Sygn. akt III Ca 1201/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 24 stycznia 2014 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi, II Wydział Cywilny w sprawie o sygnaturze akt II C 806/08 z powództwa Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. w G. przeciwko D. P. o zapłatę: 1. utrzymał w mocy wyrok zaoczny Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 9 lutego 2009 roku, wydany w sprawie II C 806/08 w zakresie kwoty 28.412,60 złotych wraz z odsetkami w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego ustalanej dla poszczególnych okresów opóźnienia, liczonymi od kwoty 13.044,16 złotych od dnia 17 października 2008 roku do dnia zapłaty wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty 15.368,44 złotych od dnia 17 października 2008 roku do dnia zapłaty; 2. oddalił powództwo w pozostałym zakresie; 3. nie obciążył powoda kosztami procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie oparte zostało na ustaleniach i wnioskach, z których najistotniejsze elementy przedstawiają się następująco:

W dniu 3 sierpnia 2005 roku W. P. zawarła z powodem umowę pożyczki nr (...) na kwotę 14.000 złotych na okres od dnia 3 sierpnia 2005 roku do dnia 1 sierpnia 2008 roku. W. P. miała spłacać zaciągniętą pożyczkę w miesięcznych ratach. Kwota pożyczki została wypłacona W. P. w dniu 3 sierpnia 2005 roku. Z tytułu zaciągniętej pożyczki W. P. dokonała na rzecz powoda następujących wpłat: w dniu 6 września 2005 roku - 498,33 złotych, w dniu 6 października 2005 roku - 497,62 złotych, w dniu 8 listopada 2005 roku - 498,65 złotych. W. P. zmarła w dniu 17 listopada 2005 roku. Zgodnie z § 15 Statutu (...) oraz § 29 Regulaminu Udzielania Kredytów i P. z chwilą śmierci W. P. jej członkostwo w Spółdzielni ustało, z tym też dniem roszczenie o zwrot kredytu stało się wymagalne . Natomiast w myśl § 24 Regulaminu Udzielania Kredytów i P. w przypadku nieterminowej spłaty pożyczki, należność z tego tytułu z dniem następnym staje się należnością przeterminowaną, od której pobierane są odsetki według stopy procentowej obowiązującej w danym okresie dla pożyczek przeterminowanych. Wysokość stóp procentowych ustala w drodze uchwały Zarząd Kasy. Uchwałą nr 1 z dnia 9 stycznia 2002 roku Zarząd Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo –Kredytowej im. F. S. w G. ustalił wysokość naliczanych odsetek karnych w wymiarze 40%. Wskazany wymiar obowiązywał w dniu wniesienia pozwu. Na dzień 17 października 2008 roku na kwotę zaległości składała się kwota 13.044,16 złotych tytułem kapitału pożyczki oraz 15.382,73 złotych tytułem odsetek . Jedynym spadkobiercą ustawowym pożyczkobiorczyni jest jej syn D. P.. Postępowanie spadkowe po zmarłej W. P. nie toczyło się . Pozwany pismem z dnia 20 sierpnia 2008 roku został wezwany do zapłaty kwoty 27.887,38 złotych, na którą złożyły się kwota kapitału pożyczki w wysokości 13.044,16 złotych i kwota 14.843,22 złotych tytułem odsetek. Pozwany nie uiścił należności. W dniu 29 maja 2012 roku pozwany złożył do Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi I Wydział Cywilny wniosek o uchylenie się od skutków prawnych nie złożenia w terminie oświadczenia w przedmiocie odrzuceniu spadku; sprawie nadano sygnaturę akt I Ns 830/12. Stopa kredytu lombardowego NBP na miesiąc sierpień 2005 roku wynosiła 6,25%, zaś w październiku 2008 roku 7,50% .

Na podstawie powyższych ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy zważył, iż powództwo co do zasadny jest zasadne, tym samym zaskarżony sprzeciwem wyrok zaoczny należało utrzymać w mocy. Sąd I instancji argumentował, iż W. P. zaciągnęła u powoda pożyczkę w związku z czym ciążyło na niej zobowiązanie do jej zwrotu. Ponieważ pozwany nie złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku bądź też o jego przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza w terminie, o którym mowa w art. 1015 k.c., z chwilą śmierci W. P. przeszły na niego, jako spadkobiercy ustawowego, prawa i obowiązki majątkowe zmarłej, w tym także obowiązek zwrotu zaciągniętej pożyczki. W związku z powyższym Sąd a quo zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 28.412,60 złotych, na którą złożyła się: kwota 13.044,16 złotych kapitału pożyczki oraz kwota 15.368,44 złotych obejmująca odsetki kapitałowe od udzielonej pożyczki. Sąd Rejonowy zasądził bowiem odsetki od kwoty głównej w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP, w pozostałym zaś zakresie oddalił żądanie pozwu. Sąd meriti zważył, iż w dniu zawarcia przez W. P. umowy pożyczki nie obowiązywał jeszcze art. 359 § 2 1 i § 2 2 k.c. stanowiący o odsetkach maksymalnych. Jednakże w ocenie Sądu I instancji zastrzeżone umowne stopy odsetek od należności przeterminowanej w wysokości 40% w stosunku rocznym, jako zbyt wygórowane, a zatem jako niedopuszczalne i sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i tym samym nieważne w świetle art. 58 § 2 k.c.

O obowiązku uiszczenia odsetek ustawowych liczonych od kwoty 15.368,44 złotych zasądzonej tytułem skapitalizowanych odsetek Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 482 § 1 k.c. Natomiast o kosztach procesu Sąd Rejonowy rozstrzygnął w oparciu o art. 102 k.p.c.

/ wyrok wraz z uzasadnieniem – k. 218-222/

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł pozwany, zaskarżając je w części, to jest w zakresie punktu 1. sentencji. Skarżący zarzucił:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego:

-

art. 6 k.c. przez jego niewłaściwą wykładnię i zastosowanie, to jest naruszenie zasady ciężaru dowodów przez uznanie, że to na pozwanym ciąży obowiązek wykazania, że nie jest od spadkobiercą W. P., podczas gdy to powód powinien przedstawić dowód tego, iż pozwany jest następcą prawnym W. P.;

-

art. 58 § 2 i 3 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie, to jest uznanie, że oznaczenie stopy procentowej odsetek za opóźnienie od kwoty 13.044,16 złotych w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego ustalonej dla poszczególnych okresów opóźnienia odpowiada zasadom współżycia społecznego, pomimo tego, iż domaganie się odsetek w takiej wysokości powinno zostać uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego z uwagi na występujące w sprawie szczególne okoliczności: pozwany jest osobą osadzoną, od dnia 4 lipca 2013 roku odbywa on karę pozbawienia wolności, ma na utrzymaniu syna, a nadto spoczywa na nim obowiązek spłaty wierzytelności w znacznej wysokości; nie zawierał on również umów, z których powód wywodzi swoje roszczenie;

-

art. 353 § 1 k.c. poprzez jego zastosowanie i uznanie, że w przedmiotowej sprawie powód może żądać od pozwanego spełnienia świadczenia pomimo tego, iż powód nie udowodnił, by na pozwanym ciążył dług i odpowiedzialność;

-

art. 1025 § 2 k.c. przez jego niewłaściwą wykładnię i zastosowanie, to jest uznanie, że pozwany jest spadkobiercą W. P., pomimo tego, iż po zmarłej nie toczyło się postępowanie spadkowe, a powód nie przedstawił dowodu w postaci stwierdzenia nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia wskazujących na to, że pozwany jest spadkobiercą W. P.;

2.  naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy:

-

art. 231 k.p.c. przez jego niewłaściwą wykładnię i zastosowanie, to jest uznanie, że okoliczność, iż pozwany D. P. jest zstępnym zmarłej W. P. dowodzi tego, iż jest on jej spadkobiercą i tym samym wstąpił w jej obowiązki majątkowe;

-

art. 233 § 1 k.p.c. przez jego niewłaściwą wykładnię i zastosowanie, to jest dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów i uznanie, że przedstawione przez stronę powodową okoliczności dowodzą tego, iż pozwany jest dłużnikiem powoda i zobowiązany jest do spełnienia świadczenia wynikającego z zobowiązania, którego stroną był W. P..

W konkluzji apelujący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych w postępowaniu apelacyjnym. Ewentualnie skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozstrzygnięcia Sądowi I instancji wraz z orzeczeniem o kosztach procesu.

/ apelacja – k. 251-255/

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

/ odpowiedź na apelację – k. 276-277/

Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 25 marca 2014 roku zostało wydane postanowienie o umorzeniu postępowania toczącego się przed Sądem Rejonowym dla Łodzi – Widzewa w Łodzi w sprawie o sygnaturze akt I Ns 830/12 z wniosku D. P. o uchylenie się od skutków prawnych nie złożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Powyższe postanowienie jest prawomocne od dnia 26 kwietnia 2014 roku.

/ notatka urzędowa – k. 303/

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie jest zasadna i jako taka podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy aprobuje ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji i wyrażone przez ten Sąd oceny prawne. Zarzuty skarżącego zawarte w apelacji nie zasługują na uwzględnienie.

Skarżący w wywiedzionym przez siebie środku odwoławczym podnosi, iż Sąd Rejonowy naruszył art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 231 k.p.c. poprzez uznanie, iż skoro pozwany należy do kręgu spadkobierców ustawowych W. P. z chwilą jej śmieci przeszły na niego prawa i obowiązki majątkowe zmarłej, w tym także obowiązek zwrotu zaciągniętej pożyczki. W konsekwencji powyższego w ocenie apelującego Sąd I instancji naruszył także art. 1025 § 2 k.c., gdyż powód, aby wykazać, że pozwany jest spadkobiercą W. P., powinien przedłożyć do akt spawy stosowne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia, czego powód jednak nie uczynił. Skarżący argumentował, że nie można wykluczyć, iż W. P. sporządziła testament i powołała do dziedziczenia inną osobę. W tym stanie rzeczy zdaniem skarżącego Sąd meriti naruszył także art. 353 § 1 k.c., bowiem skoro powód nie udowodnił, że pozwany jest spadkobiercą W. P. to nie można przyjąć, że na pozwanym ciąży obowiązek zwrotu zaciągniętej przez jego matkę pożyczki. W powyższym kontekście skarżący wskazał także na naruszenie przez Sąd Rejonowy art. 6 k.c., podnosząc, że to na powodzie ciążył obowiązek udowodnienia, iż pozwany jest spadkobiercą W. P., zaś na pozwanym nie ciążył obowiązek wykazania przeciwnej tezy. Z przedstawionym stanowiskiem apelującego nie sposób się zgodzić. Powód, jako strona inicjująca proces, jest obowiązany do udowodnienia wszelkich twierdzeń pozwu, w oparciu o które sformułował swoje roszczenie, chyba, że nie są one kwestionowane. Powinność taka wynika wprost z treści art. 6 k.c., zgodnie z którym ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Reguła ta znajduje również swój procesowy odpowiednik w treści art. 232 k.p.c., w myśl którego to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. W niniejszej sprawie poza sporem było to, że pozwany należy do kręgu spadkobierców ustawowych W. P.. Mając na uwadze tę okoliczność Sąd Rejonowy doszedł do prawidłowego wniosku, że z chwilą śmierci W. P. to na pozwanego przeszły prawa i obowiązki majątkowe zmarłej, tym samym to na pozwanym ciąży obowiązek zwrotu zaciągniętej przez W. P. pożyczki. Nie ma racja skarżący podnosząc, iż jedynie przez posłużenie się postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktem poświadczenia dziedziczenia powód mógł udowodnić, iż zgodnie z art. 922 k.c. w dniu otwarcia spadku na pozwanego przeszły wszelkie prawa i obowiązki majątkowe zmarłej. Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz akt poświadczenia dziedziczenia mają charakter deklaratoryjny, bowiem w ich treści stwierdza się jedynie, iż dana osoba weszła w ogół praw i obowiązków zmarłego. Zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie stanowiskiem brak postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, bądź też zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia nie uniemożliwia wystąpienia przez osobę trzecią przeciwko spadkobiercy na drogę sądową, zaś następstwo prawne po zmarłym osoba trzecia, która nie rości sobie praw do spadku, może wykazywać wszelkimi środkami dowodowymi. W tym zakresie nie ma zastosowania reguła z art. 1027 k.c. ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1975 roku, sygn. akt III CRN 102/75, OSNC 1975/6/139; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 lutego 2013 roku, sygn. akt I ACa 757/12, Lex nr 1289363).

Przyjęte przez Sąd I instancji, na podstawie art. 231 k.p.c., domniemanie faktyczne, iż z chwilą otwarcia spadku pozwany wszedł w ogół praw i obowiązków zmarłej W. P. w żaden sposób nie zostało skutecznie podważone przez pozwanego. Domniemanie faktyczne, będące rozumowaniem sędziego opartym na wiedzy i doświadczeniu, może być wzruszone poprzez wykazanie nieprawidłowości tego rozumowania. Ta nieprawidłowość może polegać na tym, że fakt przyjęty przez sąd za podstawę wnioskowania o innym fakcie nie został ustalony, albo też na tym, że fakty składające się na podstawę domniemania faktycznego nie uzasadniają, w świetle wiedzy i doświadczenia życiowego, wyprowadzonego z niej wniosku ( T. Demendecki; Komentarz do art. 231 Kodeksu postępowania cywilnego; LexOmega). Jak już wskazano w niniejszej sprawie poza sporem było to, iż pozwany należy do kręgu spadkobierców zmarłej W. P.. Przyjęcie, że z chwilą śmierci W. P. przeszły na jej syna - pozwanego, jako spadkobiercy ustawowego, prawa i obowiązki majątkowej zmarłej nie stoi w sprzeczności zasadami logiki i doświadczenia życiowego. Regułą jest bowiem to że po rodzicach dziedziczą ich zstępni. O tym, że pozwany jest spadkobiercą W. P. i co za tym idzie ciąży na nim obowiązek zwrotu zaciągniętej pożyczki świadczy także sama postawa skarżącego, który występując w dniu 29 maja 2012 roku do Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z wnioskiem o uchylenie się od skutków prawnych nie złożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po W. P. poniekąd sam przyznał, że uważa się za spadkobiercę swojej matki.

Nietrafny okazał się także zarzut apelującego naruszenia art. 6 k.c. Reguła dotycząca ciężaru dowodu nie może być pojmowana w ten sposób, że ciąży on zawsze na powodzie. W zależności od rozstrzyganych kwestii faktycznych i prawnych ciężar dowodu co do pewnych faktów będzie spoczywał na powodzie, a co do innych z kolei na stronie pozwanej. W niniejszej sprawie jeżeli pozwany kwestionuje swoją legitymację procesową podnosząc, iż nie jest on spadkobiercą W. P. to powinien tę okoliczność w jakiś sposób wykazać, gdyż ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na nim. Pozwany mógłby chociażby przedłożyć do akt sprawy rzekomy testament W. P., z którego wynikałoby, że nie jest on spadkobiercą. Apelujący ograniczył się jednakże jedynie do kwestionowania przyjętego przez Sąd I instancji domniemania. W tym stanie rzeczy przedstawione przez skarżącego stanowisko nie może odnieść zamierzonego przez niego skutku.

Mając na uwadze poczynione dotychczas uwagi za chybiony należy uznać zarzut naruszenia art. 353 § 1 k.c., bowiem skoro pozwany jest spadkobiercą W. P. to na nim ciąży obowiązek zwrotu zaciągniętej pożyczki.

Zamierzonego przez skarżącego skutku nie może odnieść także argumentacja skarżącego, iż rozstrzygnięcie niniejszej sprawy zależy od wyniku sprawy toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Łodzi – Widzewa w Łodzi pod sygnaturą I Ns 830/12. Zgodnie z ustaleniami Sąd Okręgowego postępowanie o sygnaturze akt I Ns 830/12 zostało umorzone, a zatem pozwany nie zdołał skutecznie uchylić się od skutków prawnych nie złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie, o którym mowa w art. 1015 k.c. Na marginesie można wskazać, iż postanowienie o umorzeniu postępowania nie rodzi powagi rzeczy osądzonej.

Konkludując, zarzuty apelującego naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., art. 231 k.p.c. i art. 1025 § 2 k.c. oraz art. 6 k.c., a także art. 353 § 1 k.c. okazały się nietrafne. Pozwany żadną miarą nie zdołał wykazać braku legitymacji procesowej biernej. W realiach niniejszej sprawy nie sposób bowiem uznać, iż pozwany nie jest spadkobiercą W. P. i tym samym to nie na nim ciąży obowiązek zwrotu zaciągniętej pożyczki.

