Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 70/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa E. Z.
przeciwko Prokuraturze Generalnej w Warszawie
o wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 30 października 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 30 września 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz strony
pozwanej kwotę 900 (dziewięćset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 12 stycznia 2011 r., […] Sąd Rejonowy w W. oddalił
powództwo E. Z. przeciwko Prokuraturze Generalnej w Warszawie o
wynagrodzenie i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1.800 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód został powołany z dniem 4 marca
2009 r. na stanowisko prokuratora /…/, zaś z dniem 6 marca 2009 r. na stanowisko
Prokuratora /…/. Miesięczne wynagrodzenie powoda pobierane na stanowisku
Prokuratora /…/ wynosiło 18.476,81 zł brutto i obejmowało: 1) wynagrodzenie
zasadnicze - 12,726,51 zł, 2) dodatek za wysługę lat - 2.545,30 zł oraz 3) dodatek
funkcyjny - 3.205 zł. W związku ze zmianami organizacyjnymi prokuratury /…/
Prokurator Generalny zawiadomił powoda o przeniesieniu go z dniem 31 marca
2010 r. na stanowisko prokuratora Prokuratury /…/ […] z zachowaniem prawa do
wynagrodzenia nabytego na dotychczas zajmowanym stanowisku. Powód
sprzeciwił się temu przeniesieniu, wobec czego z dniem 30 kwietnia 2010 r. z mocy
prawa przeszedł w stan spoczynku. Prokurator Generalny ustalił powodowi
uposażenie przysługujące w stanie spoczynku na kwotę 15.271,81 zł brutto
miesięcznie, a więc w wysokości odpowiadającej pełnemu wynagrodzeniu zgodnie
ze statusem służbowym, jaki przysługiwał powodowi w dniu 30 marca 2010 r.
(prokuratora …). Podstawę wyliczenia uposażenia spoczynkowego powoda
stanowiło wynagrodzenie zasadnicze prokuratora Prokuratury /…/ w stawce
podstawowej (12.726,51 zł) oraz dodatek za wysługę lat (2.445,30 zł - 20%
wynagrodzenia zasadniczego).
Sąd pierwszej instancji nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa
wywodzonego z uwzględnienia dodatku funkcyjnego przy obliczeniu uposażenia w
stanie spoczynku. Sąd zwrócił uwagę, że przed wejściem w życie ustawy z dnia 9
października 2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 178, póz. 1375) powód był prokuratorem Prokuratury /…/. Przysługiwało
mu wynagrodzenie zasadnicze oraz dodatek za wysługę lat (art. 62 ust. 1 i 1g
ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr
7, poz. 39 ze zm.; obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ze
3
zm.). Powód pełnił funkcję Prokuratora /…/ i z tego tytułu otrzymywał dodatek
funkcyjny. Sąd pierwszej instancji podniósł, że w myśl przepisów ustawy z dnia 9
października 2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, prokuratorzy /…/, których
Prokurator Generalny nie powołał do Prokuratury /…/, lecz przeniósł na inne
miejsce służbowe w prokuraturach apelacyjnych lub prokuraturach okręgowych z
zachowaniem prawa do wynagrodzenia nabytego na dotychczas zajmowanym
stanowisku, mogli wnieść sprzeciw wobec decyzji Prokuratora Generalnego o
przeniesieniu na inne miejsce służbowe. Złożenie sprzeciwu powodowało przejście
prokuratora w stan spoczynku w terminie miesiąca od daty złożenia sprzeciwu. Do
prokuratorów, którzy zostali przeniesieni w stan spoczynku w taki sposób należy
stosować art. 62a ust. 1 ustawy o prokuraturze w związku z art. 71 § 3 i art. 100 § 1
ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz.U. Nr 98,
poz. 1070 ze zm.; dalej u.s.p.), zgodnie ze statusem służbowym prokuratora
istniejącym w dniu poprzedzającym dzień wejścia w życie ustawy z dnia 9
października 2009 r. W ten sposób, w zakresie prawa do uposażenia, doszło do
zrównania sytuacji prawnej prokuratorów byłej Prokuratury /…/ z sytuacją sędziów
sądów powszechnych przeniesionych w stan spoczynku na wniosek Ministra
Sprawiedliwości w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów
sądowych, jeżeli nie zostali przeniesieni do innego sądu. Sędziemu, który został
przeniesiony w stan spoczynku w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic
okręgów sądowych, przysługuje do czasu osiągnięcia wieku 65 lat uposażenie
spoczynkowe w wysokości wynagrodzenia pobieranego na ostatnio zajmowanym
przez niego stanowisku sędziowskim. Sąd Rejonowy nie podzielił argumentacji
powoda, że do wysokości należnego mu uposażenia spoczynkowego należało
wliczyć pobierany przez niego ostatnio dodatek funkcyjny. Sąd pierwszej instancji
przyjął, że pojęcie "status służbowy prokuratora" - w kontekście obowiązku
polegającego na ustaleniu uposażenia spoczynkowego "w wysokości
wynagrodzenia pobieranego na ostatnio zajmowanym stanowisku" - należy
rozumieć w sposób analogiczny, jak "status służbowy sędziego". W przepisach
regulujących status prawny sędziów (zawartych w Konstytucji RP oraz w Prawie o
ustroju sądów powszechnych) przewidziano zaś, że sędziowie sądów
powszechnych są powoływani przez Prezydenta RP do pełnienia urzędu na
