Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 90/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku A.K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.
o zasiłek chorobowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 29 listopada 2011 r., sygn. akt […]
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ś. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 29 listopada 2011 r., Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ś., oddalił apelację wnioskodawczyni A.K. od wyroku
Sądu Rejonowego w Ś. z dnia 31 sierpnia 2011 r., którym oddalono odwołanie
wnioskodawczyni od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 maja
2011 r., odmawiającej przyznania prawa do zasiłku chorobowego i jego wypłaty za
okres od 15 marca 2011 r. do końca nieprzerwanej niezdolności do pracy, wobec
nie spełnienia przesłanek określonych w art. 14 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst; Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.).
W stanie faktycznym sprawy, wnioskodawczyni, prowadząca działalność
gospodarczą pod firmą „Ś.D." w S., objęta była dobrowolnym ubezpieczeniem
chorobowym od dnia 9 grudnia 2010 r. deklarując; za miesiąc grudzień 2010 r.
podstawę wymiaru składki na 293,25 zł, za miesiące styczeń 2011 r. i luty 2011 r. -
po 8.007,70 zł zaś za miesiąc marzec 2011 r. 3.616,34 zł (za 17 dni).
Wnioskodawczyni należną składkę za miesiąc grudzień 2010 r. opłaciła w
prawidłowej wysokości, natomiast składki za miesiąc styczeń i luty 2011 r. zapłaciła
w kwocie zaniżonej o 61,25 zł za każdy miesiąc w związku z błędnym naliczeniem
tych składek przez biuro rachunkowe. Pismem z dnia 22 marca 2011 r.
ubezpieczona zadeklarowała dopłatę tej różnicy, zwracając się o przywrócenie
terminu do opłacenia dobrowolnej składki na ubezpieczenie chorobowe, wskazując
że dopłaty do składek wynikają ze złożenia korekt deklaracji ZUS DRA za
wskazane okresy. Temu wnioskowi ZUS odmówił pismem z dnia 28 kwietnia
2011 r. Ubezpieczona pismem z dnia 9 maja 2011 r. poinformowała ZUS o korekcie
deklaracji rozliczeniowych ZUS DRA za miesiące styczeń i luty 2011 r., wyjaśniając
przyczyny powstania różnicy w podstawie wymiaru składki na dobrowolne
ubezpieczenie chorobowe, ponownie zwracając się o przywrócenie terminu.
Decyzją z dnia 18 maja 2011 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonej prawa do
zasiłku chorobowego za okres od 15 marca 2011 r. do końca nieprzerwanej
niezdolności do pracy.
3
Wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2011 r., Sąd Rejonowy w Ś. oddalił odwołanie
wnioskodawczyni, przyjmując, że to na ubezpieczonym spoczywa obowiązek
terminowego opłacania należnych składek w pełnej wysokości, zgodnie z
prawidłowo wyliczoną podstawą ich wymiaru. Jeżeli płatnik składek wskazał
nieprawdziwą (zaniżoną) podstawę wymiaru składki i od niej wyliczył zaniżoną
składkę na ubezpieczenie chorobowe, to ponosi tego konsekwencje, którymi są
ustanie ubezpieczenia chorobowego i utrata prawa do zasiłku chorobowego.
