Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 36/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Beata Gudowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku O. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.
o zasiłek macierzyński,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 września 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego we W.
z dnia 20 października 2011 r., […],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu we W. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 20 października 2011 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we W. oddalił apelację Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, Oddział we W. od wyroku Sądu Rejonowego dla W. z dnia 9 sierpnia
2011 r. zmieniającego decyzję w przedmiocie ustalenia podstawy wymiaru zasiłku
macierzyńskiego przysługującego ubezpieczonej O. G. od dnia 4 lipca 2010 r. do
dnia 4 grudnia 2011 r. Sąd drugiej instancji przejął ustalenia Sądu pierwszej
instancji co do tego, że ubezpieczona dokonała zgłoszenia do ubezpieczenia
chorobowego w dniu 2 lipca 2010 r., po rozpoczęciu działalności gospodarczej, a w
dniu 4 lipca 2010 r. urodziła dziecko i uzyskała prawo do zasiłku macierzyńskiego.
Uwzględnił żądanie ubezpieczonej o przyjęcie za podstawę wymiaru tego
świadczenia kwoty 7.600 zł, zadeklarowanej na ubezpieczenie chorobowe za
sierpień 2010 r. (deklaracja z dnia 4 sierpnia 2010 r.), przyjąwszy, że ubezpieczona
wykazała, iż jej intencją było wskazanie tej właśnie kwoty od początku
ubezpieczenia, a zadeklarowaną w dniu 2 sierpnia 2010 r. kwotę 490 zł, wyliczyła
jako proporcję składki do dwu dni prowadzenia działalności. Sąd pierwszej instancji
przyjął, że według zasad ustalania podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego
przysługującego ubezpieczonym nie będącym pracownikami, wskazanych w art.
48, 52 w związku z art. 36 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512; dalej – ustawa o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa),
ubezpieczony ma prawną możliwość podwyższenia podstawy wymiaru składki w
ramach kwot określonych w ustawie. Ubezpieczona dokonała podwyższenia
zadeklarowanej kwoty ubezpieczenia, a to – w ocenie Sądu Okręgowego –
uzasadniało przyznanie jej zasiłku macierzyńskiego od zadeklarowanej podstawy
za pełny miesiąc kalendarzowy ubezpieczenia.
Sąd drugiej instancji oddalił zarzuty apelacji organu rentowego sprowadzone
do naruszenia art. 49 pkt 1 w związku z art. 52 ustawy o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa i w
związku z art. 18a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
3
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej –
ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych). Powołując się na uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r. (II UZP 1/10, OSNP
2010 nr 21-22, poz. 267), przyjął, że zadeklarowana przez ubezpieczoną kwota
mieści się w granicach zakreślonych ustawą (art. 20 ust. 1 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych) i zważył, że skoro ubezpieczona nie deklarowała
składek w najniższej kwocie, to w jej wypadku nie ma zastosowania przepis art. 49
pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa dotyczący ubezpieczonych, dla których określono
najniższą podstawę wymiaru składek, a w konsekwencji w odniesieniu do podstawy
wymiaru przysługującego jej zasiłku macierzyńskiego nie mają zastosowania
zasady obniżania najniższej podstawy wymiaru składek z art. 18 ust. 9 i 10 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych. Dając wiarę oświadczeniu ubezpieczonej, że
jej zamiarem było zadeklarowanie od początku kwoty 7.600 zł, Sąd przyjął tę kwotę
za podstawę wymiaru składek, w miejsce przyjętej w decyzji kwoty 395,10 zł,
odpowiadającej najniższej podstawie wymiaru składki ustalonej na ubezpieczenie
społeczne w okresie pierwszych 24 miesięcy prowadzenia działalności
gospodarczej.
Skarga kasacyjna organu rentowego została oparta na podstawie naruszenia
prawa materialnego - art. 52 w związku z art. 36 ust. 2 oraz z art. 48 ust. 1 ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa przez ich zastosowanie, czyli przyjęcie, że zasiłek macierzyński dla
osoby prowadzącej działalność gospodarczą, której niezdolność do pracy powstała
w pierwszym miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego ustalany jest
od zadeklarowanej składki. Skarżący zarzucił obrazę art. 49 pkt 1 ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa i art. 18a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez
ich niezastosowanie wobec osoby rozpoczynającej działalność gospodarczą, dla
której ustawowo określono najniższą podstawę wymiaru składek, ze względu na
zaistnienie ryzyka ubezpieczenia chorobowego przed upływem pierwszego
miesiąca ubezpieczenia i obowiązywania w okresie pierwszych 24 miesięcy
prowadzenia działalności gospodarczej ustawowo określonej dolnej wartości
4
podstawy wymiaru składki ubezpieczeniowej na poziomie 30% kwoty minimalnego
wynagrodzenia.