4
konkretnych stanowiskach sędziowskich (sędziego sądu rejonowego, sędziego
sądu okręgowego lub sędziego sądu apelacyjnego) w wyznaczonych miejscach
służbowych (siedzibach). Zatem powołanie do pełnienia urzędu sędziego na
stanowisku sędziego konkretnego sądu powszechnego oznacza sprawowanie
urzędu sędziego w wyznaczonym sądzie określonego szczebla jurysdykcyjnego, w
którym sędzia uzyskuje i sprawuje władzę sądowniczą (urząd sędziego) w zakresie,
granicach i rodzaju spraw sądowych podlegających właściwości miejscowej i
rzeczowej sądu, w którym sędzia został powołany na stanowisko, z wyznaczeniem
tego sądu jako miejsca służbowego (siedziby) sędziego. Od tak rozumianego
"stanowiska służbowego" należy odróżnić funkcje, jakie mogą być powierzane
sędziom zajmującym poszczególne stanowiska sędziowskie. Powierzanie tych
funkcji - w celu wykonywania innych zadań niż obejmujących "wymierzanie
sprawiedliwości" - może wynikać z ustaw i pragmatyk służbowych. Pełnienie
określonych funkcji przez sędziów (np. prezesa sądu, przewodniczącego wydziału,
kierownika sekcji) odbywa się zarówno w obrębie jednostek organizacyjnych
sądownictwa powszechnego, jak i poza nimi. Powierzenie sędziemu określonego
szczebla odpowiedniej funkcji (na czas określony lub nieokreślony) nie powoduje
zmiany statusu tego sędziego, a zatem sędzia w takim przypadku nadal zachowuje
stanowisko sędziowskie w sądzie powszechnym danego szczebla (rejonowym,
okręgowym lub apelacyjnym). Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że instytucja stanu
spoczynku odnosi się do "sędziów", a zatem wiąże się wyłącznie ze sprawowaniem
urzędu sędziego na jednym ze stanowisk wynikających z trójszczeblowej struktury
organizacyjnej sądów powszechnych. Uposażenie spoczynkowe przysługuje z
tytułu sprawowania urzędu sędziego na ostatnio zajmowanym stanowisku
sędziowskim (a nie w związku ze sprawowaną przez sędziego funkcją), przy czym
jego wysokość zależy od wysokości pobieranego lub przysługującego sędziemu
wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatku za wysługę lat na ostatnio zajmowanym
stanowisku w sądzie, w którym sędzia pełnił swój urząd przed przejściem w stan
spoczynku. Według Sądu Rejonowego, pomimo niektórych różnic wynikających z
odmiennej pozycji ustrojowej sądów i prokuratury, istnieją pewne analogie w
sposobie uregulowania statusu służbowego sędziów i prokuratorów. Dlatego
przedstawione rozróżnienie pojęć "stanowisko" i "funkcja" zachowuje aktualność w
5
odniesieniu do prokuratorów. Zgodnie z przepisami ustawy o prokuraturze (w
brzmieniu, które ma zastosowanie w rozpoznawane sprawie), prokuratorami
powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury są prokuratorzy Prokuratury
Krajowej, prokuratur apelacyjnych, prokuratur okręgowych i prokuratur rejonowych.
Powołanie konkretnej osoby na stanowisko prokuratora prokuratury określonego
szczebla i związany z tym zakres uprawnień wyznaczają status służbowy
prokuratora. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że w niektórych przepisach ustawy o
prokuraturze posłużono się pojęciami "prokurator rejonowy", "prokurator okręgowy",
"prokurator apelacyjny", "Prokurator Krajowy", jednak odnoszą się one do funkcji (a
nie do stanowisk) wykonywanych przez prokuratorów poszczególnych jednostek
organizacyjnych prokuratury. W szczególności Prokuratorowi Krajowemu (osobie
pełniącej tę funkcję) przysługiwał status prokuratora przełożonego w stosunku do
prokuratorów Prokuratury Krajowej oraz prokuratorów wszystkich pozostałych
powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Powód pełnił funkcję
Prokuratora /…/ , jednak ta funkcja nie była stałym elementem jego
prokuratorskiego stosunku służbowego (na stanowisku prokuratora …). W
konsekwencji Sąd Rejonowy przyjął, że wysokość uposażenia spoczynkowego
powoda, ustalona w oparciu o art. 100 § 1 u.s.p. jako równowartość wynagrodzenia
przysługującego "na ostatnio zajmowanym stanowisku", powinna odpowiadać
wysokości wynagrodzenia pobieranego przez powoda w związku z zajmowaniem
stanowiska prokuratora /…/, a to wynagrodzenie składało się z dwóch elementów,
to jest wynagrodzenia zasadniczego i dodatku z tytułu wysługi lat. Ponadto z treści
art. 62 ust. 1f ustawy o prokuraturze wynika, że dodatek funkcyjny przysługuje
prokuratorowi "w związku z pełnioną funkcją", a nie "w związku z zajmowanym
stanowiskiem". Powód pobierał dodatek funkcyjny tylko z uwagi na powierzenie mu
pełnienia obowiązków /…/ (w związku z pełnioną funkcją Prokuratora …). Na
gruncie obowiązujących przepisów ten składnik uposażenia mógł powodowi
przysługiwać jedynie do czasu odwołania z tej funkcji. Skoro w stanie spoczynku
powód nie pełni już tej funkcji, to nie ma podstaw prawnych do "przyznania mu
spornego dodatku". Ostatecznie Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że wysokość
uposażenia spoczynkowego została powodowi określona prawidłowo, a zatem
roszczenie objęte pozwem nie podlega uwzględnieniu.
