Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 86/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa BISON Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego
Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego w W.
przeciwko S. K. i T. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 6 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego S. K.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 września 2011 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. przyznaje adwokatowi M. M. od Skarbu Państwa - Sądu
Apelacyjnego kwotę 7.200 (siedem tysięcy dwieście) zł,
powiększoną o należny podatek od towarów i usług,
tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
pozwanemu S. K. w postępowaniu kasacyjnym;
2
3. oddala wniosek powoda o zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
3
Sąd Okręgowy nakazem zapłaty wydanym w dniu 20 stycznia 2005 r.
w postępowaniu nakazowym uwzględnił powództwo Banku Gospodarki
Żywnościowej Spółki Akcyjnej w W. przeciwko S. K. i T. K. o zapłatę na podstawie
weksla kwoty 2.625.649,01 USD wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 czerwca
2004 r. i kosztami postępowania, a na skutek zarzutów pozwanych - rozpoznanych
z udziałem Bison Niestandaryzowanego Sekurytyzycyjnego Funduszu
Inwestycyjnego Zamkniętego (NSFIZ) w W., który wstąpił w miejsce
dotychczasowego powoda - wyrokiem z dnia 24 listopada 2009 r. uchylił ten nakaz
zapłaty, oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, że powód w dniu 5 października 2006 r. nabył od
Banku Gospodarki Żywnościowej S.A. w W. wierzytelność wobec Chłodni „I.” spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością w K.; wierzytelność ta wynikała z zawartej w
dniu 26 listopada 2002 r. przez BGŻ z Chłodniami „I.” umowy stanowiącej
odnowienie zobowiązania kredytowego z dnia 26 września 2001 r. na łączną kwotę
9.845.186,92 zł, zmienianego aneksami, przy czym zabezpieczenie spłaty tego
kredytu stanowiły weksel in blanco wystawiony przez pozwanego i poręczony przez
pozwaną, a także przewłaszczenie na zabezpieczenie środków trwałych
wskazanych konkretnie zakładów produkcyjnych kredytobiorcy o wartości
9.696.756 zł i 641.298 zł. Przelewowi wierzytelności ze stosunku podstawowego
nie towarzyszyło jednak przeniesienie wierzytelności z weksla. Okoliczność ta – w
ocenie Sądu Okręgowego - przesądza o braku legitymacji procesowej powoda do
dochodzenia należności objętej pozwem. Podniesione przez pozwanych zarzuty ze
stosunku podstawowego nie mogły wywrzeć zamierzonego skutku, skoro żądanie
zapłaty zostało oparte na wekslu.
Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji powoda, wyrokiem z dnia 30 września
2011 r. sprostował oczywistą niedokładność w komparycji wyroku Sądu
Okręgowego uściślając oznaczenie strony powodowej przez wskazanie, iż NSFIZ
wstąpił w miejsce Banku Gospodarki Żywnościowej S.A. w W. i zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że utrzymał w mocy nakaz zapłaty i orzekł o
kosztach procesu.
Sąd Apelacyjny uznał, że Bison NSFIZ w W. posiada legitymację procesową
czynną w przedmiotowej sprawie, gdyż w drodze umowy z dnia 5 października
4
2006 r. nabył od swojej poprzedniczki prawnej wierzytelność wynikającą z umowy z
dnia 26 listopada 2002 r., stanowiącej odnowienie zobowiązań kredytowych w
walutach obcych wymienialnych, zabezpieczonych m.in. wekslem i za zgodą stron
wstąpił na miejsce BGŻ S.A. w W., występującej w roli powoda. W przypadku
wierzytelności wynikającej z weksla zupełnego, który – jak w stanie faktycznym
rozpoznawanej sprawy - nie został jeszcze przeniesiony w drodze indosu, sama
umowa przelewu wierzytelności nie jest wystarczająca do przeniesienia prawa z
takiego weksla; oprócz samej umowy konieczne jest wydanie dokumentu (art. 517
§ 2 w związku z art. 92112
k.c.). Weksel złożony przez BGŻ S.A. w W. w Sądzie w
związku wniesieniem pozwu w postępowaniu nakazowym nie mógł zostać wydany
powodowi poprzez klasyczne wręczenie. Wydanie weksla jednak nastąpiło, a to
wskutek czynności towarzyszących wstąpieniu Bison NSFIZ na miejsce
dotychczasowej powódki.
Sąd Apelacyjny wskazał również na brak podstaw do uznania, że
wierzytelność ze stosunku podstawowego wygasła w wyniku jej zaspokojenia.
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c., pozwany S. K. zarzucił:
- naruszenie art. 517 w związku z art. 9219
i art. 92112
k.c. przez błędną
wykładnię polegającą na uznaniu, że prawo inkorporowane w wekslu in blanco,
który nie był wcześniej indosowany, już po jego wypełnieniu można przenieść
umową przelewu;
- art. 509 § 2 w związku z art. 9219
§ 3 k.c. przez błędną wykładnię
wynikającą z przyjęcia, że na nabywcę wierzytelności ze stosunku podstawowego
przechodzą wszelkie prawa z nią związane, w tym wierzytelność wekslowa;
- art. 510 § 1 w związku z art. 9219
§ 3 k.c. przez ich niezastosowanie;
- art. 348 k.c. przez błędną wykładnię prowadzącą do uznania, że wstąpienie
przez cesjonariusza do toczącego się procesu na miejsce cedenta na podstawie
art. 192 pkt 3 k.p.c. jest tożsame z przeniesieniem posiadania papieru
wartościowego zdeponowanego w kancelarii tajnej sądu;
- art. 65 § 1 w związku z art. 3531
k.c. przez ich niezastosowanie przy
badaniu zarzutu zaspokojenia strony powodowej wskutek nabycia przez
poprzednika powoda na własność rzeczy przewłaszczonych na zabezpieczenie.
5
Powołując się na tak ujętą podstawę kasacyjną, skarżący wniósł o uchylenie
wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania.
Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa wniosła o oddalenie skargi
kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 517 § 1 k.c., przepisów o przelewie nie stosuje się do
wierzytelności związanych z dokumentem na okaziciela lub dokumentem
zbywalnym przez indos. Stosownie do art. 517 § 2 k.c., przeniesienie wierzytelności
z dokumentu na okaziciela następuje przez przeniesienie własności dokumentu, do
czego niezbędne jest jego wydanie. Według zaś art. 91712
k.c., przeniesienie praw
z dokumentu na okaziciela wymaga wydania tego dokumentu. Na gruncie
przepisów Prawa wekslowego nie ulega wątpliwości, że weksel zupełny może być
przenoszony w drodze indosu (art. 11 pr. weksl.). W świetle przytoczonych
przepisów kodeksu cywilnego, pojawiły się natomiast wątpliwości co do
dopuszczalności przeniesienia wierzytelności wyrażonej w weksla zupełnego
w drodze przelewu. W kwestii tej zarysowały się dwa przeciwstawne stanowiska.
Według jednego poglądu – opartego na dosłownym brzmieniu art. 517 § 1
k.c. – przelew wierzytelności objętej wekslem na inna osobę jest w ogóle
niedopuszczalny (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 1997 r., II CKN
284/79, niepubl.).
Przeważa jednak zapatrywanie – aprobowane przez skład orzekający -
odnoszące zakaz przewidziany w art. 517 § 1 k.c. jedynie do wierzytelności z weksli
już indosowanych (zob. wyroki Sądu najwyższego: z dnia 5 lutego 1998 r., III CKN
342/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 141; z dnia 6 listopada 1998 r., III CKN 7/98,
niepubl. oraz z dnia 8 października 2008 r., V CSK 124/08, OSNC-ZD 2009, nr 4,
poz. 1992). W uzasadnieniu tego stanowiska trafnie wskazuje się, że przewidziany
w art. 517 § 2 szczególny sposób przeniesienia wierzytelności inkorporowanych
w papierach wartościowych na okaziciela nie wyłącza możliwości ich przenoszenia
na zasadach ogólnych określonych w art. 509 - 518 k.c. z koniecznymi
modyfikacjami. Cesja wierzytelności wyrażonej w papierze wartościowym na
6
okaziciela wymaga więc – stosownie do art. 517 § 2 w związku z art. 92112
k.c. –
wydania dokumentu, w którym wierzytelność ta jest ucieleśniona. Niedopuszczalne
jest jedynie przeniesienie w drodze przelewu samej wierzytelności związanej
z dokumentem na okaziciela bez wydania tego dokumentu, gdyż mogłoby to
doprowadzić do obciążenia dłużnika obowiązkiem zapłaty tej samej należności
dwóm wierzycielom, mimo braku indosu weksla. Przelew wierzytelności objętej
wekslem nieindosowanym nie stwarza takiego niebezpieczeństwa. Trafnie przy tym
zwrócono uwagę, że - w świetle poglądu odrzucającego możliwość przeniesienia
wierzytelności inkorporowanej w papierze wartościowym na okaziciela - art. 92112
k.c. należałoby uznać za zbędny.
Podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia art. 517 w związku
z art. 9219
i art. 92112
k.c., art. 509 § 2 w związku z art. 9219
k.c. i art. 510 § 1
w związku z art. 92112
§ 3 k.c., oparte na odmiennym – nietrafnym – założeniu,
należało wiec uznać za bezzasadne.
Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego, Sąd Apelacyjny prawidłowo
uznał, że skoro przeniesienie praw z weksla nastąpiło w toku postępowania
sądowego, po wydaniu nakazu zapłaty, to przekazanie powodowi przez jego
poprzedniczkę prawną dokumentów uprawniających do dysponowania tym
wekslem może być potraktowane jako równoznaczne z wydaniem weksla. Należy
zgodzić się ze stanowiskiem tego Sądu, iż w konkretnym stanie faktycznym do
spełnienia tego wymagania nie było potrzebne odebranie przez cedenta weksla
zdeponowanego w sądzie w celu fizycznego wręczenia go cesjonariuszowi, który
złożyłby go tam ponownie. Ocena ta jest usprawiedliwiona okolicznościami sprawy
i nie narusza art. 348 k.c.
Chybiony wreszcie okazał się zarzut obrazy art. 65 § 1 w związku za art.
3531
k.c. podniesiony w oparciu o oczywiście błędne przeświadczenie, że wskutek
samego zawarcia umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie strona powodowa
uzyskała zaspokojenie dochodzonej należności (zob. uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 11 września 2003 r., III CZP 53/03, OSNC 2004, nr 11, poz.
170).
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
Oddalając wniosek powoda o zasadzenie kosztów postępowania kasacyjnego, Sąd
7
Najwyższy uznał, że nie stanowi odpowiedzi na skargę tak nazwane pismo
procesowe, wniesione po upływie ustawowego terminu do dokonania tej czynności.
W konsekwencji, nie wywołuje ono skutków w zakresie zawartego w nim wniosku
o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym,
obejmujących sporządzenie i wniesienie odpowiedzi na skargę kasacyjną (art. 167
k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 39821
k.p.c.).