Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 405/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa A. Sp. z o.o. z siedzibą w Z.
przeciwko S. H.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 18 października 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 maja 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego i wniosku o zwrot
wyegzekwowanego świadczenia.
Uzasadnienie
2
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego w
ten sposób, że oddalił powództwo powodowej spółki o zasądzenie kwoty
301.528,80 zł z tytułu odszkodowania za szkodę w postaci utraconych korzyści w
roku 2008, poniesioną wskutek nienależytego wykonania obowiązków przez
Syndyka masy upadłości S. spółki z o.o. w W.
Sądy obu instancji ustaliły, że powódka, jako finansujący, zawarła pięć umów
leasingu z S. spółką z o.o. w W. Wobec zaległości w zapłacie rat leasingowych
wypowiedziała wszystkie umowy, ze skutkiem na dzień doręczenia oświadczenia,
pismami z dnia 28 listopada 2007 r., doręczonymi faxem oraz następnie w dniu 13
grudnia 2007 r. przesyłką poleconą. W dniu 11 grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy
ogłosił upadłość spółki S. i pozwany został ustanowiony syndykiem. W toku
sporządzania spisu inwentarza pozwany zakwalifikował ruchomości objęte
umowami oraz ujęte w wykazie środków trwałych upadłego jako majątek
wchodzący w skład masy upadłości. Wniosek powódki o wydanie ruchomości nie
został przez niego uwzględniony, bowiem kwestionował skuteczność złożonych
oświadczeń o wypowiedzeniu umów. Wniosek powódki o wyłączenie ruchomości z
masy upadłości został oddalony postanowieniem sędziego komisarza z dnia 16
maja 2008 r. Powództwo o wyłączenie z masy zostało uwzględnione przez Sąd
Rejonowy częściowo, a Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 4 lutego 2009 r. zmienił to
orzeczenie i wyłączył z masy pozostałe przedmioty leasingu. W dniu 4 czerwca
2009 r. sędzia komisarz ustalił koszty utrzymania mienia podlegającego wyłączeniu
i nakazał jego wydanie. Ostatecznie ruchomości zostały wydane częściowo w
dniach od 25 do 27 stycznia 2010 r. i od 19 do 22 lutego 2010 r.
Dokonując oceny roszczenia w świetle art. 160 ust. 3 ustawy z dnia
28 marca 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr. 60, poz. 55; dalej
p.u.n.) Sąd drugiej instancji wskazał, że wskutek objęcia podstawą faktyczną
okresu roku 2008, poza oceną pozostaje zachowanie pozwanego po wydaniu przez
Sąd Okręgowy wyroku wyłączającego mienie z masy ruchomości. Bez znaczenia
pozostaje też kwestia zaniechania wypowiedzenia leasingu przez pozwanego,
bo ewentualna szkoda pozostająca w związku z takim zachowaniem byłaby
3
szkodą masy upadłości, a szkoda wierzyciela mogłaby się przełożyć na szkodę
w postaci mniejszego zaspokojenia z masy.
Odnosząc się do kwestii prawidłowości ujęcia przedmiotowych ruchomości
w spisie inwentarza Sąd drugiej instancji w oparciu o treść art. 69 ust. 3 i 68 ust. 1
p.u.n. uznał, że skoro syndyk ustala skład masy upadłości na podstawie wpisów
w księgach upadłego i niespornych dokumentów oraz istnieje domniemanie,
że rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości
do niego należą, to wpisy w księgach upadłego są dla syndyka wiążące i nie
podlegają jego ocenom. Ponieważ ruchomości objęte umowami leasingu były ujęte
w księgach upadłego w wykazie środków trwałych, syndyk był zatem zobowiązany
do ich ujęcia w spisie. Stwierdził także, iż wątpliwości syndyka co do skuteczności
wypowiedzenia umowy leasingu przez leasingodawcę po ogłoszeniu upadłości nie
mogły być uznane za bezzasadne, skoro podzielił je sędzia komisarz oraz Sąd
Rejonowy. W ocenie Sądu Apelacyjnego odpowiedzialność z art. 160 ust. 3 p.u.n.