6
Wyrokiem z dnia 30 września 2011 r., […] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. oddalił apelację powoda od wyroku Sądu pierwszej
instancji i orzekł o kosztach postępowania odwoławczego. Sąd drugiej instancji
podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy oraz ich ocenę
prawną. Uzupełniająco wskazał, że z przepisów ustawy o prokuraturze nie wynika,
aby "stanowisko" Prokuratora /…/ było odrębnym stanowiskiem prokuratorskim w
strukturze organizacyjnej prokuratury. Powód, legitymujący się statusem
prokuratora Prokuratury /…/ został "tylko" powołany do pełnienia funkcji zastępcy
Prokuratora /…/. Zatem nie utracił statusu prokuratora /…/, a będąc zastępcą
Prokuratora /…/, wykonywał również inne obowiązki niż tylko "zwykłego"
prokuratora Prokuratury /…/. Funkcja pełniona przez powoda (zastępcy Prokuratora
…) wiązała się z "pewną kadencyjnością", wobec czego dodatek funkcyjny
przyznany powodowi w związku z jej pełnieniem był ściśle związany z okresem jej
piastowania. Ostatecznie Sąd Okręgowy przyjął, że powodowi nie należało wliczyć
do podstawy wymiaru uposażenia spoczynkowego dodatku funkcyjnego, jaki
otrzymywał w okresie pełnienia funkcji zastępcy Prokuratora /…/. Zdaniem Sądu,
"delegowanie" powoda do pełnienia funkcji zastępcy Prokuratora /…/ zwiększyło
jego wynagrodzenie o dodatek funkcyjny związany ściśle z pełnioną funkcją.
Odwołanie z tej funkcji oznaczało "cofnięcie" dodatku funkcyjnego. Konsekwencją
tego stanu rzeczy jest ustalenie wysokości uposażenia spoczynkowego powoda w
wysokości odpowiadającej uposażeniu, jakie wiązało się z ostatnio zajmowanym
przez niego stanowiskiem prokuratora Prokuratury /…/.
Od wyroku Sądu Okręgowego powód wniósł skargę kasacyjną, w której
zarzucił naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. przez "nierozważnie wszystkich zarzutów
podniesionych w apelacji, a tym samym nierozpoznanie apelacji w jej granicach, co
miało istotny wpływ na wynik sprawy", a także art. 12 ust. 1 ustawy o prokuraturze
(w brzmieniu obowiązującym w dniu 30 marca 2010 r.), art. 19 ust. 4 ustawy z dnia
9 października 2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze oraz art. 100 § 1 u.s.p.
Zdaniem skarżącego, Sąd Okręgowy wadliwie pominął treść art. 12 ust. 1 ustawy o
prokuraturze, w którym jednoznacznie określono, że "Prokurator /…/ -Zastępca
Prokuratora /…/ to stanowisko". Status służbowy prokuratora jest wyznaczany
"poprzez pozycję, stan prawny, zakres obowiązków i kompetencji", wobec czego
7
określenie zawarte w art. 19 ust. 4 ustawy z dnia 9 października 2009 r. "zgodnie ze
statusem służbowym" odnosi się również do "stanowiska Prokuratora /…/", którego
status służbowy został wyznaczony w art. 12 ust. 1, art. 17 ust. 2a i art. 17a ust. 3
pkt 2 ustawy o prokuraturze w brzmieniu obowiązującym w dniu 30 marca 2010 r.
W ocenie skarżącego, określenie "wynagrodzenie" użyte w art. 100 § 1 u.s.p. nie
odnosi się jedynie do wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat, ale
obejmuje wszelkie składniki wynagrodzenia przysługujące prokuratorowi na
ostatnio zajmowanym stanowisku. Skarżący podniósł, że Sąd drugiej instancji w
szczególności nie uwzględnił, że powód został powołany przez Prezesa Rady
Ministrów "na stanowisko Prokuratora /…/ -Zastępcy Prokuratora /…/". Na tym
"stanowisku" powód wykonywał swoje obowiązki służbowe jako prokurator.
