UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 22 października 2012 roku ( k. 2-4 ) powód A. K. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Dyrektora Zakładu Karnego w C. na jego rzecz kwoty 290.000,00 złotych.

Uzasadniając zgłoszone w pozwie żądanie powód wskazał,
iż w jednostce penitencjarnej w C. przebywa od 2007 roku
w warunkach uwłaczających godności człowieka, cele są przeludnione, nie spełniają obowiązujących norm co do ich minimalnej powierzchni, w celach panuje bród. Do higieny osobistej osadzony otrzymuje miesięcznie jedno mydło, jedną maszynkę do golenia oraz 100 gram proszku do prania, który się ,,nie pieni’’, pastę do zębów, krem do golenia oraz rolkę papieru toaletowego. Zaznaczył, iż krem do golenia oraz pasta do zębów jest przydzielana na indywidualne prośby skierowane do Dyrektora Zakładu Karnego w C. bowiem to Dyrektor decyduje kto może otrzymać owe ,,rarytasy’’. Pasta do zębów jest „ohydna”, zaś krem do golenia kleisty, w związku z tym powód przeznacza je na czyszczenie sedesu i umywalki. Powód wskazał nadto, iż w uwagi na panujące warunki w jednostce penitencjarnej doznał dwóch zawałów serca, opieka zdrowotna nie jest zapewniona na należytym poziomie ( pozew wraz z uzasadnieniem k. 2-4).

W odpowiedzi na pozew, pozwany Skarb Państwa zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniósł o oddalenie powództwa
w całości oraz o zasądzenie od powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz pozwanego Skarbu Państwa-Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany podniósł, iż powód nie wykazał żadnych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego. Podkreślono, iż pozwany kwestionuje wszystkie twierdzenia
i zarzuty powoda w zakresie warunków bytowych panujących w pozwanej jednostce. Warunki w jednostce penitencjarnej zapewnione powodowi
w trakcie jego pobytu odpowiadały i odpowiadają przepisom Kodeksu karnego wykonawczego i przepisom wykonawczym wydanym na jego podstawie, w tym Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
17 października 2003 roku w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych ( Dz. U. z dnia 31 października 2003 roku ). Nadto pozwany zgłosił zarzut przedawnienia roszczeń powoda za okres powyżej trzech lat przed wytoczeniem powództwa ( odpowiedź na pozew k. 37-39 ).

Sąd Okręgowy, ustalił następujący stan faktyczny:

Powód A. K. przebywał w jednostkach penitencjarnych
od dnia 29 marca 1994 roku, w tym w Zakładzie Karnym w C. od dnia 24 lipca 1997 roku do dnia 19 września 2011 roku i od dnia 19 kwietnia 2012 roku do chwili obecnej ( informacja o pobytach k. 46 ).

W Zakładzie Karnym w C. przebywał:

- w okresie od dnia 23 września 2008 roku do dnia 7 września 2010 roku w Pawilonie A, w III oddziale, cela numer 319;

- w okresie od dnia 7 września 2010 roku do dnia 16 września 2011 roku w Pawilonie A, w III oddziale, cela numer 307;

- w okresie od dnia 19 kwietnia 2012 roku do dnia 18 marca 2013 roku
w Pawilonie A, w III oddziale, cela numer 324;

- w okresie od dnia 18 marca 2013 roku do dnia 21 marca 2013 roku
w Pawilonie A, w III oddziale, cela numer 310;

- w okresie od dnia 21 marca 2013 roku, w Pawilonie A, w III oddziale, cela numer 324 ( wydruk z komputerowej bazy danych k. 47 ).

W powyższych okresach pobytu powoda w wyżej wymienionym Zakładzie Karnym w C. pozwany zapewnił powodowi warunki odbywania kary pozbawienia wolności zgodne z obowiązującymi przepisami, w tym między innymi dotyczące środków do utrzymywania higieny osobistej, środków do utrzymywania czystości w pomieszczeniach cel, zapewnienia ciepłej kąpieli, ogólnodostępnych umywalni, właściwej odzieży, obuwia, pościeli, sprzętu stołowego, bielizny pościelowej, ręczników, ścierek, żywności, sprzętu kwaterunkowego w celach mieszkalnych, oświetlenia cel, wentylacji cel, właściwej temperatury w celach, zajęć kulturalno-oświatowych, opieki medycznej. Powód A. K., podczas pobytu
w powyższej jednostce penitencjarnej w latach 2010-2013 nie zgłaszał skarg dotyczących warunków odbywania kary pozbawienia wolności, korzystał
z badań, porad i opieki medycznej, miał zapewniony indywidualny program terapeutyczny ( notatki służbowe k. 48, k. 49-50, k. 51-, k. 52, indywidualny program terapeutyczny k. 43 ).

