Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 118/12
POSTANOWIENIE
Dnia 12 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta Ł.
przy uczestnictwie K. P.
o stwierdzenie zasiedzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 października 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 27 października 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta Miasta Ł. wniósł
o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie własności działki gruntu, położonej w Ł.
przy ul. N. oznaczonej w ewidencji gruntów nr .. o pow. 0,0805 ha, z dniem 28
czerwca 1998 r. Jako uczestnika postępowania wskazano K. P., który faktycznie
władał tą działką. Rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy w Ł. ustalił co następuje.
Nieruchomości gruntowa oznaczonej w ewidencji gruntów Miasta Ł. jako
działka nr … o powierzchni 0,0805 ha, wchodziła w skład większej nieruchomości
stanowiącej własność M. R. Po II Wojnie Światowej nieruchomość ta podlegała
podziałom a własność poszczególnych działek regulowana była bądź to w trybie
ustawy uwłaszczeniowej, bądź też podlegała zwykłemu obrotowi prawnemu.
W trakcie zakładania ewidencji gruntów w roku 1968, jako właściciela działki
oznaczonej aktualnie numerem ewidencyjnym … wpisany został Skarb Państwa,
pomimo tego, że stan ten nie wynikał z żadnych czynności prawnych, ani też ze
stanu faktycznego władania gruntem, gdyż działka ta była użytkowana przez K. P.
Działka jest otoczona z trzech stron działkami oznaczonymi w ewidencji gruntów o
numerach nr … i łączy się z nieruchomością zabudowaną domem mieszkalnym
i zabudowaniami gospodarczymi, oznaczonej w ewidencji jako działka nr … . Jako
właściciel wszystkich wymienionych działek, oprócz działki …, ujawniony jest K. P.
Działki te tworzą zwartą nieruchomość i jeszcze na przełomie lat 60-tych i 70-tych
ubiegłego wieku K. P. postawił ogrodzenie z siatki rozpiętej na betonowych
słupach, w ten sposób, że wyodrębnił je od innych nieruchomości, nie stawiając
żadnego ogrodzenia pomiędzy działką nr …, a działką zabudowaną domem
mieszkalnym, na której mieszka uczestnik. Wszystkie cztery ogrodzone działki były
wykorzystywane przez uczestnika. Posadził on na tym terenie drzewa owocowe
oraz ozdobne drzewa iglaste. Rozmieścił kilka uli, trzymając w nich pszczoły.
Rodzina uczestnika wykorzystywała teren jako ogród, sad i cześć rekreacyjną.
Przez ponad 40 lat nikt nie rościł sobie pretensji do działki, … i nie kwestionował
zarówno faktu, jak i sposobu władania nią przez uczestnika. W trakcie władania
gruntem objętym wnioskiem przez K. P. odnawiany był operat ewidencji gruntów,
3
przy tej okazji dokonywano zmiany oznaczenia działek oraz drobnej korekty
powierzchni. Jako właściciel działki … ujawniony był ciągle Skarb Państwa.
Mając na względzie takie ustalenia Sąd Rejonowy uznał, że wskazują one
na to, iż Skarb Państwa nigdy nie władał jako samoistny posiadacza działką nr …
dlatego postanowieniem z dnia 19 sierpnia 2011 r., oddalił wniosek Skarbu
Państwa o jej zasiedzenie.
Rozpoznając apelację od tego orzeczenia Sąd Okręgowy stwierdził,
że skutek zasiedzenia w postaci nabycia własności wynika z mocy samego prawa
i następuje z upływem ostatniego dnia przewidzianego ustawą okresu posiadania.
Dlatego do nabycia własności nieruchomości w drodze zasiedzenia mają
zastosowanie przepisy obowiązujące w dniu upływu okresu zasiedzenia. Jeżeli
więc okres zasiedzenia nastąpił przed wejściem w życie w ustawy z dnia 28 lipca
1990 r. (tj. przed 1 października 1990 r.), terminy zasiedzenia liczyć należy zgodnie
z art. 172 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed tą datą. Do zasiedzenia w złej
wierze wystarczy wobec tego 20 lat posiadania nieruchomości jako samoistny
posiadacz.
