Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 220/12
POSTANOWIENIE
Dnia 7 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
Protokolant Bogumiła Gruszka
w sprawie z wniosku Jo. S.
przy uczestnictwie J. S.
o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 7 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 stycznia 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
W sprawie z wniosku Jo. S. z udziałem J. S. o stwierdzenie wykonalności
orzeczenia sądu państwa obcego, Sąd Okręgowy w O. postanowieniem z dnia 13
grudnia 2011 r. stwierdził wykonalność na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej
wyroku Sądu Rodzinnego stanu Nowy Jork z dnia 11 kwietnia 2008 r., numer
sprawy … zasądzającego kwotę pieniężną 75.737,43 USD na korzyść Jo.
S. od J. S. W motywach rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy wskazał, że opisanym
wyrokiem ustalono zaległości alimentacyjne należne wnioskodawczyni od
uczestnika, na kwotę 75.737,43 USD. Uczestnik na rozprawę przed Sądem
Rodzinnym nie stawił się, z tym że związana z prowadzonym postępowaniem
korespondencja została mu doręczona. Uczestnik nie usprawiedliwił nieobecności
na rozprawie i w sprawie się nie wypowiedział, mimo takiej możliwości. Objęte
wnioskiem orzeczenie jest prawomocne i na obszarze Stanów Zjednoczonych
Ameryki Północnej wykonalne, co w świetle art. 1150 k.p.c. czyni je, po
stwierdzeniu wykonalności, tytułem wykonawczym w Polsce. Rozstrzygając
o żądaniu Sąd, po stwierdzeniu istnienia wzajemności, za nieuzasadnione uznał
podnoszone przez uczestnika argumenty zmierzające do wykazania przeszkód
z art. 1146 § 1 pkt 5 i 6 k.p.c. dla uwzględnienia wniosku. Uczestnik, w ramach
przesłanki z art. 1146 § 1 pkt 5 i 6 k.p.c. wskazywał, że przed Sądem Okręgowym
w W/, w sprawie o rozwód, toczyło się postępowanie dotyczące należnych od niego
jego córce alimentów i postępowanie to zakończyło się postanowieniem z dnia 12
listopada 2009 r. Zdaniem jednak Sądu Okręgowego, orzeczenie sądu państwa
obcego objęte wnioskiem nie dotyczyło sprawy o alimenty a ustalenia kwoty
zaległości; takie natomiast postępowanie przed sądem polskim nie toczyło się. Nie
znalazł też Sąd podstaw do przyjęcia, że orzeczenie to jest sprzeczne
z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.
Uiszczanie przez uczestnika należności alimentacyjnych zasądzonych orzeczeniem
sądu polskiego nie powoduje, że stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu
państwa obcego ustalającego zaległości alimentacyjne jest nie do pogodzenia
z porządkiem publicznym w Polsce.
Na skutek zażalenia uczestnika, Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 24
stycznia 2012 r. zmienił zaskarżone postanowienie i oddalił wniosek. Sąd
3
odwoławczy zauważył, że podstawę prawną rozstrzygnięcia powinny stanowić
przepisy kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu obowiązującym do 1 lipca
2009 r., z uwagi na treść art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. zmieniającej
k.p.c. (Dz. U. Nr 234, poz. 1571). Powołany przepis stanowi, że uznaniu lub
stwierdzeniu wykonalności na podstawie nowej ustawy podlegają orzeczenia,
rozstrzygnięcia lub ugody, które zostały wydane albo zawarte lub zatwierdzone po
dniu wejścia w życie ustawy, to jest po dniu 1 lipca 2009 r. Z uwagi na to, że objęty
wnioskiem wyrok został wydany 11 kwietnia 2008 r., zastosowanie miały przepisy
k.p.c. w brzmieniu uprzednio obowiązującym. Badanie przesłanek z art. 1150 k.p.c.
