Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 39/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku Domu Pomocy Społecznej w G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.
o wymiar składek na ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 września 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 18
października 2011 r., sygn. akt […]
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 18 października 2011 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w G. z 16 lutego 2011 r. i stwierdził brak podstaw do podwyższenia o
50% stopy procentowej składek na ubezpieczenie wypadkowe płatnika Domu
2
Pomocy Społecznej w G. za okres od 1 kwietnia 2010 r. do 31 marca 2011 r.
Płatnik w deklaracji ZUS IWA złożonej 29 stycznia 2010 r. ustalił na rok składkowy
od 1 kwietnia 2010 r. do 31 marca 2011 r. składkę na ubezpieczenie wypadkowe w
wysokości 0,93% podstawy wymiaru, jednak w deklaracji tej błędnie podał kod PKD
2004 (8531B) zamiast kodu PKD 2007 (8720Z). Skorygował to potem w
postępowaniu wyjaśniającym, zgodnie z zawiadomieniem pozwanego z 30 czerwca
2010 r. Po skorygowaniu pozwany organ rentowy naliczył składki na ubezpieczenia
wypadkowe w prawidłowej wysokości wynoszącej 1,32%. Stwierdził również, że
płatnik przekazał nieprawdziwe dane i dlatego na podstawie art. 34 ust. 1 ustawy z
30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych (dalej: „ustawa” lub „ustawa z 30 października 2002 r.”),
decyzją z 26 lipca 2010 r. podwyższył o 50% stopę procentową składki. Sąd
Okręgowy wyrokiem z 16 lutego 2011 r. oddalił odwołanie płatnika od tej decyzji. W
uzasadnieniu wskazał, że płatnik podał w deklaracji nieobowiązujący w 2010 r. kod
PKD 2004 zamiast PKD 2007, co wymagało korekty zaniżonej stopy procentowej i
uzasadniało wymierzenie sankcji zwiększającej ją o 50%, co też było obligatoryjne.
Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację płatnika i w uzasadnieniu wyroku zauważył, iż
na gruncie regulacji art. 34 i art. 31 ustawy należało odróżnić przekazanie danych
„nieprawdziwych” od danych „nieprawidłowych”. Wymierzenie sankcji warunkuje
przekazanie „nieprawdziwych” danych (art. 34 ust. 1). Natomiast dane
nieprawidłowe podlegają korekcie przez płatnika i przez pozwanego (art. 31 ust. 10
i 12). Ponadto przekazanie nieprawdziwych danych wymaga umyślnego,
zawinionego zachowania płatnika składek. Właściwy kod płatnika to PKD 87.20.Z –
pomoc społeczna z zakwaterowaniem dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
natomiast w deklaracji podał kod PKD 2004 8531B wskazany w obowiązującym do
końca 2009 r. rozporządzeniu z 2 stycznia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji
Działalności. Zdaniem Sądu Apelacyjnego podanie przez płatnika składek błędnych
danych dotyczących rodzaju działalności jest podaniem „nieprawidłowych danych”
(art. 31 ust. 6 pkt 2), a nie „nieprawdziwych danych”, o których stanowi art. 34 ust. 1
ustawy z 30 października 2002 r. Tym samym nie została wyczerpana dyspozycja
tego przepisu. Konsekwencją błędu popełnionego przez płatnika składek jest
3
wyłącznie dokonanie korekty informacji we własnym zakresie - art. 31 ust. 10 - lub
dokonanie jej z urzędu przez organ rentowy w trybie art. 31 ust. 12 ustawy.
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie art. 34 ust. 1 ustawy z 30
października 2002 r. przez błędną jego wykładnię, a mianowicie przez przyjęcie, że
przekazanie nieprawdziwych danych przez płatnika, o których mowa w tym
przepisie wymaga umyślnego, zawinionego zachowania płatnika składek, którym to
zachowaniem nie jest podanie w dokumencie ZUS IWA za rok 2009 nieaktualnego
na datę składania tego dokumentu kodu rodzaju działalności - 8531B – wg
nieobowiązującego już w tej dacie rozporządzenia z 20 stycznia 2004 r. w sprawie
Polskiej Klasyfikacji Działalności, tj. danych o których mowa w art. 31 ust. 6 pkt 2
ustawy wypadkowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut skargi kasacyjnej nie jest zasadny i dlatego została oddalona.
Uprawnione jest wprowadzenie do regulacji art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej
elementu winy, lecz w zarzucie skargi jest on bezprzedmiotowy, gdyż Sąd
Apelacyjny w ogóle nie prowadził rozważań w aspekcie winy. Poprzestał tylko na
rozróżnieniu danych nieprawdziwych oraz danych nieprawidłowych i trafnie
stwierdził, że tylko pierwsze dane, czyli dane nieprawdziwe, uprawniają
zastosowanie sankcji z tego przepisu, przy czym przekazanie nieprawdziwych
danych wymaga umyślnego, zawinionego zachowana płatnika składek. Pojęcie
winy w zaskarżonym rozstrzygnięciu występuje tylko przy samym podziale
rozróżniającym jako odrębne znaczeniowo (zakresowo) dane nieprawdziwe od
danych nieprawidłowych. Dalej natomiast Sąd Apelacyjny zajął się tylko kwalifikacją
danych jako nieprawidłowych, przy czym z argumentacji uzasadnienia zdaje się
wynikać, że wina w podaniu danych nieprawidłowych nie ma znaczenia. Natomiast
zarzut skargi koncentruje się na danych nieprawdziwych i zakłada, że wcale nie
muszą być zawinione, co już wstępnie wskazuje na rozmijanie się zarzutu skargi z
rozstrzygnięciem.
Sąd Apelacyjny trafnie i zasadnie rozdzielił na gruncie ustawy dane
nieprawidłowe od danych nieprawdziwych. Wszak już tylko słownikowo
4
(semantycznie) – jak zauważył – przymiotnik „nieprawidłowy” oznacza – nie taki,
jaki powinien być, niezgodny z ustalonymi przepisami, normami, prawidłami, a
słowo „nieprawdziwy” – niezgodny z prawdą, z rzeczywistością, ze stanem
faktycznym, kłamliwy, zmyślony, nierzeczywisty. To podstawowe rozróżnienie nie
jest w kolizji z regulacjami ustawy, jako że dane nieprawidłowe podlegają korekcie
przez płatnika albo przez Zakład (art. 31 ust. 6, 10-12). W informacji o danych
płatnik podaje do Zakładu między innymi swój rodzaj działalności według PKD. Jest
zobowiązany do złożenia korekty tej informacji w ciągu 7 dni od stwierdzenia
nieprawidłowości we własnym zakresie lub otrzymania zawiadomienia o
stwierdzeniu nieprawidłowości przez Zakład, który z urzędu może też korygować
błędy w przekazanej mu informacji. W sprawie zachodził więc problem kwalifikacji
czy przekazane w informacji dane co do rodzaju działalności według PKD były
nieprawidłowe albo nieprawdziwe. Dla odpowiedzi nie bez znaczenia były
okoliczności niesporne, a więc przede wszystkim to, że wiadomo było jaką płatnik
prowadzi działalność, wszak nie zgłaszał jej po raz pierwszy do Zakładu w tym
trybie. Płatnik nie zmieniał rodzaju działalności i podał tylko nieprawidłowy kod tej
działalności wg PKD, czyli 8531B – tak jak w poprzednich latach (informacjach) -
zamiast aktualnego kodu 87.20Z. Według poprzedniej klasyfikacji (Dz.U. z 2004 r.
Nr 33, poz. 289) kod 8531B, to „pomoc społeczna z zakwaterowaniem”, a według
nowej (Dz.U. 2007 r. Nr 251, poz. 1885) kod 87.20Z, to „pomoc społeczna z
zakwaterowaniem dla osób z zaburzeniami psychicznymi”. Różnica może nie być
znacząca, gdy się powtórzy, że nie ustalono, iżby płatnik zmienił rodzaj
prowadzonej działalności. Taka różnica może wynikać z niedopatrzenia, błędu lub
zapewne z niewiedzy płatnika. Widać wszak, że w informacji powtarzał
dotychczasowy kod dla swojej działalności, który okazał się nieaktualny w nowej
nomenklaturze. Jeżeli podał kod według PKD 2004, to błąd był od razu zauważalny.
Łatwo więc mogło to być stwierdzone i jak ustalono nastąpiła korekta, stąd należy
się zgodzić z konkluzją Sądu Apelacyjnego, że taki błąd nie należy kwalifikować
jako dane nieprawdziwe, lecz tylko jako dane nieprawidłowe, podlegające korekcie
przez płatnika lub przez organ rentowy. Uprawniona jest więc teza, że zakresowo
(logicznie) czym innym są dane nieprawidłowe i czym innym dane nieprawdziwe. W
5
tej sprawie Sąd zakwalifikował informację płatnika do danych nieprawidłowych a nie
do danych nieprawdziwych.
Zaskarżony wyrok nie został więc oparty na błędnej wykładni art. 34 ust. 1
ustawy, opisanej w zarzucie skargi, gdyż Sąd Apelacyjny po pierwsze nie
zakwalifikował informacji jako danych nieprawdziwych, a po wtóre tylko hasłowo
stwierdził, że przepis ten wymaga umyślnego, zawinionego zachowania płatnika
składek. Innymi słowy rozstrzygnięcie zaskarżonego wyroku nie opiera się na
analizie winy płatnika, gdyż Sąd Apelacyjny stwierdził, że przepis art. 34 ust. 1 nie
miał zastosowania, albowiem informacja zawierała dane nieprawidłowe, a nie dane
nieprawdziwe, podlegające korekcie przez płatnika albo przez organ rentowy i
skarga nie zarzuca naruszenia powołanych przez ten Sąd przepisów art. 31 ust. 10
i 12 ustawy wypadkowej. Zarzut skargi rozmija się w tym zakresie z
rozstrzygnięciem, gdyż ani art. 34 ust. 1, ani zachowanie zawinione jako warunek
stosowania tego przepisu, nie były podstawą rozstrzygnięcia.
