Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 653/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Maria Szulc
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. K.
przeciwko Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu w Warszawie
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 maja 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie:
2
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 15 grudnia 2010 r. oddalił powództwo
W. K. o zapłatę zadośćuczynienia i odszkodowania, wniesione przeciwko
Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu w Warszawie. Sąd Okręgowy
ustalił, że w dniu 14 listopada 2001 r. powód został przejechany przez ciągnik. Na
skutek tego wypadku powód doznał uszkodzenia kręgosłupa. Jest sparaliżowany
od pasa w dół i porusza się na wózku inwalidzkim. Wymaga opieki i jest
niezdolny do pracy. Postanowieniem z dnia 14 grudnia 2001 r. dochodzenie
prowadzone w sprawie wypadku, któremu uległ powód zostało umorzone z powodu
niewykrycia jego sprawcy. Przy uwzględnieniu tych okoliczności faktycznych Sąd
Okręgowy uznał za uzasadniony zarzut przedawnienia. W jego ocenie bieg
trzyletniego terminu przedawnienia, określonego w art. 442 § 1 k.c., rozpoczął się
w dniu 9 stycznia 2002 r., kiedy to powodowi doręczono postanowienie o
umorzeniu postępowania karnego. Warunkiem do zastosowania art. 442 § 2 k.c.
było zaś ustalenie popełnienia przestępstwa. Wymaga to stwierdzenia
przedmiotowych i podmiotowych znamion przestępstwa. Do podmiotowych
znamion przestępstwa należy natomiast wina sprawcy. Zastosowanie art. 442 § 2
k.c. uzależnione jest więc od ustalenia osoby, która popełniła przestępstwo, a ten
warunek nie został spełniony.
Apelacja powoda została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 6
maja 2011 r., który podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej
instancji co do przedawnienia roszczenia powoda. Sąd Apelacyjny stwierdził
dodatkowo, że odpowiedzialność Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego
opiera się na samodzielnej podstawie określonej w ustawie o ubezpieczeniach
obowiązkowych i nie ma charakteru odpowiedzialności za czyn cudzy. Do
odpowiedzialności strony pozwanej nie mógł mieć zatem zastosowania wydłużony
termin przedawnienia wynikający z art. 442 § 2 k.c. Sąd Apelacyjny podkreślił
także, że w jego cenie w świetle dokonanych w sprawie ustaleń budzi także
wątpliwość istnienie przedmiotowych przesłanek zbrodni lub występku.
Skarga kasacyjna powoda została oparta na obu podstawach określonych
w art. 3983
§ 1 k.p.c. Skarżący zarzucił naruszenie art. 442 § 2 k.c. poprzez jego
błędną wykładnię, art. 442 § 1 k.c. w wyniku jego niewłaściwego zastosowania, art.
3
19 ust 2, art. 21 ust 2, art. 98 ust 1, art. 106, art. 108 i art. 109 ustawy z dnia 23
maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu
Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (dalej - ustawa
o ubezpieczeniach obowiązkowych) przez ich błędną wykładnię oraz naruszenie
art. 233 § 1 k.p.c. W oparciu o te podstawy kasacyjne skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny wykluczył co do zasady możliwość zastosowania art. 442 §
2 k.c. (obecnie art. 4421
§ 2 k.c.) do odpowiedzialności Ubezpieczeniowego
Funduszu Gwarancyjnego, stwierdzając, że jego odpowiedzialność nie ma
charakteru odpowiedzialności ubezpieczeniowej, nie jest zbliżona do
odpowiedzialności deliktowej podmiotów odpowiadających za czyn cudzy (art. 429
i art. 430 k.c.) i opiera się na samodzielnej podstawie określonej w ustawie
o ubezpieczeniach obowiązkowych. Powyższe uzasadnienie nie jest wystarczające
do zaaprobowania tezy Sądu Apelacyjnego. Art. 442 § 2 k.c. wprowadził
wzmożoną ochronę prawną dla osób poszkodowanych kwalifikowaną formą czynu
niedozwolonego (stanowiącego przestępstwo) poprzez wydłużenie przedawnienia
roszczeń spowodowanych takimi czynami. Dla zastosowania art. 442 § 2 k.c.
podstawowe znaczenie ma zatem stwierdzenie, czy szkoda była wynikiem zbrodni
lub występku. Nie budzi też wątpliwości, że art. 442 § 2 k.c. nie ogranicza
stosowania wydłużonego terminu przedawnienia wyłącznie do przypadków
odpowiedzialności osoby, która popełniła czyn karalny. Wskazuje na to wyraźnie
chociażby uregulowanie wynikające z art. 429 i 430 k.c. Jest przy tym zrozumiałe,
że te przepisy nie odnoszą się do odpowiedzialności UFG, skoro jego
odpowiedzialność nie ma charakteru odpowiedzialności deliktowej. Wbrew
stanowisku Sądu Apelacyjnego możliwość zastosowania art. 442 § 2 k.c. do
odpowiedzialności innych podmiotów niż sprawca deliktu nie jest uwarunkowana
możliwością zastosowania art. 429 lub 430 k.c. Może ona wynikać także z innych
podstaw. Dotyczy to np. odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń ponoszącego
odpowiedzialność za sprawcę szkody. To że odpowiedzialność UFG ma inny
charakter niż odpowiedzialność ubezpieczeniowa i wynika z odrębnej regulacji, nie
4
stanowi z kolei podstawy do oceny, że wyłącza to stosowanie art. 442 § 2 k.c.
Rozstrzygające znaczenie ma sama regulacja odnosząca się do zasad
odpowiedzialności UFG. Z treści art. 98 ust 1 ustawy o ubezpieczeniach
obowiązkowych wynika, że UFG ponosi odpowiedzialność „w okolicznościach
uzasadniających odpowiedzialność cywilną posiadacza pojazdu mechanicznego
lub kierującego pojazdem mechanicznym”. Sformułowanie to wskazuje, że UFG
ponosi odpowiedzialność w razie stwierdzenia podstaw odpowiedzialności sprawcy
szkody, którego nie dało się ustalić, w granicach jego własnej odpowiedzialności.
Sama regulacja odnosząca się do odpowiedzialności UFG nie wyłącza zatem
możliwości zastosowania art. 442 § 2 k.c. Warunkiem jego zastosowania w tym
przypadku jest jednak stwierdzenie, że sprawca szkody popełnił przestępstwo.
W judykaturze przeważa stanowisko, że wymaga to stwierdzenia zaistnienia
przedmiotowych i podmiotowych znamion przestępstwa, według zasad
przewidzianych w prawie karnym. Te wypowiedzi judykatury dotyczą sytuacji,
w których w postępowaniu karnym nie stwierdzono popełnienia przestępstwa.
Przyjmuje się, że wówczas ocena czy zostało popełnione przestępstwo należy do
sądu cywilnego. Ocena ta powinna obejmować istnienie przedmiotowych
i podmiotowych znamion przestępstwa według zasad przewidzianych przez prawo
karne w sytuacji, gdy powództwo zostało skierowane przeciwko osobie ponoszącej
odpowiedzialność deliktową z tego tytułu. W judykaturze przyjęto, że nie wyklucza
to jednak zastosowania art. 442 § 2 k.c. do odpowiedzialności małoletniego
sprawcy szkody, któremu nie można przypisać winy według zasad określonych w
prawie karnym. W uzasadnieniu wyroku z dnia 18 stycznia 2012 r., II CSK 157/11
Sąd Najwyższy przyjął, że wystarczające jest wówczas stwierdzenie popełnienia
czynu karalnego. Zasad odnoszących się do stwierdzenia popełnienia
przestępstwa nie można przy tym odnosić wprost do reguł odpowiedzialności UFG,
uwzględniając, że odpowiedzialność UFG wchodzi w grę wówczas , gdy nie dało
się ustalić sprawcy szkody. W takim przypadku zachodzi przeszkoda w przypisaniu
mu indywidualnie winy w popełnieniu przestępstwa. Należy przyjąć, że wówczas
prócz stwierdzenia przedmiotowych cech przestępstwa dla stwierdzenia jego
popełnienia wystarczająca jest taka ocena okoliczności popełnienia czynu
karalnego, która przy uwzględnieniu jedynie kryteriów obiektywnych, pozwala na
5
stwierdzenie, iż działanie sprawcy było w tych okolicznościach zawinione. Wymaga
podkreślenia, że Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 21
listopada 1967 r., III PZP 34/67, której nadał mocy zasady prawnej ( OSNC 1968,
nr 6, poz. 94 ), stwierdził, że mimo konieczności ustalenia przedmiotowych
i podmiotowych znamion przestępstwa jako przesłanki do zastosowania art. 442 §
2 k.c. imienne wskazanie sprawcy przestępstwa nie jest konieczne. Z tego względu
nie można podzielić także oceny Sądu Apelacyjnego jakoby warunkiem
koniecznym do zastosowania art. 442 § 2 k.c. było zawsze ustalenie sprawcy
przestępstwa. Podniesione przez Sąd Apelacyjny wątpliwości odnoszące się do
ustalonych przez Sąd Okręgowy okoliczności wypadku, któremu uległ powód nie
mogły stanowić podstawy do oddalenia apelacji. Rolą sądu rozpoznającego
apelację jest bowiem dokonanie w oparciu o zgromadzone dowody własnych
ustaleń w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia sprawy.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była uzasadniona
i zaskarżony nią wyrok podlegał uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
es