Stanowisko Prokuratora /…/ było stanowiskiem w strukturze organizacyjnej
prokuratury z zadaniami i kompetencjami określonymi przez ustawę o prokuraturze
i nie miało swojego odpowiednika w strukturze organizacyjnej sądownictwa
powszechnego. Z tej przyczyny sytuacji prawnej powoda w żaden sposób nie
można odnosić do unormowań zawartych w art. 55 § 2 u.s.p. Sąd drugiej instancji
bezpodstawnie stwierdził, że powód był delegowany do pełnienia funkcji zastępcy
Prokuratora /…/, bowiem powód wykonywał swoje obowiązki służbowe w
jednostce, do której został awansowany (Prokuraturze …) i na stanowisku, na które
został powołany (Prokuratora …). Nieprawdziwe jest również twierdzenie Sądu
Okręgowego, że powód pełnił funkcję kadencyjną. Stanowisko Prokuratora /…/
było stanowiskiem, na które powód został powołany na czas nieokreślony i dlatego
uprawnione jest stwierdzenie, że pozostałby na tym stanowisku do czasu
naturalnego przejścia w stan spoczynku w wieku 65 lat. Skarżący zaznaczył, że już
w apelacji wykazał, iż "wymuszone przez pracodawcę" przejście w stan spoczynku
spowodowało istotne pogorszenie jego sytuacji finansowej (utrata prawa do nagród
jubileuszowych, wyższej stawki awansowej i "trzynastej pensji" przez okres
kilkunastu lat) i dlatego nie można twierdzić, że domaga się on nienależnego mu
świadczenia. Twierdzenie Sądu, że "bycie Prokuratorem /…/ to pełnienie funkcji",
nie zostało poparte żadną argumentacją prawną, zaś art. 55 § 2 u.s.p. nie dotyczy
sytuacji prawnej powoda. W żaden sposób pojęcia "status służbowy" nie można
odnosić do przepisów art. 1 i 6 ustawy o prokuraturze w brzmieniu obowiązującym
8
w dniu 30 marca 2010 r. Z tego, kto stanowi prokuraturę i jakie są kategorie
prokuratorów, nie można wnioskować o ich statusie służbowym, zaś status
służbowy jest wyznaczany zakresem obowiązków i uprawnień służbowych danej
osoby (niekoniecznie będącej prokuratorem). Skarżący wniósł o uchylenie wyroku
Sądu Okręgowego w całości i przekazanie temu Sądowi sprawy do ponownego
rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o odmowę
przyjęcia skargi do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie i o zasądzenie
kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. Wbrew twierdzeniom
skarżącego, Sąd Okręgowy nie naruszył art. 378 k.p.c., bowiem rozpoznał sprawę
co do jej istoty w postępowaniu apelacyjnym i nie wyszedł poza granice apelacji.
To, że Sąd odwoławczy podzielił w całości ustalenia faktyczne i ocenę prawną
dokonaną przez Sąd pierwszej instancji oraz zgodził się z argumentacją
zaprezentowaną w uzasadnieniu wyroku Sądu pierwszej instancji - nie
uwzględniając tym samym racji powoda przedstawionych w apelacji - nie stanowi
uchybienia procesowego zarzucanego w skardze kasacyjnej. Argumentacja
przedstawiona w wyroku Sądu Okręgowego - wadliwa zdaniem powoda - może być
rozważana w ramach podniesionych podstaw skargi kasacyjnej w zakresie obrazy
przepisów prawa materialnego. Jednakże, Sąd Najwyższy nie podziela tych
zarzutów, gdyż Sąd odwoławczy (podobnie jak wcześniej Sąd Rejonowy)
przeprowadził prawidłową wykładnię przepisów prawa materialnego, zarzut
naruszenia których wskazano w skardze kasacyjnej i w konsekwencji prawidłowo je
zastosował.
Ocenę postawionych w skardze zarzutów obrazy prawa materialnego należy
rozpocząć od przywołania treści art. 62a ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o
prokuraturze, zgodnie z którym, do prokuratorów stosuje się odpowiednio (z
zastrzeżeniem ust. 2-5) przepisy art. 69-71, art. 73 i 74, art. 76, art. 85 § 4, art. 99-
102 i art. 104 u.s.p. W myśl art. 100 § 1 u.s.p., sędziemu, który został przeniesiony
9
w stan spoczynku, w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów
sądowych, przysługuje do czasu osiągnięcia wieku 65 lat uposażenie w wysokości
wynagrodzenia pobieranego na ostatnio zajmowanym stanowisku. Powód pełnił
czynną służbę prokuratorską a w związku z reformą ustrojową powszechnych
jednostek prokuratury przeprowadzoną w marcu 2010 r. zastosowano w jego
przypadku rozwiązanie przewidziane w art. 19 ustawy z dnia 9 października 2009 r.
o zmianie ustawy o prokuraturze (dalej ustawa nowelizująca). W myśl tego
przepisu, Prokurator Generalny, po zasięgnięciu opinii Rady Prokuratorów przy
Prokuratorze Generalnym, z dniem wejścia w życie tej ustawy (z dniem 31 marca
2010 r.), powoływał prokuratorów Prokuratury /…/ spośród dotychczasowych
prokuratorów Prokuratury /…/ lub prokuratorów prokuratur /…/ (ust. 1 zdanie
pierwsze). Z kolei, tych prokuratorów byłej Prokuratury /…/, których nie powołano
do Prokuratury /…/, Prokurator Generalny przenosił na inne miejsce służbowe w
prokuraturach /…/ z zachowaniem prawa do wynagrodzenia nabytego na
dotychczas zajmowanym stanowisku (ust. 2). Prokurator byłej Prokuratury /…/ mógł
złożyć sprzeciw od tej decyzji, w terminie 14 dni od jej doręczenia, zaś złożenie
sprzeciwu oznaczało przejście prokuratora w stan spoczynku w terminie miesiąca
od daty jego złożenia (ust. 3). Do prokuratorów, którzy zostali przeniesieni w stan
spoczynku na tej ostatniej podstawie, przepis art. 62a ust. 1 ustawy o prokuraturze
w związku z art. 71 § 3 i art. 100 § 1 u.s.p. stosował się zgodnie ze statusem
służbowym prokuratora w dniu poprzedzającym dzień wejścia w życie ustawy (ust.