Ponieważ ubezpieczona nie opłaciła składki za styczeń 2011 r. w należytej
wysokości, to ubezpieczenie ustało z dniem 1 stycznia 2011 r. Tym samym nie
przysługuje jej prawo do zasiłku chorobowego od 15 marca 2011 r. do końca
nieprzerwanej niezdolności do pracy. Ponadto, w ocenie Sądu Rejonowego,
wnioskodawczyni nie może przerzucać ciężaru odpowiedzialności za nieprawidłowe
dane, wskazane w deklaracjach ZUS DRA na biuro rachunkowe, albowiem to ona
ponosi ryzyko związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Apelację wnioskodawczyni od powyższego wyroku oddalił Sąd Okręgowy
wyrokiem z dnia 29 listopada 2011 r., podzielając ustalenia faktyczne Sądu
pierwszej instancji oraz ich prawną ocenę. Zdaniem Sądu Okręgowego, z
przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 14 ust. 1 i ust. 2 pkt 2)
wynika, że to na ubezpieczonej spoczywał obowiązek terminowego opłacania
składek w pełnej wysokości, zgodnie z prawidłowo wyliczoną podstawą ich
wymiaru. Jeżeli płatnik składek wskazał nieprawdziwą (zaniżoną) podstawę
wymiaru składki i od niej wyliczył zaniżoną składkę na ubezpieczenie chorobowe, to
nastąpiło ustanie ubezpieczenia chorobowego i utrata prawa do zasiłku
chorobowego. W związku z powyższym, wnioskodawczyni nie może skutecznie
kwestionować odmowy przyznania prawa do zasiłku chorobowego za okres od 15
marca 2011 r. do końca nieprzerwanej niezdolności do pracy. W ocenie Sądu organ
rentowy trafnie również odmówił wnioskodawczyni przywrócenia terminu do
opłacenia należnych składek za styczeń i luty 2011 r. w prawidłowej wysokości,
gdyż nie przewidują tego przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Organ rentowy pismem z dnia 6 maja 2011 r. odmówił wyrażenia zgody na
opłacenie po terminie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiące
styczeń i luty 2011 r., ze względu na krótki okres prowadzenia działalności, a od
4
powyższej decyzji ubezpieczona nie złożyła odwołania, wobec czego stała się ona
prawomocna. Decyzja, której dotyczy obecnie rozpatrywane odwołanie jest
następstwem niezaskarżonej decyzji z dnia 6 maja 2011 r.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego
– art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych, poprzez błędną wykładnię i bezpodstawne przyjęcie, że „opłacenie
składki na dobrowolne ubezpieczenie społeczne (ubezpieczenie chorobowe) w
niepełnej wysokości jest równoznaczne z nieopłaceniem składki za jeden pełny
miesiąc i powoduje wygaśnięcie ubezpieczenia, podczas gdy opłacenie składki w
zaniżonej wysokości nie kwalifikuje się jako jej nieopłacenie za jeden pełny miesiąc
i nie powoduje ustania stosunku ubezpieczeniowego”, oraz art. 6 ust. 1 ustawy z
dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr
77, poz. 512 ze zm.) przez jego niezastosowanie, „podczas gdy w stanie
faktycznym sprawy nie powinno budzić wątpliwości, iż powódce przysługuje zasiłek
w związku z niezdolnością do pracy w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego”,
wniósł uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, wraz z orzeczeniem o koszach
postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna, zarzucająca naruszenie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, jest uzasadniona, aczkolwiek do naruszenia
wskazanego przepisu doszło nie poprzez zarzucaną błędną jego wykładnię, ale
niewłaściwe zastosowanie, wobec przyjęcia, że nie zaskarżenie przez
wnioskodawczynię decyzji organu rentowego nieprzywracającej terminu do
uzupełnienia nieopłaconej w całości składki na ubezpieczenie chorobowe,
doprowadziło do ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i w
konsekwencji odmowy przyznania dochodzonego świadczenia. Powyższe
uzasadnia także zarzut niezastosowania do ustalonego stanu faktycznego art. 6
5
ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa.
Wstępnie trzeba przypomnieć, że zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c., Sąd
Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw.
Jest więc związany granicami skargi kasacyjnej wyznaczonymi jej podstawami, co
oznacza, że nie może uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż
wskazane przez skarżącego. Sąd Najwyższy nie jest bowiem uprawniony do
samodzielnego dokonywania konkretyzacji zarzutów lub też stawiania hipotez co do
tego, jakiego aktu prawnego (przepisu) dotyczy podstawa skargi. Nie może także
zastąpić skarżącego w wyborze podstawy kasacyjnej, jak również w przytoczeniu
przepisów, które mogłyby być naruszone przy wydawaniu zaskarżonego
orzeczenia. Sąd Najwyższy może zatem skargę kasacyjną rozpoznawać tylko w
ramach tej podstawy, na której ją oparto, odnosząc się jedynie do przepisów,
których naruszenie zarzucono, co nie oznacza wszakże, że wiąże go również opis
zarzutu, czy też jego uzasadnienie.
Również wstępnie i ogólne trzeba przypomnieć z powołaniem się na uchwalę
Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2006 r., II UZP 1/06 (OSNP 2006 r. nr 13-14,
poz. 217), że w aktualnym stanie prawnym Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest
państwową jednostką organizacyjną, posiadającą osobowość prawną (art. 66 ust. 1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), do którego kompetencji określonych
w sposób niewyczerpujący w art. 68 tej ustawy, należy m.in. stwierdzanie i
ustalanie obowiązku ubezpieczenia społecznego, ustalanie uprawnienia do
świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz wypłacania tych świadczeń, z
zastrzeżeniem gdy na mocy odrębnych przepisów, obowiązki te wykonują płatnicy
składek, a także wymierzania i pobierania składki na ubezpieczenia społeczne.
Obowiązująca ustawa systemowa utrzymała konstrukcję, w myśl której
pierwszeństwo przed regulacją zawartą w kodeksie postępowania
administracyjnego (k.p.a.) mają przepisy postępowania zawarte w ustawie
systemowej, stanowiąc w jej art. 123, że w sprawach uregulowanych ustawą
stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa
stanowi inaczej. Oznacza to także, że organ rentowy rozstrzyga sprawy należące
do jego kompetencji w formie decyzji, do których stosuje się odpowiednie przepisy
6
k.p.a. Te wstępne uwagi, są nieodzowne, według Sądu Najwyższego, dla oceny
sposobu procedowania przez organ rentowy w ocenianej sprawie.
W świetle wiążących ustaleń, wnioskodawczyni, prowadząca działalność
gospodarczą, objęta była dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od dnia 9
grudnia 2010 r. i opłaciła w terminie należną składkę za miesiąc grudzień 2010 r.,
opłaciła również składki za miesiąc styczeń i luty 2011 r. w kwocie zaniżonej o
61,25 zł za każdy miesiąc. Jednocześnie zadeklarowała dopłatę różnicy, zwracając
się również o przywrócenie terminu do opłacenia dobrowolnej składki na
ubezpieczenie chorobowe, wyjaśniając, że do pomyłki doszło w związku z błędnym
naliczeniem tych składek przez biuro rachunkowe. Organ rentowy nie wyraził zgody
na uiszczenie składek po terminie we właściwej wysokości pismem z dnia 28
kwietnia 2011 r. Ubezpieczona w dniu 9 maja 2011 r. poinformowała ZUS o
korekcie deklaracji rozliczeniowych za miesiące styczeń i luty 2011 r. wyjaśniając
przyczyny powstania różnicy w podstawie wymiaru składki na dobrowolne
ubezpieczenie chorobowe, ponownie zwracając się o przywrócenie terminu. Organ
rentowy kolejnym pismem z dnia 6 maja 2011 r. odmówił wyrażenia zgody na
opłacenie po terminie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za miesiące
styczeń i luty 2011 r., ze względu na krótki okres prowadzenia działalności.
Zgodnie z art. 107 § 1 k.p.a. decyzja administracyjna powinna m.in.
zawierać: oznaczenie organu administracji publicznej, datę wydania, oznaczenie
strony lub stron, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, uzasadnienie
faktyczne i prawne, pouczenie, czy i w jakim trybie służy od niej odwołanie, podpis
z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej
do wydania decyzji (…), przy czym – stosownie do § 3 tego przepisu uzasadnienie
faktyczne decyzji powinno w szczególności zawierać wskazanie faktów, które organ
uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu
których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, zaś
uzasadnienie prawne - wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji, z przytoczeniem
przepisów prawa.
Niewątpliwie i pismo ZUS z 28 kwietnia 2011 r. i z 6 maja 2011 r., mimo
uchybień co do formy określonej w art. 107 k.p.a. miały charakter decyzji, co trafnie
– odnośnie pisma z 6 maja 2011 r. przyjął Sąd Okręgowy, nie zwrócił jednak uwagi,
7
że pisma te nie zawierają pouczenia o sposobie i terminie zaskarżenia, stąd też w
żadnym razie nie można przyjąć, że decyzja z dnia 6 maja 2011 r. jako
prawomocna, „uzasadnia” zaskarżoną decyzję zasiłkową. Zaskarżając tę decyzję
(zasiłkową) wnioskodawczyni w istocie zaskarżyła również decyzję ZUS
odmawiającą przywrócenia terminu do opłacenia brakującej części składki za
styczeń i luty 2011 r. (z dnia 6 maja 2011 r.) - w otwartym terminie, wobec braku
pouczenia co do środków zaskarżenia, która nie została przez Sąd merytorycznie
oceniona.
W świetle ustalonej judykatury Sądu Najwyższego, opłacenie składki po
upływie terminu, w którym powinna być opłacona i ustaniu w związku z tym
dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, nie powoduje ponownego nawiązania
stosunku ubezpieczenia (art. 14 ust. 2 pkt 2 i 2a ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2012 r., I UK
408/11 - niepublikowany), niemniej jednak „w razie złożenia wniosku o
przywrócenie terminu do opłacenia składki na dobrowolne ubezpieczenie
społeczne, pozytywna decyzja organu ubezpieczeń społecznych powoduje
kontynuowanie dotychczasowego stosunku ubezpieczenia pod warunkiem
opłacenia należnych składek, natomiast negatywna decyzja potwierdza ustanie z
mocy prawa dobrowolnego tytułu ubezpieczenia społecznego i może być
zaskarżona w sądowym postępowaniu odwoławczym” (tak w wyroku z dnia 8
sierpnia 2001 r., II UKN 518/00 - OSNP 2003 r. nr 10, poz. 257). W postępowaniu
tym - co oczywiste - odmowa wyrażenia zgody na opłacenie składki
ubezpieczeniowej po terminie podlega kontroli sądu (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 14 listopada 2007 r., II UK 65/07, LEX nr 863989, w którym
trafnie przyjęto – z powołaniem się na orzecznictwo, że organ rentowy został
wyposażony w kompetencję wyrażenia zgody na opłacenie składki po terminie,
czyli uznania, że mimo nieopłacenia składki w terminie ubezpieczenie nie ustało. W
ustawie nie zostały określone przesłanki „wyrażenia zgody" na opłacenie składki po
terminie, co jednak nie oznacza przyznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
niczym nie skrępowanego uznania w uwzględnieniu lub nie uwzględnieniu wniosku
o wyrażenie zgody. Przyznana kompetencja winna być wykonywana według
sprawdzalnych, sprawiedliwych kryteriów. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
8
wyposażony w uprawnienie wyrażania zgody na opłacenie składki po terminie
winien ujawnić jakimi przesłankami kierował się odmawiając jej, a jego decyzja
podlega merytorycznej ocenie sądu).
W tych warunkach rzeczą Sądu Okręgowego będzie ocena czy zachodziły
okoliczności uzasadniające tzw. przywrócenie terminu do opłacenia składki
ubezpieczeniowej po terminie, aczkolwiek zdaniem Sądu Najwyższego odmowa
wyrażenia zgody na opłacenie składki po terminie jedynie „ze względu na krótki
okres prowadzenia działalności” może budzić poważne wątpliwości.
Tym się kierując, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.
O kosztach orzeczono po myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
/tp/