Nietrafny jest także zarzut apelacji dotyczący zasądzonych odsetek w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego, liczonych od kwoty 13.044,16 złotych. Sąd Rejonowy obniżył wysokość stopy procentowej odsetek za opóźnienie do poziomu odsetek maksymalnych. W ocenie skarżącego żądanie odsetek wystosowane przez powoda powinno zostać dotknięte sankcją nieważności w szerszym zakresie niż to orzekł Sąd I instancji, bowiem pozwany od dnia 4 lipca 2013 roku odbywa karę pozbawienia wolności, ma na utrzymaniu syna, spoczywa na nim obowiązek spłaty wierzytelności w znacznej wysokości z tytułu pożyczki zaciągniętej nie przez niego, lecz przez spadkodawczynię. Z powyższym stanowiskiem pozwanego nie można się zgodzić. Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, iż powołane przez apelującego okoliczności uzasadniają obniżenie wysokości żądanych odsetek do poziomu czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego, lecz nie do poziomu niższego. Zastosowanie w przedmiotowej sprawie klauzuli generalnej z art. 5 k.c. w szerszym zakresie niż uczynił to Sąd I instancji powodowałoby oczywiste naruszenie interesu wierzyciela – powoda. Klauzula generalna zawarta w art. 5 k.c. nie może być rozumiana jako pozostawienie sądowi orzekającemu dowolności w udzieleniu stronie powodowej ochrony prawnej lub odmowy takiej ochrony. Zastosowanie art. 5 k.c. może nastąpić jedynie w wyjątkowych sytuacjach, bowiem co do zasady wszelkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej. Zastosowanie art. 5 k.c. musi być uzasadnione okolicznościami rażącymi i nieakceptowanymi ze względów aksjologicznych ewentualnie teologicznych, które w ocenie Sądu Odwoławczego w niniejszej sprawie uzasadniając oddalenie powództwa jedynie w zakresie żądania odsetek od kwoty 13.044,16 złotych w wysokości przekraczającej czterokrotność stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego.

Mając powyższe na uwadze, wobec bezzasadności zarzutów sformułowanych w apelacji oraz nieujawnienia okoliczności, które winny być uwzględnione w toku postępowania drugoinstancyjnego z urzędu, Sąd Okręgowy oddalił apelację w oparciu o
art. 385 k.p.c., jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Odwoławczy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Sąd Odwoławczy uznał bowiem, że zasadnym jest zastosowanie w stosunku do pozwanego dobrodziejstwa wynikającego z art. 102 in fine k.p.c. i odstąpienie od obciążenia go obowiązkiem zwrotu przeciwnikowi kosztów postępowania apelacyjnego. Sąd Odwoławczy wziął pod uwagę trudną sytuację pozwanego, co stanowiło podstawę do jego zwolnienia od kosztów sądowych w całości (k. 138). Nadto Sąd Okręgowy miał na względzie, iż pozwany odbywa obecnie karę pozbawienia wolności, ma na utrzymaniu syna, a także przede wszystkim okoliczność, iż pozwany ponosi odpowiedzialność za cudzy dług – umowa pożyczki została bowiem zawarta nie przez pozwanego, lecz przez jego matkę.

Mając na uwadze, iż na podstawie zarządzenia Sędziego referenta z dnia 9 grudnia 2014 roku (k. 283) pozwany został doprowadzony z Aresztu Śledczego w Ł. przez Funkcjonariuszy Policji do Sądu Okręgowego w Łodzi na termin rozprawy apelacyjnej w dniu 8 stycznia 2015 roku Sąd ad quem nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz Komendy Wojewódzkiej w Ł. kwotę 20 złotych. Wskazać bowiem należy, iż zgodnie z art. 2 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 roku, poz. 1025 ze zm.) do kosztów sądowych zalicza się między innymi wydatki obejmujące wynagrodzenie należne innym osobom lub instytucjom oraz zwrot poniesionych przez nie kosztów. W konsekwencji wydatki te należy zwrócić instytucji, która je poniosła. Ponieważ koszty konwojowania pozwanego wyniosły 20 złotych (k. 299) Sąd Okręgowy w punkcie 3. sentencji wyroku nakazał ich zwrot.