Wskazał, że w myśl art. 52 ustawy o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, przy ustalaniu
podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego stosuje się odpowiednio przepisy art.
36 ust. 2-4, art. 38 ust. 1, art. 42, 43, 48 ust. 1 oraz art. 49 i 50 tej ustawy. Zgodnie
z art. 52 w związku z art. 49 pkt 1 ustawy, jeżeli niezdolność do pracy powstała w
pierwszym miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego, dla
ubezpieczonych, dla których określono najniższą podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenie chorobowe, podstawę wymiaru zasiłku stanowi ta najniższa
podstawa wymiaru składek po odliczeniach, o których mowa w art. 3 pkt 4. Do
takich ubezpieczonych należą między innymi osoby prowadzące działalność
gospodarczą, które dokonały zgłoszenia do ubezpieczeń zgodnie z art. 18a ust. 1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, stanowiącym, że podstawę wymiaru
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w
art. 8 ust. 6 pkt 1, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia
rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota,
nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Podkreślił, że nie
było możliwe zastosowanie w sprawie art. 52 w związku z art. 36 ust. 2 ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa, stanowiącego o ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku
macierzyńskiego dla osób prowadzących działalność gospodarczą jako przeciętne
miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, skoro
ubezpieczona nie wykazała przychodu z pełnego miesiąca. Skarżący podkreślił, że
nie kwestionował deklarowanych kwot składki, a wyłącznie uznał, że w stanie
faktycznym sprawy należy zastosować przepis, którego błędnej wykładni
dokonywały Sądy meriti.
Skarżący organ rentowy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie odwołania lub o uchylenie wyroku
Sądu drugiej instancji i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania.
5
W odpowiedzi ubezpieczona O. G. wniosła o oddalenie skargi i zasądzenie
kosztów postępowania kasacyjnego, uznając zaskarżone orzeczenie za
prawidłowe.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego oraz zasiłku
macierzyńskiego przysługującego osobie ubezpieczonej niebędącej pracownikiem,
w tym prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów
o działalności gospodarczej, stosuje się art. 48 - 52 ustawy o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz –
na podstawie art. 52 – odpowiednio przepisy tej ustawy dotyczące sposobu
określania podstawy wymiaru zasiłku ubezpieczonym pracownikom. W odniesieniu
do zasiłku macierzyńskiego są to przepisy art. 36 ust. 2-4, art. 38 ust. 1, art. 42, art.
43, art. 48 ust. 1 oraz art. 49 i art. 50, przy czym należy uwzględnić, że
ubezpieczenie chorobowe osób prowadzących działalność gospodarczą jest
ubezpieczeniem dobrowolnym. Stosownie do art. 48 ust. 1 ustawy, zasiłek oblicza
się od kwoty przychodu osiągniętego z tytułu prowadzenia działalności
gospodarczej. W zależności od czasu, jaki upływa od chwili rozpoczęcia
działalności do chwili zaistnienia ryzyka ubezpieczenia i powstania prawa do
świadczeń, za podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego przyjmuje się albo
przychód za okres 12 miesięcy (art. 48 ust. 1), albo przychód osiągnięty w krótszym
okresie, jeżeli przesłanka prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypełniła się przed
upływem 12 miesięcy prowadzenia działalności (art. 36 ust. 2 w związku z art. 48
ust. 2 i art. 52 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa). W każdym z tych wypadków podstawę wymiaru
zasiłku stanowi przychód osiągnięty za pełne miesiące kalendarzowe. Z
powyższego wynika, że ubezpieczona prowadząca pozarolniczą działalność, która
przystąpiła dobrowolnie do ubezpieczenia chorobowego i w okresie tego
ubezpieczenia urodziła dziecko, z chwilą ziszczenia się ryzyka tego ubezpieczenia
nabywa prawo do zasiłku macierzyńskiego, którego wysokość zależna jest od
zadeklarowanej przez nią kwoty stanowiącej podstawę wymiaru składek na
6
ubezpieczenie chorobowe - co do zasady w okresie 12 miesięcy poprzedzających
nabycie prawa do zasiłku, chyba że do chwili urodzenia dziecka podlega
ubezpieczeniu dobrowolnemu krócej niż 12 miesięcy, bo wtedy podstawę wymiaru
zasiłku macierzyńskiego stanowi przychód w rozumieniu art. 3 pkt 4 ustawy, czyli
zadeklarowana kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
chorobowe po odliczeniu kwoty określonej w tym przepisie (art. 18 ust. 8 i art. 18a
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Reguły te nie są odpowiednie wobec ubezpieczonej, której prawo do
świadczeń powstało w pierwszym miesiącu po przystąpieniu do ubezpieczenia, w
związku z czym okres ubezpieczenia przed urodzeniem dziecka nie trwał przez co
najmniej jeden pełny miesiąc. Nie jest możliwe wówczas odwołanie się do
jakiegokolwiek okresu ubezpieczenia obejmującego jeden pełny miesiąc
kalendarzowy, a skoro okres uwzględniany w podstawie wymiaru zasiłku nie może
być dłuższy niż 12 miesięcy ale i nie krótszy niż pełny miesiąc kalendarzowy i musi
w całości przypadać na czas aktualnego ubezpieczenia, to zasad ustalania
podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego należy poszukiwać w innych
przepisach, niż art. 48 ust. 1 i odpowiednio stosowany art. 36 ust. 2 ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa.