4). Uposażenie prokuratora Prokuratury /…/ , który został przeniesiony w stan
spoczynku w związku ze zmianą ustroju prokuratury, jest waloryzowane w
terminach i wysokości odpowiadających zmianom wynagrodzenia sędziego /…/(ust.
5).
Spór w rozpoznawanej sprawie dotyczy sposobu interpretacji zwrotu
językowego "uposażenie w wysokości wynagrodzenia pobieranego na ostatnio
zajmowanym stanowisku", zawartego w art. 100 § 1 in fine u.s.p. w związku z art.
19 ust. 4 ustawy nowelizującej. Powód uważa, że w tym pojęciu mieszczą się
wszystkie składniki wynagrodzenia przysługujące prokuratorowi byłej Prokuratury
/…/ w okresie bezpośrednio poprzedzającym jego przejście w stan spoczynku w
trybie art. 19 ust. 3 ustawy nowelizującej, zaś strona pozwana prezentuje pogląd,
10
zgodnie z którym to wyrażenie językowe jest ograniczone wyłącznie do dwóch
składników wynagrodzenia, to jest wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatku za
wysługę lat (bez uwzględnienia dodatku funkcyjnego). Stanowisko strony pozwanej
uznały za trafne Sądy obu instancji. Sąd Najwyższy przychyla się do tego poglądu i
uważa za prawidłowe odwołanie się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do
wywodów zawartych w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 marca
2010 r., I PZP 3/10 (OSNP 2010 nr 17-18, poz. 207), w którym stwierdzono, że
stanowisko, jakie może zajmować sędzia (stanowisko sędziowskie, stanowisko
sędziego) jest jednym z kilku podstawowym elementów określających status
prawny sędziego. Prezydent RP przy powołaniu (mianowaniu) do pełnienia urzędu
na określonym stanowisku sędziowskim wyznacza sędziemu miejsce służbowe
(siedzibę - art. 55 § 1 i 2 u.s.p.). Rodzajami stanowisk, na które powoływani są
sędziowie sądów powszechnych, wymienionymi w art. 55 § 2 u.s.p. są stanowiska:
1) sędziego sądu rejonowego, 2) sędziego sądu okręgowego i 3) sędziego sądu
apelacyjnego. Jeśli więc ustawodawca posługuje się zwrotem "stanowisko" bez
wskazania, że chodzi o inne stanowisko niż stanowisko sędziowskie, to chodzi o tak
rozumiane stanowisko sędziego. W uzasadnieniu uchwały z dnia 16 marca 2010 r.,
I PZP 3/10, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na niekonsekwencje terminologiczne,
jakie można spotkać przy analizie poszczególnych przepisów u.s.p., polegające na
zamiennym posługiwaniu się zwrotami "na ostatnio zajmowanym stanowisku" (art.
100 § 2 u.s.p.) i "na stanowisku sędziego" (art. 100 § 5 i 8 u.s.p.). Gdyby
ustawodawca był konsekwentny, to we wszystkich tych przypadkach powinien użyć
określenia "stanowisko sędziego". Równocześnie jednak zestawienie terminu
"sędzia" z terminem "pełnionym przezeń stanowiskiem" prowadzi do wniosku, że
chodzi o służbowe stanowisko sędziowskie, a to dlatego, że sędzia nie może
zajmować innych stanowisk, z wyjątkiem stanowiska dydaktycznego, naukowo-
dydaktycznego lub naukowego w łącznym wymiarze nieprzekraczającym pełnego
wymiaru czasu pracy pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach (art. 86 § 1
u.s.p.). Dlatego użyty w art. 100 § 2 u.s.p. zwrot "ostatnio zajmowane stanowisko"
należy odczytywać w kontekście przepisów regulujących ustrój władzy sądowniczej,
z których wynika, że sędziowie sądów powszechnych są powoływani na
stanowiska: 1) sędziego sądu rejonowego, 2) sędziego sądu okręgowego i 3)
11
sędziego sądu apelacyjnego. Rozważania przedstawione w uzasadnieniu
powołanej uchwały mają odpowiednie odniesienie do prokuratorów, choćby ze
względu na podobieństwo ukształtowania struktury powszechnych jednostek
organizacyjnych prokuratury i struktury sądownictwa powszechnego. Zgodnie z art.
17 ust. 1 i 2a ustawy o prokuraturze (w brzmieniu obowiązującym przed dniem 31
marca 2010 r.), powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są
Prokuratura Krajowa oraz prokuratury apelacyjne, okręgowe i rejonowe, przy czym
Prokuraturą Krajową, w zakresie określonym przez Prokuratora Generalnego,
kieruje Prokurator Krajowy, będący prokuratorem przełożonym prokuratorów
Prokuratury Krajowej oraz prokuratorów pozostałych powszechnych jednostek
organizacyjnych prokuratury.
