UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. decyzją z dnia 23 listopada 2011 r. zobowiązał (...) Bank (...) S.A. w W. do zwrotu kwoty 347,23 zł, która stanowi różnicę w wysokości świadczenia przekazanego za październik 2011 r. w dniu 5 października 2011 r. na rachunek (...) B. W. (1) jako świadczenia nienależnego.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła (...) Bank (...) S.A. w W. wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji w ten sposób, że bank (...) S.A. nie jest zobowiązany do zwrotu różnicy pomiędzy kwotą świadczenia, a kwotą zwróconą organowi rentowemu w wysokości 347,23 zł przekazanej na rachunek B. W. (1) oraz zasądzenie od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, że bank (...) S.A. dowiedział się o śmierci posiadacza rachunku z wezwania do zapłaty doręczonego mu w dniu 14 października 2011 r. W dniu 27 października 2011 r. poinformowano organ rentowy o wypłacie na rzecz osób uprawnionych: z tytułu przelewu i stałych zleceń w dniu 7 października 2011 r. kwoty 11,23 zł na rzecz Gazowni (...), 10 października 2011 r. kwoty 300 zł na rzecz Wspólnoty Mieszkaniowej ul.(...)w C. i kwoty 36 zł na rzecz (...) S.A. Pozostałą część świadczenia w wysokości 1.116,37 zł. zwrócono Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Zdaniem strony odwołującej się postąpiła ona zgodnie z obowiązującymi przepisami Prawa Bankowego.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu wskazano, że dokonanie przez Bank po śmierci B. W. (1) wypłaty na rzecz Gazowni (...) w C., Wspólnoty Mieszkaniowej w (...) S.A. w C., więc podmiotów innych niż określone w art. 56 Prawa Bankowego, nie uprawnia do zastosowania wobec banku zwolnienia przewidzianego w art. 55 ust 3 tej ustawy. Zdaniem organu rentowego przekazane przez organ świadczenie na rachunek Banku jest własnością Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i jako takie musi zostać bezwzględnie zwrócone.

Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22 marca 2012 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zwolnił (...) S.A. w W. od obowiązku zwrotu na rzecz (...) Oddział w C. kwoty 347,23 złotych wypłaconej z rachunku B. W. (1) o numerze (...).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Decyzją z dnia 22 marca 2011 r. przyznano B. W. (1) prawo do emerytury z urzędu. Zakład ustalił stały termin płatności emerytury na dzień 5 każdego miesiąca.

B. W. (1) zmarł w dniu 23 września 2011 r., o czym organ rentowy został zawiadomiony w dniu 29 września 2011 r.

Wobec braku informacji o śmierci B. W. (1), na dzień realizacji wypłaty, organ rentowy przekazał na rachunek bankowy zmarłego świadczenie w kwocie 1.463,60 zł tytułem emerytury za okres od dnia 1 do dnia 31 października 2011 r.

Pismem z dnia 10 października 2011 r. organ rentowy zwrócił się do Banku (...) S.A. o dokonanie zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia.

Sąd podał, że w piśmie z dnia 27 października 2011 r. Bank (...) S.A. wskazał, że zgodnie z art. 55 ust 3 Prawa bankowego bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części oraz w terminie 30 dni od daty otrzymania wniosku poinformuje o tym organ wraz ze wskazaniem osób które pobrały wypłaty. W piśmie wskazano szczegółowo podmioty, na rzecz których dokonano wypłat z rachunku zmarłego świadczeniobiorcy w dniach 7 i 10 października 2011 r. w ramach przelewu i zlecenia stałego.

W dniu 28 października 2011 r. Bank (...) dokonał na rzecz organu rentowego częściowego zwrotu środków po zgonie B. W. (1) w kwocie 1116,37 zł.