w związku z art. 1146 § 1 pkt 3 i 4 k.p.c., w brzmieniu uprzednio obowiązującym,
uzasadniało oddalenie wniosku. Oceniając, czy strona przez sądem zagranicznym
nie była pozbawiona możności obrony (art. 1146 § 1 pkt 3 k.p.c.), Sąd Odwoławczy
zaaprobował ustalenie Sądu pierwszej instancji, że uczestnikowi zostało doręczone
zawiadomienie o rozprawie w dniu 11 kwietnia 2008 r. Zauważył jednak, że data
tego doręczenia, 2 kwietnia 2008 r., a także fakt, że rozprawa miała się odbyć
w Nowym Jorku, oraz że nie było wiadome jakie dokumenty wraz
z zawiadomieniem zostały doręczone powodowały, że nie można było przyjąć,
iż uczestnik nie został pozbawiony możności obrony. W ocenie Sądu istniała też
kolejna przesłanka negatywna dla stwierdzenia wykonalności objętego wnioskiem
wyroku, wynikająca z art. 1145 § 1 pkt 4 k.p.c. Wprawdzie w polskim systemie
prawnym nie jest znana instytucja stwierdzania przez sądy powszechne wysokości
zaległości alimentacyjnych, to jednak aktualna pozostaje ocena zagranicznego
rozstrzygnięcia jako dotyczącego roszczeń alimentacyjnych. Dlatego istotne
było ustalenie daty wniesienia powództwa o rozwód. W toku bowiem
takiego procesu nie może być wszczęta odrębna sprawa o zaspokojenie
potrzeb rodziny co do świadczeń za czas po wytoczenia tego powództwa.
Ponieważ było bezsporne, że pozew o rozwód przed sąd polski uczestnik wniósł w
dniu 24 marca 2003 r. i w ramach tego postępowania sąd obowiązany
był rozstrzygnąć o obowiązku alimentacyjnym rodziców wobec dzieci, za
uzasadniony uznał Sąd argument, że skoro wszczęcie sprawy przed sądem
polskim o rozwód nastąpiło wcześniej, zanim orzeczenie sądu zagranicznego stało
4
się prawomocne, to oznacza to przeszkodę z art. 1145 § 1 pkt 4 k.p.c., wyłączającą
możliwość stwierdzenia wykonalności orzeczenia sądu amerykańskiego.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Apelacyjnego, z powołaniem
się na podstawę z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie
art. 1150 k.p.c. w związku z art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie
ustawy - kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
234, poz. 1571) w związku z art. 1146 § 1 pkt 3 i pkt 4 k.p.c., a także art. 391 § 1
w związku z art. 328 § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Zarzuciła też naruszenie art.
148 § 2 i art. 152 w związku z art. 13 § 3 k.p.c. wskazując, że skutkiem tego
naruszenia było pozbawienie możliwości obrony jej racji.
We wnioskach skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego
postanowienia i orzeczenia co do istoty sprawy lub uchylenia zaskarżonego
postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona, mimo że nie wszystkiej jej zarzuty Sąd
Najwyższy ocenia jako trafne.
Z uwagi na treść art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie
ustawy - kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
234, poz. 1571), biorąc pod uwagę datę wydania objętego wnioskiem orzeczenia
sądu państwa obcego, rozpoznanie sprawy niniejszej powinno było nastąpić
z uwzględnieniem przepisów kodeksu postępowania cywilnego w ich brzmieniu
obowiązującym do dnia 1 lipca 2008 r. W przypadku bowiem złożenia wniosku
o uznanie lub stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu państwa obcego
wydanego do dnia 1 lipca 2009 r., w braku odmiennych uregulowań wynikających
z umowy międzynarodowej, postępowanie przed sądem powinno być prowadzone
na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu
obowiązującym do dnia 1 lipca 2009 r., także wtedy, gdy wniosek złożony został
po tej dacie.
Obowiązek stosowania przepisów k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed
dniem 1 lipca 2009 r. oznacza, że zastosowanie w sprawie niniejszej mają nie
5
tylko art. 1159 w związku z art. 1146 k.p.c. formułujące przesłanki stwierdzenia
wykonalności, ale także art. 1151 k.p.c. stanowiący, iż o wykonalności orzeka,
po przeprowadzeniu rozprawy, sąd okręgowy miejsca zamieszkania lub siedziby
dłużnika, a w braku takiego sądu, sąd okręgowy, w którego okręgu ma być
prowadzona egzekucja, w składzie trzech sędziów zawodowych oraz, że na
postanowienie sądu okręgowego w przedmiocie wykonalności przysługuje
zażalenie. Zażalenie, zgodnie z art. 397 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje
na posiedzeniu niejawnym. Nie można zatem zasadnie przyjąć, że rozpoznanie
przez Sąd Apelacyjny zażalenia uczestnika na posiedzeniu niejawnym, a więc
w trybie przewidzianym przez ustawodawcę, naruszyło prawo wnioskodawczyni do
obrony. Nie można też Sądowi skutecznie postawić zarzutu naruszenia art. 148 § 2
k.p.c. w związku z art. 152 k.p.c., przez brak wezwania skarżącej na posiedzenie
niejawne, celem wysłuchania. Skarżąca nie została pozbawiona możliwości
wypowiedzenia się, uczyniła to w odpowiedzi na zażalenie, w takim zakresie,
w jakim uważała to za wystarczające.
Nietrafne są zarzuty wadliwego sporządzenia uzasadnienia. Naruszenie art.
328 § 2 k.p.c. mogłoby stanowić uzasadnioną podstawę skargi kasacyjnej, gdyby
w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia w ogóle nie zostały przedstawione
okoliczności faktyczne i nie została dokonana ich ocena prawna, a więc gdy
niemożliwa byłaby, z powodu tych braków, kontrola kasacyjna. Taka sytuacja
w sprawie nie zachodzi. Okoliczności faktyczne były w sprawie miedzy stronami
niesporne, spór natomiast dotyczył oceny prawnej, której Sąd odwoławczy
niewątpliwie dokonał. To oceny prawnej tego Sądu skarżąca nie akceptuje.
Zarzuty podniesione w skardze kasacyjnej dotyczą, jak wskazano na wstępie,
naruszenia art. 1150 w związku z art. 1146 § 1 pkt 3 i 4 k.p.c. przez niewłaściwe
zastosowanie. Przesłanki (warunki) uznania orzeczenia sądu zagranicznego
i stwierdzenia jego wykonalności ujęte w art. 1146 § 1 k.p.c. mają charakter
merytoryczny, stanowią bowiem podstawę orzekania przez sąd co do istoty takiej
sprawy i z tego punktu widzenia należy je traktować jako funkcjonalny odpowiednik
przepisów prawa materialnego, na podstawie których sąd rozstrzyga o istocie
sprawy, gdy przedmiotem postępowania jest stosunek prawny normowany prawem
materialnym. Odmienne zakwalifikowanie w skardze kasacyjnej przez skarżącą tej
6
podstawy nie wpływa na sposób i zakres jej rozpoznania i stąd też skarżąca
nietrafnie wskazuje na wady uzasadnienia, w sytuacji gdy chodzi o niewłaściwe
zastosowanie przepisów o charakterze merytorycznym.
Podzielić należy stanowisko skarżącej, że nie było dostatecznej podstawy
dla przyjęcia, iż uczestnik przez Sądem Rodzinnym w Nowym Jorku, w sprawie
… został w dniu 11 kwietnia 2008 r. pozbawiony możności obrony. Sądy obu
instancji ustaliły, że zawiadomienie o terminie tej rozprawy uczestnik otrzymał. Tym
ustaleniem, jako ustaleniem co do faktu, Sąd Najwyższy, zgodnie z art. 39813
§ 2
k.p.c., jest związany. Między stronami nie było natomiast sporne, że sposób
doręczenia zawiadomienia o terminie tej rozprawy nastąpił w sposób właściwy dla
prawa stanu Nowy Jork. Niesporność tej okoliczności powodowała, że nie było
potrzeby zwracania się przez sąd do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu
prawa tego stanu co do sposobów doręczania zawiadomień, ani też o wyjaśnienie
obcej praktyki sądowej. Dodać należy, że uczestnik jest obywatelem (również)
USA, stąd też doręczenie przez sąd obcy zawiadomienia swemu obywatelowi,
przebywającemu poza granicami kraju, według prawa tego kraju, żadnego
porządku prawnego nie narusza. Konfrontując jednak dokonane uczestnikowi
doręczenie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, nie można nie dostrzec,
że skarżąca trafnie podnosi, iż art. 149 § 2 k.p.c. przewiduje, iż doręczenie
zawiadomienia o terminie rozprawy powinno być dokonane co najmniej na tydzień
przed posiedzeniem, a w wypadkach pilnych termin ten może być skrócony do
trzech dni. Uczestnikowi doręczono zawiadomienie na dziewięć dni przed terminem
rozprawy. Nie można też pominąć, że uczestnik jest osobą wykształconą, wiele
lat zamieszkiwał stale w Nowym Jorku, zna biegle język angielski, niewątpliwie był
też zorientowany co do przedmiotu sprawy z uwagi na powtarzającą się w sporach
z wnioskodawczynią, toczonych przed Sądem Rodzinnym w Nowym Jorku,
sygnaturę sprawy widniejącą na zawiadomieniu. Okoliczności te, w powiązaniu z
aktualnymi, technicznymi możliwościami szybkiego porozumiewania na odległość
powodują, że nie można zasadnie twierdzić, iż uczestnik nie miał możliwości
podjęcia obrony. Możliwość tę miał, chociażby wnosząc o odroczenie rozprawy,
okoliczność natomiast, że z możliwości tej nie skorzystał nie może prowadzić do
wniosku, że przed sądem państwa obcego został pozbawiony możności obrony.
7
Rozważając, czy istotnie zachodziła przeszkoda do stwierdzenia
wykonalności objętego wnioskiem wyroku wynikająca z art. 1146 § 1 pkt 4
(w związku z art. 1150 k.p.c.) zauważyć należy, że jeżeli Sąd odwoławczy
stwierdził, iż polski system prawny nie zna wyroku ustalającego zaległości
alimentacyjne (i zasądzającego należność z tego tytułu nie na rzecz wierzyciela,
ale na rzecz innego podmiotu), to nie było podstawy do przypisywania wymaganego
przez art. 1146 § 1 pkt 4 k.p.c. związku pomiędzy wydanym w sprawie o rozwód
postanowieniem o zabezpieczeniu alimentów należnych od uczestnika jednej z jego
córek, a wyrokiem sądu państwa obcego zasądzającego taką zaległość.
Powołany przepis dotyczy sytuacji gdy orzeczenia sądu obcego
i polskiego są tożsame lub istotnie podobne, porównywalne tak co do przedmiotu
procesu jak i jego stron. Skarżąca poszukując podobieństwa rozstrzygnięcia
objętego wyrokiem, o który chodzi, do rozstrzygnięcia możliwego w polskim systemie
prawnym wskazuje na sytuację, w której za osobę zobowiązaną alimenty świadczy
fundusz alimentacyjny, mający następnie roszczenie zwrotne do dłużnika.
Bez potrzeby sięgania do takiej analogii, zwrócić należy uwagę na art. 140 k.r. i op.,
z którego wynika, że osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub
wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego
powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej
w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub
połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna
była te świadczenia spełnić. Na gruncie tego przepisu przyjmuje się, że małżonkowi,
który wyłącznie łożył na utrzymanie wspólnego dziecka, przysługuje prawo
domagania się od współmałżonka zwrotu odpowiedniej części poniesionych na
ten cel kosztów, niezależnie od tego, z jakich źródeł czerpał on środki na
zaspokajanie potrzeb dziecka. W polskim porządku prawnym wyrok Sądu
Rodzinnego stanu Nowy Jork z dnia 11 kwietnia 2008 r. zasądzający od uczestnika
na rzecz wnioskodawczyni kwotę niezapłaconych przez uczestnika alimentów
pozostaje w zgodzie z uregulowaniem z art. 140 k.r. i op. Przy braku dowodu,
że przed sądem polskim toczyła się lub zawisła sprawa, której podstawę prawną
stanowiłby art. 140 k.r. i op., powołanie art. 1146 § 1 pkt 4 k.p.c. jako przesłanki
8
wyłączającej dopuszczalność stwierdzenia wykonalności orzeczenia, było
bezprzedmiotowe.
Ubocznie już tylko można dodać, że skarżąca nie ma racji dowodząc,
iż postępowanie zabezpieczające w przedmiocie alimentów dla córki stron, toczące
się w sprawie rozwodowej, dotknięte było nieważnością wobec istnienia
wcześniejszego, z dnia 22 października 2002 r., wyroku Sądu Rodzinnego stanu
Nowy Jork nakładającego na uczestnika obowiązek alimentacyjny. Pogląd taki
byłby aktualny tylko w odniesieniu do wyroku, który na obszarze państwa polskiego
obowiązywałby bez potrzeby orzekania o jego uznaniu w przewidzianym przed
dniem 1 lipca 2009 r. postępowaniu delibacyjnym.
Z przedstawionych przeto powodów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2
w związku z art. 39821
k.p.c.
jw