Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 503/11
POSTANOWIENIE
Dnia 19 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z powództwa T. Huta Szkła W. Spółki Akcyjnej
w W.
przeciwko ING Bank Śląski Spółce Akcyjnej w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 października 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 1 sierpnia 2011 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3 600
(trzy tysiące sześćset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 27 maja 2011 r. odrzucił pozew
powoda – T. Huta Szkła W. SA, złożony przeciwko ING Bank Śląski SA z tego
powodu, że strony dokonały w łączącej je Umowie ramowej z dnia 5 lipca 2007 r.
skutecznego zapisu na sąd polubowny - Sąd Polubowny przy Związku Banków
Polskich. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie powoda na to postanowienie, nie
podzielając stanowiska powoda o prawnej nieskuteczności tego zapisu z powodu
naruszenia zasady równości stron (art. 1161 § 2 k.p.c.).
W skardze kasacyjnej powoda (w jej wersji podstawowej i w uzupełnieniu)
skarżący zarzucał naruszenie art. 1165 § 1 k.p.c., art. 1165 § 2 k.p.c. w związku
z art. 11261 § 2 k.p.c. Skarżący domagał się m.in. uchylenia zaskarżonego
postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z § 48 Umowy ramowej z dnia 5 lipca 2007 r., spory, które
powstaną w związku z realizacją niniejszej umowy rozstrzygać będzie
Sąd Polubowny przy Związku Banków Polskich; Sąd ten będzie rozstrzygał
spór na podstawie regulaminu tego Sądu w składzie 3 arbitrów. Odesłanie do
regulaminu SP jako sądu stałego powoduje to, że w razie złożenia
pozwu arbitrażowego będą miały zastosowanie m.in. przepisy o powołaniu arbitra,
przewidziane w § 14 -16, w tym - o powołaniu arbitra - przewodniczącego (§ 15
regulaminu). Jeżeli strony nie postanowiły inaczej, wiąże je także regulamin
stałego sądu, obowiązujący w dacie zawarcia zapisu na sąd polubowny (art. 1161
§ 3 k.p.c.).
W uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada
2010 r., II CSK 291/10 (Monitor Prawa Bankowego 2011, z. 10, s. 40) trafnie
przyjęto, że naruszenie zasady równości stron może nastąpić także przy przyjęciu
określonej treści regulaminu sądu polubownego (art. 1161 § 3 k.p.c.).
Nie przesądzono jednak w tym orzeczeniu tego, czy i jakie postanowienia
regulaminu Sądu Polubownego przy ZBP prowadzić mogą do naruszenia tej
fundamentalnej zasady wyznaczającej dopuszczalną treść klauzuli arbitrażowej.
3
Sąd Najwyższy uznał jedynie ocenę Sądu Apelacyjnego dotyczącą wyboru jednego
z arbitrów (§ 15 regulaminu) za niedostateczną w ustalonym stanie faktycznym.
W ocenie skarżącego, niezależnie od utrudnień w zakresie wyboru arbitra –
przewodniczącego, każde działanie Prezydium Sądu Polubownego przy ZBP może
być dla powoda - kontrahenta banku rozpatrywane pod kątem ukrytego
i niesprawdzalnego naruszenia jego praw procesowych, choćby pośrednio
związanych z orzekaniem, toteż zapis na Sąd Polubowny z dnia 5 lipca 2007 r.
”trwale i organicznie narusza zasadę równości stron, co oznacza jego nieważność
eo ipso i ex lege”. Skarżący nie kwestionował tego, że klauzula arbitrażowa,
zawarta w § 48 Umowy ramowej, obejmuje roszczenie powoda objęte pozwem.
W art. 1161 k.p.c. nie sformułowano wprost zasadniczych kryteriów
prawnych „zasady równości stron” umowy arbitrażowej, przesądzających
o skuteczności prawnej takiej umowy. Wspomniano jedynie o naruszeniu tej reguły
w postaci przyznania tylko jednej ze stron uprawnienia do wytoczenia powództwa
przed sądem polubownym albo przed sądem państwowym (art. 1161 § 2 k.p.c.).
W art. 1169 § 3 k.p.c. stwierdza się ponadto, że postanowienia umowy przyznające
jednej ze stron więcej uprawnień przy powołaniu sądu polubownego są
bezskuteczne. Regulacja taka upoważnia do stwierdzenia, że równość stron
w rozumieniu przepisów k.p.c. o sądzie polubownym oznacza - mówiąc ogólnie -
przyznanie im równych uprawnień ,zarówno w samym podstawowym zapisie na
sąd polubowny, jak i w regulaminie sądu stałego, tworzących równe szanse dla
tych stron w definitywnym rozstrzygnięciu sporu objętego umową.
Przy ocenie przestrzegania omawianej zasady w umowie arbitrażowej
trzeba wyraźnie odróżnić treść samej umowy arbitrażowej (obejmującej także
postanowienia regulaminu sądu stałego) i ogólne reguły funkcjonowania sądu
stałego. Reguły takie tworzone są przez odpowiednie organizacje (korporacje, izby
gospodarcze) określonych grup profesjonalistów i utrzymywane przez nie, mają
z reguły charakter uniwersalny podmiotowo (służą bowiem też do rozstrzygania
sporów z udziałem podmiotów niebędących członkami wspomnianych
organizacji),organy statutowe tych organizacji tworzą strukturę organizacyjną sądu
stałego, opracowują odpowiednie regulaminy tego sądu, ustalają listy arbitrów
4
o odpowiednim przygotowaniu merytorycznym i tym samym umożliwiają ich wybór
przez strony. Należy podkreślić, że zasada równości stron w rozumieniu art. 1161
k.p.c. powinna być odnoszona do samej treści umowy arbitrażowej, a nie do
wspomnianych elementów natury organizacyjnej, tworzących jedynie stosowną
,niezbędną infrastrukturę organizacyjno-prawną dla zapewnienia stronom
możliwości ukonstytuowania się odpowiedniego składu arbitrów w indywidualnym
sporze prawnym. Takie wnioski wynikają także z uzasadnienia postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 18 czerwca 2010 r., V CSK 434/09 (nie publ.), w którym
stwierdzono m. in., że wskazywane przez stronę powiązania organizacyjne sądów
stałych z różnymi korporacjami zawodowymi lub związkami przedsiębiorców nie
mogą przesądzać o ich określonej zależności od tych organizacji, przy których
działają, ani także o braku bezstronności poszczególnych arbitrów.
Skoro zatem w skardze kasacyjnej powoda powołuje się właśnie wskazane
wcześniej elementy funkcjonowania Sądu Polubownego przez ZBP jako mające
podważać zasadę równości stron w rozumieniu art. 1161 k.p.c., wynikającej
z zapisu na sąd polubowny z dnia 5 lipca 2007 r., to argumentację taką
należy uznać za nieuzasadnioną. Są to bowiem jedynie elementy natury
heteronomicznej w odniesieniu do wspomnianej zawady. Według podobnych reguł
jak Sąd Polubowny przy ZBP działa bowiem w kraju sporo innych stałych
sądów „korporacyjnych” o uznanej renomie organizacyjnej i orzeczniczej.
Problem naruszenia zasady równości stron można natomiast wiązać
z postanowieniami § 15 regulaminu Sądu Polubownego, przewidującego określony
sposób kształtowania składu osobowego zespołu arbitrów sądu arbitrażowego,
ponieważ istotnie chodzi tu o materię prawną relewantną z punktu widzenia zasady
równości stron. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że w § 15 ust. 2 regulaminu
wyraźnie eksponuje się element woli stron jako decydujący o ukształtowaniu składu
orzeczniczego sądu. Powołanie arbitra-przewodniczącego przez Prezesa Sądu
Polubownego następuje bowiem wówczas, gdy strony wcześniej nie dokonały
wyboru takiego arbitra, a obie strony nie mają przecież wpływu na ostateczną
decyzję Prezesa jako reprezentanta struktury organizacyjnej niezwiązanej z żadną
ze stron sporu arbitrażowego. Nie sposób zatem zasadnie twierdzić o istniejącej
jakoby „systemowej nierówności w wyborze arbitrów” omawianego sądu stałego.
5
Warto też podkreślić, że w skardze kasacyjnej nie wskazano na odpowiednie
ustalenia faktyczne Sądów meriti, które dotyczyłyby jakieś określonej,
dotychczasowej praktyki w zakresie podejmowania wspomnianych decyzji
przez Prezesa Sądu Polubownego przy ZBP, mogącej wywoływać zastrzeżenia
z punktu widzenia przestrzegania regulaminowej procedury formowania składów
orzeczniczych w omawianym zakresie.
Z przedstawionych względów za nietrafne należało uznać zarzuty naruszenia
art.1165 § 1 k.p.c. w zw. z art. 1161 § 2 k.p.c. Skargę kasacyjną powoda należało
zatem oddalić (art. 39814
k.p.c. i orzec o kosztach postępowania kasacyjnego
(art. 98 k.c. i art. 108 § 1 k.p.c.).