Zasady ogólne, którymi jednak ustawodawca nie posłużył się w ustawie o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa, wskazywałyby na wyliczenie podstawy wymiaru zasiłku z okresu
krótszego niż miesiąc jako przychodu z rzeczywistego okresu ubezpieczenia, w
związku z czym zasiłek chorobowy zostałby obliczony jako pochodna okresu
ubezpieczenia i przychodu deklarowanego za każdy dzień ubezpieczenia. W
ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa ustanowiono inną zasadę ustalania podstawy wymiaru
zasiłku z ubezpieczenia chorobowego przysługującego w wypadku, gdy przed
powstaniem niezdolności do pracy ubezpieczenie nie trwało przez co najmniej
jeden miesiąc kalendarzowy. Przewidziano substytucję proporcjonalnej wielkości
przychodu kwotami zastępczymi – odpowiednio – w odniesieniu do zasiłku
wynikającego z wykonywania zatrudnienia na podstawie umowy o pracę (art. 6 ust.
7
1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) kwotą wynagrodzenia, które
ubezpieczony pracownik osiągnąłby, gdyby pracował cały miesiąc (w art. 37 ustawy
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa), a do innych ubezpieczonych, kwotami wskazanymi w art. 49
ustawy. Stosownie do tego przepisu, przy ustalaniu podstawy wymiaru dla
ubezpieczonych nie będących pracownikami, przychód pochodzący z niepełnego
miesiąca kalendarzowego, ze względu na powstanie przesłanki prawa do zasiłku
macierzyńskiego przed jego upływem, zastępowany jest kwotami zastępczymi
wskazanymi w art. 49 pkt 1-4 ustawy. Dla ubezpieczonych wykonujących pracę na
podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia przyjmuje się kwotę przychodu
określoną w umowie, przypadającą za pierwszy miesiąc kalendarzowy, po
odliczeniach albo kwotę przychodu innych ubezpieczonych, z którymi płatnik zawarł
takie same lub podobne umowy (art. 49 pkt 2); dla członków rolniczych spółdzielni
produkcyjnych, przeciętny miesięczny przychód innych członków spółdzielni (art. 49
pkt 3), a dla osób wykonujących pracę nakładczą – przeciętny miesięczny przychód
osób wykonujących pracę nakładczą na rzecz danego płatnika (art. 49 pkt 4).
Inaczej – ze względu na niecelowość porównania z przychodami innych
ubezpieczonych i brak możliwości uzupełnienia w inny sposób przychodu z
niepełnego miesiąca – określono kwotę zastępującą miesięczny przychód w
wypadku ubezpieczonych, dla których określono najniższą podstawę wymiaru
składek na ubezpieczenie chorobowe. W art. 49 pkt 1 ustawy postanowiono, że w
ich wypadku podstawę wymiaru zasiłku stanowi ta najniższa podstawa wymiaru
składek, po odliczeniach, o których mowa w art. 3 pkt 4 ustawy, czyli po potrąceniu
kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie
chorobowe. Nie chodzi zatem o rzeczywisty niepełny lub uzupełniony w jakiś
sposób dochód rzeczywisty, lecz o podstawę wymiaru składki ustaloną w kwocie
najniższej. Dla tych ubezpieczonych tak ustalona kwota odpowiada kwocie
przychodu za pełny miesiąc prowadzenia działalności gospodarczej i zastępuje
kwotę zadeklarowaną.