W rozpoznawanej sprawie należy z ostrożnością odwoływać się do pojęć
"stanowisko", czy "stanowisko pracy", występujących w powszechnym prawie pracy
(Kodeksie pracy). Wynika to z pierwszeństwa regulacji pragmatycznych (art. 5 k.p.)
i odmienności stosunku służbowego prokuratora (sędziego) od "zwykłego" stosunku
pracy. Szczegółowo analizą tych pojęć zajął się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9
marca 2011 r., II PK 225/10 (OSNP 2012 nr 9-10, poz. 112), w którym stwierdził, że
przez "stanowisko pracy", o którym mowa w art. 229 § 4 k.p., należy rozumieć
zarówno określenie rodzaju pracy, jak i miejsca (warsztatu) pracy, przy czym rodzaj
pracy może być określony w umowie o pracę przez wskazanie stanowiska, funkcji,
zawodu, specjalności, charakteru pracy lub czynności, które mają być wykonywane
przez pracownika. Rodzaj pracy pokrywa się ze stanowiskiem jedynie w
przypadkach określonych indywidualnie, co ma miejsce w odniesieniu do stanowisk
kierowniczych i samodzielnych. W innych przypadkach ten sam rodzaj pracy z
reguły można wykonywać na różnych stanowiskach. W uzasadnieniu tego wyroku
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że pojęcie "stanowisko pracy" nie jest zdefiniowane
w podstawowych aktach prawa pracy, a w szczególności w Kodeksie pracy, chociaż
wielokrotnie w nim występuje. Dlatego w orzecznictwie pojęcie "stanowisko pracy"
jest używane zamiennie z pojęciem "funkcja", czy "zakres czynności". Również w
doktrynie to pojęcie nie zostało jednoznacznie określone i było używane w dwóch
głównych znaczeniach. Po pierwsze, używano go zamiast lub obok pojęcia "rodzaj
pracy". Przez "stanowisko pracy" rozumiano więc ogół czynności organicznie
12
związanych z tym stanowiskiem (zestaw jego funkcji). Termin ten jest innym
sposobem wyrażenia tego, co można oddać za pomocą słowa "funkcja". Mówiąc
jednak o stanowisku, ma się wtedy na uwadze wszystkie funkcje przywiązane do
danego stanowiska. W tym znaczeniu używa się zwrotu, że "pracownik zajmuje
określone stanowisko". Po drugie zaś przyjmowano, że "stanowisko pracy" stanowi
element struktury organizacyjnej zakładu pracy (w znaczeniu przedmiotowym), jej
najmniejszą jednostkę o określonym celu i zakresie działania. Najczęściej
stanowiska pracy są jednoosobowe, niekiedy jednak na jednym stanowisku
zatrudnia się jednocześnie lub następczo kilka osób. Na tle tak ogólnego
sformułowania stanowisko pracy określane jest różnie w zależności od celu,
jakiemu służy jego charakterystyka. A więc jako część przestrzeni lub powierzchni
wraz z niezbędnymi zasobami przeznaczonej do pracy jedno lub kilkuosobowego
zespołu ludzi; organiczne zespolenie środków pracy, przedmiotów pracy i
wykonawców; warsztat i miejsce pracy. Występuje przy tym charakterystyczne
sprzężenie w rozumieniu "stanowiska pracy" w obu tych znaczeniach. Mianowicie
"część przestrzeni lub powierzchni wraz z niezbędnymi zasobami przeznaczonej do
pracy jedno lub kilkuosobowego zespołu ludzi; organiczne zespolenie środków
pracy, przedmiotów pracy i wykonawców; warsztat i miejsce pracy" uważane jest za
"stanowisko pracy" jeżeli służy wykonywaniu określonego rodzaju pracy (funkcji,
zakresu czynności). Przedstawione poglądy pozwalają na stwierdzenie, że
rozróżnienie pojęć "stanowisko" ("stanowisko pracy") i "funkcja" ("sprawowana
funkcja") nie jest jednoznaczne ani w przepisach, ani w orzecznictwie, ani w
literaturze.
W każdym przypadku konkretnego stosunku pracy (w odniesieniu do
konkretnych przepisów, zwłaszcza pragmatyk służbowych) konieczne jest więc
przeprowadzenie szczegółowej analizy. W odniesieniu do stosunku służbowego (w
stanie czynnym) prokuratora (sędziego) należy stwierdzić, że w przepisach istnieje
rozróżnienie pomiędzy "zajmowaniem stanowiska" prokuratorskiego
(sędziowskiego) a pełnieniem przez prokuratora (sędziego) określonej "funkcji".