Zdaniem Sądu Okręgowego, wbrew ustaleniom poczynionym przez Sąd
Rejonowy, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje,
że wnioskodawca wszedł w posiadanie przedmiotowej nieruchomości w dniu
27 czerwca 1968 r.. Zakładają, że uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze
i posiadał ją nieprzerwanie to nabycie własności przez zasiedzenie nastąpiło w dniu
27 czerwca 1986 r.
Sąd Okręgowy uznał, że Skarb Państwa objął działkę, aktualnie oznaczoną
jako … w samoistne posiadanie poprzez ujawnienie go jako właściciela w rejestrze
gruntów miasta Ł. Nastąpiło to w dniu 27 czerwca 1968 r. kiedy jako właściciela
działki oznaczonej wtedy numerem 47 wpisano Skarb Państwa - Prezydium
Powiatowej Rady Narodowej Zarząd Gospodarki Terenami w Ł. Posiadanie Skarbu
Państwa zostało następnie potwierdzone w 1976 r., gdy odnowiono operat
ewidencji gruntów miasta Ł. oraz w 1992 r., po ponownym odnowieniu operatu. Za
każdym razem jako właściciel działki, oznaczonej od 1992 r. numerem …,
ujawniony został Skarb Państwa.
4
Zdaniem Sądu Okręgowego ze znajdujących się w aktach sprawy dowodów
nie wynika, by kiedykolwiek uczestnik postępowania J. P. nabył własność
przedmiotowej nieruchomości. Złożone do akt sprawy kserokopie aktów własności
ziemi dotyczą działek o dawnych nr … . Z faktu, że uczestnik postępowania nie
nabył własności działki o dawnym numerze …, w ocenie Sądu Okręgowego wynika,
że w dniu 4 listopada 1971 r. działka o dawnym nr … nie była w posiadaniu
samoistnym uczestnika postępowania ani członków jego rodziny. Jednocześnie
Sąd Okręgowy wskazał, że uczestnik postępowania potwierdził, iż przedmiotowa
działka nie jest jego własnością, a znajdowała się w jego użytkowaniu od około 50
lat jako całość - ogród, łącznie z sąsiednimi gruntami stanowiącymi jego własność.
Sąd Okręgowy ustalił także, że uczestnik postępowania opłacał podatki takie, jakie
przychodziły z Miejskiej Rady Oddziału Finansowego i nigdy nie sprawdzał, jakiej
powierzchni to dotyczy oraz, iż nikt nie zwracał się od niego w sprawie działki … i
nie interesował się nią. Wobec tego Sąd Okręgowy stwierdził, że wobec takich
wyjaśnień uczestnika postępowania należy stwierdzić, iż nie zwracano się do niego
również w sprawie budowy kolektora i komory rewizyjnej na kanale, które zostały
umiejscowione na przedmiotowej nieruchomości i włączone do eksploatacji 18
lutego 1973 r.
Na podstawie informacji uzyskanej w Miejskim Przedsiębiorstwie
Wodociągów i Kanalizacji sp. z o.o. w Ł. z dnia 24 maja 2011 r. Sąd Okręgowy
ustalił, że przez działkę nr … przebiega kolektor „A" o średnicy 1,2 m. Jest to
główny kanał dosyłowy do miejskiej oczyszczalni ścieków w Ł. Zgodnie
z obowiązującymi wytycznymi w odległości 5 m od skrajnych ścian rury znajdującej
się w kanale nie powinny być wznoszone żadne trwałe budowle ani sadzone
drzewa. Na terenie przedmiotowej działki zlokalizowana jest komora rewizyjna na
kanale, do której winna być zapewniona możliwość dostępu dla przeprowadzania
prac eksploatacyjnych oraz usuwania ewentualnych awarii. Kanał został odebrany
i włączony do eksploatacji 18 lutego 1972 r.
Zdaniem Sądu Okręgowe fakty te świadczą, że uczestnik postępowania nie
był postrzegany jako właściciel przedmiotowej działki skoro nie zwracano się
do niego w sprawie chociażby budowy wspomnianego wyżej kolektora. Jak wynika
natomiast z wpisów do ewidencji gruntów jako właściciela działki o obecnym nr …
5
postrzegano Skarb Państwa, w którego samoistnym posiadaniu ona się znajdowała
co najmniej od 27 czerwca 1968 r. Z uwagi na to, że nie zostało w sprawie
wykazane, by wnioskodawca uzyskał posiadanie w dobrej wierze, Sąd przyjął
dwudziestoletni okres posiadania przewidziany w art. 172 k.c. w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 1 października 1990 r. Zgromadzony w sprawie
materiał dowodowy pozwala z całą pewnością stwierdzić, w oparciu o powołane
wyżej przepisy prawa, że własność przedmiotowej nieruchomości, oznaczonej jako
działka nr … nabył przez zasiedzenie wnioskodawca Skarb Państwa -
Prezydent Miasta Ł. z dniem 28 czerwca 1988 r.
W skardze kasacyjnej uczestnik postępowania zarzucił naruszenie prawa
materialnego przez dokonanie wadliwej wykładni art. 172 k.c. wskutek uznania,
że przebieg przez działkę sieci kanalizacyjnej oraz dokonanie wpisów w rejestrach
gruntów, bez podstawy prawnej i faktycznego władania nieruchomością, stanowi
podstawę do uznania, że Skarb Państwa - Prezydent Miasta Ł. był samoistnym
posiadaczem nieruchomości oznaczonej w ewidencji gruntu jak działki nr …
o powierzchni 0,0805 ha położonej przy ul. N. w Ł., co prowadziło do nabycia jej
własności przez zasiedzenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 172 k.c. jest
uzasadniony. Nie chodzi jednak o błędną wykładnię tego przepisu, lecz niewłaściwe
jego zastosowanie. Sąd Okręgowy przyjął, że należy brać po uwagę przepis ten
w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 października 1990 r., który stanowił
wtedy, że posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność,
jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dziesięciu jako posiadacz
samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie); po upływie lat
dwudziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał
posiadanie w złej wierze.
Zdaniem Sądu Okręgowego o tym, że Skarb Państwa był samoistnym
posiadaczem nieruchomości, oznaczonej jako działka nr … położonej przy ul N. w
Ł., świadczyć mają dokonane przez ten Sąd następujące ustalenia. Po pierwsze, to
że uczestnik postępowania, który jak ustalił również Sąd Okręgowy użytkuje
6
wspomnianą działkę, położoną wewnątrz działek stanowiących jego własność od
przeszło 40 lat, nie wykazał, aby był jej właścicielem. Po drugie, o objęciu w
samoistne posiadanie tej działki przez Skarb Państwa świadczy wpisanie go jako
właściciela do ewidencji gruntów oraz pomimo odnawiania tej ewidencje
konsekwentne ujawnianie Skarbu Państwa jako właściciela. Po trzecie,
przeprowadzenie przez działkę kolektor „A" o średnicy 1,2 m, który jest głównym
kanałem dosyłowym do miejskiej oczyszczalni ścieków w Ł., a także zlokalizowana
na terenie tej działki komory rewizyjna na kanale, do której winna być zapewniona
możliwość dostępu przy przeprowadzania prac eksploatacyjnych oraz usuwania
ewentualnych awarii. Szczególne znaczenie Sąd Okręgowy nadał faktowi,
wybudowania wymienionych urządzeń bez uzyskania zgody uczestnika
postępowania, który w czasie ich budowy użytkowała działkę … .
Żaden z podniesionych wyżej argumentów nie świadczy jednak, wbrew
odmiennej ocenie Sądu Okręgowego, że Skarb Państwa był samoistnym
posiadaczem działki oznaczonej nr … . Samoistne posiadanie polega na tym,
że określona osoba faktycznie, w stosunku do oznaczonej nieruchomości,
zachowuje się tak jak właściciel. Z dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń nie
wynika zaś, aby Skarb Państwa faktycznie podejmował w stosunku do działki nr …
działania, które świadczyłyby o tym, że uważa się on za jej właściciela. Wpisanie
go do ewidencji gruntów, jako właściciela tej działki nie może mieć tu
przesądzającego znaczenia, szczególnie jeżeli zważyć, że orzekające w sprawie
Sądy ustaliły, że nastąpiło to bez żadnej podstawy prawnej. O tym, że fakt wpisu do
ewidencji nie może być uznany za dowód na nabycia samoistnego posiadania,
świadczy to, że sam Skarb Państwa występuje dopiero w rozpoznawanej sprawie
o stwierdzenie zasiedzenia, aby jego wpis jako właściciela nabrał mocy prawnej.
Wpis do ewidencji gruntów, podobnie zresztą jak i wpis do księgi wieczystej nie ma
w przypadku prawa własności charakteru konstytutywnego. Wpis do ewidencji
może tylko potwierdzać, że określona osoba jest właścicielem. Nie ma też
znaczenie, że ewidencję gruntów prowadzą urzędy państwowe. Dla potrzeb
uznania Skarbu Państwa za właściciela określonej nieruchomości w drodze
zasiedzenia znaczenie ma ocena jego zachowania tak jak każdej innej osoby.
Chodzi więc o wykazanie, że Skarb Państwa faktycznie sprawował władztwo nad
7
tą nieruchomością. Samo wpisanie Skarbu Państwa jako właściciela do ewidencji
gruntów, bez innych przejawów sprawowania przez niego władztwa nad
nieruchomością oznaczoną jako działka nr …, nie może być uznane za objecie tej
nieruchomości w samoistne posiadanie. Wniosek taki jest szczególnie uzasadniony
w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy, zważywszy, że Sąd Okręgowy ustalił,
iż władztwo faktyczne nad tą nieruchomością sprawował w chwili wpisu Skarbu
Państwa do ewidencji gruntów jako właściciela, uczestnik postępowania. Nie
przesądzając, tego jaki charakter miało to władztwo z ustaleń Sądów orzekających
w sprawie wynika, że traktował on działkę nr …, tak samo jak położone wokół niej
działki, których niewątpliwie był właścicielem.
Wbrew opinii Sądu Okręgowego o tym, że Skarb Państwa był samoistnym
posiadaczem działki nr … nie świadczy też wybudowanie na tej działce
w początkach lat osiemdziesiątych kolektor „A" o średnicy 1,2 m, który jest
głównym kanałem dosyłowym do miejskiej oczyszczalni ścieków w Ł., a także
zlokalizowana na terenie tej działki komory rewizyjna na kanale, do której winna być
zapewniona możliwość dostępu przy przeprowadzania prac eksploatacyjnych oraz
usuwania ewentualnych awarii. Bez znaczenia jest tu, ustalony przez Sąd
Okręgowy fakt, że nie pytano o zgodę uczestnika postępowania. Skoro nie był on
wtedy ujawniony jako osoba uprawniona do władania tą działka nie było potrzeby
pytania go o zgodę. Zupełnie umknęło też uwadze Sądu, że urządzenia przesyłowe
zostały wybudowane nie przez Skarb Państwa lecz inną osobę prawną,
prawdopodobnie poprzednika prawnego Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów
i Kanalizacji sp. z o.o. Powstaje wobec tego zasadnicze pytanie, czy korzystanie z
działki nr … przez tę osobę prawną może być traktowane jako samoistne
posiadanie i czy w stanie prawnym obowiązującym w czasie gdy miało ono miejsce,
posiadanie to można było zaliczyć jako posiadanie Skarbu Państwa. W tym
kontekście zauważyć należy, że samo przeprowadzenie urządzeń przez określoną
nieruchomość nie jest jednoznaczne z samoistnym posiadaniem tej nieruchomości,
a co najwyżej może stanowić podstawę nabycia służebności przesyłu.
Mając na uwadze, że podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia
prawa materialnego okazał się uzasadniony oraz zważywszy na potrzebę
uściślenia niektórych ustaleń dokonanych przez Sąd Okręgowy dla przesądzenia,
8
czy przepis art. 172 k.c. stwarzał podstawy dla stwierdzenia nabycia przez Skarb
Państwa własności działki nr … w drodze zasiedzenia, Sąd Najwyższy,
na podstawie art. 39815,
orzekł jak w sentencji.
es