Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 64/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 sierpnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z powództwa I.N.
przeciwko Instytutowi Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu w Warszawie
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 sierpnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 1 września 2011 r., sygn. akt […]
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
K. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powódka I.N. domagała się zasądzenia od strony pozwanej Instytutu
Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
w Warszawie 31.034,80 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem
rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. W uzasadnieniu pozwu
wskazała, między innymi, że dekretem Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora
Generalnego została przywrócona na stanowisko prokuratora prokuratury
rejonowej, pomimo, że nie toczyło się przeciwko niej postępowanie
dyscyplinarne, a swoją pracę w Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu w K. wykonywała należycie. Do 31 marca 2009
r. powódka otrzymywała wynagrodzenie odpowiadające wynagrodzeniu
prokuratora apelacyjnego, a od 1 kwietnia 2009 r. wynagrodzenie prokuratora
prokuratury rejonowej. W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o
oddalenie powództwa w całości.
Wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2011 r. Sąd Rejonowy […] w K. oddalił
powództwo. Sąd ten ustalił, że powódka od 1 sierpnia 1995 r. zajmowała
stanowisko prokuratora Prokuratury Rejonowej w M. W dniu 29 listopada 2000
r. powódka została powołana przez Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora
Generalnego na stanowisko prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu w K. Pismem z 27 marca 2009 r. powódka na
podstawie art. 47 ust. 4a ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci
Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z
2007 r. Nr 63, poz. 424 z późn. zm., powoływanej dalej, jako „ustawa o IPN”),
została z dniem 1 kwietnia 2009 r. przywrócona przez Ministra Sprawiedliwości
- Prokuratora Generalnego na wcześniej zajmowane stanowisko prokuratora
Prokuratury Rejonowej w M. Decyzja Prokuratora Generalnego poprzedzona
została wnioskiem Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z 12 marca 2009 r., a także opinią
dyrektora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z
11 marca 2009 r.
Sąd pierwszej instancji uznał, że art. 47 ust. 4a ustawy o IPN w
brzmieniu obowiązującym w dacie przywrócenia powódki na wcześniej
zajmowane stanowisko, stanowi lex specialis w stosunku do uregulowań ustawy
3
o prokuraturze, co znajduje potwierdzenie w jej art. 47 ust. 6, zgodnie z którym
do prokuratorów Instytutu Pamięci Narodowej stosuje się przepisy ustawy z
dnia 29 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 7,
poz. 39 ze zm.; powoływanej dalej, jako „ustawa o prokuraturze”) jedynie w
sprawach nieuregulowanych ustawą o IPN. Przepis ten wyczerpująco wyliczał
przesłanki przeniesienia prokuratora na wcześniej zajmowane stanowisko i
wszystkie te przesłanki w niniejszej sprawie zaistniały. Możliwość przeniesienia
prokuratora IPN na wcześniej zajmowane stanowisko należy do dyskrecjonalnej
władzy Prokuratora Generalnego, a jego decyzja, wydana po spełnieniu
formalnych wymogów wskazanych w przepisie, ma stricte uznaniowy charakter.
Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2009 r., II PK 131/08
(OSNP 2010 nr 15-16, poz. 185), w którego uzasadnieniu wskazano również,
że stosunek pracy prokuratora, choć zgodnie z powołanym przepisem powstaje
na skutek powołania, faktycznie jest stosunkiem pracy wynikającym z
mianowania. Powyższe stanowisko wskazuje, zdaniem Sądu Rejonowego, na
model funkcjonowania prokuratury, a w szczególności powoływania i
odwoływania, a także awansowania prokuratorów wszystkich jednostek
organizacyjnych. Nie ma też podstaw, aby inaczej interpretować art. 47 ust. 4a
ustawy o IPN, a w szczególności normowanej nim możliwości przeniesienia
prokuratora na poprzednio zajmowane stanowisko. Wobec tego, skoro decyzja
Prokuratora Generalnego spełnia wszystkie wymagania formalne, nie ma
podstaw do jej kwestionowania, a roszczenie powódki dotyczące
odszkodowania za rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia nie
zasługuje na uwzględnienie. Poza tym roszczenie to, zdaniem Sądu
Rejonowego, nie zasługiwało na uwzględnienie także z tej przyczyny, że
stosunek pracy nie uległ rozwiązaniu, lecz powódka została jedynie
przywrócona na poprzednio zajmowane stanowisko prokuratora Prokuratury
Rejonowej, zajmując jednak nadal stanowisko w strukturze Prokuratury.