Rozróżnienie pomiędzy "stanowiskiem" a "funkcją" spotykane jest - aczkolwiek nie
zawsze konsekwentnie - na gruncie przepisów Prawa o ustroju sądów
powszechnych. W szczególności art. 26 § 1 u.s.p. stanowi, że prezesi sądów
13
apelacyjnych oraz sądów okręgowych są powoływani na okres sześciu lat i nie
mogą być ponownie powołani do "pełnienia funkcji prezesa" lub wiceprezesa sądu
w tym sądzie przed upływem sześciu lat od zakończenia kadencji. Podobne
regulacje zostały zamieszczone w art. 26 § 2 i 3 u.s.p. Wiceprezesi sądu
apelacyjnego oraz sądu okręgowego są powoływani na okres sześciu lat i nie mogą
być ponownie powołani do "pełnienia tej samej funkcji" w tym sądzie przed
upływem sześciu lat od zakończenia kadencji. Natomiast prezes sądu rejonowego
jest powoływany na okres czterech lat, najwyżej na dwie kolejne kadencje, i nie
może być powołany do "pełnienia funkcji" prezesa lub wiceprezesa sądu
rejonowego przed upływem czterech lat od zakończenia pełnienia tej funkcji. Z
przepisów tych wyraźnie wynika, że prezesi (wiceprezesi) sądów powszechnych
wszystkich szczebli są powoływani do "pełnienia funkcji". Rozróżnienie pojęć
"stanowisko" i "funkcja" jeszcze bardziej jednoznacznie występuje w przepisach
płacowych. Z pewnością wątpliwości interpretacyjne w tym przedmiocie rozwiewają
przepisy art. 91 § 1 i 6 u.s.p., które stanowią, że wysokość wynagrodzenia sędziów,
zajmujących równorzędne "stanowiska" sędziowskie, różnicuje staż pracy lub
pełnione "funkcje". W związku z "pełnioną funkcją" sędziemu przysługuje dodatek
funkcyjny. Wydane na mocy art. 91 § 8 u.s.p. rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z dnia 23 czerwca 2009 r. w sprawie funkcji oraz sposobu ustalania
dodatków funkcyjnych przysługujących sędziom (Dz.U. Nr 104, poz. 866) określa
"funkcje", z tytułu pełnienia których sędziom przysługują dodatki funkcyjne oraz
sposób ustalania tych dodatków, a także tabelę funkcji oraz mnożników służących
do ustalania wysokości dodatków funkcyjnych. Tabela wymienia w szczególności
następujące funkcje sprawowane przez sędziów sądów powszechnych: prezesa
sądu, wiceprezesa sądu, kierownika ośrodka zamiejscowego sądu,
przewodniczącego wydziału, zastępcy przewodniczącego wydziału, kierownika
sekcji, kierownika ośrodka migracyjnego ksiąg wieczystych, zastępcy rzecznika
dyscyplinarnego, kierownika szkolenia, rzecznika prasowego itp.
Zbliżone rozwiązania normatywne w przedmiocie różnicowania pojęć
"zajmowane stanowisko" i "pełniona funkcja" występują w przepisach regulujących
status prawny prokuratorów. Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o prokuraturze (w
brzmieniu mającym zastosowanie w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy),
14
prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury są
prokuratorzy Prokuratury Krajowej, prokuratur apelacyjnych, prokuratur okręgowych
i prokuratur rejonowych. Wyliczenie przedstawione w tym przepisie obejmuje
katalog "stanowisk prokuratorskich", a przepis ten jest odpowiednikiem art. 55 § 2
u.s.p. Od zajmowania "stanowiska prokuratorskiego" w prokuraturze
odpowiedniego szczebla (na zasadach identycznych, jak w przypadku sędziów)
należy odróżnić pełnienie określonych "funkcji" przez prokuratorów (przez osoby
zajmujące stanowiska prokuratorskie). Takimi "funkcjami" pełnionymi przez
prokuratorów są w myśl przepisów ustawy o prokuraturze przykładowo funkcje
"kierownika komórki organizacyjnej w danej prokuraturze" (art. 17a ust. 4),
"prokuratora apelacyjnego" i "zastępcy prokuratora apelacyjnego" (art. 13 ust. 4 i
7), "prokuratora okręgowego" i "zastępcy prokuratora okręgowego" (art. 13a ust. 4 i
7), "prokuratora rejonowego" (art. 13b ust. 4 i 5). Zgodnie z ówczesnym brzmieniem
art. 13 ust. 2 ustawy o prokuraturze, do pełnienia "funkcji" prokuratora
apelacyjnego, okręgowego i rejonowego, a także do pełnienia pozostałych "funkcji"
w prokuraturze (z zastrzeżeniem ust. 3-5 oraz art. 111), powołuje spośród
prokuratorów i odwołuje z pełnienia tych funkcji Prokurator Generalny.
Powód wyprowadza wniosek o zajmowaniu "stanowiska" Prokuratora /…/ -
zastępcy Prokuratora /…/ przede wszystkim z treści art. 12 ust. 1 ustawy o
prokuraturze. Rzeczywiście w przepisie tym stwierdzono (odmiennie niż w art. 13
ust. 2), że "Prokuratora /…/ jako zastępcę Prokuratora /…/ oraz innych zastępców
Prokuratora /…/ powołuje, spośród prokuratorów Prokuratury /…/, i odwołuje z tych
stanowisk - Prezes Rady Ministrów na wniosek Prokuratora Generalnego". Zatem
ustawodawca posłużył się w tym wypadku wyraźnie określeniem "stanowisko", a
nie "funkcja". Jednak - w ocenie Sądu Najwyższego - wyłącznie z treści tego
przepisu o charakterze kompetencyjnym (zważywszy na wyżej przedstawione
niekonsekwencje terminologiczne) nie można wywieść wniosku, że powód
zajmował "stanowisko" Prokuratora /…/ w rozumieniu przepisów płacowych, a nie,
że sprawował taką funkcję.
Punktem odniesienia dla sposobu ustalenia uposażenia spoczynkowego, o
którym mowa w art. 100 § 1 u.s.p. w związku z art. 19 ust. 4 ustawy nowelizującej,
jest "wynagrodzenie pobierane na ostatnio zajmowanym stanowisku", nie zaś
15
"wynagrodzenie pobierane w związku z dotychczas pełnioną funkcją". Decydujące
(przesądzające) są więc przepisy dotyczące wynagrodzenia prokuratora w czynnej
służbie, które to wynagrodzenie jest podstawą ustalenia uposażenia w stanie
spoczynku. W tym zakresie regulacje prawne są jednoznaczne (podobne do wyżej
przedstawionych regulacji dotyczących sędziów). W myśl art. 62 ust. 1 ustawy o
prokuraturze, wynagrodzenie zasadnicze prokuratorów, zajmujących równorzędne
stanowiska prokuratorskie, jest równe; wysokość wynagrodzenia prokuratorów
zajmujących równorzędne stanowiska prokuratorskie różnicuje staż pracy lub
pełnione funkcje. Dodatek funkcyjny (jak sama nazwa wskazuje) przysługuje
prokuratorowi w związku z pełnioną funkcją (art. 62 ust. 1f ustawy o prokuraturze),
a nie w związku z zajmowanym stanowiskiem. Z upoważnienia zawartego w art. 62
ust. 2 ustawy o prokuraturze zostało wydane rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
11 sierpnia 2009 r. w sprawie wynagrodzenia zasadniczego prokuratorów oraz
wysokości dodatków funkcyjnych przysługujących prokuratorom (Dz.U. Nr 133, poz.
1099), w którym ustalono tabelę funkcji oraz mnożników służących do ustalania
wysokości dodatków funkcyjnych (§ 4). W przedmiotowej tabeli na pozycji pierwszej
została wymieniona "funkcja" Zastępcy Prokuratora /…/ (a więc funkcja Prokuratora
…-zastępcy Prokuratora …).
W rozumieniu przedstawionych przepisów regulujących wynagrodzenie
prokuratora w służbie czynnej, uprawnienie powoda do pobierania dodatku
funkcyjnego wynikało z pełnienia przez niego "funkcji" Prokuratora /…/ -zastępcy
Prokuratora /…/ przez czas pełnienia tej funkcji (trafnie podnosi strona pozwana w
odpowiedzi na pozew, że gdyby powód dobrowolnie nie zgłosił sprzeciwu wobec
decyzji Prokuratora Generalnego i pełnił czynną służbę na zaproponowanym mu
stanowisku w Prokuraturze /…/ […], to nie byłby uprawniony do pobierania dodatku
funkcyjnego, jaki otrzymywał uprzednio z racji pełnionej funkcji Prokuratora …).
Dodatek funkcyjny był więc składnikiem wynagrodzenia powoda, który przysługiwał
mu "w związku z pełnioną funkcją", a nie "w związku z zajmowanym stanowiskiem".
Nie podlega on więc wliczeniu do - przewidzianej w art. 100 § 1 u.s.p. w związku z
art. 19 ust. 4 ustawy nowelizującej - podstawy wymiaru uposażenia
przysługującego powodowi w stanie spoczynku.
16
Za przedstawioną wykładnią przemawiają też względy funkcjonalne. Na
podstawie art. 19 ust. 4 ustawy nowelizującej, do prokuratorów, którzy zostali
przeniesieni w stan spoczynku na podstawie art. 19 ust. 3 tej ustawy, zastosowanie
ma art. 100 § 1 u.s.p. Ten z kolei przepis jest ustawową konkretyzacją art. 180 ust.
5 Konstytucji RP, według którego w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic
okręgów sądowych wolno sędziego przenosić do innego sądu lub w stan
spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia. Jest to zapewnienie
stabilności w wykonywaniu funkcji sędziowskich będące istotną gwarancją
niezawisłości. Odpowiednio, funkcja spełniana przez art. 100 § 1 u.s.p.
stosowanego do prokuratorów z mocy art. 19 ust. 4 ustawy nowelizującej, wynikała
z zapewnienia stabilności przy wykonywaniu czynności prokuratorskich określonych
w ustawach, będącego istotną gwarancją niezależności prokuratora (art. 8 ust. 1
ustawy o prokuraturze) jako cechy wynikającej z zajmowania stanowiska
prokuratora określonego w art. 6 ust. 1 ustawy o prokuraturze, a nie będącej
powiązaną z pełnieniem funkcji. Powód odwołuje się do brzmienia art. 19 ust. 4
ustawy nowelizującej, według którego art. 100 § 1 u.s.p. stosuje się zgodnie ze
statusem służbowym prokuratora w dniu poprzedzającym dzień wejścia w życie
ustawy. Pojęcie "status służbowy" prokuratora jest wieloznaczne i nie zostało
zdefiniowane w ustawie. Zdaniem Sądu Najwyższego, oznacza ono wszystkie -
istniejące w dniu poprzedzającym dzień wejścia w życie ustawy - elementy sytuacji
prawnej prokuratora, doniosłe w aktualnym stanie prawnym, jak i mogące mieć
znaczenie w przyszłości. W tym znaczeniu "status służbowy" powoda obejmował
prawo do dodatku funkcyjnego, tyle że w odniesieniu do sposobu obliczenia
uposażenia spoczynkowego, ten element "statusu służbowego" nie jest prawnie
doniosły (ustawa nowelizująca nie powiązała z nim skutku w zakresie wliczenia
tego dodatku do podstawy obliczenia uposażenia w stanie spoczynku).
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c. i orzekł o kosztach postępowania na mocy art. 98 § 1
k.p.c. i § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).