Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 764/11
POSTANOWIENIE
Dnia 23 sierpnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSA Andrzej Niedużak (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. K.
przeciwko PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna -
Spółce Akcyjnej w B.
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej:
Skarbu Państwa - Ministra Skarbu Państwa
o stwierdzenie nieważności uchwały ewentualnie o uchylenie uchwały,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 23 sierpnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
oraz skargi kasacyjnej interwenienta ubocznego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 czerwca 2011 r.,
odrzuca obie skargi kasacyjne i zasądza od strony pozwanej
oraz od interwenienta ubocznego na rzecz powódki kwoty po
450 (czterysta pięćdziesiąt) zł. tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
M. K. domagała się stwierdzenia nieważności uchwały nr 3 Zwyczajnego
Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy PGE Zespołu Elektrowni S.A. z siedzibą w
N. podjętej dnia 21 czerwca 2010 r., w części dotyczącej ustalenia dnia dywidendy
na 17 sierpnia 2010 r. Na wypadek nieuwzględnienia przez sąd tego żądania,
powódka domagała się uchylenia podważanej uchwały. Jako wartość przedmiotu
sporu powódka wskazywała kwotę 7.729 zł.
Strona pozwana domagała się oddalenia powództwa. Wartość przedmiotu
sporu wskazana w pozwie nie była kwestionowana przez stronę pozwaną, ani nie
była przedmiotem sprawdzenia przez Sąd pierwszej instancji.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 10 lutego 2011 r. oddalił powództwo w za-
kresie żądanego stwierdzenia nieważności uchwały, natomiast uwzględnił żądanie
(ewentualne) jej uchylenia w zakresie ustalenia dnia dywidendy na dzień 17
sierpnia 2010 r.
Apelacje od powyższego wyroku wniosły obie strony. Powódka domagała się
jego zmiany przez uwzględnienie żądania stwierdzenia nieważności zaskarżonej
uchwały, strona pozwana żądała zmiany wyroku przez oddalenie powództwa,
ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania. W toku postępowania drugoinstancyjnego interwencję
uboczną po stronie pozwanej złożył Skarb Państwa - Minister Skarbu Państwa,
popierając w całości apelację strony pozwanej i wnosząc o oddalenie apelacji
powódki.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 czerwca 2011 r. zmienił zaskarżony wy-
rok w punktach I i II w ten sposób, że stwierdził nieważność uchwały nr 3
Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy Spółki PGE Zespół Elektrowni
Spółka Akcyjna z siedzibą w N., w zakresie § 1 ust. 2 tej uchwały w części
dotyczącej ustalenia dnia dywidendy, uchylił rozstrzygnięcie zawarte w punkcie II
zmienianego wyroku oraz oddalił apelację pozwanej. Orzekł o kosztach
postępowania apelacyjnego.
3
Skargi kasacyjne wnieśli: strona pozwana - PGE Górnictwo i Energetyka
Konwencjonalna S.A. z siedzibą w B. jako następca prawny PGE Zespołu
Elektrowni S.A. oraz interwenient uboczny Skarb Państwa - Minister Skarbu
Państwa. Jako wartość przedmiotu zaskarżenia skarżący wskazywali odpowiednio
kwotę 165.354.627 zł i kwotę 8.423.761 zł. Strona pozwana podnosiła, że spór
dotyczy dywidendy o wartości 165.354.627 zł i tyle dla tej strony wynosi wartość
przedmiotu zaskarżenia. W pierwszej kolejności skarżąca Spółka prezentowała
pogląd, że sprawa nie ma charakteru sporu o prawa majątkowe. Dopiero w
wypadku uwzględnienia powództwa o prawa niemajątkowe mogą powstać dla stron
roszczenia o charakterze majątkowym. Dla ich dochodzenia niezbędne jest jednak
wytoczenie odrębnego procesu. W związku z powyższym skarga kasacyjna w
sprawie przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia, której
wskazanie nie jest w konsekwencji obligatoryjne. Interwenient uboczny wartość
przedmiotu zaskarżenia mierzył wartością prawa, jakie w odniesieniu do Skarbu
Państwa powoduje unieważnienie uchwały.
Powódka domagała się odrzucenia obu skarg kasacyjnych i zasądzenia na
jej rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W przeszłości w judykaturze Sądu Najwyższego dostrzegalne były
rozbieżne stanowiska, odnośnie do dopuszczalności skargi kasacyjnej w sprawach
szeroko rozumianego zaskarżenia uchwał organów osób prawnych.
Według jednego, dopuszczalność skargi kasacyjnej w sprawie o uchylenie,
stwierdzenia nieważności bądź ustalenie nieistnienia uchwały organu spółdzielni
zależy od zindywidualizowanej oceny przedmiotu danej uchwały. Jeżeli dotyczy ona
kwestii majątkowych sprawa toczy się o prawa majątkowe, a dopuszczalność skargi
kasacyjnej zależy od wartości przedmiotu zaskarżenia (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 24 października 2008 r., V CSK 201/08 niepubl.).
Zgodnie z poglądem przeciwnym, sprawy o uchylenie, ustalenie nieistnienia lub
stwierdzenie nieważności uchwał organów spółdzielni są zawsze sprawami o prawa
niemajątkowe i ewentualnie łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe.
Rozstrzygając sformułowane na tle wskazanych rozbieżności zagadnienie prawne,
4
Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 10 maja 2011 r. (IlI CZP 126/10,
OSNC 2011/11/117) wyjaśnił, że sprawa o uchylenie, ustalenie nieistnienia oraz
o stwierdzenie nieważności uchwały organów spółdzielni jest sprawą o prawa
niemajątkowe, w której skarga kasacyjna jest dopuszczalna, jeżeli przedmiotem
zaskarżonej uchwały są prawa lub obowiązki o charakterze niemajątkowym.
Uchwale tej Sąd Najwyższy nadał moc zasady prawnej. W jej uzasadnieniu
podkreślono szersze niż kwestia dopuszczalności skargi kasacyjnej znaczenie
rozważanych problemów. Zwrócono uwagę, że podział na prawa (roszczenia)
majątkowe i niemajątkowe należy do prawa materialnego. Kryterium wyróżnienia
kategorii praw majątkowych i niemajątkowych jest interes, jaki prawa te realizują.
W sprawach zmierzających do zaskarżenia uchwały organu osoby prawnej lub
jednostki organizacyjnej, żądanie powoda jest formalnie skierowane przeciwko
uchwale co powoduje, że ocena charakteru takiej sprawy jako majątkowej lub
niemajątkowej może opierać się na ocenie majątkowego łub niemajątkowego
charakteru samego uprawnienia do zaskarżenia uchwały w nawiązaniu do
charakteru stosunku prawnego, z którego to uprawnienie wynika lub też może
odwoływać się do przedmiotu zaskarżonej uchwały, tj. do tego, czy dotyczy on praw
albo obowiązków o charakterze majątkowym, czy też o charakterze
niemajątkowym. Uprawnienie do zaskarżenia uchwały organu osoby prawnej lub
jednostki organizacyjnej, jest jedynie instrumentem prawnym mającym służyć
ochronie praw członka tej organizacji. Korzystanie z tego uprawnienia nie jest
celem samym w sobie lecz zmierza do ochrony określonych interesów - sytuacji
prawnej lub konkretnych praw danego członka organizacji. Z tego względu
właściwym punktem odniesienia dla oceny charakteru sprawy, w której powód
korzysta z takiego uprawnienia, jest przedmiot uchwały, pozwalający na określenie,
jakie prawa i interesy - o charakterze majątkowym lub niemajątkowym - podlegają
ochronie prawnej w danym postępowaniu. Znaczenie przytoczonych wywodów
Sądu Najwyższego nie ogranicza się do uchwał organów spółdzielni lecz
zachowuje pełną aktualność w sprawach o uchylenie uchwał członków wspólnot
mieszkaniowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2011 r.,
III CZ 24/11 - niepubl.), a także do zaskarżania uchwał organów spółek
kapitałowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2010 r., III CSK
5
290/09, OSNC-ZD 20111/1/10). W rozpoznawanej sprawie, powódka zwalczając
uchwałę organu spółki kapitałowej, dąży do realizacji interesu ekonomicznego
wyrażającego się kwotą odpowiadającą wielkości dywidendy, jaka przypadłaby
powódce za rok obrotowy 2009.
Obowiązek wskazania w pozwie wartości przedmiotu sporu wynika z art. 19
§ 2 k.p.c. Jego znaczenie wykracza poza kategorie ekonomiczne i matematyczne.
Wartość przedmiotu sporu jako instytucja prawa procesowego spełnia kilka
doniosłych funkcji publicznoprawnych: decyduje o właściwości rzeczowej sądu
(art. 17 pkt 4 k.p.c.), w szeregu spraw wyznacza wysokość opłat sądowych (art. 13
u.k.s.c.), wpływa na wysokość wynagrodzenia zawodowych pełnomocników
(rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów
pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U.
Nr 163, poz. 1348 ze zm.), decyduje o dopuszczalności skargi kasacyjnej (art. 398
§1 k.p.c.). Przepis art. 25 § 1 k.p.c. nakłada na sąd pierwszej instancji obowiązek
sprawdzenia wartości przedmiotu sporu, obejmujący skontrolowanie przytoczonych
okoliczności faktycznych stanowiących podstawę określenia tej wartości, jak
i prawidłowości zastosowanego sposobu jej obliczenia. To uprawnienie (obowiązek)
sądu wygasa z chwilą doręczenia pozwu pozwanemu (art. 25 § 2 k.p.c.).
Równocześnie dla pozwanego otwiera się termin do zgłaszania zarzutów
zmierzających do weryfikacji wskazanej w pozwie wartości przedmiotu sporu.
Swoje zarzuty pozwany może zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty
sprawy. Ustalenie wartości przedmiotu sporu następuje tylko raz. W toku dalszego
postępowania jedynie zmiana powództwa (por. art. 193 k.p.c.) może spowodować
konieczność nowego jej określenia (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
29 kwietnia 2010 r., IV CSK 474/09, z dnia 24 lipca 2008 r., IV CZ 54/08 z dnia
17 grudnia 2003 r., IV CZ 153/03 - niepubl.).
W judykaturze Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że wartość
przedmiotu zaskarżenia rozstrzygająca o dopuszczalności skargi kasacyjnej
w sprawach o prawa majątkowe - co do zasady - nie może być wyższa od wartości
przedmiotu sporu. Reguła ta była wyrażana w dawnym orzecznictwie
(por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 1934 r., II C 1223/34,
6
Zb. Urz. 1935, nr 1, poz. 47) i jest obecna w najnowszych judykatach
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2010 r., III CZ 35/10 -
niepubl.). Tylko wyjątkowo, w razie zmiany powództwa w warunkach
przewidzianych w art. 193 k.p.c., albo gdy powód w ramach uprawnień
wynikających z art. 383 k.p.c. rozszerzył żądanie pozwu, wartość przedmiotu
zaskarżenia kasacyjnego może przekraczać wartość przedmiotu sporu wskazaną
w pozwie albo wartość przedmiotu zaskarżenia apelacją (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 1 grudnia 1997 r., I CZ 169/97, OSNC 1998/6/97, z dnia
14 maja 2011 r., II CSK 561/09 - niepubl.). Wskazanie przez pozwanego wartości
przedmiotu zaskarżenia kasacyjnego bez poszanowania zaprezentowanych wyżej
zasad jest niedopuszczalne i prowadzi do odrzucenia skargi kasacyjnej.
Mając to na uwadze, na podstawie art. 3986
§ 3 k.p.c., Sąd Najwyższy skargi
kasacyjne strony pozwanej i interwenienta ubocznego odrzucił.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono uwzględniając zasadę
odpowiedzialności za wynik sprawy - art. 98 § 1 k.p.c., zaś co do wysokości
zasądzonych kosztów postępowania kasacyjnego - § 13 ust. 4 pkt 2 w związku
z § 11 pkt 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163,
poz. 1348 ze zm.).