Odnosząc się natomiast do zarzutu powódki dotyczącego niekonstytucyjności
art. 47 ust. 4a ustawy o IPN, Sąd pierwszej instancji wskazał, że wyrokiem z
dnia 11 maja 2007 r. (K 2/07) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 47 ust.
4a i 4b ustawy o IPN jest zgodny z art. 2 i art. 10 Konstytucji oraz z art. 6
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a także z
art. 45 Konstytucji w związku z art. 6 Konwencji.
4
W apelacji od powyższego wyroku powódka zarzuciła, między innymi,
naruszenie art. 45 k.p. w związku z art. 118 i art. 47 ust. 2 ustawy o
prokuraturze przez przyjęcie, że nie zostały naruszone przepisy o
wypowiadaniu umowy o pracę, a także § 11 ust. 1 pkt 2 w związku z § 6 pkt 5
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z
urzędu (Dz.U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1349 z późn. zm.), przez błędne jego
zastosowanie przy orzekaniu o kosztach postępowania i nieoparcie
rozstrzygnięcia w tym zakresie na § 11 ust. 1 pkt 1 cytowanego rozporządzenia.
W uzasadnieniu apelacji powódka podniosła, że decyzja Prokuratora
Generalnego podjęta na podstawie art. 47 ust. 4a ustawy o IPN miała charakter
odwołania jej z zajmowanego stanowiska, wobec czego winna łączyć się z
zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Wymogu tego nie
dopełniono, w związku z czym jej roszczenie o odszkodowanie na podstawie
art. 43 w związku z art. 42 k.p. jest uzasadnione. Na podstawie powyższych
zarzutów powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez
uwzględnienie powództwa i orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu i zasądzenie
od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania za obydwie instancje,
ewentualnie o uchylenie wyroku i o przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji, z pozostawieniem temu Sądowi
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy
oddalił apelację powódki i zasądził od niej na rzecz Instytutu Pamięci
Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w
Warszawie 900 zł tytułem kosztów postępowania odwoławczego. W
uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy podkreślił, że art. 47 ust. 4a ustawy o IPN,
odmiennie niż przepisy ustawy o prokuraturze, reguluje tryb odwołania
prokuratora z zajmowanego stanowiska. Unormowanie to, jako przepis
szczególny ma pierwszeństwo przed regulacjami zawartymi w ustawie o
prokuraturze. Ta ostatnia ustawa tryb przeniesienia prokuratora na inne
stanowisko służbowe określa w art. 16a ust. 1, wprowadzającym ogólną
zasadę, że przeniesienie prokuratora na inne miejsce służbowe może nastąpić
tylko za jego zgodą. Wyjątki od tej zasady wprowadza art. 16a ust. 2,
5
pozwalający na przeniesienie prokuratora bez jego zgody. Zarówno zatem w
przypadku przeniesienia na podstawie art. 16a o prokuraturze, jak i
przywrócenia na podstawie art. 47 ust. 4a ustawy o IPN, dochodzi do przejścia
prokuratora na inne miejsce służbowe. Odmienność przepisu art. 47 ust. 4a
ustawy o IPN przejawia się jedynie w tym, że wprowadza on w tym zakresie
odmienny tryb, przewiduje możliwość „przywrócenia na wcześniej zajmowane
lub równorzędne stanowisko w powszechnej lub wojskowej jednostce
prokuratury". Nie może więc, w ocenie Sądu drugiej instancji, budzić
wątpliwości, iż rozważany przepis jest regulacją kompletną, niewymagającą w
zakresie jego normowania stosowania ustawy o prokuraturze. Sąd Okręgowy
wskazał też, że przywrócenie powódki na podstawie art. 47 ust. 4a ustawy o
IPN na wcześniej zajmowane stanowisko prokuratora Prokuratury Rejonowej w
M. nie doprowadziło do odwołania jej i wygaśnięcia służbowego stosunku pracy,
a powódka nadal wchodzi w skład korpusu prokuratury Rzeczypospolitej
Polskiej, o którym stanowi art. 1 ust. 1 ustawy o prokuraturze. Skoro więc nie
doszło do rozwiązania stosunku służbowego pracy powódki, to roszczenie
odszkodowawcze dochodzone w niniejszym procesie nie znajduje podstawy w
przepisach Kodeksu pracy. W tej sytuacji także zarzut apelacji skierowany
przeciwko rozstrzygnięciu o kosztach zastępstwa procesowego należy uznać za
chybiony.
Mając to na względzie, Sąd Okręgowy oddalił apelację i rozstrzygnął o
kosztach procesu (w zakresie zastępstwa w drugiej instancji) na podstawie art.
385 i art. 98 i nast. k.p.c.
W skardze kasacyjnej powódka zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w
całości, zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, tj.: (-) art. 47 ust. 4a
ustawy o IPN, przez błędną wykładnię, polegająca na przyjęciu, że przepis ten
jest regulacją kompletną, niewymagającą stosowania ustawy o prokuraturze, a
w dalszej kolejności przepisów prawa pracy, co skutkowało błędnym wnioskiem,
że roszczenie odszkodowawcze dochodzone w niniejszym procesie nie
znajduje podstawy w art. 45 w związku z art. 42 k.p., które powinny mieć
zastosowanie, gdyż na skutek bezprawnego działania pozwanego doszło do
zmiany warunków pracy i płacy powódki bez wymaganego prawem ich
wypowiedzenia; (-) § 12 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
6
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez
radcę prawnego z urzędu, przez błędną wykładnię prowadzącą do ustalenia
wysokości zasądzonych od powódki kosztów postępowania na podstawie
stawki określonej w § 11 ust. 1 pkt 2 w związku z § 6 pkt 5 cytowanego
rozporządzenia i powielenie przez to uchybienia popełnionego w tej sprawie
przez Sąd pierwszej instancji, podczas gdy przedmiot niniejszego postępowania
determinował ustalenie jego kosztów przy zastosowaniu stawki minimalnej
określonej w § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia. Skarżąca wniosła o uchylenie i
zmianę zaskarżonego wyroku, przez uwzględnienie powództwa i orzeczenie
zgodnie z żądaniem pozwu, a w związku z tym zasądzenie od pozwanego na
rzecz powódki kosztów postępowania we wszystkich instancjach, a w wypadku
nieuwzględnienia skargi w zakresie rozstrzygnięcia określonego żądaniem
pozwu, o zmianę wyroku w odniesieniu do wysokości zasądzonych od powódki
kosztów postępowania.
W uzasadnieniu skargi wskazano, że nie można podzielić poglądu Sądu
Okręgowego, że art. 47 ust. 4a ustawy o IPN jest regulacją kompletną i jego
właściwe wykonanie nie wymaga stosowania przepisów ustawy o prokuraturze,
a w dalszej kolejności przepisów Kodeksu pracy. Ustawa o prokuraturze
każdemu prokuratorowi, także z pionu śledczego IPN, gwarantuje niezależność,
co wyraża się, między innymi w zakazie przenoszenia prokuratora na inne
miejsce służbowe bez jego zgody. Art. 47 ust. 4a ustawy o IPN stanowi bez
wątpienia wyjątek od tej zasady, nie można jednak wyjątku tego interpretować
tak szeroko jak czyni to Sąd Okręgowy. Nie można przede wszystkim zgodzić
się z poglądem, że przepis ten wyłącza inne przepisy gwarantujące
prokuratorowi pionu śledczego IPN równe traktowanie w zatrudnieniu
przewidziane w Konstytucji, ustawie o prokuraturze i w Kodeksie pracy. Wbrew
poglądowi Sądu Okręgowego, nie reguluje on wystarczająco sytuacji
prokuratora IPN przywróconego na zajmowane wcześniej stanowisko w
powszechnej czy wojskowej jednostce prokuratury. Nie ulega bowiem
wątpliwości, że w związku z jego zastosowaniem dochodzi do zmiany stosunku
pracy prokuratora IPN zarówno w zakresie jego statusu prawnego, jego
wynagrodzenia, a wreszcie miejsca świadczenia pracy. Wprowadzając
możliwość tak daleko idącej modyfikacji tego stosunku, przepis ten nie zawiera
żadnych gwarancji odnoszących się do nabytych przez prokuratora IPN
7
uprawnień. Z tego powodu nie można przyjąć, że przywrócenie prokuratora IPN
na wcześniej zajmowane stanowisko, o którym mowa w art. 47 ust. 4a ustawy o
IPN jest samodzielną i kompletną konstrukcją prawną uregulowaną w tym
przepisie, nie wymagającą stosowania unormowanego w kodeksie pracy
wypowiedzenia warunków pracy lub płacy. Przeciwnie, przyjąć należy, że
zakres modyfikacji stosunku pracy powódki był tak istotny, że wymagał
zastosowania wypowiedzenia zmieniającego i umożliwienia powódce
nieprzyjęcia nowych, niekorzystnych dla niej warunków pracy i płacy. Skoro
zatem art. 47 ust. 4a ustawy o IPN nie jest kompletny, to zgodnie z art. 47 ust. 6
ustawy o IPN i art. 118 w związku z art. 47 ustawy o prokuraturze, jego
wykonanie winno nastąpić z zachowaniem rygorów Kodeksu pracy.
Dochodzone przez powódkę roszczenie ma więc pełne oparcie w art. 45 w
związku z art. 42 k.p., albowiem pozwany nie dopełnił wobec wynikających z
tych przepisów obowiązków. W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona
pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od powódki kosztów
postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona. W pierwszej kolejności należy zauważyć, że
powódka dokładnie określiła w pozwie żądanie w postaci zasądzenia
świadczenia pieniężnego w wysokości 31.034,80 zł oraz przytoczyła
okoliczności faktyczne, które je uzasadniają. W tej sytuacji nie ma znaczenia to,
że w pozwie żądała zasądzenia wskazanej kwoty jako odszkodowania za
niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, a
następnie (w apelacji) twierdziła, że odszkodowanie to przysługuje jej z tytułu
naruszenia przez stronę pozwaną przepisów o wypowiedzeniu umowy o pracę
w związku z niezachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który
należało zastosować na podstawie art. 70 k.p., ponieważ, jej zdaniem, decyzja
Prokuratora Generalnego podjęta w stosunku do niej miała charakter odwołania
jej z zajmowanego stanowiska. W świetle art. 187 k.p.c. należy bowiem przyjąć,
że jeżeli z powołanych w pozwie okoliczności faktycznych wynika, że
roszczenie jest uzasadnione w całości bądź w części, to należy go w takim
zakresie uwzględnić, chociażby powód nie wskazał podstawy prawnej albo
8
przytoczona przez niego podstawa okazała się błędna. Powód powinien
określić żądanie oraz jego podstawę faktyczną, a do sądu należy rozważenie
możliwych podstaw prawnych powództwa, choćby niewskazanych przez
powoda. Natomiast sąd drugiej instancji – bez względu na stanowisko stron
oraz zakres zarzutów – powinien zastosować właściwe przepisy prawa
materialnego, a więc także usunąć ewentualne błędy prawne sądu pierwszej
instancji, nawet, gdy nie zostały one prawidłowo wytknięte w apelacji (por. np.
wyroki SN z: 4 października 2002 r., III CZP 62/02, OSNC 2004, nr 1, poz. 7; 18
września 2003 r., I PK 280/02, niepublikowany; 16 września 2009 r., II CSK
189/09, LEX nr 564981; 24 sierpnia 2009 r., I PK 32/09, LEX nr 548916). Na
marginesie należy dodać, że z tego też względu, w postępowaniu kasacyjnym
strona może powoływać zarzuty naruszenia prawa materialnego, których nie
podnosiła w toku wcześniejszego postępowania, jakkolwiek może to czynić
wyłącznie w odniesieniu do stanu faktycznego sprawy stanowiącego podstawę
zaskarżonego wyroku – art. 39813
§ 2 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 24 lipca 2006 r., I PK 299/05, OSNP 2007 nr 15-16, poz. 214 i orzeczenia
tam powołane). Tymczasem Sąd Okręgowy uznał, podobnie jak Sąd pierwszej
instancji, że skoro przywrócenie powódki na podstawie art. 47 ust. 4a ustawy o
IPN na wcześniej zajmowane stanowisko prokuratora Prokuratury Rejonowej w
M. spełniało wymagania określone tym przepisem i nie doprowadziło do
rozwiązania służbowego stosunku pracy, to roszczenie odszkodowawcze
dochodzone w procesie było bezzasadne. Sąd uznał zatem, że żądanie zapłaty
przedstawione w powództwie wiązało się tylko z zarzutem wadliwego
rozwiązania stosunku pracy i nie rozważył innych możliwych podstaw prawnych
roszczenia powódki.
Art. 47 ust. 4a ustawy o IPN w brzmieniu obowiązującym w okresie
objętym sporem stanowił, że „Prokurator Generalny może przywrócić na
wcześniej zajmowane lub równorzędne stanowisko w powszechnej lub
wojskowej jednostce prokuratury prokuratora Głównej Komisji i oddziałowej
komisji, co do którego Prezes Instytutu Pamięci wystąpił, po zasięgnięciu opinii
Dyrektora Głównej Komisji, z takim wnioskiem. Złożenie wniosku nie jest
związane z postępowaniem dyscyplinarnym.” Przepis ten, co trafnie
podniesiono w skardze kasacyjnej, nie jest unormowaniem kompletnym. Nie
powinno jednak budzić wątpliwości, że określa on szczególną, mającą
9
zastosowanie tylko do prokuratorów IPN formę zmiany warunków ich
zatrudnienia (służby), następującej w drodze jednostronnego aktu Prokuratora
Generalnego. Rozważany przepis określa tryb rozważanej zmiany oraz jej
konsekwencje, w postaci zmiany stanowiska, z czym wiąże się zmiana miejsca
świadczenia pracy. Ze zmianą stanowiska może się również wiązać zmiana
wynagrodzenia. Zmiana wynagrodzenia nastąpi zwłaszcza wtedy, gdy, jak w
przypadku powódki, „przywrócenie” na wcześniej zajmowane lub równorzędne
stanowisko, oznacza powrót na stanowisko niższe niż stanowisko prokuratora
prokuratury apelacyjnej, z którym, zgodnie z art. 47 ust. 5 ustawy o IPN,
zrównane są wynagrodzenia prokuratorów oddziałowych komisji ścigania
zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Nie ma podstaw do uznania, że
prokuratorzy „przywróceni” na wcześniej zajmowane lub równorzędne
stanowisko w powszechnej jednostce Prokuratury zachowują wynagrodzenie
przysługujące im w czasie pełnienia służby w IPN. Wysokość wynagrodzenia
prokuratorów poszczególnych kategorii jednostek organizacyjnych prokuratury
jest zdeterminowana przez przepisy (zob. zwłaszcza art. 62 ustawy o
prokuraturze), a zgodnie z art. 62 ust. 1 ustawy o prokuraturze, „wynagrodzenie
zasadnicze prokuratorów równorzędnych powszechnych jednostek
organizacyjnych prokuratury jest równe i stanowi, odpowiednio do rangi
stanowiska prokuratora, wielokrotność kwoty bazowej, której wysokość ustaloną
według odrębnych zasad określa ustawa budżetowa; wysokość wynagrodzenia
prokuratorów równorzędnych jednostek organizacyjnych różnicuje staż pracy i
pełnione funkcje. W tej sytuacji niekompletność rozważanego unormowania
przejawia się w braku określenia okresu wypowiedzenia (uprzedzenia),
pozwalającego pracownikowi na przygotowanie się do mającej nastąpić zmiany
warunków pracy. Należy przypomnieć w związku z tym, że zgodnie z ustalonym
poglądem Sądu Najwyższego, zasadą prawa pracy jest dopuszczalność
jednostronnego obniżenia przez pracodawcę wynagrodzenia pracownika
wyłącznie za wypowiedzeniem. Dlatego, w razie braku określenia przez
przepisy prawa dopuszczające jednostronne obniżenie przez pracodawcę
wynagrodzenia okresu wypowiedzenia, należy na zasadzie analogii stosować
odpowiednie przepisy o wypowiedzeniu warunków pracy lub płacy. Zasadę tę
Sąd Najwyższy stosował w dotychczasowym orzecznictwie do wypadków
jednostronnego obniżenia przez pracodawcę wynagrodzenia w pozaumownych
10
stosunkach pracy (z mianowania i wyboru), w których przepisy prawa nie
przewidywały okresu wypowiedzenia warunków płacy. W uchwale z dnia 8
kwietnia 1998 r., III ZP 5/98 (OSNP 1998 nr 22, poz. 647), Sąd Najwyższy
przyjął, że wynagrodzenie mianowanego nauczyciela zawyżone w stosunku do
przepisów płacowych nie podlega zmianie w trybie art. 39 ust. 1 Karty
Nauczyciela, lecz wymaga uprzedzenia równego okresowi wypowiedzenia.
Wykluczając stosowanie do nauczycieli mianowanych art. 42 k.p., Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu tej uchwały stwierdził, że art. 42 § 2 k.p. trzeba
wobec nauczycieli mianowanych stosować "odpowiednio", a skoro brakuje do
tego ustawowego upoważnienia, to w grę wchodzi jedynie zastosowanie
powołanego przepisu w drodze analogii. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9
października 2006 r., II PK 27/06 (OSNP 2007 nr 23 – 24, poz. 344),
stwierdzono, że rada miasta może obniżyć wynagrodzenie burmistrza ustalone
na początku jego kadencji z zachowaniem okresu równego okresowi
wypowiedzenia, podkreślając, że systemowa analiza przepisów prawa pracy
prowadzi do wniosku, że zasadą (prawa pracy) jest konieczność zachowania
odpowiedniego okresu między wprowadzeniem dopuszczalnej zmiany
warunków płacy na niekorzyść pracownika, a skutkiem w postaci obniżenia
wynagrodzenia. Skoro do stosunku pracy z wyboru nie można stosować wprost
art. 42 k.p., a jest w nim dopuszczalne jednostronne obniżenie przez
pracodawcę wynagrodzenia pracownika, to może to nastąpić tylko z
zachowaniem okresu uprzedzenia równego okresowi wypowiedzenia.
Wypowiedzenie zmieniające jest czynnością prawną złożoną, nie ma więc
przeszkód, aby w drodze analogii w takiej sytuacji stosować ten przepis, ale
wyłącznie w zakresie ustanawiającym zachowanie okresu wypowiedzenia co do
wywołania skutku w postaci obniżenia wynagrodzenia pracownika. Również w
wyroku z dnia 6 stycznia 2010 r., I PK 130/09 (LEX nr 558223) Sąd Najwyższy
przyjął, że przekształcenie ex lege - z mocy art. 110 w związku z art. 111
ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - stosunków pracy z
mianowania na umowne stosunki pracy nie daje możliwości "z dnia na dzień"
zmiany na niekorzyść wynagrodzenia pracownika, a wymaga zachowania
stosownego uprzedzenia. Podobnie w wyrokach z dnia 13 stycznia 2010 r., II
PK 175/09, LEX nr 821142 i 10 marca 2011 r., II PK 245/10, LEX nr 817525,
Sąd Najwyższy uznał, że "przeniesienie", o którym mowa w art. 81 ust. 1
11
ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o państwowym zasobie kadrowym i wysokich
stanowiskach państwowych (Dz.U. Nr 170, poz. 1217 ze zm.), nie stanowi
wypowiedzenia zmieniającego w rozumieniu art. 42 k.p., jednakże jeżeli
prowadzi do obniżenia dotychczasowego wynagrodzenia, powinno być
dokonane za stosownym uprzedzeniem, a w razie jego braku uzasadnione jest
żądanie przez pracownika przeniesionego zasądzenia odszkodowania przy
odpowiednim zastosowaniu art. 45 § 2 k.p. i 471
k.p.
Nie ma powodów, które uzasadniałyby odstąpienie od przedstawionej
wyżej zasady w sytuacjach takich, jak występująca w niniejszej sprawie.
Przeciwnie, sytuacja prokuratora „przywróconego na wcześniej zajmowane
stanowisko”, tj. znajdującego się w sytuacji takiej jak powódka, ulega radykalnej
zmianie w odniesieniu zwłaszcza do miejsca pracy, zakresu obowiązków i
wynagrodzenia. Zmiany te są szczególnie dotkliwe dla osób, które pracując w
strukturach IPN przez długi okres (powódka od 1 sierpnia 1995 r. do 27 marca
2009 r.), były przez ten czas wyłączone z normalnego rozwoju i awansu w
strukturach powszechnej prokuratury, a Prokurator Generalny przenosi je na
dawne stanowisko z dnia na dzień bez podania powodów swojej decyzji. Poza
tym należy wziąć pod uwagę, że w świetle ustawy o prokuraturze, nawet w
wypadkach delegowania prokuratora do innej jednostki organizacyjnej
prokuratury na okres dłuższy niż rok (co przy delegowaniu na czas dłuższy niż
sześć miesięcy wymaga jego zgody) może on być odwołany z delegacji jedynie
za trzymiesięcznym uprzedzeniem (art. 50 ust. 1 – 3). Można przy tym
twierdzić, że powołanie prokuratora powszechnej jednostki organizacyjnej
prokuratury na stanowisko prokuratora Głównej lub oddziałowej komisji, zbliża
się do delegowania prokuratora na czas nieokreślony (art. 50 ust. 1 i 3 ustawy o
prokuraturze). Względy te przemawiają za uznaniem, że „przywrócenie na
wcześniej zajmowane stanowisko” mogło być dokonane tylko za stosownym
wypowiedzeniem (uprzedzeniem). Wynika stąd, że powódce przysługuje
roszczenie o zapłatę kwoty rekompensującej jej szkodę poniesioną wskutek
niewypłacania jej wynagrodzenia w wysokości należnej w okresie
wypowiedzenia (uprzedzenia). W braku dotyczących tej kwestii rozważań
Sądów orzekających merytorycznie w niniejszej sprawie oraz odpowiednich
zarzutów kasacyjnych, Sąd Najwyższy, pozostając w granicach zaskarżenia
oraz w granicach podstaw skargi kasacyjnej (art. 39813
§ 1 k.p.c.) nie jest
12
władny do zajęcia stanowiska w kwestii podstawy prawnej takiego roszczenia.
W szczególności bowiem bezpodstawny okazał się zarzut naruszenia przez
Sąd drugiej instancji art. 45 w związku z art. 42 k.p. Pełnomocnik skarżącej nie
zauważył, że zarówno art. 45, jak i 42 k.p. składają się z kilku paragrafów
zawierających osobne i dotyczące różnych kwestii unormowania. Wobec tego
powołanie ich w skardze w całości oraz bez wskazania postaci naruszenia
(błędna wykładnia lub niewłaściwe zastosowanie) uniemożliwia Sądowi
Najwyższemu ocenę tego zarzutu, tym bardziej, że wątpliwości w tym zakresie
nie zostały usunięte w uzasadnieniu podstaw skargi. Tymczasem Sąd
Najwyższy, działając jako sąd kasacyjny nie jest uprawniony do samodzielnego
konkretyzowania zarzutów lub stawiania hipotez co do tego, jakich przepisów
(w tym przypadku paragrafów) dotyczy podstawa skargi. W tej sytuacji ocena
prawidłowości zaskarżonego wyroku może być dokonana wyłącznie w świetle
rozpatrywanego zarzutu błędnej wykładni art. 47 ust. 4a ustawy o IPN. Należy
jednak wskazać, że, zgodnie z powołanymi wyżej orzeczeniami Sądu
Najwyższego, niekompletność (luka) w uregulowaniu zmiany stosunku pracy
powinna zostać wypełniona, w razie stwierdzenia braku przepisów
bezpośrednio regulujących tę kwestię, na zasadzie analogii.
Na koniec należy stwierdzić, że zasadne okazały się także zarzuty
naruszenia w zaskarżonym orzeczeniu § 12 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy
prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr
163, poz. 1349 ze zm., - zob. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 24 lutego 2011 r., I PZP 6/10, OSNP 2011 nr 21-22, poz. 268 oraz
postanowienie SN z dnia 6 grudnia 2011 r., I PZ 30/11, niepublikowane).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na
podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.
/tp/