Jeżeli skarżący uważa, że badanie winy płatnika nie wchodzi w grę, bo na
gruncie przepisu art. 34 ust. 1 nie jest konieczne (potrzebne), to pomiędzy
zarzutem skargi a wyrokiem nie ma kolizji, gdyż korzystny dla płatnika wyrok nie
zapadł dlatego, iż ustalono brak po jego stronie „umyślnego, zawinionego
zachowania” w podaniu nieprawidłowej informacji o rodzaju działalności według
PKB.
Niemniej wina nie jest obojętna w przypadku stosowania sankcji
podwyższenia stopy procentowej na podstawie art. 34 ust. 1 ustawy. Skarżący nie
miałby racji w twierdzeniu, że zachowanie płatnika nie podlega badaniu w aspekcie
jego winy w podaniu danych nieprawdziwych. Na tle podobnej sprawy Sąd
Najwyższy potwierdził, że art. 34 ust. 1 ustawy wypadkowej pozwala na
zastosowanie sankcji w nim przewidzianej tylko w przypadku podania
nieprawdziwych danych, a nie danych nieprawidłowych. Stwierdzenie, czy strona
nie ponosi, czy też ponosi, odpowiedzialność na zasadzie art. 34 ust. 1 ustawy
musi być podejmowane indywidualnie, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności,
których dopiero łączna ocena może doprowadzić do konkluzji, że w tej konkretnej
sprawie wymierzenie składki wypadkowej podwyższonej było zgodne lub nie do
pogodzenia z normą prawną zawartą w powołanym przepisie i oceniana także
6
przez pryzmat zasady zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez to
państwo prawa (wyrok z 16 czerwca 2011 r., I UK 15/11, LEX nr 964457).
Oczywiście należałoby wpierw ustalić o jak rozumianą winę chodzi i kto byłby
podmiotem „winnym”, czy płatnik jako instytucja, czy indywidualnie on sam lub jego
pracownik. Ponadto w pojęciu winy może przeważać ujęcie podmiotowe na wzór
winy w prawie karnym lub obiektywne, czyli nawet sama bezprawność, tak jak
przeważająco pojmuje się winę w prawie cywilnym. W prawie ubezpieczeń
społecznych wina też nie jest wykluczona i tym bardziej jest aktualna, gdy chodzi o
rodzaj sankcji, która może być wymierzona dopiero wtedy, gdy ustawa wyraźnie
określa (precyzuje) obowiązek i gdy jego naruszenie jest zawonione. Nie
obiektywną odpowiedzialność z art. 34 ust. 1, lecz opartą na winie płatnika,
potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 21 lutego 2012 r., I UK 207/11 (LEX nr
1130156). W uzasadnieniu stwierdzono m.in., iż nie można przyjąć, że
odpowiedzialność płatnika składek na podstawie tego przepisu ma charakter
obiektywny i w związku z tym występuje w każdym przypadku podania
nieprawdziwych danych, prowadzących do zaniżenia wysokości należnych składek.
Nie ma bowiem uzasadnienia dla wymierzania tej sui generis kary bez oceny
okoliczności będących przyczyną wadliwości informacji. Wynikająca z niego
sankcja będzie miała zatem zastosowanie do płatnika, który ponosi winę, nawet w
jej najlżejszym stopniu (culpa levissima) za przekazanie nieodpowiadających
prawdzie danych.
W ocenie składu rozpoznającego obecną skargę taki kierunek argumentacji,
a więc wymagający winy w podaniu danych nieprawdziwych jako przesłanki
stosowania art. 34 ust. 1 jest prawidłowy. Skoro uprawnia do wymierzenia
określonej sankcji, to powinna być odnoszona do działania celowego (zawinionego)
płatnika. Ustawa wszak posługuje się zwrotami „nie przekaże” lub „przekaże
nieprawdziwe dane”. Istotny jest przy tym skutek takiego zachowania – „zaniżenie
stopy procentowej”. Każde zachowanie podlega więc indywidualnej ocenie.
Uprawnione jest przede wszystkim rozróżnienie danych nieprawdziwych i danych
nieprawidłowych, skoro występuje w ustawie. To co stanowi dane nieprawidłowe
podlega korekcie (art. 31 ust. 10-12). Przyczyna korekty (podania danych
nieprawidłowych) z reguły jest inna niż przyczyna podania danych nieprawdziwych,
7
skoro ta ostatnia nie pozwala pozwanemu dostrzec „nieprawdziwych” danych i
prowadzi w skutku do zaniżenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie
wypadkowe. Nieobojętny jest więc element winy w zachowaniu płatnika, zwłaszcza
kierunkowej co do wprowadzenia w błąd przez podanie danych nieprawdziwych. W
rozstrzyganiu sporu przeważają więc elementy stanu faktycznego, które decydują o
nieprawidłowych lub nieprawdziwych danych, jak również o winie. Wówczas
wykładnia i zastosowanie prawa zależy od tych ustaleń.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39814
k.p.c.
/tp/