nie obejmuje sytuacji, w których syndyk działa w granicach przyznanych mu
uprawnień. Po dokonaniu spisu inwentarza syndyk nie może danego prawa
lub rzeczy sam wyłączyć, bo wchodzą w skład masy upadłości i wyłączenie może
nastąpić tylko w trybie art. 70 - 74 p.u.n. W konsekwencji uznał, że nie można
zarzucić syndykowi naruszenia jego obowiązków, a zatem brak jest podstaw
do przyjęcia zaistnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach kasacyjnych (art. 398 3
§ 1 i 2 k.p.c.) powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji. W ramach pierwszej
podstawy kasacyjnej zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe
zastosowanie: - art. 160 ust. 3 p.u.n. w zw. z art. 415 k.c., art. 160 ust. 3 w zw.
z art. 68 ust. 1 i art. 69 ust. 1 i 3 p.u.n., art. 160 ust. 3 w zw. z art. 114 ust. 1 p.u.n.
oraz art. 355 § 1 k.p.c. przez pominięcie szczególnego wzorca należytej
staranności wymaganej od pozwanego, jako syndyka masy upadłości.
W ramach drugiej podstawy powód podniósł zarzut naruszenia przepisów
postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy tj. art. 382 oraz art.
391 § 1 i 386 § 1 k.p.c.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis artykułu 160 ust. 3 p.u.n. uzależnia odpowiedzialność syndyka masy
upadłości od faktu wyrządzenia szkody będącej następstwem nienależytego
wykonywania przez niego obowiązków o charakterze ustawowym. Jest to
odpowiedzialność odszkodowawcza regulowana przepisami o czynach
niedozwolonych (art. 415 k.c.), oparta na zasadzie winy, którą uzasadnia każdy,
nawet najmniejszy jej stopień (por. zachowujące aktualność stanowisko Sądu
Najwyższego wyrażone na tle art. 102 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia
24 października 1934 r. Prawo upadłościowe – jedn. tekst Dz. U. z 1991 r., Nr 118,
poz. 512 ze zm. w wyrokach z dnia 18 lipca 1997 r., II CKN 33/97, z dnia
26 kwietnia 2006 r., II CSK 48/06, z dnia 15 września 2009 r., II CSK 704/08,
niepubl. oraz w wyroku z dnia 12 maja 2011 r., III CSK 222/10, niepubl.).
Przesłankami tej odpowiedzialności są więc: szkoda, zawinione nienależyte
wykonanie przez syndyka masy upadłości obowiązków wynikających z przepisów
prawa upadłościowego lub wymaganych celem tego postępowania oraz adekwatny
związek przyczynowy pomiędzy szkodą a nienależytym wykonaniem obowiązków.
Nienależyte wykonanie obowiązków stanowi zdarzenie wyrządzające szkodę
i wobec tego, że należy do sfery faktów, jego ocena musi być dokonywana in casu
i w odniesieniu do skonkretyzowanych obowiązków ustawowych określonych
w ustawie z dnia 28 marca 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze – w sprawie
niniejszej w wersji obowiązującej w dniu ogłoszenia upadłości (Dz. U. z 2007 r.,
Nr 123, poz. 850).
Skarżąca opiera roszczenie na dwóch zdarzeniach stanowiących, w jej
ocenie, działanie wyrządzające szkodę wskutek wykonania przez syndyka
obowiązków z nienależytą starannością – 1) bezpodstawnym włączeniu do masy
przedmiotów leasingu i wadliwej ocenie skuteczności wypowiedzenia umów
leasingu przez leasingodawcę oraz odmowie wydania przedmiotów leasingu oraz
2) zaniechaniu wypowiedzenia umów leasingu przez syndyka.