Od VI klasy szkoły podstawowej powód A. K. nadużywał alkoholu, palił i pali dużo papierosów. Ma stwierdzoną chorobę wieńcową wielonaczyniową, która wymagała leczenia interwencyjnego. Od wielu lat występują u powoda okresowe objawy bólowo-dyspeptyczne
w nadbrzuszu połączone w występowaniem zgagi i dyskomfortu
w nadbrzuszu. Był konsultowany internistycznie z powodu zgłaszanych dolegliwości, stwierdzono u niego zmiany bólowo-dyspeptyczne, które mogły odpowiadać przewlekłej chorobie wrzodowej dwunastnicy. Był też kierowany na badanie radiologiczne żołądka. Wynik badania z dnia 20 lutego 2000 roku nie wskazuje na istnienie zmian organicznych w zakresie górnego odcinka przewodu pokarmowego, nie stwierdza bowiem czynnego owrzodzenia. Powód był leczony objawowo, przyjmował leki związane z uszkodzeniem układu sercowo-naczyniowego, niektóre z nich mogły powodować bóle żołądka. W dniu 26 kwietnia 2007 roku powód miał wykonane USG jamy brzusznej, w którym stwierdzono obecność złogu w pęcherzyku żółciowym. W związku tym wielokrotnie wykonywano u powoda badanie aktywności enzymów wątrobowych i trzustkowych i nie stwierdzono zmiany ich aktywności ( poza jednym epizodem ). Z tego powodu powód nie wymagał leczenia. W przypadku wystąpienia typowych dolegliwości kolki żółciowej leczeniem z wyboru jest zabieg usunięcia pęcherzyka żółciowego. W postępowaniu dietetycznym powód otrzymał dietę lekkostrawną, która jest właściwą dietą dla tego typu schorzeń. Postępowanie służb więziennych w sprawowaniu opieki medycznej nad powodem było prawidłowe. Powód przebywał w Zakładzie Karnym w C. w oddziale terapeutycznym, specjalnym dla osób z zaburzeniami psychicznymi niepsychotycznymi i upośledzeniem umysłowym. Osadzeni mają tam opiekę specjalną i psychologiczną, korzystają z różnych form terapii. Na tym oddziale nigdy nie występowała sytuacja tzw. ,,przeludnienia’’ w celi. Powód bardzo często korzystał z porad, był leczony psychiatrycznie. W jednostce penitencjarnej przebył zawał mięśnia sercowego, został jednakże otoczony właściwą opieką medyczną (wynik badania k. 147, dokumentacja medyczna k. 107-191, zeznania M. D. k. 229v, zeznania L. D. k. 230, opinia biegłego sądowego specjalisty chorób wewnętrznych dr n. med. S. P. k. 270-271, zeznania powoda k. 96-96v ).

Sąd ustalił stan faktyczny na podstawie dowodów wskazanych w powyższych ustaleniach. Nie znalazł powodów, dla których miałby odmówić waloru wiarygodności dowodom z dokumentów, w zakresie w jakim posłużyły dla ustalenia powyższego stanu faktycznego. Sąd nie dał wiary twierdzeniom powoda odnośnie warunkom odbywania kary pozbawienia wolności, zwłaszcza z problemami dotyczącymi opieki medycznej, braku wyposażenia cel w sprzęty niezbędne do normalnego funkcjonowania osadzonych, braku prawidłowej wentylacji w celach, braku środków czystości oraz środków higienicznych, gdyż w tym zakresie jego zeznania są gołosłowne i sprzeczne z dowodami z dokumentów znajdującymi się w aktach sprawy. Sąd dał wiarę zeznaniom świadka M. D. co do zapewnienia skazanym właściwej opieki medycznej oraz L. D. co do warunków w jakich powód odbywa karę pozbawienia wolności. W sprawie przeprowadzono również dowód z opinii biegłego sądowego specjalisty chorób wewnętrznych. W ramach kontroli merytorycznej i formalnej opinii, Sąd nie dopatrzył się żadnych nieprawidłowości nakazujących odebranie jej przymiotu pełnowartościowego źródła dowodowego. Wnioski płynące z opinii są klarowne i wynikają z przyjętych podstaw. Sąd nie dopatrzył się w nich błędów logicznych, niezgodności z życiowym doświadczeniem bądź też niespójności z pozostałym materiałem dowodowym, końcowo podzielając wnioski specjalisty. W tych warunkach przedmiotowa opinia posłużyła za pełnowartościową podstawę dokonanych ustaleń faktycznych, pozwalając także na weryfikację wiarygodności dowodów osobowych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo podlega oddaleniu w całości.

W niniejszej sprawie powód A. K. domaga się od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Dyrektora Zakładu Karnego w C., zapłaty na jego rzecz kwoty 290.000,00zł. tytułem zadośćuczynienia, którego celem jest zrekompensowanie szkody, jaką miał ponieść w związku z odbywaniem kary pozbawienia wolności w przeludnionych i niespełniających podstawowych wymogów celach co naruszało jego godność osobistą oraz pogorszeniem się jego stanu zdrowia, w szczególności doznanym zawałem mięśnia sercowego, w trakcie pobytu w powyższej jednostce penitencjarnej.

Z okoliczności faktycznych przytoczonych w pozwie wynika,
że prawną podstawą roszczeń powoda jest zarówno przepis art. 417 § 1 k.c. jak i przepis art. 24 k.c. i 448 k.c..

Zgodnie z treścią przepisu art. 417§1 k.c., Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę
z mocy prawa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Niezgodność z prawem należy ujmować, jako działanie naruszające przepisy prawa, normy moralne i obyczajowe.

Przesłankami odpowiedzialności są zatem powstanie szkody rozumianej jako każdy uszczerbek w dobrach prawnie chronionych, związek przyczynowy między działaniem (zaniechaniem) a powstałą szkodą (art. 361 § 1kc) oraz działanie (zaniechanie) niezgodne z prawem.

Należy przypomnieć, że władza publiczna to każdy, kto w imieniu państwa ma prawo oczekiwać posłuszeństwa innych podmiotów w pewnym zakresie (a oczekiwanie to jest zabezpieczone ewentualnym przymusem państwowym) i działający w formach przewidzianych prawem (P. Granecki, Odpowiedzialność cywilna Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną działaniem swojego funkcjonariusza (wybrane zagadnienia), "Palestra" 2000, nr 11-12, s. 19; P. Dzienis, Podstawy prawne odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu niewładczych zadań publicznych, "Samorząd Terytorialny" 2003, nr 4, s. 42). Należy też pamiętać, że wykonywanie funkcji władzy publicznej łączy się z reguły z możliwością władczego kształtowania sytuacji jednostki w ramach wykonywania obowiązków służbowych. (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001r.). Funkcjonariuszem publicznym jest natomiast osoba fizyczna, która działa na rzecz Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub innych osób prawnych wykonujących władzę publiczną.

W niniejszej sprawie analizę merytoryczną żądania pozwu, z uwagi na podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczenia należało poprzedzić oceną tego zarzutu.

W tym kontekście należy wskazać, iż zgodnie z przepisem art. 442¹ § 1 k.c. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Z powyższego, biorąc pod uwagę datę wniesienia pozwu tj. 22 października 2012 r. (data złożenia w administracji Zakładu Karnego w C.), jednoznacznie wynika, że roszczenie uległo w całości przedawnieniu w zakresie roszczenia obejmującego okres poprzedzający dzień 22 października 2009r. O hipotetycznej krzywdzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia powód A. K. wiedział już w czasie przebywania w konkretnej jednostce penitencjarnej. W uzasadnieniu swojego wyroku z dnia 25 czerwca 2013r. ( I ACa 375/13. LEX nr 1342254), Sąd Apelacyjny w Katowicach podniósł, iż w momencie, gdy ktoś doznaje działań godzących w jego dobra osobiste, typu zdrowie, cześć, godność, np. poprzez umieszczenie w niewłaściwych warunkach, to uzmysławia sobie od razu, że jest źle traktowany, ma świadomość własnej krzywdy, negatywnych przeżyć, odczuć, nawet jeżeli w tym momencie nie wie jeszcze, czy i jakie roszczenia mu przysługują. Na termin przedawnienia roszczenia nie ma wpływu uświadomienie sobie przez osobę uprawnioną w późniejszym czasie, czy uzyskanie przez taką osobę w późniejszym czasie wiedzy, co do faktu przysługiwania określonego roszczenia. Sąd Okręgowy w Lublinie w obecnym składzie w pełni podziela przytoczone wyżej stanowisko Sądu Apelacyjnego w Katowicach.

Przebywając w warunkach, które powód określił jako niehumanitarne i uwłaczające jego godności, musiał zdawać sobie sprawę z negatywnych odczuć już w chwili gdy ich doznawał. Musiał też od początku mieć świadomość kogo obciąża odpowiedzialnością za swoje negatywne odczucia.

Nie można też w okolicznościach obecnej sprawy uznać podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia za sprzecznego zasadami współżycia społecznego ( art. 5 k.c.).

Sąd Apelacyjny w Katowicach, w uzasadnieniu powołanego już wyżej wyroku podkreślił, że po nowelizacji Kodeksu cywilnego i uchyleniu § 3 art. 117 k.c., dopuszczającego możliwość nieuwzględnienia przez sąd upływu terminu przedawnienia, nieuwzględnienie tego zarzutu może mieć miejsce tylko w przypadkach wyjątkowych. Wyjątkowość ta może być związana z przyczynami dotyczącymi osoby dochodzącej roszczenia. Chodzi tu głównie o nieporadność osoby, która uchybiła terminowi do wniesienia powództwa we właściwym terminie ( por. też wyrok SN z dnia 16 lutego 2006r., IV CK 380/05 Lex nr 179977). Nieporadności w żadnym razie nie można przypisać powodowi, który wnosząc pozew dokonał tego w sposób prawidłowy, prawidłowo uzupełnił również braki formalne wniosku o zwolnienie od kosztów i ustanowienie adwokata. Wiedza o możliwości dochodzenia roszczeń z racji nienależytych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest powszechna wśród więźniów i osób tymczasowo aresztowanych, nie jest zatem możliwe, aby wiedzy na ten temat powód nie uzyskał wcześniej, co umożliwiałoby mu wniesienie pozwu przed upływem terminu przedawnienia roszczenia.

W tym stanie rzeczy w ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw do przyjęcia, że uwzględnienie podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Odnosząc się natomiast do twierdzeń powoda
w przedmiocie niezapewnienia mu przez pozwanego właściwych warunków w celach i właściwej opieki medycznej w okresie od 22 października 2009r. do dnia wniesienia pozwu, wskutek czego jego stan zdrowia uległ pogorszeniu, to stwierdzić należy, że są ono bezzasadne i podlegają oddaleniu z przyczyn merytorycznych.

Na wstępie zważyć należy, iż medyczna służba więzienna należy do kategorii funkcjonariuszy państwowych. Służba ta, na mocy art. 115 § 1 i 3 k.k.w, jest zobowiązana do zapewniania bezpłatnych świadczeń zdrowotnych i leków osobom pozbawionym wolności. W toku swej działalności służba medyczna zobowiązana jest do realizacji swych zadań z należytą starannością.

O odpowiedzialności Skarbu Państwa za działania funkcjonariusza państwowego za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie w toku wykonywania przez niego działań powierzonych, można mówić tylko w przypadku wykazania istnienia następujących przesłanek: szkody tj. uszczerbku na zdrowiu, bezprawnego działania funkcjonariusza oraz związku przyczynowego pomiędzy działaniem bądź zaniechaniem służby medycznej, a powstałą szkodą.

Przesłanka odpowiedzialności Skarbu Państwa w postaci bezprawnego działania nie została wprawdzie wyraźnie wymieniona w art. 417 k.c., jednakże została zrekonstruowana na podstawie przepisów
o odpowiedzialności Skarbu Państwa. Dodać należy, iż po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 w sprawie SK 18/00 ( OTK 2001/8/256 DZU Nr 145p 1638) nie budzi wątpliwości fakt, iż przesłankę odpowiedzialności Skarbu Państwa stanowi bezprawność, nie zaś zawinienie.

Tak więc decydujące znaczenie dla określenia zakresu odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej czynności ma ustalenie, czy szkodę wyrządzono działaniem niezgodnym z prawem. Jest to wymaganie konieczne, ale zarazem wystarczające w tym sensie, że nie ma znaczenia, czy działania te były subiektywnie zawinione. Eliminacja winy funkcjonariusza oznacza, że dla przypisania odpowiedzialności Skarbu Państwa wystarczy wykazanie bezprawności rozumianej, jako działanie obiektywnie niezgodne z prawem.

Mając na uwadze poczynione w sprawie ustalenia faktyczne, nie budzi wątpliwości okoliczność, iż w sprawie nie zostało w żaden sposób wykazane istnienie przesłanek uzasadniających odpowiedzialność Skarbu Państwa.

Przede wszystkim powód nie wykazał, że odniósł szkodę wskutek działania, czy też zaniechania służby więziennej, w tym służby medycznej.

Okolicznością bezsporną w sprawie jest, iż powód przebywał
w różnych jednostkach penitencjarnych od dnia 29 marca 1994 roku, w tym
w Zakładzie Karnym w C. od dnia 24 lipca 1997 roku do dnia
19 września 2011 roku i od dnia 19 kwietnia 2012 roku do chwili obecnej. Poza sporem pozostaje też okoliczność, iż w pozwanej jednostce penitencjarnej utrzymywało się ,,przeludnienie’’ i skazani byli okresowo umieszczani w celach w warunkach, w których powierzchnia w celi na jedną osobę wynosiła mniej niż 3m2. W związku z tym skazani byli umieszczani
w celach, w których na podstawie właściwych zarządzeń Dyrektora cele były przygotowane do odbywania kary pozbawienia wolności z powierzchnią celi na jednego osadzonego poniżej 3m2. Jednakże umieszczanie skazanych
w takich celach następowało w trybie art. 248kkw, a o wydanych zarządzeniach Dyrektor jednostki penitencjarnej zawiadamiał właściwy Sąd Okręgowy. W żadnym wypadku Sędzia Penitencjarny sprawujący nadzór nad prawidłowością odbywania kary pozbawienia wolności nie uchylił wydawanych zarządzeń. Od dnia 5 grudnia 2009 roku wszyscy skazani przebywający w Zakładzie Karnym w C. mieli zapewnione 3m2 powierzchni celi mieszkalnej. Podkreślenia jednakże wymaga, iż powyższa sytuacja tzw. ,,przeludnienia’’ nie dotyczyła oddziału terapeutycznego,
w którym przebywał i przebywa do chwili obecnej powód. W związku z tym, nie można w żadnym razie mówić o nie zapewnieniu powodowi ustawowej normy powierzchniowej celi mieszkalnej. Postępowanie dowodowe wykazało też, iż w okresach pobytu powoda w Zakładzie Karnym w C. pozwany zapewnił powodowi warunki odbywania kary pozbawienia wolności zgodne
z obowiązującymi przepisami, w tym między innymi dotyczące środków do utrzymywania higieny osobistej, środków do utrzymywania czystości
w pomieszczeniach cel, zapewnienia ciepłej kąpieli, ogólnodostępnych umywalni, właściwej odzieży, obuwia, pościeli, sprzętu stołowego, bielizny pościelowej, ręczników, ścierek, żywności, sprzętu kwaterunkowego w celach mieszkalnych, oświetlenia cel, wentylacji cel, właściwej temperatury
w celach, zajęć kulturalno-oświatowych, opieki medycznej. Powód A. K. podczas pobytu w powyższej jednostce penitencjarnej korzystał
z badań, porad i opieki medycznej. Jak wynika z dokumentacji medycznej od dnia 17 stycznia 2008 roku do dnia 12 września 2011 roku powód był badany przez lekarza pawilonowego i specjalistów: psychiatrę ( 6 razy ), okulistę ( 1 raz ), ortopedę ( 1 raz ), w sumie 17 razy. Podczas wizyt powód nie zgłaszał dolegliwości kardiologicznych. W dniu 12 września 2011 roku u powoda nastąpiło zatrzymanie oddechu i krążenia i karetką pogotowia ratunkowego został przewieziony do Centrum Kardiologii Inwazyjnej celem dalszego leczenia. Powód od tego czasu objęty jest stałą opieką kardiologiczną. Niniejsze postępowanie dowodowe wykazało, a w szczególności wskazuje na to opinia biegłego sądowego, iż powód ma stwierdzoną chorobę wieńcową wielonaczyniową, która wymagała leczenia interwencyjnego. Od wielu lat występują u powoda okresowe objawy bólowo-dyspeptyczne w nadbrzuszu połączone z występowaniem zgagi i dyskomfortu w nadbrzuszu. Powód był konsultowany internistycznie z powodu zgłaszanych dolegliwości, stwierdzono u niego zmiany bólowo-dyspeptyczne, które mogły odpowiadać przewlekłej chorobie wrzodowej dwunastnicy. Został też skierowany na badanie radiologiczne żołądka. Wynik badania z dnia 20 lutego 2000 roku nie wskazuje na istnienie zmian organicznych w zakresie górnego odcinka przewodu pokarmowego, nie stwierdza bowiem czynnego owrzodzenia. Powód był leczony objawowo, przyjmował leki związane z uszkodzeniem układu sercowo-naczyniowego, niektóre z nich mogły powodować bóle żołądka. W dniu 26 kwietnia 2007 roku powód miał wykonane USG jamy brzusznej, w którym stwierdzono obecność złogu w pęcherzyku żółciowym. W związku tym wielokrotnie wykonywano u powoda badanie aktywności enzymów wątrobowych i trzustkowych i nie stwierdzono zmiany ich aktywności ( poza jednym epizodem ). Z tego powodu powód nie wymagał leczenia. W przypadku wystąpienia typowych dolegliwości kolki żółciowej leczeniem z wyboru jest zabieg usunięcia pęcherzyka żółciowego. Zdaniem biegłego, w postępowaniu dietetycznym powód otrzymał dietę lekkostrawną, która jest właściwą dietą dla tego typu schorzeń, postępowanie służb więziennych w sprawowaniu opieki medycznej nad powodem było prawidłowe.

Odnosząc się natomiast do twierdzeń powoda w przedmiocie naruszenia jego dóbr osobistych w postaci godności, czci, prawa do intymności, wskutek odbywania przez niego kary w warunkach urągających godności człowieka należy zważyć, iż wymóg zapewnienia przez Rzeczpospolitą Polską godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych obowiązków państwa prawa. Stanowi o tym wprost art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Publicznych z dnia 19 grudnia 1966 roku (Dz.U. z 1977 r., Nr 38, poz. 167 i 169) głoszący, że każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka. Także art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 grudnia 1950 r., ratyfikowanej przez Polskę w 1993 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) stanowiący, że nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu, wprowadza obowiązek władzy publicznej zapewnienia osobom osadzonym w zakładach karnych godziwych i humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, nie naruszających godności ludzkiej. Łączy się z tym wynikający z art. 8 ust.1 Konwencji nakaz poszanowania życia prywatnego obywateli i ich prawa do intymności, co w odniesieniu do osób osadzonych w zakładach karnych oznacza obowiązek zapewnienia takich warunków bytowych i sanitarnych, w których godność ludzka i prawo do intymności nie doznają istotnego uszczerbku. Odpowiednikami powyższych norm prawa międzynarodowego są postanowienia art. 40, 41 ust. 4 i 47 Konstytucji RP, wprowadzające wyżej wskazane zasady na grunt prawa polskiego. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 lutego 2007 r. w sprawie sygn. V CSK 431/06 (OSNC 2008/1/13).

Natomiast zgodnie z artykułem 29 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, (będącej pierwszym i podstawowym aktem z zakresu ochrony praw człowieka), każdy człowiek ma obowiązki wobec społeczności, w której to jedynie jest możliwy swobodny i pełny rozwój jego osobowości (pkt 1). W korzystaniu ze swych praw i wolności każdy człowiek podlega jedynie takim ograniczeniom, które są ustalone przez prawo wyłącznie w celu zapewnienia odpowiedniego uznania i poszanowania praw i wolności innych oraz w celu uczynienia zadość słusznym wymogom moralności, porządku publicznego i powszechnego dobrobytu w demokratycznym społeczeństwie (pkt 2). Niniejsze prawa i wolności nie mogą w żadnym wypadku być wykorzystane w sposób sprzeczny z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych (pkt 3).

Na analogicznym systemie praw człowieka oparta jest również Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Jej art. 82 stanowi, iż obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne. Z kolei art. 83 Konstytucji wskazuje, iż każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

Jak wynika z powołanych przepisów każde prawo człowieka jest związane z konkretnym obowiązkiem. Niedopuszczalne jest zatem zawężanie przez powoda interpretacji praw człowieka, poprzez powoływanie się tylko i wyłącznie na uprawnienia, bez uwzględnienia jego obowiązków związanych z tymi prawami.

Godność osobista człowieka, czyli poczucie własnej wartości jest tym elementem osobowości człowieka, który kształtowany jest nie tylko przez niego samego, ale także przez okoliczności zewnętrzne. Subiektywne odczucia naruszenia własnej godności mogą być czasem nieuzasadnione, a widoczne będzie to szczególnie u osób nadmiernie wyczulonych na punkcie własnej wartości. Dlatego decydujące w ocenie, czy nastąpiło naruszenie godności osobistej, powinny być kryteria obiektywne. W przedmiotowej sprawie dla oceny, czy godność powoda została naruszona ma całokształt działalności pozwanego w zakresie zapewnienia godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, a tu stwierdzić można,
że pozwany dokłada starań, aby takie warunki zapewnić i je zapewnia.

Według art. 24 § 1 i 2 k.c., ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

I tak, zgodnie z przepisem art. 23 k.c., dobra osobiste człowieka, jak w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Stosownie zaś do treści przepisu art. 24 § 1 k.c., ten czyje dobro zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia ich skutków, w szczególności, ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie, może on również żądać również zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Z cytowanego powyżej przepisu wynika, iż niezbędne jest wykazanie trzech przesłanek odpowiedzialności z art. 24 § 1 k.c., a mianowicie: naruszenia dóbr osobistych, bezprawności działania (tj. działania sprzecznego z normami prawnymi, a także z porządkiem prawnym oraz z zasadami współżycia społecznego) i zawinienia.

W tym miejscu należy jednak podkreślić, iż dokonując oceny, że określone zachowanie dotknęło sfery dóbr osobistych osoby żądającej ochrony, Sąd ma na uwadze nie tylko punkt widzenia osoby żądającej ochrony i jej indywidualną wrażliwość (kryterium subiektywne), ale przede wszystkim kryterium wzorców obiektywnych, w tym także odczucia szerszego grona osób oraz powszechnie przyjmowane i zasługujące na akceptację normy postępowania. W orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i w doktrynie od dawna została przesądzona kwestia obiektywnej koncepcji naruszenia dóbr osobistych – to jest ocenianej z punktu widzenia reakcji i odczuć społeczeństwa, a nie bezpośrednio zainteresowanego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1976 roku, sygn. II CR 692/75 opubl. w OSNCP 1976/11/251 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1999 roku, sygn. I CKN 16/98, opubl. w OSNC 2000/2/25).

Natomiast zgodnie z art. 448 k.c., w razie naruszenia dobra osobistego Sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 23 k.c., który zawiera otwarty katalog dóbr osobistych, zalicza do nich w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską.

Ubocznie należy jedynie wskazać, iż roszczenie z art. 448 k.c. jest samodzielnym instrumentem ochrony dóbr osobistych, zajmującym pozycję pośrednią między zadośćuczynieniem, stanowiącym majątkowy środek ochrony, a roszczeniami niemajątkowymi. W dotychczasowej linii orzeczniczej Sąd Najwyższy przyjął, że przesłanką odpowiedzialności na podstawie art. 448 k.c. jest nie tylko bezprawne, ale i zawinione działanie sprawcy naruszenia dobra osobistego, przy czym w grę może wchodzić zarówno wina umyślna, jak i nieumyślna (vide: m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2002 roku sygn. akt V CKN 1581/00, OSNC 2004/4/53; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2007 roku, sygn. akt III CSK 358/06, Lex nr 277289 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2008 roku, sygn. akt I CSK 319/07, M. Praw. 2008/4/172).

Postępowanie dowodowe wykazało, iż cele, w których przebywał i przebywa powód w Zakładzie Karnym w C. spełniają normy ustawowe co do minimalnej powierzchni mieszkalnej, powód ma też zapewnione odpowiednie warunki bytowe, w tym opiekę medyczną. W rzeczywistości brak tych warunków powodowałby naruszenie art. 110 § 2 zd. 2 k.k.w., według którego cele wyposaża się w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy zapewniający skazanemu osobne miejsce do spania, odpowiednie warunki higieny, dostateczny dopływ powietrza i odpowiednią do pory roku temperaturę, według norm określonych dla pomieszczeń mieszkalnych,
a także oświetlenie odpowiednie do czytania
i wykonywania pracy. Niespełnienie tych wymagań prowadziłoby dopiero do bezprawnego zaniechania, zaś w niniejszej takie okoliczności - jak wykazało postępowanie dowodowe – nie miały miejsca.

Co więcej, jak wynika z pism Dyrektora pozwanej jednostki penitencjarnej, administracja tego zakładu dokłada wszelkich starań aby zapewnić osadzonym humanitarne warunki bytowe odbywania kary, niezbędne środki czystości, artykuły higieniczne, opiekę medyczną, osadzeni mają możliwość korzystania z biblioteki, ma dostęp do prasy oraz mają możliwość uczestniczenia w zajęciach sportowych, kulturalnych
i oświatowych oraz terapeutycznych.

Szerokie możliwości uczestniczenia w różnorakich zajęciach z pewnością przyczyniają się do umocnienia wśród osadzonych poczucia godziwego odbywania kary pozbawienia wolności. W zamierzeniu mają na celu prawidłowy przebieg procesu resocjalizacji osadzonych, przywrócenie właściwie rozumianej godności i poczucia własnej wartości zachwianej poprzez popełnienie przestępstwa. Inną zupełnie sprawą jest to, czy konkretny osadzony dąży do tego, aby z tego rodzaju uprawnień korzystać, mając na uwadze jego indywidualną postawę i ocenę dokonywaną przez nadzorujących wykonywanie kary funkcjonariuszy służby więziennej.

Warto zwrócić w tym miejscu uwagę także na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2000 roku, stanowiący, iż w przypadku osób skazanych istnieje większa trudność w ocenie naruszenia ich dóbr osobistych, a to z uwagi na fakt, iż samo pozbawienie wolności jest już ze swej istoty naruszeniem dobra osobistego w postaci wolności, godności. Samo pozbawienie wolności na skutek tymczasowego aresztowania, czy też w oparciu o wyrok skazujący, jak i wszelkie procedury, którym podlega osadzony w zakładzie karnym są jednak przewidziane prawem. Tak więc o naruszeniu dóbr osobistych skazanego można mówić dopiero wówczas, gdy dobra te zostają naruszone w skutek działań nieprzewidzianych procedurą regulującą pozbawienie wolności. Działanie w ramach porządku prawnego wyłącza bezprawność w rozumieniu art. 24 k.c., jeśli jest ono dokonane w granicach określonych porządkiem prawnym (vide: I CKN 1149/98, Lex nr 50831).

Reasumując, w niniejszej sprawie powód nie wykazał żadnej szkody, ani na mieniu, ani na zdrowiu, które pozostawałyby w adekwatnym związku przyczynowym w faktem przebywania w celach w Zakładzie Karnym
w C., a pamiętać trzeba, że zasądzenie zadośćuczynienia jest zawsze fakultatywne i uzależnione jest od oceny Sądu konkretnych okoliczności sprawy, a okoliczności niniejszej sprawy nie uzasadniają zasądzenia zadośćuczynienia z powodów wskazanych przez powoda.

Ciężar dowodu, że warunki w zakładzie karnym odpowiadały obowiązującym normom i nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda, spoczywał na stronie pozwanej (art. 6 w związku z art. 24 k.c.) i pozwany w niniejszej sprawie podołał temu zadaniu wykazując, że jednostka penitencjarna funkcjonuje prawidłowo, kierując się legalizmem i nie dochodzi do bezprawnego naruszania dóbr osobistych skazanych.

Postępowanie dowodowe nie wykazało natomiast, aby doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda (jego poczucia własnej godności, czci, prawa do intymności, zdrowia). Właściwie rozumiana godność to przede wszystkim postawa szacunku do zbiorowości, w której się egzystuje, akceptowanie i nie naruszanie norm przez nią ustanowionych. Popełnianie przestępstw, oprócz ofiary, narusza także godność samego sprawcy przestępstwa. Postawa taka nie ma nic wspólnego z korzystaniem z praw człowieka.

Istnieje też pozajurydyczny aspekt oceny zgłoszonego przez powoda roszczenia. Powód odbywając karę pozbawienia wolności utrzymywany był z pieniędzy podatników. Rzeczpospolita Polska zapewnia mu taki standard odbywania kary pozbawienia wolności, na jaki ogół obywateli stać. Warunki odbywania kary pozbawienia wolności ulegają stałej poprawie wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa. Zakres świadczeń Państwa wobec wszystkich osadzonych oraz ich koszt, pomimo ciągle nierozwiązanego problemu przeludnienia w zakładach karnych i aresztach śledczych, jest dostateczny. Wyższy jednak, niż utrzymanie osieroconych dzieci w domach dziecka, czy ludzi chorych w szpitalach. Ponadto osoby pozostające na wolności często posiadają równie trudne warunki własnej egzystencji. Osoby, którym są przyznawane lokale socjalne otrzymują te lokale bardzo często o obniżonym standardzie (wspólna z innymi lokatorami toaleta, brak ciepłej wody w pomieszczeniu, bądź w ogóle brak dostępu do ciepłej wody). Możliwy do zrealizowania przez powoda zakres zajęć kulturalno-oświatowych w warunkach zamkniętych przekracza to, co Państwo oferuje wspomnianym już osieroconym dzieciom.

Z tych też wszystkich względów, powództwo w przedmiocie zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych należy uznać za całkowicie bezzasadne. Podkreślić należy, że z treści cytowanego na wstępie rozważań przepisu art. 448 k.c. wynika, że podstawową przesłanką odpowiedzialności jest w tym wypadku wykazanie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, które pozostawałyby w adekwatnym związku przyczynowym z określonym zdarzeniem wywołującym szkodę. Ciężar udowodnienia tych okoliczności (zgodnie z art. 6 k.c. i art. 232 zd. 1 k.p.c.) spoczywa w tym wypadku na powodzie, czego powód jednak w niniejszej sprawie nie wykazał.

Podkreślić należy, że niewątpliwie pobyt w zakładzie karnym, czy areszcie śledczym dla każdego człowieka nie jest sytuacją komfortową, czego nie trzeba udowadniać, jednakże trzeba mieć też na uwadze i to, że warunków więziennych nie można utożsamiać z warunkami panującymi na wolności.

Mając na uwadze powyższą argumentację opartą na podstawie powołanych przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w wyroku oddalając zgłoszone roszczenie.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c.

Sąd miał świadomość, iż generalną zasadą w zakresie rozliczenia kosztów procesu jest odpowiedzialność za wynik procesu (art. 98 k.p.c.). Zgodnie z tą zasadą koszty procesu w niniejszej sprawie, poniesione przez stronę pozwaną winny być jej zwrócone przez stronę powodową. Niemniej jednak art. 102 k.p.c. przewiduje odstąpienie od tej zasady w szczególnie uzasadnionych przypadkach. W piśmiennictwie podnosi się, iż art. 102 k.p.c. urzeczywistnia zasadę słuszności i jako przepis wyjątkowy – stanowiący wyłom w zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu – nie podlega wykładni rozszerzającej. Nie konkretyzuje on pojęcia „wypadków szczególnie uzasadnionych”, toteż ich kwalifikacja należy do sądu, który – uwzględniając całokształt okoliczności konkretnej sprawy – powinien kierować się własnym poczuciem sprawiedliwości. W postanowieniu z dnia 14 stycznia 1974 roku, w sprawie o sygn. akt II CZ 223/73, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, który Sąd w pełni podziela, iż: „zastosowanie przez sąd art. 102 k.p.c. powinno być oceniane w całokształcie okoliczności, które by uzasadniały odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności należą, zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i fakty leżące na zewnątrz procesu, zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego (sytuacji życiowej). Okoliczności te powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego.

Mając na uwadze powyższe rozważania, jak też sytuację majątkową powoda A. K., Sąd orzekł, jak w punkcie II sentencji wyroku.

Natomiast nieuiszczone koszty sądowe, na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zostały przejęte na rzecz Skarbu Państwa wobec braku podstaw do obciążenia nią którejkolwiek ze stron, z uwagi na wynik procesu oraz z uwagi na treść postanowienia tut. Sądu z dnia 11 stycznia 2011 roku zwalniającego powoda od kosztów sądowych w całości ( k. 24) ( punkt III wyroku ).

Biorąc za podstawę całokształt okoliczności sprawy, przytoczone wyżej rozważania i powołane przepisy prawa, Sąd Okręgowy orzekł, jak w sentencji wyroku.

Przewodniczący:	SSO Maria Stelska
Protokolant:	sekr. sądowy Edyta Stanisławek-Krukowska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE