Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CNP 8/12
POSTANOWIENIE
Dnia 5 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
SSA Władysław Pawlak
w sprawie ze skargi uczestniczki postępowania
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia
Sądu Okręgowego
z dnia 24 czerwca 2010 r.,
w sprawie z wniosku M. K.
przy uczestnictwie B. K.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 października 2012 r.,
1) oddala skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego postanowienia;
2) zasądza od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę
300 (trzysta) zł tytułem kosztów postępowania wywołanego
wniesieniem skargi.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z 24 września 2009 r., wydanym w sprawie z wniosku M. K.
z udziałem B. K., Sąd Rejonowy ustalił, że majątek wspólny stron obejmuje prawo
własności działek: - nr 33/1 w N., wartej 182.900 zł; - nr 17/21 w L., wartej 87.800
zł; - nr 17/22 w L., wartej 67.900 zł; - nr 17/25 w L., wartej 79.700 zł, wpisanych do
ksiąg wieczystych prowadzonych przez Sąd Rejonowy o numerach odpowiednio
KW nr […],[…] ,[…] ,[…]; - spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu w G. przy ul.
A. […] wraz z wkładem budowlanym w Spółdzielni Mieszkaniowej „P.” o wartości
349.700 zł. Majątek ten wart jest łącznie 768.000 zł. Sąd Rejonowy podzielił
go w ten sposób, że wnioskodawcy przyznał prawo własności nieruchomości
stanowiących działki nr 35/1 w N., nr 17/21 w L., nr 17/25 w L., o łącznej wartości
350.400 zł, a na własność uczestniczki spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
oraz prawo własności działki nr 17/22 w L., o wartości łącznie 417.600 zł.
Jednocześnie Sąd Rejonowy ustalił, że uczestniczka poniosła nakłady z majątku
osobistego na majątek wspólny w wysokości 61.970 zł, wydatki z majątku
osobistego na majątek wspólny w wysokości 8.565,48 zł oraz uzyskała pożytki
z majątku wspólnego w wysokości 21.885,72 zł, natomiast wnioskodawca poniósł
wydatki z majątku osobistego na majątek wspólny w wysokości 1.533 zł.
Sąd Rejonowy zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 20.943,38 zł
płatną w terminie trzech miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia oraz
orzekł o kosztach postępowania.
W wyniku częściowego uwzględnienia apelacji wnioskodawcy od
postanowienia Sądu Rejonowego z 24 września 2009 r., prawomocnym
postanowieniem z 24 czerwca 2010 r. Sąd Okręgowy zmienił je w ten sposób, że
ustalił, iż uczestniczka poniosła w okresie od 10 września 2009 r. do 10 czerwca
2010 r. wydatki z majątku osobistego na majątek wspólny w wysokości 3.853,65 zł i
oddalił jej wniosek o rozliczenie wydatków w pozostałym zakresie oraz (pkt I b)
zasądził od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 8.114,82 zł z tytułu
wzajemnych rozliczeń, płatną w terminie trzech miesięcy od daty uprawomocnienia
3
się postanowienia z odsetkami ustawowymi w razie opóźnienia oraz stosownie
rozstrzygnął o kosztach postępowania.
Sąd Okręgowy za prawidłowe uznał ustalenia Sądu Rejonowego co do
składu i wartości majątku wspólnego stron oraz co do tego, że rodzice uczestniczki
poczynili na jej rzecz w czasie trwania małżeństwa darowiznę, którą ona
przeznaczyła na wkład mieszkaniowy. Poniosła zatem nakład z majątku osobistego
na majątek wspólny w wysokości 61.970 zł. W okresie od 6 grudnia 2006 r.
uczestniczka uzyskała pożytki ze wspólnego mieszkania w wysokości 21.885,72 zł,
ale też ponosiła wydatki na to mieszkanie w wysokości 8.565,48 zł. Wnioskodawca
poniósł wydatki z majątku osobistego na majątek wspólny w wysokości 1.533 zł.
O podziale majątku Sąd orzekł stosownie do wniosków stron. Ich udziały
w majątku wspólnym ocenił jako równe (art. 43 § 1 k.r.o.), i to zadecydowało
o sposobie obliczenia spłat i dopłat. Wartość majątku podlegającego podziałowi
wynosiła 768.000 zł. Strony uzyskały w naturze składniki majątkowe o wartości
350.400 zł – wnioskodawca i 417.600 zł – uczestniczka. Skoro uczestniczka
poczyniła nakład na majątek wspólny w wysokości 61.970 zł, to należna jej część
majątku w wyniku podziału oznaczona została na kwotę 445.970 zł, będącą sumą
kwot 384.000 zł i 61.970 zł. W ocenie Sądu Rejonowego uczestniczka powinna
zwrócić wnioskodawcy połowę pożytków pobranych z nieruchomości (10.942,86 zł)
i połowę poniesionych przez niego wydatków (766,50 zł), a wnioskodawca powinien
jej zwrócić połowę wydatków, które poniosła na utrzymanie mieszkania (4.282,74
zł). Sąd Rejonowy zobowiązał zatem wnioskodawcę do spłacenia uczestniczki
kwotą 20.943,38 zł.
Sąd Okręgowy zaakceptował ustalenia faktyczne i ocenę prawną sprawy
dokonaną przez Sąd Rejonowy. Uznał jednak, że Sąd ten popełnił oczywistą
omyłkę przy obliczaniu, który z małżonków będzie obciążony spłatą z tytułu
wzajemnych rozliczeń. Bezzasadnie przyjął bowiem, że wnioskodawca powinien
zwrócić uczestniczce cały nakład z jej majątku osobistego na majątek wspólny,
gdy tymczasem skoro otrzymała ona mieszkanie, na które ten nakład został zużyty,
to wnioskodawca powinien jej zwrócić jedynie połowę jego wysokości. Sąd
Okręgowy przyjął, że skoro uczestniczka otrzymała majątek o wartości
4
przekraczającej jej udział w majątku wspólnym (417.600 zł, gdy połowa wartości
majątku wspólnego wynosi 384.000 zł), to powinna spłacić wnioskodawcę kwotą
33.600 zł. Kwotę tę Sąd Okręgowy powiększył o połowę wydatków poniesionych
przez wnioskodawcę na majątek wspólny i o połowę pożytków, które uczestniczka
pobrała z majątku wspólnego (10.942,86 zł i 766,50 zł). Od kwoty, którą
uczestniczka obowiązana jest zwrócić wnioskodawcy (45.309,36 zł) Sąd Okręgowy
odjął kwoty, które wnioskodawca powinien zwrócić uczestniczce, czyli sumę kwot
30.985 zł (połowa nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny) oraz
4.282,74 zł i 1.926,80 zł (połowa wydatków na majątek wspólny). Łącznie Sąd
Okręgowy przyjął, że uczestniczka powinna zwrócić wnioskodawcy kwotę 8.114,82
zł. Powyższe zadecydowało o zmianie postanowienia Sądu Rejonowego i
zasądzeniu od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy w pkt I b postanowienia z 24
czerwca 2010 r. kwoty 8.114,82 zł, płatnej w terminie trzech miesięcy, z odsetkami
na wypadek opóźnienia.
Uczestniczka zaskarżyła postanowienie Sądu Okręgowego z 24 czerwca
2010 r. skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w
części, to jest co do rozstrzygnięcia w pkt. I b, którym zasądzono od niej na rzecz
wnioskodawcy kwotę 8.112,82 zł z tytułu wzajemnych rozliczeń związanych z
podziałem majątku wspólnego. Zarzuciła, że zaskarżone rozstrzygnięcie wydane
zostało z naruszeniem prawa materialnego, tj. art. 45 § 1 media parte i § 2 k.r.o.
poprzez błędną wykładnię i zastosowanie.
Wysokość szkody, którą poniosła w związku z wydaniem zaskarżonego
orzeczenia oszacowała łącznie na kwotę 39.099,82 zł, stanowiącą sumę kwoty,
którą zapłaciła wnioskodawcy zgodnie z zaskarżoną częścią orzeczenia Sądu
Okręgowego (8.114,82 zł) oraz kwoty odpowiadającej wartości nierozliczonej
wierzytelności z tytułu nakładu z majątku osobistego na majątek wspólny (30.985
zł), gdyż po prawomocnym zakończeniu postępowania o podział majątku
wspólnego nie ma możliwości dochodzenia zwrotu tej kwoty od wnioskodawcy.
Skarżąca wskazała, że wzruszenie postanowienia Sądu Okręgowego z 24
czerwca 2010 r. w zaskarżonej części w drodze innych środków prawnych nie było i
nie jest możliwe, gdyż nie przysługiwała od niego skarga kasacyjna i brak jest też
5
podstaw do wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym
postanowieniem.
Wnioskodawca wniósł o oddalenie skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia i to szczególnego rodzaju, bowiem
przysługuje od prawomocnych orzeczeń sądowych, ale celem skargi nie jest
uzyskanie ich uchylenia lub zmiany lecz uzyskanie prejudykatu umożliwiającego
realizację roszczeń odszkodowawczych co do szkody wyrządzonej przez
niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej, stosownie do art. 77 ust. 1
Konstytucji oraz art. 4171
§ 2 k.c.
Sąd Najwyższy wielokrotnie wyjaśniał, w jaki sposób – na gruncie przepisów
o skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia –
należy rozumieć pojęcie „orzeczenie niezgodne z prawem”. W wyroku z 7 lipca
2006 r., I CNP 33/06, (OSNC 2007, nr 2, poz. 35) Sąd Najwyższy wskazał,
że stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, to ustalenie
jego bezprawności, które nie może nastąpić bez sięgnięcia do istoty władzy
sądowniczej, tj. orzekania w warunkach niezawisłości, w sposób bezstronny,
zależny nie tylko od obowiązujących ustaw, ale także od „głosu sumienia” sędziego
oraz jego swobody w ocenie prawa i faktów stanowiących podłoże sporu. Swoboda
ocen sędziego wynika nie tylko z władzy sędziowskiej, ale także z prawa
pozytywnego, często posługującego się pojęciami niedookreślonymi i klauzulami
generalnymi albo dekretującego wolność decyzji sędziego. Treść orzeczenia zależy
również od rezultatów wykładni, które mogą być różne, w zależności od jej
przedmiotu, metod oraz podmiotu, który jej dokonuje. Z istoty wykładni wynika więc
wiele możliwych interpretacji, a sam fakt wykładni z natury rzeczy nacechowany
jest subiektywizmem. Już z tych powodów uzasadnione jest, aby w odniesieniu
do działalności jurysdykcyjnej sądu sformułować autonomiczne pojęcie
bezprawności. Jeśli więc na gruncie odpowiedzialności cywilnej bezprawność
oznacza generalnie naruszenie normy właściwego zachowania się, wynikającego
z ustawy lub z umowy międzynarodowej, to w odniesieniu do odpowiedzialności za
6
wydanie orzeczenia sądowego musi być skorygowana specyfiką władzy
sądowniczej oraz jej ustrojem. Mając na uwadze zasadę niezawisłości oraz
posługiwanie się przez sądy procedurami, których osnowę stanowi system
zaskarżania orzeczeń, należy przyjąć, że orzeczenie niezgodne z prawem,
to orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i nie podlegającymi różnej
wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane
w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania
prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej. Niezgodność
z prawem rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa musi
zatem mieć charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim
przypadku orzeczeniu sądu można przypisać cechy bezprawności.
Przytoczona wyżej definicja pojęcia „orzeczenie niezgodne z prawem” jest
przyjęta w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. m.in. postanowienie z 21 marca
2006 r., V CNP 68/05, nie publ.; wyroki z 31 marca 2006 r., IV CNP 25/05, OSNC
2007, nr 1, poz. 17; z 17 maja 2006 r., I CNP 14/06, nie publ.; z 7 lipca 2006 r.,
I CNP 33/06, OSNC 2007, nr 2, poz. 35; z 7 lutego 2007 r., III CNP 53/06, nie publ.;
z 21 lutego 2007 r., I CNP 71/06, nie publ.; z 20 września 2007 r., II CNP 87/07,
nie publ.).
2. Uczestniczka kwestionuje prawomocne postanowienie Sądu Okręgowego,
wydane w wyniku rozpoznania apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu
Rejonowego w sprawie o podział majątku wspólnego wyłącznie w części
obejmującej rozstrzygnięcie o kwocie spłaty należnej wnioskodawcy, w związku
z nieprawidłowym – w ocenie uczestniczki – rozliczeniem nakładu, jaki poniosła
z majątku osobistego na majątek wspólny.
Podstawą dla tego rozliczenia w postępowaniu o podział majątku wspólnego
był art. 45 § 1 zdanie drugie i § 2 k.r.o., stosownie do którego każdy z małżonków
może też żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku
osobistego na majątek wspólny, za wyjątkiem zużytych na zaspokojenie potrzeb
rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.
Rozliczenia dokonuje się w postępowaniu o podział majątku wspólnego.
7
Z ustaleń Sądów obu instancji wynika, że uczestniczka dokonała nakładu
ze swojego majątku osobistego (darowizn uczynionych na jej rzecz przez rodziców)
na majątek wspólny, a mianowicie na pokrycie wkładu związanego
ze spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu, które weszło do majątku
wspólnego i podlegało podziałowi w prawomocnie zakończonym postępowaniu.
Wysokość nakładu z majątku osobistego uczestniczki na majątek wspólny została
przez Sądy obu instancji oznaczona na kwotę 61.970 zł, czego uczestniczka nie
kwestionowała. Domagała się natomiast obciążenia wnioskodawcy obowiązkiem
zwrotu na jej rzecz kwoty odpowiadającej pełnej wysokości tego nakładu, i tak też
został on rozliczony przez Sąd Rejonowy. Trzeba jednak zauważyć, że nakład
z majątku osobistego uczestniczki posłużył nabyciu prawa majątkowego, do
którego strony uzyskały tytuł wspólnie, gdyż nabyte prawo stało się najpierw
przedmiotem ich wspólności, a później współwłasności w częściach po ½. Nakład
uczestniczki doprowadził do przysporzenia w majątku wspólnym, a zatem
dokonany został na rzecz i korzyść zarówno wnioskodawcy, jak i uczestniczki.
Z perspektywy praw majątkowych uczestniczki był on przesunięciem w obrębie
dwóch mas majątkowych, do których przysługiwało jej prawo. Przesunięcie
to spowodowało powiększenie majątku wspólnego, jak już zaznaczono, także na
korzyść wnioskodawcy. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, z którym
związany jest wkład zasilony nakładem uczestniczki z majątku osobistego na
majątek wspólny w wyniku podziału majątku wspólnego przypadło uczestniczce.
Przy niej zatem pozostało prawo majątkowe nabyte przy wykorzystaniu
przysporzenia, jakiego dokonała wcześniej w formie nakładu z majątku osobistego
na majątek wspólny. W wyniku rozliczenia nakładu wnioskodawca powinien być
obciążony obowiązkiem zwrotu na rzecz uczestniczki kwoty odpowiadającej
połowie nakładu z jej majątku osobistego na majątek wspólny, gdyż nakład ten
ostatecznie przyniósł mu tylko takie przysporzenie. Trafnie zatem Sąd Okręgowy
skorygował w tym zakresie rozliczenie dokonane przez Sąd Rejonowy.
Trzeba wreszcie zauważyć, że tę samą metodę zastosowały Sądy obu instancji,
gdy rozliczały pożytki pobrane przez uczestniczkę z majątku wspólnego oraz
wydatki poczynione przez obie strony z majątków osobistych na majątek wspólny,
czego uczestniczka nie kwestionowała i nie kwestionuje.
8
Reasumując, skoro nie sposób jest dostrzec w zaskarżonym orzeczeniu
naruszenia prawa, o jakim jest mowa w art. 4241
§ 1 k.p.c., to na podstawie art.
42411
§ 1 k.p.c. skarga uczestniczki podlegała oddaleniu.
O kosztach postępowania wywołanego wniesieniem skargi orzeczono
w uwzględnieniu wniosku zgłoszonego przez wnioskodawcę, na podstawie art. 520
§ 2, art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 7 ust. 1 pkt 10 w zw. z § 6 pkt 5 i § 13 ust. 5 pkt 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności adwokatów oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.