W art. 49 pkt 1 nie wskazano wprost, do których ubezpieczonych stosuje
się przewidzianą w nim regułę ustalania podstawy wymiaru zasiłku od najniższej
podstawy wymiaru składki. Zakres podmiotowy tej regulacji określono zbiorczo,
8
jako „ubezpieczonych, dla których określono najniższą podstawę wymiaru składek”.
Oznaczenie to wyjaśnia się w drodze wykładni systemowej, sięgającej do zasad
ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe w przepisach
art. 18 i 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, do których odesłanie
zawiera art. 20 ust. 1 tej ustawy. W art. 18 ustawy wskazuje się, że kwoty podstawy
wymiaru składek dla poszczególnych grup ubezpieczonych, przy czym w art. 18
ust. 7 dla ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniom dobrowolnie, jako kwotę
zadeklarowaną, nie niższą jednak od kwoty minimalnego wynagrodzenia. Kwota
wynagrodzenia minimalnego (por. ustawę z dnia 10 października 2002 r. o
minimalnym wynagrodzeniu za pracę, Dz.U. Nr 200, poz. 1679 ze zm.) stanowi
zatem najniższą podstawę wymiaru składek dla tych ubezpieczonych i
jednocześnie jest dolną granicą, którą mogą zadeklarować jako podstawę wymiaru
składki na dobrowolne ubezpieczenie społeczne chorobowe. Podobne
ograniczenie, ustanowione przez odniesienie się do dolnych wartości składek,
dotyczy także osób prowadzących działalność gospodarczą (art. 18 ust. 8 i art. 18a
ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) oraz osób wykonujących pracę
na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenie. Najniższa podstawa wymiaru
składek obowiązuje także duchownych (art. 18 ust. 4 pkt 5a i ust. 4c w związku z
art. 18 ust. 10). Osoby, o których mowa w tych przepisach są „ubezpieczonymi, dla
których określono najniższą podstawę wymiaru składek”, przy czym określenie ich
w ten sposób wskazuje na ustanowienie tej wartości w sposób władczy, a więc w
indywidualnej decyzji lub w ustawie jako dolnej granicy, od której składka może być
zadeklarowana, a nie wynika z faktu zadeklarowania składki w wysokości liczonej
od najniższej podstawy.
Najniższa kwota podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i
rentowe, a także ubezpieczenie chorobowe osób ubezpieczonych z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej jest zmienna i ustala się ją na okresy od
dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku jako kwotę zadeklarowaną, jednak
nie niższą od 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego
przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek,
ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy (art. 18 ust. 8
ustawy). W odniesieniu do osób, które rozpoczynają wykonywanie działalności
9
gospodarczej i które zgłaszają się do ubezpieczenia po raz pierwszy najniższą
podstawę wymiaru składki w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od
dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi inna kwota –
zadeklarowana, jednak nie niższa od 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia (art.
18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Osoby, których dobrowolne
ubezpieczenie chorobowe nie jest poprzedzone innym ubezpieczeniem mogą więc
zadeklarować składki w kwocie nie niższej od 30% kwoty minimalnego
wynagrodzenia i nie wyższej miesięcznie od 250% przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w poprzednim kwartale (art. 20 ust. 2 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych). Świadczenia z ubezpieczenia społecznego wyliczane
im są od kwoty zadeklarowanej, z jednym tylko wyjątkiem, gdy ryzyko
ubezpieczenia chorobowego ziści się już w pierwszym miesiącu ubezpieczenia.
Zadeklarowana kwota nie pokrywa się wówczas z kwotą miesięcznego przychodu,
więc nie może stanowić o wysokości świadczeń przysługujących z tak krótkiego
okresu ubezpieczenia. W próżnię w tym stanie rzeczy trafiają argumenty
wywodzone z uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21
kwietnia 2010 r. (II UZP 1/10, OSNP 2010 nr 21-22 poz. 267), że kwota
zadeklarowana – jeżeli mieści się w tych granicach – nie podlega weryfikacji, skoro
podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego nie stanowi kwota zadeklarowana. W
świetle przytoczonej regulacji, ustalenie podstawy wymiaru zasiłku
macierzyńskiego, do którego prawo powstało w pierwszym miesiącu dobrowolnego
ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej od
zadeklarowanej kwoty ubezpieczenia jest wykluczone, choćby kwota ta mieściła się
w granicach przewidzianych w art. 18 ust. 7 – co do minimum i w art. 20 ust. 3
ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa, jako nieprzekraczająca miesięcznie 250% przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Zgłoszenie do ubezpieczenia chorobowego powinno być dokonane w ciągu
7 dni od powstania obowiązku ubezpieczenia (podjęcia działalności
gospodarczej), lecz w odniesieniu do osób obejmowanych ubezpieczeniami na
zasadach dobrowolności może nastąpić w terminie przez nich wybranym (art. 36
ust. 4 i 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Między zgłoszeniem do
10
ubezpieczenia a nabyciem prawa do świadczeń z ubezpieczenia w wysokości
wynikającej z kwoty zadeklarowanej i opłaconej składki musi być wniesiony
odpowiedni wkład finansowy. Uwzględniono to w art. 18a ust. 2 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, nakazującym wyłączenie spod regulacji art. 18a ust. 1
ustawy osób, które kontynuują pozarolniczą działalność oraz tych, które wykonują
działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy. Zasada nieuznawania tych
osób za rozpoczynające prowadzenie działalności gospodarczej została
potwierdzona w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2011 r. (I UK 63/11,
OSNP 2012 nr 19-20, poz. 248) oraz w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
24 maja 2012 r. (P 12/10, OTK ZU 2012 nr 5A, poz. 52). Nie ma więc znaczenia,
czy zaistnienie ryzyka ubezpieczenia chorobowego jest przewidywalne, czy
niespodziewane; prawo do świadczeń na wypadek jego zaistnienia wymaga
przebycia pewnego okresu w ubezpieczeniu i okres ten – także poprzez wskazanie
wysokości podstawy wymiaru składki i świadczeń ustala ustawodawca.
Występowanie relacji między kwotą opłaconej składki a ryzykiem
ubezpieczeniowym oraz wysokością świadczeń wypłacanych w przypadku
zaistnienia zdarzenia ubezpieczeniowego zostało uznane za jeden z fundamentów
racjonalnego systemu ubezpieczeniowego (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 1 kwietnia 2008 r. (SK 96/06, OTK ZU 2008 nr 3A, poz. 40). W wyroku z dnia
7 listopada 2007 r. (K 18/06, OTK ZU 2007 nr 10A, poz. 122), Trybunał
przypomniał, że ubezpieczenia społeczne opierają się na zasadzie wzajemności,
która polega na tym, że nabycie prawa do świadczenia ubezpieczeniowego i jego
wysokość są uzależnione od wkładu finansowego w postaci składek. Trafnie relacji
między składką i świadczeniem nie rozpatruje się w kategoriach cywilnoprawnych,
przyjmując, że w prawie ubezpieczeń społecznych zasada ekwiwalentności
świadczeń jest modyfikowana przez zasadę solidarności społecznej.
W efekcie przyjęcia jako podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego
podstawy wymiaru składki w kwocie zadeklarowanej za pełny miesiąc, w miejsce
wskazanej przez ustawodawcę najniższej podstawy wymiaru składki, przeciętny
stosunek wysokości świadczenia do wniesionej składki pozostałby w oderwaniu do
ustawowych regulatorów sprawiedliwego rozłożenia kosztów świadczeń i
powodował konieczność pokrycia świadczeń z funduszy zebranych przez innych
11
ubezpieczonych. Na ten aspekt zwracał uwagę projektodawca ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa w intencji wyeliminowania sytuacji, w której osoby ubezpieczone (w
szczególności osoby ubezpieczone dobrowolnie) nabywałyby po krótkim, niekiedy
kilkudniowym okresie opłacania niewielkich składek, prawo do świadczeń
wypłacanych przez okres kilku miesięcy (por. uzasadnienie projektu ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa z dnia 24 grudnia 1998 r., druk sejmowy nr 840 III kadencji).
W konsekwencji uzasadnione jest stwierdzenie, że podstawę wymiaru
zasiłku macierzyńskiego, do którego prawo powstało w pierwszym miesiącu
kalendarzowym niepoprzedzonego innym ubezpieczeniem dobrowolnego
ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej,
określa art. 49 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jako najniższą podstawę wymiaru
składek na to ubezpieczenie po odliczeniach, o których mowa w art. 3 pkt 4 tej
ustawy, bez względu na wysokość kwoty zadeklarowanej na podstawie art. 18 ust.
8 lub 18a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1
k.p.c.).
/km/