Decyzją z dnia 23 listopada 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 138a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 104 § 1 k.p.a. zobowiązał (...) Bank (...) S.A. w W. do zwrotu kwoty 347,23 zł, która stanowi różnicę w wysokości świadczenia przekazanego za 10/2011 r. w dniu 5 października 2011 r. na rachunek (...) B. W. (1) jako świadczenia nienależnego. W uzasadnieniu wskazano, że B. W. (1) pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy i w dniu 23.10.201l r. zmarł. Zakład nie posiadając informacji o jego śmierci przesłał na konto (...) zmarłego świadczenie za miesiąc październik 2011 r. w kwocie 1463,60 zł. Sąd podał, że z informacji banku wynika, że kwota świadczenia za miesiąc październik 2011 r. została zwrócona w wysokości 1116,37 zł, a kwota 347.23 zł została rozdysponowana na opłaty stałe z rachunku bankowego tj. dla gazowni, wspólnoty mieszkaniowej oraz (...). Wypłata była bezpodstawna, ponieważ z chwilą śmierci B. W. (1) wygasły wszelkie dokonywane przez niego dyspozycje dotyczące rachunku. W tym stanie faktycznym znajduje zastosowanie art. 138a ustawy emerytalno - rentowej zgodnie z którym Bank jest zobowiązany zwrócić Zakładowi całą kwotę świadczeń przekazanych na rachunek w Banku za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy z zastrzeżeniem art. 144 ust. 1 ustawy.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zebranych w aktach sprawy oraz w aktach rentowych, które uznał za wiarygodne.

Sąd Okręgowy wskazał, że sporną kwestią w sprawie była interpretacja przepisów prawa, będących podstawą rozstrzygnięcia, albowiem dopiero na podstawie prawidłowej ich interpretacji można było ustalić, czy bank jest zobowiązany do zwrotu dochodzonej kwoty.

Sąd I instancji powołał się na dyspozycję art. 138 ust. 1 w zw. z ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227), stanowiącego, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu, przy czym za nienależnie pobrane świadczenia uważa się m.in. świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń. Art. 101 pkt 2 powyższej ustawy przewiduje, że prawo do świadczeń ustaje ze śmiercią osoby uprawnionej. Natomiast zgodnie z treścią art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytową są zobowiązane zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy.

Sąd Okręgowy podał, że zgodnie z art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.), w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonane przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat.

Stosownie do ustępu 3 powyższego przepisu, kontynuuje Sąd, bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 2, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty.

Podzielając stanowisko Sądu Apelacyjnego w Szczecinie zawarte w uzasadnieniu wyroku z dnia z dnia 26 października 2006 r. (III AUa 543/06), Sąd stwierdził, że treść tych przepisów wskazuje, iż bank po złożeniu wniosku o zwrot nadpłaconych świadczeń zobowiązany jest zwrócić je organowi wnioskującemu z rachunków zmarłego posiadacza, o ile przed złożeniem tego wniosku nie dokonano wypłat innym osobom, które to wypłaty uniemożliwiają zrealizowanie wniosku w całości lub w części. Jeżeli zaś doszło do tego rodzaju wypłat bank jest zwolniony z obowiązku wypłaty w całości lub w części, informując o tym w terminie 30 dni organ wypłacający świadczenie i wskazując osoby, które pobrały świadczenie.

Sąd wskazał, że przenosząc powyższą interpretację na grunt niniejszej sprawy, zauważyć należy, iż świadczenie emerytalne, które wpłynęło w dniu 5 października 2011 r. na konto B. W. (1), stanowiło w istocie świadczenie należne za miesiąc październik 2011 r.

Stosownie bowiem do treści art. 130 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, świadczenia emerytalno - rentowe wypłaca się za miesiące kalendarzowe w dniu ustalonym w decyzji organu rentowego jako termin płatności świadczenia. W przypadku decyzji organu rentowego wydanej w sprawie B. W. (1) termin płatności przypadał na 5 dzień każdego miesiąca.

