyjął, gdyż, jak trafnie wskazał Sąd
Apelacyjny, nie dostrzegł argumentów usprawiedliwiających odmienne
uregulowanie dopuszczalności egzekucji z wierzytelności z rachunku wspólnego w
egzekucji administracyjnej oraz w egzekucji sądowej. W przypadku egzekucji
sądowej, dopuszczalność egzekucji z wierzytelności z rachunku wspólnego dla
dłużnika i osób trzecich (wspólników spółki cywilnej) została przewidziana wyraźnie
w art. 8911
k.p.c. Nie ma więc uzasadnionych podstaw, aby przeszkody do zajęcia
6
wierzytelności z rachunku wspólnego prowadzonego dla wspólników spółki
cywilnej, spośród których tylko jeden jest zobowiązanym, upatrywać w art. 863 § 3
i art. 870 k.c. Przepisy te – w razie powołania się na przewidziane w nich
okoliczności przez wspólników niebędących dłużnikami (zobowiązanymi) – mogą
mieć wpływ na zakres zaspokojenia się wierzyciela z zajętej wierzytelności
z rachunku wspólnego.
Przeciwko takiej wykładni art. 81 § 1a p.e.a. nie przemawia brak w tym
przepisie uregulowania określającego – tak jak w art. 8911
k.p.c. – dalsze czynności
egzekucyjne, następujące po dokonaniu zajęcia wierzytelności z rachunku
wspólnego. Na tej podstawie nie sposób w szczególności przyjąć, iż po dokonaniu
takiego zajęcia dalsze czynności egzekucyjne nie mogłyby być w ogóle
podejmowane. Racjonalny ustawodawca nie wprowadziłby rozwiązania
dopuszczającego wdrożenie egzekucji do określonego składnika majątku dłużnika
(zobowiązanego) w sytuacji, w której po dokonaniu zajęcia dalsze czynności
egzekucyjne nie mogłyby być kontynuowane. Odnotować również wypada, że za
dopuszczalnością prowadzenia egzekucji należności podatkowej ze wspólnego
rachunku bankowego prowadzonego dla wspólników spółki cywilnej, spośród
których tylko jeden jest zobowiązanym, opowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 6 listopada 2008 r., III CSK 172/08 (niepubl.).
Zarzut błędnej wykładni art. 81 § 1a p.e.a. w związku z art. 863 § 3 i art. 870
k.c. należy więc uznać za chybiony.
W świetle art. 81 § 1a p.e.a., pozwany Bank, prowadzący rachunek wspólny
dla B. K. oraz powodów, z chwilą doręczenia mu zawiadomienia o zajęciu
obowiązany był bezzwłocznie przekazać zajętą kwotę organowi egzekucyjnemu
(art. 80 § 1 i 2 p.e.a.). Oczywiste jest przy tym, że przekazanie kwoty zajętej przez
bank organowi egzekucyjnemu nie może być utożsamiane z zaspokojeniem
wierzyciela, gdyż skutek ten następuje dopiero z chwilą przekazania tej kwoty przez
organ egzekucyjny wierzycielowi. Do tego czasu osoby, których prawa zostały
naruszone wskutek zajęcia mogą żądać wyłączenia zajętej wierzytelności spod
egzekucji (art. 44 p.e.a.). Sąd Apelacyjny prawidłowo zatem uznał, że powodowie
nie skorzystali z przysługujących im środków ochrony, umożliwiających wyłączenie
7
spod egzekucji przypadających im wierzytelności z rachunku wspólnego. Ocena ta
– wbrew zarzutom skarżących - nie była wynikiem błędnej wykładni art. 44
w związku z art. 38 p.e.a.).
W konsekwencji, bezzasadne okazały się również zarzuty naruszenia przez
Sąd Apelacyjny pozostałych wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów prawa
materialnego przez ich niezastosowanie, skoro działaniu pozwanych nie można
przypisać znamion czynu niedozwolonego, zaś pozwanemu Bankowi - również
nienależytego wykonania umowy rachunku bankowego.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.
db