Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 74/12
UCHWAŁA
Dnia 28 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSA Władysław Pawlak
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z wniosku A. K.
przy uczestnictwie M. K. i M. K.
o uregulowanie kontaktów z małoletnią M. K.,
oraz z wniosku W. K.
przy uczestnictwie M. K. i M. K.
o uregulowanie kontaktów z małoletnią M. K.,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 28 listopada 2012 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w K.
postanowieniem z dnia 24 lipca 2012 r.,
„Czy rozstrzyganie w przedmiocie uregulowania kontaktów
dziecka z osobami wskazanymi w art. 1136
k.r.o. nie zawiera w swej
istocie orzeczenia o ograniczeniu władzy rodzicielskiej, skoro
orzeczenie sądu w tej mierze wkracza w treść wykonywania władzy
rodzicielskiej, której częścią składową jest prawo i obowiązek pieczy
nad dzieckiem przejawiającej się między innymi w swobodzie
decydowania rodziców z kim dziecko może mieć styczność, a zatem
w pewnym fragmencie ogranicza ich władzę rodzicielską, co wpływa
na skład sądu?”
2
podjął uchwałę:
Sprawa o uregulowanie kontaktów z dzieckiem osób
wymienionych w art. 1136
k.r.o. nie jest sprawą o ograniczenie
władzy rodzicielskiej także w rozumieniu art. 509 k.p.c.
3
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy, po rozpoznaniu - w składzie jednego sędziego - sprawy z
wniosku A. K. i W. K., przy uczestnictwie M. K. i M. K. postanowieniem z dnia 24
lipca 2012 r. ustalił sposób utrzymywania przez wnioskodawców kontaktów z
małoletnią wnuczką M. K.
Przy rozpoznawaniu apelacji uczestniczki M. K. Sąd Okręgowy powziął
wątpliwość prawną, której istota sprowadza się do tego, czy sprawa o
rozstrzygnięcie w przedmiocie uregulowania kontaktów dziecka z osobami
wskazanymi w art. 1136
k.r.o. stanowi sprawę o ograniczenie władzy rodzicielskiej
w rozumieniu art. 509 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nowelizacja kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z dnia 6 listopada 2008 r.
(Dz.U. Nr 220, poz. 1431) zmieniła brzmienie art. 113 k.r.o. i dodała przepisy art.
1131
do art. 1136
k.r.o. Zgodnie z art. 113 k.r.o. w jego obecnym brzmieniu,
niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo
i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów (§ 1). Kontakty z dzieckiem obejmują
w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie
dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się,
utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się
na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej (§ 2). Na podstawie art.
1136
k.r.o. przepisy oddziału „Kontakty z dzieckiem” (art. 113 do 1135
k.r.o.) stosuje
się odpowiednio do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej,
a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad
dzieckiem.
Powyższa zmiana art. 113 k.r.o. rozstrzygnęła jednoznacznie istniejące
w jego poprzednim brzmieniu wątpliwości co do tego, czy prawo do osobistych
kontaktów każdego z rodziców z dzieckiem wchodzi w zakres pojęcia władzy
rodzicielskiej przez wyraźne stwierdzenie, że są one niezależne od władzy
rodzicielskiej. Nie ma obecnie podstaw do konstruowania zapatrywania
wyrażanego uprzednio w doktrynie (chociaż pozostającego w mniejszości) oraz
w uchwale składu 7 sędziów SN z dnia 8 marca 2006, III CZP 98/05, OSNC 2006,
4
nr 10 158), że w czasie trwania władzy rodzicielskiej nie występuje odrębne od niej
prawo do kontaktów osobistych. Orzeczenie o sposobie utrzymywanie przez osoby
uprawnione (na podstawie art. 1131
§ 1 a także na podstawie art. 1136
k.r.o.)
kontaktów z dzieckiem nie jest więc orzeczeniem w przedmiocie władzy
rodzicielskiej.
W postępowaniu nieprocesowym skład sądu jest co do zasady
jednoosobowy, co wynika a contrario z art. 509 k.p.c. Przepis ten reguluje
odmiennie skład sądu między innymi w sprawach o ograniczenie władzy
rodzicielskiej, w których w pierwszej instancji sąd orzeka w składzie jednego
sędziego i dwóch ławników.
O tym, jaka sprawa jest sprawą o ograniczenie władzy rodzicielskiej
decyduje materialnoprawne określenie pojęcia ograniczenia władzy rodzicielskiej,
które stanowi taka ingerencja sądu w jej wykonywanie, w wyniku której następuje
zmiana władzy rodzicielskiej, polegająca na zmniejszeniu jej zakresu w stosunku do
przewidzianego w art. 95 § 1 i 98 § 1 k.r.o. Z przepisów tych wynika, że władza
rodzicielska obejmuje obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad
osobą i majątkiem dziecka oraz wykonywanie uprawnień i obowiązków jego
przedstawiciela ustawowego.
Można zgodzić się z tym, że - jak podnosi Sąd Okręgowy - orzeczenie
o uregulowaniu kontaktów z osobą małoletnia ingeruje we władzę rodzicielską
Należy jednak odróżnić „sprawę o ograniczenie władzy rodzicielskiej”
od faktycznego ograniczenia władzy rodzicielskiej, które jest skutkiem uregulowania
przez sąd kontaktów na podstawie art. 1136
k.r.o., tak jak w doktrynie odróżnia się
treść władzy rodzicielskiej od jej wykonywania. Ponieważ prawo do osobistych
kontaktów z dzieckiem nie należy do władzy rodzicielskiej, zakres wchodzących
w jej skład uprawnień nie doznaje ograniczeń na skutek uregulowania kontaktów
osób wskazanych art. 1136
k.r.o. z osobą małoletnią. Można natomiast uznać, że
w następstwie tego dochodzi do ograniczenia wykonywania władzy rodzicielskiej.
Zakres władzy rodzicielskiej, także w zakresie pieczy nad dzieckiem, jest
niezależny od tego, czy sąd ureguluje prawo do kontaktów z dzieckiem osobom
wymienionym w art. 1136
k.r.o. Pieczę rodzice sprawują na zasadzie wyłączności.
Wykonywanie przez osoby bliskie prawa do kontaktów z dzieckiem jest
5
wykonywaniem przez nie własnego prawa, a nie skutkiem „przeniesienia” pieczy
nad osobą dziecka na ich rzecz. Władza rodzicielska ma bowiem niepodzielny
charakter.
Orzeczenie sądu w przedmiocie uregulowania kontaktów z dzieckiem nie
modyfikuje władzy rodzicielskiej. Regulując kontakty osób bliskich, określonych
w art. 1136
k.r.o., sąd nie ogranicza władzy rodzicielskiej, ani prawa rodziców do
osobistych kontaktów z dzieckiem. Przyznanie osobom bliskim prawa do
kontaktów, nie będącego atrybutem władzy rodzicielskiej nie może być uznane za
jej ograniczenie. Osoby, których kontakty z dzieckiem zostały przez sąd
uregulowane nie stają się podmiotami władzy rodzicielskiej.
Z tych względów na podstawie art. 390 § 1 k.p.c., podjęto uchwałę jak na
wstępie.
db