1. Artykuł 62 p.u.n. stanowi zasadę, że do masy upadłości wchodzi majątek
należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego
w toku postępowania upadłościowego z wyłączeniami, o których mowa w art. 63
5
– 67 p.u.n. Pojęcie mienia obejmuje wszystkie zbywalne prawa majątkowe
upadłego o charakterze rzeczowym i obligacyjnym niezależnie od podstawy
nabycia, a zatem obejmuje ogół jego aktywów. W skład masy upadłości w wypadku
upadłości likwidacyjnej wchodzą te wszystkie jej składniki, które mogą zostać
spieniężone i przeznaczone na zaspokojenie wierzycieli. Do masy upadłości może
także wejść prawo korzystania z rzeczy. Obowiązki syndyka w zakresie ustalania
składu masy upadłości wyznaczają przede wszystkim artykuły 68 ust. 1 i 69 p.u.n.
Skład ten ustalany jest na podstawie wpisów w księgach upadłego oraz
dokumentów bezspornych i następuje przez sporządzenie spisu inwentarza. Nie są
to jednak jedyne źródła wiedzy syndyka o stanie majątku upadłego. W wypadku
poważnych wątpliwości co do statusu prawnego danego składnika syndyk może
zwrócić się do sędziego komisarza o przeprowadzenie postępowania dowodowego
w trybie art. 218 p.u.n., przy czym ocena dowodów należy do syndyka. Syndyk
posiada także uprawnienie do żądania informacji dotyczących majątku upadłego
od organów administracji i samorządu terytorialnego (art. 178 p.u.n.). Artykuł 69
ust. 3 p.u.n. wprowadza nadto domniemanie, że rzeczy znajdujące się w
posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości należą do majątku upadłego. Ten
etap postępowania upadłościowego można więc podzielić na dwie fazy
– w pierwszej następuje ustalenie składu masy upadłości na podstawie ksiąg
upadłego, dokumentów bezspornych, przeprowadzonego postępowania
dowodowego oraz uzyskanych informacji, zaś w drugiej następuje sporządzenie
spisu inwentarza, którego nie należy mylić z inwentaryzacją przeprowadzoną
w trybie art. 26 ust. 4 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości na dzień
poprzedzający ogłoszenie upadłości i obejmującą zarówno aktywa, jak i pasywa
majątku upadłego (ustawa w brzmieniu na dzień ogłoszenia upadłości Dz. U.
z 2006 r., Nr. 208, poz. 1540, dalej ustawa o rachunkowości).
Zasadnicze znaczenie należy przypisać treści art. 68 p.u.n., zgodnie
z którym syndyk masy upadłości ustala skład masy upadłości. Sformułowanie
„ustala” oznacza, że kwalifikacja danego prawa majątkowego jako składnika masy
upadłości nie następuje poprzez automatyczne przepisanie danych z ksiąg
i dokumentów bezspornych, a następuje weryfikacja tych danych pod kątem
przysługiwania upadłemu do nich praw majątkowych. Wprawdzie ocena zarówno
6
wpisów w księgach, jak i dokumentach bezspornych może być dokonana przez
syndyka jedynie od strony formalnej, bowiem na tym etapie postępowania nie ma
podstaw do oceny ich prawdziwości, nie mniej jednak na podstawie wszystkich
dostępnych informacji syndyk jest zobowiązany do dokonania ustalenia, czy dane
prawo majątkowe należy zakwalifikować jako składnik masy upadłości. Ponieważ
domniemanie określone w art. 69 ust. 3 p.u.n. jest domniemaniem wzruszalnym,
syndyk jest także zobowiązany do oceny, czy posiadanie przez upadłego danej
rzeczy w dniu ogłoszenia upadłości można zakwalifikować jako posiadanie
samoistne w rozumieniu art. 336 k.c., bowiem tylko ten rodzaj posiadania
uzasadnia jego zastosowanie.
W fazie drugiej następuje sporządzenie spisu inwentarza. Przepisy prawa
upadłościowego nie określają skutków prawnych sporządzenia spisu. Większość
przedstawicieli doktryny skłania się ku poglądowi, że nie ma on ani mocy
dokumentu urzędowego, ani waloru orzeczenia lub czynności prawnej. Jest to spis
z natury składników majątku upadłego, do których upadły posiada tytuł prawny.
Spis inwentarza można zatem określić jako zdarzenie faktyczne, które należy
traktować jako oświadczenie wiedzy. Pełni on rolę informacyjną, analityczną
i sprawozdawczą, ale nie może zmienić statusu prawnego rzeczy. Umieszczenie
danego składnika majątkowego w spisie inwentarza nie pozostaje jednak bez
znaczenia dla dalszego biegu postępowania upadłościowego. Bezpośrednim
skutkiem jest bowiem przyjęcie, że składniki majątkowe umieszczone w spisie
wchodzą, wskutek ustalenia przez syndyka, w skład masy upadłości. Zachodzi
zatem pytanie, czy w wypadku błędnego zakwalifikowania przez syndyka danego
składnika majątkowego jako składnika masy upadłości dopuszczalne jest
dokonanie przez niego wyłączenia z masy na wniosek uprawnionego, czy może to
nastąpić wyłącznie w trybie art. 70 i n. p.u.n. poprzez zgłoszenie wniosku do
sędziego – komisarza, lub w drodze powództwa. Kwestia ta nie była wprost
przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, natomiast w doktrynie są
prezentowane dwa przeciwstawne stanowiska – negujące możliwość wyłączenia
danej rzeczy z masy upadłości z przez syndyka po sporządzeniu spisu inwentarza
bez orzeczenia sędziego – komisarza lub orzeczenia sądu i drugie dopuszczające
taką możliwość. Sąd Najwyższy w obecnym składzie przychyla się do drugiego
7
z zaprezentowanych stanowisk. Za jego przyjęciem przemawia przede wszystkim
charakter prawny wpisu, a zwłaszcza fakt, że nie ma ono waloru orzeczenia
lub czynności prawnej. Ujęcie w spisie inwentarza danego składnika stanowi
oświadczenie wiedzy syndyka, że upadłemu w dniu ogłoszenia upadłości służyło
do niego prawo majątkowe. Również pominięcie w spisie określonych przedmiotów
lub praw nie niweczy praw upadłego, bowiem masa upadłości może się powiększyć
o składniki w nim niewymienione, jeżeli postępowanie przeprowadzone w toku
postępowania upadłościowego wykaże prawo upadłego do tych składników. Skoro
syndyk ustala skład masy upadłości, to nie ulega wątpliwości, że na tym etapie
postępowania może, na żądanie osoby uprawnionej, wyłączyć pewne składniki
masy w wypadku stwierdzenia, że w dniu ogłoszenia upadłości nie były
w posiadaniu upadłego i nie należały do jego majątku. Taką możliwość należy
również dopuścić w okresie po sporządzeniu spisu inwentarza w sytuacji błędnego
zakwalifikowania przez syndyka danej rzeczy lub praw majątkowego jako składnika
masy upadłości z tym zastrzeżeniem, że dopuszczalne jest to wyłącznie
w sytuacjach bezspornych i oczywistych, gdy nie ma żadnych wątpliwości,
że indywidualnie oznaczone prawo do danego składnika majątkowego służy
osobie trzeciej, a jego umieszczenie w spisie inwentarza było wynikiem błędu
syndyka. Z treści bowiem art. 68 p.u.n. i art. 69 ust. 3 p.u.n. literalnie wynika,
że jeżeli na podstawie ksiąg upadłego lub dokumentów bezspornych albo w wyniku
oceny posiadania uprawnione jest ustalenie, że dane prawa majątkowe należą
do osoby trzeciej i rzecz nie znajdowała się w posiadaniu upadłego, to nie
podlegają one wciągnięciu do spisu. Zgodzić się należy z poglądem części
przedstawicieli doktryny, że w takiej sytuacji oczywisty błąd syndyka nie powinien
rodzić tak doniosłego skutku prawnego, jak konieczność wszczynania w każdym
przypadku sformalizowanego postępowania o wyłączenie.
W niniejszej sprawie Syndyk masy upadłości dokonał ustalenia, że sporne
przedmioty stanowiące przedmiot umów leasingu wchodzą w skład masy upadłości
i ujął je w spisie inwentarza. W świetle powyższych rozważań brak było podstaw
do takiego ustalenia, bowiem wprawdzie przedmioty leasingu były w posiadaniu
upadłego w dacie ogłoszenia upadłości, ale posiadanie to nie było posiadaniem
samoistnym, wobec czego nie znajdował zastosowania art. 69 ust. 3 p.u.n.,
8
zaś ponieważ prawo własności tych przedmiotów pozostawało przy
leasingodawcy, zatem nie należały one do upadłego w rozumieniu art. 62 p.u.n.
O obowiązku ujęcia tych przedmiotów w spisie inwentarza nie może przesądzać
fakt ich umieszczenia w wykazie środków trwałych w księgach upadłego, skoro
obowiązek wpisania w księgach aktywów będących własnością innych jednostek,
oddanych korzystającemu do używania, nakłada ustawa o rachunkowości w art. 3
ust. 4. Do masy upadłości mogło wejść jedynie prawo korzystania z rzeczy będące
wierzytelnością wynikającą z umowy leasingu, oraz prawo zakupu przedmiotu
leasingu po wygaśnięciu umowy. Syndyk masy upadłości, zarówno zgodnie
z ustawą z dnia 15 czerwca 2007 r. o licencji syndyka (Dz. U. Nr. 123 poz. 850),
jak i poprzedzającym tę ustawę rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia
16 kwietnia 1998 r. w sprawie szczególnych kwalifikacji oraz warunków
wymaganych od kandydatów na syndyków (Dz. U. Nr 55, poz. 359) musiał
posiadać wiedzę zarówno z zakresu ekonomii, finansów, zarządzania jak i prawa,
ze szczególnym uwzględnieniem przepisów dotyczących postępowania
upadłościowego. Wymóg działania przez syndyka z należytą starannością
przewiduje także przepis art. 179 p.u.n., przy czym przez należytą staranność
należy rozumieć staranność ogólnie wymaganą w stosunkach danego rodzaju
(art. 355 § 1 i 2 k.c.). Mając na uwadze zawodowy charakter działalności
i podwyższone wymagania odnośnie kwalifikacji uznać trzeba, że syndyk jest
profesjonalistą, którego obciąża podwyższony stopień staranności w wykonywaniu
obowiązków. Aczkolwiek syndyk masy upadłości podlega sędziemu komisarzowi,
to wykonywanie tej funkcji charakteryzuje się znacznym stopniem samodzielności
i niezależności w wykonywaniu kompetencji określonych ustawowo. Zważywszy
na powyższe wymagania odnośnie jego kwalifikacji, zakres uprawnień ustawowych
w zakresie ustalania składu masy upadłości oraz na sprawowanie przez syndyka
zarządu majątkiem upadłego nie może być wątpliwości, że wiedza odnośnie
konstrukcji prawnej umowy leasingu należy do zakresu wiedzy podstawowej
i koniecznej. Stąd zaliczenie przedmiotów umów leasingu w skład masy upadłości
w sytuacji, gdy już w dniu 13 grudnia syndyk otrzymał pisma leasingodawcy
zwierające wypowiedzenie umów leasingu i nie kwestionował w toku procesu swej
wiedzy co do statusu prawnego przedmiotów leasingu w chwili sporządzania spisu
9
inwentarza, było oczywiście wadliwe. Nie zmienia tej oceny miesięczny termin
na złożenie spisu inwentarza przewidziany w art. 306 p.u.n., bowiem syndyk
przyjmując tę funkcję ma świadomość obowiązujących go przepisów prawa
upadłościowego i musi się liczyć z wykonaniem swych obowiązków w ustawowym
terminie. O ile uzasadnione jest włączenie przez syndyka do spisu inwentarza tych
rzeczy, co do których brak jest stanowczych informacji i istnieją wątpliwości co do
ich statusu prawnego, o tyle w niniejszej sprawie takich wątpliwości nie było co do
rzeczy stanowiących przedmiot umów leasingu. Uchybienie to, aczkolwiek istotne
z punktu widzenia prawidłowego wykonania obowiązków przez Syndyka,
nie pozostaje jednak w związku przyczynowym ze szkodą i nie może rodzić
odpowiedzialności odszkodowawczej wywodzonej z faktu nie wydania przedmiotów
umów. Powoda wiązał bowiem z upadłym stosunek obligacyjny, w którego
konsekwencji upadłemu służyło prawo korzystania z przedmiotu leasingu oraz
prawo wykupu rzeczy, wchodzące do masy upadłości, a zatem zasadniczo,
do czasu zakończenia trwania umowy na Syndyku nie ciążył obowiązek zwrotu.
Z tego względu nie jest uzasadniony zarzut naruszenia art. 160 ust. 3 w zw.
z art. 68 ust. 1 i art. 69 ust. 1 i 3 p.u.n.
Co do zasady należy podzielić pogląd Sądu Apelacyjnego w kwestii oceny
stanowiska Syndyka co do możliwości wypowiedzenia umów leasingu przez
leasingodawcę. Umowa leasingu jest umową wzajemną, ale w sposób szczególny
uregulowaną co do możliwości jej wypowiedzenia w art. 114 p.u.n., który stanowi
lex specialis w stosunku do art. 98 p.u.n. Ogłoszenie upadłości korzystającego
z rzeczy zasadniczo nie wpływa na byt tej umowy – trwa ona nadal. Artykuł 114
p.u.n. daje syndykowi szczególne uprawnienie do wypowiedzenia umowy,
niezależne od rozwiązań umownych i kodeksowych. Nie dotyczy on natomiast
uprawnień leasingodawcy, który może skorzystać zarówno z rozwiązań
przewidzianych przepisami kodeksu cywilnego, jak i postanowieniami umowy.
Ograniczenia wypowiedzenia umowy leasingu przez leasingodawcę w toku
postępowania upadłościowego nie można wywieść ani z treści art. 84 p.u.n.
w brzmieniu obowiązującym w dacie ogłoszenia upadłości, ani z art. 90 lub 98
p.u.n. W wypadku skutecznego wypowiedzenia umów przez leasingodawcę,
na syndyku spoczywa obowiązek wydania przedmiotu leasingu. Sąd Apelacyjny
10
nie odniósł się do kwestii skuteczności wypowiedzenia umów poprzestając
na konstatacji, że wątpliwości Syndyka co do możliwości wypowiedzenia umowy
leasingu po ogłoszeniu upadłości nie mogły być potraktowane jako oczywiście
bezzasadne w świetle orzeczenia sędziego – komisarza oraz wyroku Sądu
Rejonowego. Mieć należy na uwadze, że istotnie sędzia komisarz podzielił
stanowisko Syndyka w tym przedmiocie, co może stanowić okoliczność
uzasadniającą ocenę, że wykładnia przepisów prawa upadłościowego
i naprawczego w tym zakresie nie była jednoznaczna i wątpliwość pozwanego nie
była oczywiście bezzasadna. Aprobująca decyzja sędziego komisarza co do
zasady nie wyłącza wprawdzie odpowiedzialności syndyka, ale może być jedną
z przesłanek jej wyłączenia. Powód dochodzi odszkodowania za szkodę
poniesioną wskutek niewydania mu przedmiotów leasingu w roku 2008, a zatem
także w okresie, w którym zapadł nieprawomocny wyrok Sądu Rejonowego
nakazujący pozwanemu wydanie części przedmiotów leasingu wskutek uznania
dwóch umów nr 01/12/2006 i nr 03/12/2006 za skutecznie wypowiedziane.
Rozważenia zatem wymagało, czy w tym zakresie i na tym etapie postępowania,
zważywszy na motywy tego Sądu, można pozwanemu przypisać zawinienie
w wykonywaniu obowiązku zwrotu przedmiotów leasingu.
2. Jak wskazano wyżej, przepis artykułu 114 daje syndykowi szczególne
uprawnienie do wypowiedzenia umowy, niezależne od rozwiązań umownych
i kodeksowych. Aczkolwiek niezbędna jest zgoda sędziego – komisarza,
wypowiedzenie umowy jest autonomiczną decyzją syndyka, który ocenia jej
przydatność z punktu widzenia interesów masy upadłości i postępowania
upadłościowego. Odpowiedzialność odszkodowawczą mogłaby uzasadniać
wadliwa ocena tej przydatności w sytuacji, gdy przedmioty leasingu finansowego
nie są potrzebne do prowadzenia działalności przedsiębiorstwa upadłego, a nawet
są zbędne i brak jest funduszów na pokrycie opłat, a w konsekwencji nie mogą się
zrealizować przesłanki wykupu przedmiotów leasingu lub wykup ten jest dla masy
upadłości zbędny. Sam fakt nie uiszczania opłat leasingowych nie jest
wystarczającą przesłanką, bowiem w takim wypadku zaspokajanie leasingodawcy
następuje w pierwszej kategorii z bieżących wpływów (art. 230, art. 342 ust. 1 pkt 1
i art. 343 p.u.n.). Natomiast gdy przedmiot leasingu jest zbędny dla masy upadłości
11
i jej fundusze nie pozwalają na pokrycie opłat, to szkodę może ponieść nie tylko
masa upadłości wskutek jej uszczuplenia poprzez powstanie zobowiązania z tytułu
opłat, ale również leasingodawca zarówno w postaci mniejszego zaspokojenia
z masy upadłości, jak i utraconych korzyści wskutek nie wydania przedmiotu
leasingu, który pozostaje jego własnością i z którego nie może korzystać aż do
wyekspirowania umowy mimo, że jej cel nie zostanie nigdy osiągnięty. Za błędne
należy uznać stanowisko Sądu Apelacyjnego, że kwestia ta pozostaje bez
znaczenia dla oceny roszczenia powoda. Wypowiedzenie umowy leasingu jest
uprawnieniem syndyka, ale prawidłowość skorzystania lub nie skorzystania z tego
uprawnienia podlega ocenie w kontekście należytej staranności wykonania
spoczywających na nim obowiązków. W zależności od sytuacji faktycznej
uprawnienie to może stać się obowiązkiem syndyka z uwagi na obowiązek
prawidłowego zarządu masą upadłości i właściwą realizację celów postępowania
upadłościowego. W konsekwencji, w świetle art. 160 ust. 3 p.u.n. odpowiedzialność
odszkodowawczą syndyka w stosunku do leasingodawcy może rodzić zaniechanie
skorzystania z uprawnienia do wypowiedzenia umowy leasingu finansowego na
podstawie art. 114 ust. 1 p.u.n. Ponieważ Sąd Apelacyjny pominął analizę
przesłanek odpowiedzialności pozwanego w tym zakresie zasadny jest zarówno
zarzut naruszenia przepisów postępowania - art. 392 k.p.c. i art. 386 § 1 k.p.c., jak
i przepisów prawa materialnego tj. art. 160 ust. 3 p.u.n. w zw. z art. 415 k.c. oraz
art. 160 ust. 3 w zw. z art. 114 ust. 1 p.u.n. i art. 355 § 1 i 2 k.c.
Uznając skargę kasacyjną za uzasadnioną orzeczono jak w sentencji
na podstawie art. 39815
k.p.c.