Interpretując przepis art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – kontynuował Sąd - nie można pominąć dyspozycji zawartej w art. 55 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy - Prawo bankowe, bowiem przepisy te modyfikują normę zawartą we wskazanym art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zestawienie przepisów obu cytowanych ustaw wyraźnie wskazuje, iż bank nie ma obowiązku zwrócić organowi wnioskującemu z rachunków zmarłego posiadacza nadpłaconych świadczeń, jeżeli przed złożeniem przez organ rentowy wniosku o zwrot tego świadczenia dokonano wypłat na rzecz innych osób. Wypłacenie przez bank świadczeń na rzecz innych podmiotów uniemożliwia zrealizowanie wniosku o zwrot nadpłaconego świadczenia w całości lub w części, a zatem - zgodnie z treścią art. 55 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - w przypadku gdy doszło do tego rodzaju wypłat, bank jest zwolniony z obowiązku wypłaty w całości lub w części.

W ocenie Sądu Okręgowego, w przedmiotowej sprawie bank spełnił wymagania określone w cytowanych przepisach, zwalniając się tym samym z obowiązku zwrotu spornej części nadpłaconego świadczenia rentowego. Sąd wyjaśnił, że po pierwsze, bank dokonał określonych wypłat, wykonując jedynie swoje zobowiązania zaciągnięte względem posiadacza rachunku bankowego, a ponadto nie posiadał wówczas informacji o śmierci uprawnionego. Po drugie, podał organowi rentowemu w terminie krótszym niż 30 dni, iż z nadpłaconego świadczenia zostały zrealizowane stałe zlecenia założone na rachunku bankowym, wskazując równocześnie podmioty, które otrzymały przelane kwoty.

Z tych względów, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak sentencji wyroku.

Apelację od tego wyroku złożył organ rentowy, zaskarżając go w całości i wnosząc o jego zmianę i oddalenie odwołania (...) S.A. Zarzucił naruszenie art. 138a ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (tj. Dz. U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 z póź. zm. ) oraz art. 55 ust. 1 punkt 2, ust. 3 ustawy z dnia 29.08.1997r. prawo bankowe - (tj. Dz. U. z 2002r., Nr 72, poz. 665 ze zm.), poprzez ich błędną interpretację.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy przedstawił szczegółową argumentację sformułowanych zarzutów.

W odpowiedzi na apelację, Bank (...) S.A. w W. wniósł o jej oddalenie w całości i zasądzenie od organu rentowego na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zważył co następuje:

Apelacja jest uzasadniona.

Zgodnie z ustalonym stanem faktycznym sprawy B. W. (2) zmarł dnia 23 września 2011 r., a więc w oparciu o art. 101 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze. zm. ) nie nabył prawa do wypłaty emerytury za miesiąc październik 2011 r. a wprost przeciwnie wraz z jego zgonem ustało prawo do emerytury. Świadczenie wypłacone przez organ rentowy za miesiąc przypadający po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy ma zatem charakter świadczenia wypłaconego nienależnie. Takim nienależnym świadczeniem jest także to, które zostało przekazane na rachunek bankowy ubezpieczonego.

Zgodnie z przepisem art. 138a ww. ustawy Bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa są zobowiązane zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy a przepis art. 144 ust. 1 stosuje się odpowiednio. Oznacza to, że na Banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej ciąży obowiązek zwrotu świadczenia, mającego charakter pobranego nienależnie, za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, a wpłaconego przez organ rentowy na rachunek bankowy świadczeniobiorcy prowadzony indywidualnie dla niego. Ten obowiązek, wynikający ze wskazanej regulacji ma na celu umożliwienie organowi rentowemu odzyskanie świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone, pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek osoba, która zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad zapisanych w art. 138 ustawy (tak też uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2006 r. II UZP 7/06, Biul. SN 2006/6/21).

W orzecznictwie sądów powszechnych jak i Sądu Najwyższego przyjmuje się, że art. 138a ustawy emerytalnej stanowi jedynie podstawę do wydania przez organ rentowy, w przypadku odmowy dobrowolnej wpłaty przez bank, decyzji obciążającej Bank zwrotem świadczenia wpłaconego na rachunek bankowy po śmierci jego posiadacza oraz otwiera drogę postępowania egzekucyjnego w administracji, natomiast podstawą obowiązków banku jest art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego (por. uchwały z dnia 13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06 oraz z dnia 6 maja 2009 r., II UZP 2/09).

Jak stanowi przepis art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 72 poz. 665 ze zm.), w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunek, jakich dokonał organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Z powyższego obowiązku bank jest jednak zwolniony (całkowicie lub częściowo), jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub w części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłatę (art. 55 ust. 3 Prawa bankowego). Podstawową przesłanką zwolnienia banku z obowiązku zwrotu świadczenia jest zatem stwierdzenie, że nie dysponuje on już dokonaną przez organ rentowy kwotą świadczenia, gdyż przekazał ją innym uprawnionym podmiotom. Jednocześnie jednak bank musi zrealizować drugą przesłankę, tj. wskazać uprawnione osoby, które pobrały wypłaty z nienależnego świadczenia. Informacja ta ma niewątpliwie umożliwić organowi rentowemu wydanie decyzji nakazującej zwrot świadczenia wobec innych osób, które je otrzymały.

Dla zakresu obowiązku zwrotu świadczenia istotne jest ustalenie pojęcia „innej osoby uprawnionej" w rozumieniu art. 55 ust. 3 Prawa bankowego, na rzecz której dokonanie wypłaty, uzasadnia zwolnienie banku z obowiązku zwrotu świadczenia w myśl tego przepisu.

W tej kwestii należy mieć na uwadze, że z chwilą śmierci posiadacza rachunku wygasają dokonane przez niego dyspozycje środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym oraz pełnomocnictwa, z wyjątkiem dyspozycji dokonanych w trybie art. 56 Prawa bankowego, a więc dyspozycji na wypadek śmierci. W myśl bowiem tego przepisu, posiadacz rachunku, na warunkach w nim przewidzianych, może polecić pisemnie bankowi dokonanie - po swojej śmierci - wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci). Ten przepis (art. 56 Prawa bankowego) ma charakter wyjątku od przedstawionej wyżej zasady i wobec tego uznać należy, iż takie osoby, które zostały wskazane w dyspozycji na wypadek śmierci są osobami uprawnionymi do dokonania na ich rzecz wypłat z rachunku bankowego zmarłego posiadacza rachunku, po dacie jego śmierci. Wszelkie operacje polegające na wypłatach przez bank środków z rachunku bankowego po śmierci posiadacza tego rachunku, zgodnie z dyspozycjami nie spełniającymi wymogów z art. 56 Prawa bankowego, które z chwilą śmierci przestają obowiązywać, uznać należy za nieuprawnione i wobec tego Bank obowiązany jest dokonać zwrotu organowi rentowemu kwot, które tytułem zleceń stałych przekazał po śmierci posiadacza rachunku (art. 55 ust. 3 Prawa Bankowego w związku z art. 138a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze. zm. ).

Mając powyższe na uwadze uznać należy, że dokonanie przez (...) S.A. w W. po śmierci B. W. (1) wypłat na rzecz innych podmiotów, niż określone w art. 56 cytowanej ustawy, nie uprawnia do zastosowania wobec banku zwolnienia przewidzianego w art. 55 ust. 3 tej ustawy.

Podnieść także należy, iż zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 91 poz. 870), którą dokonano zmiany treści art. 55 i dodano zacytowany wyżej przepis ust. 3, zaproponowane zmiany miały umożliwić odzyskanie nienależnie wypłaconych świadczeń po śmierci emerytów lub rencistów w przypadkach niepowiadomienia organu rentowego o śmierci świadczeniobiorcy lub powiadomienia o tym fakcie z opóźnieniem, co miało na celu zapobieżenie praktykowanym przez banki dotychczas odmowom wypłat z powołaniem się na brak podstawy prawnej i tajemnicę bankową.

Mając na uwadze powyższe, nie ulega wątpliwości, że w niniejszej sprawie istnieją przesłanki do skutecznego zastosowania art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS gdyż Bank jest zobowiązany do zwrotu organowi rentowemu świadczenia pobranego z tytułu emerytury wpłaconej na rachunek B. W. (1) za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiła jego śmierć.

Z tych też przyczyn Sąd Apelacyjny w Warszawie na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w wyroku.

Sędziowie PRZEWODNICZĄCY

G. M. G. - D.

A. M.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE