UZASADNIENIE

1. Stanowiska stron.

1.1. Stanowisko powodów: A. B., D. Z. (1), M. S. (1), W. L., A. W., M. S. (2), K. D., K. T. (1).

1.1.1. Żądanie:

Powodowie pozwem skierowanym przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. domagali się:

- zobowiązania pozwanej do zaprzestania naruszania dóbr osobistych powodów poprzez wstrzymanie emitowania poza teren zakładu na teren zamieszkania powodów uciążliwych odorów,

- zasądzenia od poznanej na rzecz każdego z powodów kwoty 600 zł. tytułem częściowego zadośćuczynienia na naruszenie dóbr osobistych.

1.1.2. Podstawa faktyczna żądania.

1.1.2.1. Pozwana zarządza wysypiskiem śmieci Ł.. W ramach funkcjonowania zakładu pozwanej praktycznie ciągle dochodzi do niekontrolowanych emisji odorów związanych z działalnością pozwanej poza teren zakładu. Są one odczuwane w Ł. i w R., w których to miejscowościach zamieszkują powodowie. Natężenie występowania odorów jest w miejscach zamieszkania wszystkich powodów zbliżone i zależne od warunków atmosferycznych. Dodatkowymi czynnikami zwiększającymi uciążliwości odorowe są częste awarie w instalacjach pozwanej oraz wykonywanie niektórych prac.

1.1.2.2. Powodowie wielokrotnie i bezskutecznie domagali się, by pozwana zaprzeszła emisji odorów. Pozwana neguje fakt uciążliwego oddziaływania odorów. Składa zapewnienia o bliskim zakończeniu emisji, co jednak nie następuje.

1.1.2.3. Oddziaływanie odorowe ma charakter bezprawny. Pozwana nie posiada żadnej decyzji administracyjnej zezwalającej na emisję uciążliwych zapachów poza swój teren.

1.1.2.4. Powodowie skierowali do pozwanej wezwania przesądowe.

1.1.3. Podstawa prawna żądania.

Strona powodowa w pozwie nie powołała przepisu prawa, stanowiącego postawę żądania. Wskazała natomiast,, że działalność pozwanej polegająca na emisji odorów poza teren zakładu powoduje naruszenie u powodów dóbr osobistych:

- godności ludzkiej poprzez powodowanie stanu, w którym nie można właściwie żyć bez uprzykrzających normalne spokojne życie odorów,

- nietykalności mieszkania – poprzez zakłócenie bezpiecznego i niezakłóconego posiadania własnego miejsca, w którym koncentrują się istotne sprawy życiowe i chronią swoją prywatność.

1.2. Stanowisko pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

1.2.1. Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości.

1.2.2. Pozwana przedstawiła następujące okoliczności faktyczne.

1.2.2.1. Pozwana prowadzi jeden z najnowocześniejszych zakładów zagospodarowania odpadów w Polsce. Stosuje nowoczesne technologie i spełnia restrykcyjne normy unijne.

1.2.2.2. W latach 1978-2002 na terenie Ł. było eksploatowane stare składowisko odpadów. Spółka została powołana w 1998 r. przez siedem gmin województwa (...) w celu wybudowania i eksploatacji nowoczesnego zakładu zagospodarowania odpadów. Lokalizację zakładu obrano w pobliżu starego składowiska. Po jego zamknięciu w 2003 r. zakład pozwanej rozpoczął przyjmowanie odpadów i eksploatowanie nowej kwatery składowej. Jest ona obiektem budowlanym zaopatrzonym w pełen system uszczelnień., jest odgazowywana, co pozwala na jej bezpieczną dla środowiska eksploatację.

1.2.2.3. Zakład podlega ciągłej rozbudowie i modernizacji, w celu zminimalizowania oddziaływania przedsiębiorstwa na środowisko naturalne oraz okolicznych mieszkańców Spółka wprowadza szereg inwestycji mających na celu m.in. minimalizację uciążliwości zapachowych w jej sąsiedztwie. Został zbudowany nowoczesny system uszczelniania kwatery, halowa kompostownia odpadów oraz sortownia.

1.2.2.4. Pozwana jest przedsiębiorstwem użyteczności publicznej, a jej działalność jest prowadzona w oparciu o szereg indywidualnych aktów administracyjnych.

1.2.2.5. Pozwana podlega okresowej wszechstronnej kontroli Inspekcji Ochrony Środowiska. Pozwana we własnym zakresie prowadzi dodatkowy stały monitoring uciążliwości zapachowych sporządzany przez inspektora ds. kontroli środowiskowej. Pozwana nie przekracza standardów emisyjnych i nie przyczynia się do pogorszenia stanu środowiska.

1.2.2.6. W celu ograniczenia uciążliwości odorowej pozwana podejmuje szereg działań:

- stosuje różne metody dezodoryzacji

- poprawia jakość procesu technologicznego (zakup przerzucarki kompostu)

- wyposażenie kompostowni halowej w instalacje wentylacyjną pozwalającą na otrzymanie w hali podciśnienia

- wyposażenie kompostowni halowej w biofiltr,

Działania te znajdują swe potwierdzenie w protokole kontroli (...) z dnia 2 października 2012 r.

1.2.2.7. W latach 2011 – 2012 pozwana prowadziła z własnej inicjatywy badania jakości powietrza wokół zakładu. Wynikało z nich, że stężenie określonych substancji było niskie – na poziomie tła naturalnego.

1.2.2.8. Prowadzono także w latach 2011- 2012 pomiary mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza w otoczeniu zakładu. Zaobserwowano stosunkowo niskie stężenie poszczególnych grup mikroorganizmów w powietrzu.

1.2.2.9. Na zlecenie pozwanej Politechnika G. Wydział Chemiczny w 2012 r. wykonywał badania jakości powietrza. Stwierdzono występowanie okresowych uciążliwości odorowych. Jednak zwrócono uwagę, że mimo to powietrze nie jest zanieczyszczone w stopniu zagrażającym zdrowiu osób przebywających lub zamieszkujących w pobliżu zakładu.

1.2.2.10. Budynki, w których zamieszkują powodowie zostały wybudowane w okresie działalności starego składowiska lub w okresie działania zakładu pozwanej spółki. Powodowie godzili się na występowania uciążliwości związanych z sąsiedztwem tego typu obiektów.

1.2.2.11. Pozwana zaprzeczyła, aby natężenie uciążliwości odorowych u każdego z powodów było zbliżone. Powodowie zamieszkują w różnych częściach miejscowości, a docieranie odorów jest zależne od kierunku wiatru.

1.2.2.12. Pozwana w korespondencji przedprocesowej z niektórymi z powodów informowała na bieżąco o podejmowanych działaniach mających na celu zminimalizowanie uciążliwości odorowej.

1.2.2.13. Pozwana zaprzeczyła, aby dochodziło na terenie zakładu do częstych awarii zwiększających uciążliwości odorowe.

1.2.2.14. Na podstawie zawartego w 2000 r. z Gminą W. porozumienia pozwana przyjęła na siebie zobowiązanie podjęcia szeregu działań mających na celu poprawę jakości życia mieszkańców wsiŁ., co miało zrekompensować im uciążliwe sąsiedztwo. Wykonano budowę drogi obwodowej, budowę sieci kanalizacyjnej, utwardzenie dróg, zapewniono oświetlenie oraz utrzymanie linii autobusowej, odśnieżanie oraz wywóz nieczystości w Ł..

1.2.3. Stanowisko pozwanego wobec podstawy prawnej.

1.2.3.1. Powołując się na ogólnie przyjęte definicje godności osobistej pozwany zakwestionował, aby pojawiające się w okolicy nieprzyjemne zapachy mogły per se naruszać godność osobistą powodów.

1.2.3.2. Działanie pozwanego pozostaje zgodne z prawem z uwagi na to, że pozwana posiada stosowne decyzje administracyjne, nie narusza jakichkolwiek norm emisyjnych, nie stwarza zagrożenia dla środowiska naturalnego. Nie istnieją normy prawne regulujące dopuszczalny poziom odorów.

1.2.3.3. Pozwana zakwestionowała naruszenie dobra w postaci nietykalności mieszkania. Związek pomiędzy działalnością pozwanej a ujemnymi przeżyciami powodów jest na tyle daleki, że działań pozwanej nie da się zakwalifikować jako naruszających to dobro osobiste.

1.2.3.4. Pozwana zakwestionowała występowanie przesłanek określonych w art. 144 k.c.

1.2.3.5. Uwzględnienie żądań powodów prowadziłoby do zagrożenia środowiska naturalnego, gdyż byłoby związane z zakłóceniem gospodarki odpadami na znacznym obszarze.

1.2.3.6. Szczegółowe wywody co do braku naruszenia dóbr osobistych powodów oraz braku bezprawności działania pozwanej strona pozwana zawarła w piśmie przygotowawczym z dnia 23 września 2013 r. k. 393.

1.3. Rozszerzenie żądania pozwu.

Powodowie A. B., M. S. (2), M. S. (1), D. Z. (1), K. T. (1) pismem z dnia 23 czerwca 2014 r. rozszerzyli żądanie pozwu, domagając się od pozwanego kwot po 49400 zł. tytułem częściowego zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych za okres 3 lat poprzedzających rozszerzenie powództwa. Powodowie wskazali, że pozwana narusza także ich zdrowie. Nie jest przy tym konieczne wykazanie spowodowania u powodów choroby. Wystarczy, że powodowie wykażą, że działalność pozwanej wzbudza u nich uzasadnioną obawę o jej wpływ na stan zdrowia.

1.4. Pozwana w odpowiedzi na pozew w zakresie rozszerzonym wniosła o jego oddalenie. Zakwestionowała żądanie zarówno co do zasady jak i co do wysokości. Pozwana zaprzeczyła dokonaniu naruszenia w postaci zdrowia oraz istnieniu po jej stronie jakiejkolwiek winy.

2. Podstawa faktyczna wyroku.

2.1. Od 1978 r. na terenie wsi Ł. funkcjonowało składowisko odpadów. Było one źródłem emisji substancji złowonnych. Składowisko odpadów było otoczone strefą ochronną, w której nie prowadzono zabudowy mieszkaniowej. Wysypiskiem zarządzał w ostatnich latach jego funkcjonowania Komunalny Związek (...).

(okoliczność bezsporna, notoryjna, nadto: odpowiedź na interpelacje (...) k. 423, zeznania świadka R. C. – transkrypcja k. 882, zeznania świadka M. S. (3) - transkrypcja k. 1003 i nast., zeznania Prezesa pozwanej C. J. – transkrypcja k. 1151)

2.2. Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w G. z dnia 3 maja 1979 r. został utworzony T.. W granicach włączonego do Parku obszaru funkcjonowało już składowisko odpadów w Ł.. Wyłączenie enklawy gruntów wsi Ł. z T., która stała się otuliną tego Parku nastąpiło wskutek wydania rozporządzenia nr (...)Wojewody G. z dnia 3 września 1998 r.

(Okoliczność bezsporna, vide informacje zawarte w odpowiedzi na interpelacje nr (...) k. 423 i nast. )

2.3. Lokalizacja zakładu została określona w „Miejscowym ogólnym planie zagospodarowania przestrzennego gminy W., zatwierdzonym uchwałą Rady Gminy W. z dnia 11 maja 1992 nr(...) który obowiązywał do 1 stycznia 2003 r.

(okoliczność bezsporna, vide: odpowiedź na interpelację nr (...) k. 423)

2.4. Spółka (...) (wcześniej Zakład (...)) została założona w 1998 r. przez 7 gmin wraz z Komunalnym Związkiem (...). Inicjatorem założenia Spółki był Komunalny Związek (...), zrzeszający gminy. Celem spółki było utworzenie i prowadzenie zakładu utylizacji odpadów. Obecnie obszar obsługiwany przez (...) D. obejmuj niżej wymienione miasta i gminy: G., S., R., R., W., gmina W., K., S. i L.. Obszar ten jest zamieszkały przez około 440000 ludzi. Przedmiotem działalności spółki zasadniczo gospodarka odpadami.

(okoliczność bezsporna, notoryjna, nadto zeznania prezesa pozwanej C. J. – transkrypcja 1153, odpowiedź na interpelację nr 21177 k. 423)

2.5. W dniu 21 lutego 2000 r. w rezultacie wieloletnich negocjacji zostało podpisane porozumienie pomiędzy Zakładem (...) (obecnie (...) D.) a Gminą W. określające zasady współdziałania tych podmiotów w związku z budową i eksploatacją zakładu na terenie sołectwa Ł.. Pozwana zobowiązała się do poniesienia szeregu inwestycji na ternie sołectwa, służących mieszkańcom. (budowa drogi obwodowej, organizacja systemu oczyszczania ścieków komunalnych wsi, wykonanie oświetlenia ulicznego, budowa boiska z zapleczem. I..) Nakłady wskazane w treści porozumienia są systematycznie czynione.

(Dowód: porozumienie z dnia 21 lutego 2000 r. k. 96, rozliczenie k. 104, zenanie Prezesa pozwanej C. J. – transkrypcja (...), zeznania pozwanego M. S. (1) – transkrypcja (...))

2.6. Stare składowisko odpadów zostało zamknięte w 2003 r. Wówczas spółka (...) rozpoczęła przyjmować odpady i eksploatować nową kwaterę składową (...). Równolegle rozpoczęto budowę pozostałych instalacji do odzysku odpadów, które razem z kwaterą składową tworzą kompleksowy Zakład (...). W kwietniu 2005 roku zakończył się pierwszy etap budowy zakładu, który został oddany do eksploatacji. W roku 2009 rozpoczęto rozbudowę zakładu. Wybudowano i zainstalowano stację waloryzacji biogazu. W kwietniu 2010r. oddano do użytku kompostownię halową, która pozwoliła na ograniczenie składowania odpadów biodegradowalnych. Rozbudowano i zmodernizowano również istniejącą sortownię odpadów, dzięki czemu jej przepustowość zwiększyła się z 50 000 ton do 100 000 ton odpadów rocznie.

( okoliczność notoryjna, por. informacje zawarte w odpowiedzi na interpelację nr 21177 k. 423 i nast., )

2.7. (...) w Ł. jest podzielony na szereg specjalistycznych jednostek do rozwiązywania poszczególnych problemów. Wszystkie są powiązane ze sobą funkcjonalnie. Są to:

- sortownia odpadów,

- kompostownia – z podziałem na kompostownię halową w budynku zamkniętym i

dotyczącą wydzielonej części ze strumienia zmieszanych odpadów komunalnych,

tzw. frakcji organicznej odpadów komunalnych ( (...)) i kompostownię odpadów

zielonych, na otwartym powietrzu w wydzielonej strefie,

·- elektrownia biogazowa – pracująca w oparciu o spalanie biogazu wytwarzanego na kwaterach składowania, w silniku spalinowym.

- kwatery składowe (...) i (...) Budowa kwatery(...)została zakończona pod koniec roku 2011; kwatera obecnie jest rekultywowana i eksploatowana energetycznie (wydobycie biogazu wysypiskowego). W procesie tworzenia warstwy glebotwórczej, tzw. okrywy rekultywacyjnej zamkniętego składowiska (rekultywacja biologiczna), będzie wykorzystywany kompost uzyskiwany z frakcji (...), nieodpowiadający wymaganiom klientów. Kwatera B-2 jest obecnie w początkowym stadium budowy.

- podczyszczania ścieków i odcieków; pochodzących z kwater składowania i innych obiektów 1

(Protokół kontroli (...) przedstawia szczegółowe informacje dotyczące zamknięcia i rekultywacji kwatery (...). K. 110 i nast, , oraz uruchomienia kwatery (...). )

2.8. Działalność pozwanej jest prowadzona w oparciu o szereg indywidualnych decyzji administracyjnych, miedzy innymi decyzję Marszałka Województwa (...) z dnia 22 lutego 2011 r. zmieniona decyzją Ministra Środowiska z dnia 10 sierpnia 2011 r. udzielającą pozwolenia zintegrowanego na prowadzenie instalacji składowania odpadów.

(okoliczność bezropna vide: postanowienie Ministra Środowiska z dnia 8 czerwca 2011 r., decyzja Ministra Środowiska z dnia 10 sierpnia 2011 r., Decyzja Marszałka W. (...) z dnia 22 lutego 2011 r. k. 84, pozostałe decyzje wymienione w protokole kontroli (...) k. 109)

2.9. Nie została wydana na rzecz pozwanej jakakolwiek decyzja zezwalająca na emisję odorów, gdyż przepisy obowiązującego w RP prawa nie przewidują obowiązku uzyskania takiej decyzji

(Okoliczność bezsporna)

2.10. Plan zagospodarowania przestrzennego dla wsi Ł. oraz dla obszaru (...) D. uchwalono uchwałą Rady Gminy W. z dnia 29 października 2009 r. Uchwala weszła w życie z dniem 23 grudnia 2009 r. Jednak teren pomiędzy ulicami (...) (stanowiący po części własność Ł. Sp. z o.o) nie jest objęty miejscowym planem. Został on objęty działaniami inwestycyjnymi w oparciu m.in. o decyzje o warunkach zabudowy nr (...) z dnia 7 marca 2006 r. oraz nr (...)- (...) z dnia 20 kwietnia 2007 r. Ich konsekwencją był podział terenu na działki pod zabudowę mieszkalną jednorodzinną ponad 1000 m2. Obecnie Gmina W. w stosownych decyzjach dotyczących procesu budowlanego informuje o możliwych uciążliwościach odorowych w tej okolicy.

(okoliczność bezsporna, vide analiza załączona do decyzji o warunkach zabudowy k. 412)

2.11. Powód A. B. rozpoczął budowę domu przy ul. (...) w zabudowie bliźniaczej na wcześniej kupionej działce nr (...) w 2008 r. Powód wiedział o występujących uciążliwościach odorowych. Po spotkaniach z miejscowej ludności z przedstawicielami (...) D. oraz władz samorządowych był przekonany. że problem odorów zostanie rozwiązany i dlatego zdecydował się na budowę domu. Dom powoda stoi w odległości 500 m od zakładu, od strony północnej. Obecnie powód emisję odorów odbiera jako częstą (permanentną i uciążliwą). Jest przekonany, że emisje maja charakter szkodliwy dla zdrowia.

(Dowód: informacja Starostwa Powiatowego w W. k. 275, zeznania powoda A. B. – transkrypcja k. 1096 i nast.)

2.12. Powód D. Z. (1) wybudował dom na gruncie należącym do jego rodziny od szeregu lat („na ojcowiźnie”). Zamieszkał w nim na przełomie 2002/2003 r. Od lat 1997 – 1998 r. uczestniczył w spotkaniach mieszkańców Ł. z przedstawicielami władz samorządowych oraz zarządzających wysypiskiem, na których była mowa o dalszych losach wysypiska. Zapewniano, że powstanie nowoczesny zakład. W 2000 r. powód wystąpił o pozwolenie na budowę. Wójt Gminy W. zapewniał, że na terenie sołectwa Ł. nie będą budowane bloki. Zabudowa będzie miała charakter rezydencjonalny – na działkach o powierzchni około 1500 m. W związku z tym powód zdecydował się na budowę domu.

Powód mieszka obecnie w odległości 300 – 400 m od zakładu. Uciążliwości odorowe odczuwa jako permanentne i trudne do zniesienia, ograniczające mu możliwość korzystania z nieruchomości – w szczególności w celach rekreacyjnych.

(Dowód: zeznania powoda D. Z. (2) – transkrypcja k. 1086 i nast., zaświadczenie k. 512, kopia aktu notarialnego k. 513 i nast.)

2.13. Powód M. S. (1) mieszka na terenie wsi Ł. od 2000 r. Wprowadził się do domu swojej żony w dzielnicy R.. Rozbudowa tego domu nastąpiła w 2007 r. Odczuwa uciążliwości odorowe. Emisję gazów docierających do jego miejsca zamieszkania uznaje za niebezpieczną dla zdrowia. Swoje przekonanie opiera na tym, że nigdy od właściwych instytucji nie otrzymał jednoznacznego zapewnienia, że gazy wydobywające się poza zakład nie są szkodliwe dla zdrowia. W sprawie uciążliwości odorowych kierował pisma do rożnych instytucji.

(dowód zeznania powoda M. S. (1) – transkrypcja k. 1070 i nast., informacja Starostwa Powiatowego w W. k. 275, poswiadczeie zameldowania k. 502)

2.14. Powód W. L. zamieszkuje w R. przy ul. (...) od 1982 r. W 2009 r. wydano pozwolenie na rozbudowę domu mieszkalnego. Przez 46 lat pracował w Wojewódzkim Zakładzie (...). Zasadniczo odczuwał uciążliwości odorowe związane z odprowadzanymi do kanalizacji ściekami. Uciążliwości występują poza posesja powoda. Doznaje ich głównie na spacerach w lesie. Jest przekonany o szkodliwości odczuwanych substancji na podstawie informacji uzyskanych od Stowarzyszenia (...).

(Dowód: zeznania powoda W. L. – transkrypcja k. 1118 i nast., informacja Starostwa Powiatowego w W. k. 275)

2.15. Powódka A. W. – zamieszkuje w R. od 2002 r. Odczuwa uciążliwości odorowe związane ze ściekami odprowadzanymi do kanalizacji. Odory obecnie nie docierają bezpośrednio do posesji powódki. Odczuwa je w pobliskim lesie.

(Dowód: zeznania powódki A. W. – transkrypcja k. 1133, informacja Starostwa Powiatowego w W. k. 275)

2.16. Powód M. S. (2) zamieszkiwał w G. C.. Wiedział, ze na terenie Ł. działa wysypisko śmieci. W 2007 r. jego matka S. S. (2) za jego namową nabyła od spółki (...) Sp. z o.o. nieruchomość położoną w Ł. stanowiącą działkę o powierzchni 1121 m2 za cenę 260605 zł. Działka ta usytuowana przy ul. (...) od strony północnej (...) D. podobnie jak działki sąsiednie wydzielone z działki (...) były objęte decyzją Wójta Gminy W. z dnia 7 marca 2006 r. nr (...) o warunkach zabudowy, z których wynikało, że jest ona przeznaczona pod budownictwo mieszkaniowe. Z terenu działki kwatera składowa nie była widoczna. Powód zapoznał się z informacjami dostępnymi na stronie internetowej (...) D.. Powód zdecydował się na budowę domu mając na uwadze to, że nieruchomość jest położona w otulinie T..

Powodów zaczął aktywnie działać w Stowarzyszeniu (...), które podejmowało protesty przeciwko funkcjonowaniu zakładu.

Obecnie powód zamieszkuje w odległości około 400 m od siedziby zakładu. Uciążliwości odorowe odbiera jako ciągłe, zakłócające możliwość normalnego korzystania z nieruchomości.

(D.: zeznania powoda M. S. (2) – transkrypcja k. 1104 i nast.. informacja Starostwa Powiatowego w W. k. 275, kopia katu notarialnego k. 498 i nast.)

2.17. Powód K. D. – zamieszkuje w Ł. od przełomu 2009/2010 r. jego dom znajduje się w odległości około 500 m na północ od kwatery składowiskowej. Powód dokonywał zakupu nieruchomości jako działki rolnej, która następnie miała zostać przekwalifikowana na budowlaną. Sprawą przekwalifikowania działki zajmował się sprzedający. Działka jest usytuowana przy ul. (...). Nie była objęta miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Podobnie jak działki sąsiednie wydzielone z działki (...) były objęte decyzją Wójta Gminy W. z dnia 7 marca 2006 r. nr (...) o warunkach zabudowy, z których wynikało, że jest ona przeznaczona pod budownictwo mieszkaniowe Powód uczestnicy w spotkaniach z przedstawicielami władz samorządowych. Rozpoczął budowę domu w przekonaniu, ze uciążliwości odorowe nie będą występowały. Uciążliwości odorowe odbiera jako bardzo przykre i utrudniające normalne zamieszkiwanie, wprawiające nawet w złość.

(Dowód: zeznania powoda K. D. – transkrypcja k. 1135 i nast., informacja Starostwa Powiatowego w W. k. 275, kopia aktu notarialnego k. 503)

2.18. Powód K. T. (1) dokonał zakupu działki we wsi Ł. z zamiarem budowy domu opieki oraz domu mieszkalnego w 1996 r. W 2000 r. uczestniczył w spotkaniach z władzami samorządowymi na temat powstania zakładu utylizacji odpadów. W tym okresie powód przebywał jeszcze w N., lecz już załatwiał formalności związane z rozpoczęciem budowy domu opieki. Ostatecznie powód zamieszkał w Ł. w 2004 r. Powód prowadzi dom opieki(...)Uciążliwości odorowe odbiera jako bardzo przykre, utrudniające normalne korzystanie z posesji.

(Dowód: zeznania powoda K. T. (1) transkrypcja k.1114 i nast., informacja Starostwa Powiatowego w W. k. 275, kopia katu notarialnego k. 507 i nast., zaświadczenie k. 511)

2.19. Występowanie uciążliwości odorowych związanych z działalnością (...) D. jest bardzo zróżnicowane. Są one wyczuwalne okresowo (incydentalnie) na terenach znajdujących się w pobliżu terenu zakładu, a w szczególności na terenie wsi Ł.. Niekiedy nieprzyjemne zapachy docierają także do położonych w sąsiedztwie dzielnic G. tj. P. i C.. Intensywność występowania substancji złowonnych zależy od pory roku, warunków atmosferycznych (w szczególności kierunku wiatru oraz ciśnienia). Ich nasilenie może być związane zarówno z sytuacjami awaryjnymi, prowadzeniem niektórych prac (przerzucania pryzm kompostowych, otwierania hali kompostowni.

Dowód: zeznania świadków: M. H. (1)- transkrypcja k. 810 – 816, zeznania świadka H. S. (1) – transkrypcja 832 i nast., por. dalej opisany raport Bałtyckiego K. E. płyta CD k. 703)

2.20. Mieszkańcy Ł. uskarżający się na okresowe uciążliwości odorowe kierowali swe skargi do organów samorządowych. Skargi te głównie droga mailową lub telefoniczna były zgłaszane do Urzędu Miasta R., Gminy W. oraz Urzędu Miasta G.. Mieszkańcy brali udział w Sesjach Rady Gminy W. poświęconych problemowi emisji substancji złowonnych. Największe nasilenie skarg miało miejsce w latach 2009 – 2011. Niektóre spotkania przedstawicieli władz samorządowych oraz (...) D. z udziałem mieszkańców odbywały się w obecności mediów. Część skarg była kierowana bezpośrednio do (...), co skutkowało działaniami kontrolnymi tego organu.

Dowód: zeznania świadka J. prangi – transkrypcja k. 822 i nast., zeznania świadka H. S. (1) – transkrypcja 832 i nast., zeznania świadka R. C. transkrypcja k. 883, zeznania świadka I. W. transkrypcja k. 901, zeznania świadka M. S. (3) – transkrypcja k. 1036, zeznania prezesa pozwanej (...) D. – transkrypcja k. 1156)

2.21. W 2011 roku doszło do spotkania (...) z przedstawicielami Zarządu Spółki (...) D., mające na celu określenie sposobu eliminacji uciążliwości odorowych.

(Dowód: zeznania świadka H. S. (1) – transkrypcja k. 832 i nast., zeznania świadka R. C. – transkrypcja k. 883)

2.22. W 2011 na terenie R. w okolicach ulicy (...) pojawiły się uciążliwości odorowe związane z siecią kanalizacyjną, do której była włączona kanalizacja z zakładu (...). Problem mieszkańcy R. zgłaszali Burmistrzowi Miasta R.. Odór wydobywał się z zagniwających w zagłębieniach ścieków. (...) Sp. z o.o. wspólnie z (...) w R. podjęły działania zmierzające do usunięcia źródła wydobywania się przykrych zapachów. W szczególności zlecono oczyszczenie kolektora, a także rozpoczęto dozowanie do komory mieszkania perhydrolu, W studzienkach ściekowych umieszczono sondy mierzące stężenie siarkowodoru, ich czujniki wysyłają bezpośredni sygnał do patrolu środowiskowego o przekroczeniu określonych wartości.

(Dowód: zeznania świadka E. K. – transkrypcja k 842 i nast.. zeznania świadka M. P. transkrypcja k. 912 i nast., , zeznania prezesa pozwanej C. J. transkrypcja k. 1158 i nast. , zob. także opinia uzupełniająca Katedry (...) i (...) Zagospodarowania (...) na zlecenie Prokuratury Rejonowej w Wejherowie k. 729, załącznik do protokołu kontroli (...) k.315)

2.23. Na skutek skarg mieszkańców dzielnic G. tj. P. i C. Członkowie Komisji (...) Rady Miasta G. podejmowali dziana stanowiące analizę sytuacji na terenie zakładu (...). Podsumowanie tych prac znalazło swój wyraz w ogólnodostępnym dokumencie.

(wydruk k. 433, vide zeznania świadka Z. T. – transkrypcja k. 801i nast).

2.24. Składowisko odpadów komunalnych w Ł. eksploatowane przez (...) D. jest systematycznie kontrolowane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w G.. W ramach kontroli, poza szczegółowymi oględzinami terenu zakładu, sprawdzeniem prawidłowości funkcjonowania instalacji i urządzeń na terenie zakładu , pobierane są także próby do kontrolnych analiz. W roku 2009 przeprowadzono w zakładzie 4 kontrole (w tym trzy interwencyjne) oraz 7 wizji lokalnych prowadzonych w różnych porach dnia (jeden wyjazd nocny) przez różnych inspektorów w związku z sygnałami o uciążliwości odorowej. Z wizji lokalnych sporządzane były notatki służbowe. Żadna nie potwierdzała znaczącej emisji odorów. W 2010 r. dokonano 4 wizji lokalnych w celu oceny uciążliwości odorowej oraz rozwiewania odpadów, które nie potwierdziły zasadności skarg. Ponadto w roku 2010 przeprowadzono dwie kontrole w związku z realizacją inwestycji oraz jedną kontrolę kompleksową. W 2011 r. przeprowadzono kontrole interwencyjną, podczas której stwierdzono rozwiewy frakcji lekkiej składowanych odpadów spowodowane porywistymi wiatrami i uszkodzeniem ogrodzenia ochronnego oraz osunięciem skarp obwałowania z związku z gwałtownymi roztopami. Wydano w tym zakresie zarządzenia pokontrolne.

(vide: odpowiedź na interpelację nr (...) k. 425, dowód: zeznania świadka M. S. (3) – transkrypcja k. 1001, Protokół pomiaru stężeń z 17 maja 2011r. k. 76)

2.25. Jesienią 2011 pozwana (...) D. powołała tzw. Patrol środowiskowy. Jego zadaniem jest monitorowanie występowania uciążliwości zapachowych w wybranych punktach Ł. i R. . Każdego dnia inspektor kontroli środowiskowej objeżdża teren wokół zakładu zatrzymując się w wyznaczonych punktach. W przypadku występowania silnego wiatru z niezmiennego kierunku pominięte zostają obszary, które są poza linia wiatru (na zawietrznej). Dodatkowo przynajmniej raz w tygodniu dokonywany jest objazd terenu wokół zakładu w godzinach późno wieczornych lub wczesno porannych W przypadku stwierdzenia wyraźnego zapachu wykonywane jest badanie stężenia w powietrzu siarkowodoru, amoniaku i sumy merkaptanów. Po zakończeniu każdego objazdu sporządzany jest stosowny raport. W celu monitoringu uciążliwości odorowych ze strony ścieków na kolektorze ściekowym (ul. (...) w R.) zamontowana jest sonda do pomiaru stężenia siarkowodowu w studni kanalizacyjnej. Poza tym inspektor ochrony środowiska M. P., stawiał się na telefoniczne wezwania mieszkańców w celu weryfikacji zgłaszanych przez nich uciążliwości odorowych. Niekiedy występowanie odorów potwierdział, a niekiedy stwierdzał brak ich występowania. Inspektor kontrolował także inne zgłoszenia, które docierały do pozwanego drogą mailową lub na skutek interwencji innych organów (w tym także samorządowych). Wyniki kontroli ujmowane były w raporcie.

(Dowód: Opis działalności patrolu środowiskowego stanowiący załącznik do Protokołu Kontroli (...) Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska (...) z dnia 2 października 2012 r. k. 317, zeznania świadka M. P. - transkrypcja k. 937 i nast. raporty z monitoringu uciążliwości zapachowych - płyta k. 124

2.26. W 2012 została przeprowadzona kontrola (...). Jednym z przedmiotów badan było zagadnienie uciążliwości odrowej środowiska W protokole obejmującym okres kontroli od maja 2012r . do września 2012 r. stwierdzono, że na terenie zakładu unieszkodliwiania odpadów występuje uciążliwość odorowa związana z funkcjonowaniem:

- zamkniętej kwatery(...)– instalacja odgazowując o obniżonej sprawności, ograniczona wydajność systemu (biogaz odprowadzany poprzez studnie odgazowujące nie z całej objętości kwatery, warstwa wierzchnia o grubości 2,5 m nie jest objęta siecią studni odgazowujących), nieszczelne otoczenie studni (gaz wydobywa się przy studniach), obsuwanie się skarp kwatery składowej, wysięki ocieków ze skarp kwatery. Wiatry w kierunku osiedla leśnego.

- eksploatowanej kwatery (...)– składowanie odpadów, transport odpadów na poszczególne sektory kwatery, transport na ternie zakładu.

- podczyszczalni ścieków technologicznych – emisja siarkowodoru i kwasu siarkowego w związana z zakwaszaniem ścieku przed procesem oczyszczania,

- sortowni,

- kompostowni halowej – emisja odorów podczas otwierania bram, pracy sita, przerzucania stabizlizatu na placu,

- kompostowni zielonej (kompostowni pryzmowej odpadów zielonych) i placu magazynowego kompostu (emisja podczas przerzucania pryzm z procesem kompostowania) .

(dowód: protokół k. 114 i nast.)

2.27. W 2012 r. na zlecenie pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Wydział Chemiczny Politechniki G. przeprowadzał badania próbek powietrza pod kątem występowania określonych związków chemicznych, które pozwalają na ocenę stopnia zanieczyszczenia powietrza substancjami organicznymi, w tym także odorogennymi. Próbki pobierano także poza terenem zakładu (np. na skrzyżowaniu ul. (...) w Ł.). We wnioskach stwierdzono występowanie okresowych uciążliwości odorowych w pobliżu zakładu. Powietrze nie jest jednak zanieczyszczone w stopniu zagrażającym zdrowiu osób przebywających lub zamieszkujących w pobliżu zakładu.

(dowód: Wyniki badań jakości powietrza k. 72 i nast., zeznania świadka W. J. – transkrypcja k.985 i nast.)

2.28. Gmina M. G. po ustaleniach z pozostałymi Gminami – (...) spółki (...) zleciła wykonanie ekspertyzy dotyczącej funkcjonowania Zakładu (...) Sp. z o.o. w Ł., wpływu na stan środowiska oraz jakość życia mieszkańców istniejącej zabudowy wokół Zakładu, a także doraźnych i systemowych ograniczeń negatywnego oddziaływania. Wykonawcą zlecenie był (...) Polskiej Akademii Nauk. Raport powstawał w okresie od stycznia 2012 r. do czerwca 2013 r.

(Okoliczność bezsporna, vide zeznania świadka E. K. – transkrypcja k. 845, raport, płyta CD k. 703)

2.29. Jak wynika z Drugiej Części Raportu sporządzonego na początku 2013 r. (na postawie badań przeprowadzonych w drugiej połowie 2012 r.) przez (...)obejmującego - wskazanie przyczyn i źródeł występowania negatywnego oddziaływania odorowego zakładu, główne źródła emisji odorów zlokalizowane są w okolicach zbiornika 17 odcieków z kompostowni oraz na kwaterze (...) zamkniętego składowiska oraz w mniejszym stopniu na terenie kompostowni odpadów .

Ponadto odory występują w sortowni i w hali wyładunkowej, na której wyładowywano zmieszane odpady komunalne w workach na śmieci lub luzem, przed sortowaniem, szczególnie gdy nie są poddane od razu sortowaniu i dalszej obróbce.

Odory w znacznie wyższym stopniu występują w zamkniętej kompostowni, gdzie gromadzona jest frakcja (...), poddawana następnie procesowi kompostowania. W hali kompostowej ułożona w pryzmy frakcja (...) jest dowilżana i poddawana procesowi mieszania samobieżną przerzucarką w celu napowietrzania i uzyskania równomiernego rozkładu frakcji. Jednak z uwagi na złożoną morfologię i przyjęty sposób napowietrzania, dochodzi do zagniwania części (...) i tym samym emisji odorów wyraźnie wyczuwalnej w hali kompostowej. Prawidłowe napowietrzanie pryzm w trakcie kompostowania powinno zapobiegać intensywnej emisji odorów. Co najwyżej w trakcie prowadzenia procesu może dochodzić do pewnej (ograniczonej) emisji amoniaku, szczególnie w przypadku większego udziału odpadów białkowych w strumieniu innych odpadów, w tym węglowodanów i tłuszczy. Strumień powietrza wyprowadzany z (...) przez biofiltr do atmosfery traci uciążliwość odorową, charakterystyczną dla hali kompostowej (szczególnie podczas przesiewania kompostu) jak i przy zbiornikach (...). Biofiltr bardzo skutecznie wyłapuje i neutralizuje wszelkie związki odorowe, powstające w (...) na skutek niewłaściwego dotleniania procesów mikrobiologicznych w kompostowanym materiale.

Intensywny odór występuje w okolicach zbiorników, w których gromadzone są odcieki. W projekcie kompostowni założono system napowietrzania pryzm kompostowych przez zasysanie powietrza do wnętrza i odprowadzanie zubożonego w tlen powietrza kanałem spod pryzmy. Tym samym tą drogą odsysane są też odcieki powstające w przypadku nadmiernego nawilżania pryzmy wodą. W tych odciekach zawarta jest duża ilość rozpuszczonych związków organicznych, łatwo biodegradowalnych. W temperaturze podwyższonej (około 40° C) w odciekach zachodzi bardzo szybki rozwój różnych mikroorganizmów, a wskutek braku dostatecznej ilości tlenu, dominują powszechne bakterie gnilne. Wytwarzają one w tych warunkach związki złowonne, odbierane jako uciążliwe odory. Zbiornik 17 jest jednym z najbardziej odorogennych miejsc w (...) D.. Choć związki złowonne występują w bardzo małych stężeniach, często trudno wykrywalnych metodami analitycznymi, odbierane są wyraźnie przez większość ludzi jako nieprzyjemne, uciążliwe lub bardzo uciążliwe i trudno tolerowalne odory.

Silna uciążliwość odorowa występuje na obszarze kwater składowania.

Na kwaterach składowiska (...) jak i w każdym mniejszym lub większym bioreaktorze, w warunkach beztlenowych, zachodzi proces fermentacji metanowej substancji organicznych. Wytwarzanemu w procesie biogazowi (głównie metan i dwutlenek węgla) towarzyszą związki złowonne. Ponieważ składowisko nie jest szczelnym bioreaktorem i ze swej natury bardzo trudnym do uszczelnienia, trudno jest uniknąć emisji biogazu i tym samym odorów. W składowisku wytwarza się nadciśnienie i gazy znajdują ujście w bardzo różnych miejscach bryły składowiska. Sytuację odorową pogarsza fakt, że na kwaterę (...) składowiska zawracane są zatężone i wzbogacone w siarczany odcieki z podczyszczalni wykorzystującej proces odwróconej osmozy, jak i odcieki z różnych kwater.

Odory występują również w miejscach gromadzenia frakcji „zielonych” odpadów komunalnych i ich kompostowania na otwartym terenie. Jakkolwiek nie jest to miejsce w którym dochodzi do zbyt intensywnej emisji odorów.

(Vide: (...)Polskiej Akademii Nauk: Ekspertyza dotycząca funkcjonowania Zakładu (...) Sp. z o.o. w Ł., wpływu na stan środowiska oraz jakość życia mieszkańców istniejącej zabudowy wokół Zakładu, a także doraźnych i systemowych ograniczeń negatywnego oddziaływania (Raport 2, płyta CD k.703)

2.30. W ramach sporządzania omawianej ekspertyzy w okresie od stycznia 2012 r. do czerwca 2013 r. przeprowadzono badania emisji i rozprzestrzeniania się substancji złowonnych na terenie zakładu oraz poza nim. Z przeprowadzonych badan wynikało, że w promieniu około 1 km od zakładu przez około 3 % pojedynczych godzin w ciągu analizowanego okresu, zaobserwowano przekroczenie wartości progu 15 z 50 wyczuwalności zapachowej Natomiast w promieniu około 600 m od zakładu, częstość przekraczania progu wyniosła więcej niż 8 %. Określono częstość występowania progu rozpoznania zapachu, który świadczy o wpływie zakładu na otoczenie. W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, iż wartość przekroczenia progu rozpoznania zapachu ogranicza się wyłącznie do terenu zakładu i najczęstsze jest w rejonie kwatery (...). Stwierdzono, iż wpływ(...)ogranicza się wyłącznie do najbliższego otoczenia zakładu, a notowane w dalszych odległościach zapachy nie po winny być przypisywane zakładowi.

2.31. W latach 2011 i 2012 r. na zlecenie (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zostały przeprowadzone przez Laboratorium (...) badania bakteriologicznego i mykologicznego zanieczyszczenia środowiska w otoczeniu zakładu. Na podstawie próbek pobranych w odległości kilkuset merów od zakładu ustalono, że nie występuje zanieczyszczenie mikroorganizmami.

(Dowód: wyniki analiz mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza k. 54 i nast. )

2.32. Działania podjęte w celu zmniejszenia emisji substancji złowonnych.

2.32.1. Prace rekultywacyjne na zamkniętej kwaterze(...)

Kwatera została uszczelniona gliną, jest przykrywana warstwami glebotwórczymi. W sierpniu 2013 r. zakończono budowę nowego systemu odgazowywania kwatery (...). Obecnie w skład systemu odgazowującego wchodzi 98 studni odgazowujących, połączonego dwóch kontenerów (...) i (...). 42 studnie odgazowujące zostały wykonane w 2012 r. w technologii wiercenia w rurze osłonowej D=500. W otworach znajdują się rury PE 60 perforowane, a puste przestrzenie pomiędzy zewnętrzną powierzchnia rury a otworami zostały wypełnione żwirem granulacji 16-32. Wszystkie ze studni połączone zostały za pomocą rurociągów ssących PE gazowych dz 63 mm do dwóch kontenerów połączeniowych (...) i (...). Pozostałe z 58 studni odgazowujących powstało wcześniej i rurociągi zostały wyprowadzone indywidualnie a następnie połąćzone (średni z 4 studni) i jednym rurociągiem RP odprowadzone do kontenera połączeniowego (...)i (...). Biogaz jest wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej w agregatach prądotwórczych. Na wyposażeniu segmentu przerobu biogazu są 3 generatory ko generacyjnej, jednak z uwagi na ilości dopływającego biogazu standardowo pracują jedynie dwie jednostki. Przed skierowaniem do generatora gaz jest oczyszczany i pompowany pod ciśnieniem do 2 zbiorników magazynowych, w celu osiągnięcia jego odpowiednich parametrów. W przypadku wystąpienia nadmiaru biogazu, awarii generatora bądź zbyt niskiego stężenia metanu gaz skaldowi skowy jest kierowany do unieszkodliwiania do awaryjnej pochodni. W październiku 2013 r. podmiot zewnętrzny tj. (...) Laboratorium (...) przeprowadził badanie sprawności skuteczności tej instalacji o ta ocena wypadła pozytywnie. W szczególności stwierdzono brak obecności metanu na powierzchni zrekultywowanej kwatery, przy jednoczesnej wysokiej zawartości tych składników oznaczonych w instalacji odprowadzania i unieszkodliwiania gazu składowiskowego. Świadczy to o prawidłowym uszczelnieniu czaszy składowiska oraz braku niekontrolowanej migracji biogazu do środowiska.

(Dowód: Ocena sprawności systemu odprowadzania gazu składowiskowego k. 531 i nast. , zeznania świadka M. P. transkrypcja k. 920, 936)

2.32.2. Zrezygnowano także dozowania kwasu siarkowo do półotwartego zbiornika ze ściekami poddawanymi odwróconej sondzie. Obecnie kwas siarkowy dozowany jest w wężownicy.

Dowód: zeznania świadka M. P. transkrypcja k. 920, 936, 943, zeznania świadka M. B. transkrypcja k. 973)

2.32.3. Przeprowadzono także remont kompostowni halowej polegający na usprawnieniu wentylacji, co skutkuje lepsza jakością komposty wywożonego na zewnątrz pryzmy. Wymieniono także instalację biofiltra w hali kompostowej. Ponadto zaczęto stosować dodawanie do ścieków perhydrolu, co wyeliminowało obecność siarkowodoru w ściekach, spływających siecią kanalizacyjna wzdłuż ulicy (...) w R..

(Dowód: zeznania świadka M. P. transkrypcja k. 920, 936, 943, zeznania świadka M. B. transkrypcja k. 973, zeznania świadka K. R. transkrypcja k. 864) )

2.33. Prace związane z rozbudową systemu odgazowywania kwatery(...)wywoływały przejściowe uciążliwości odorowe. O tych problemach Zarząd uprzedzał mieszkańców wsi. Informowano także o składzie biogazu.

(Dowód pismo Prezesa Zarządu k. 106i nast.)

3. Dowody.

3.1.1. Okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy Sąd ustalił nie tylko w oparciu o zaoferowane przez strony dowody, ale także mając na uwadze fakty o charakterze notoryjnym. Działalność pozwanej spółki oraz aktywność powodów były niejednokrotnie przedmiotem publikacji prasowych, czy innych wystąpień. Dlatego też niektóre fakty w szczególności odnoszące się do historii zakładu są powszechnie znane.

3.2. Dokumenty.

3.2.1. Pozwana (...) D. Spółka z .o.o. przedłożyła szereg dokumentów związanych z przeprowadzanymi kontrolami organów administracji publicznej, a także opinie i analizy wykonane na zlecenie pozwanej oraz innych podmiotów.

3.2.2. Kluczowym dla ustalenia stanu faktycznego w zakresie skali uciążliwości odorowych docierających do miejsca zamieszkania powodów była Ekspertyza dotycząca funkcjonowania Zakładu (...) Sp. z o.o. w Ł., wpływu na stan środowiska oraz jakość życia mieszkańców istniejącej zabudowy wokół Zakładu, a także doraźnych i systemowych ograniczeń negatywnego oddziaływania sporządzona przez (...)Polskiej Akademii Nauk (płyta CD K. 703). Raport powstawał w okresie kilkunastu miesięcy (od stycznia 2012 r. do czerwca 2013 r. Opiera się na wnikliwych badaniach i pomiarach, analizowanych na podstawie usystematyzowanych metod naukowo-badawczych. Jej autorami są specjaliści o udokumentowanym dorobku naukowym. Ekspertyza składa się z trzech raportów dotyczących odpowiednio oceny funkcjonowania zakładu, wskazania przyczyn i źródeł występowania negatywnego oddziaływania odorowego zakładu, propozycji działań naprawczych. W załączniku 2. do trzeciej części ekspertyzy (Raport 3) zawarto analizę rozprzestrzeniania się uciążliwości zapachowej składowiska odpadów (...) D. w Ł. z wykorzystaniem modelu (...)/ (...). Model ten w ocenie Sądu stanowi dowód o charakterze możliwie dalece obiektywnym. Model odnosi się do kryteriów zobiektywizowanych, opiera się na badaniach przeprowadzonych w konkretnych dniach, w określonych warunkach atmosferycznych. W przeciwieństwie do zeznań świadków, czy tym bardziej stron, wolny jest od odczuć osobistych. Podkreślić należy, że Ekspertyza została sporządzona z inicjatywy gmin, które obsługuje (...) D., a wniosek o przeprowadzenie z niej dowodu złożyli powodowie.

3.2.3. Sąd analizował także Protokół kontroli Nr (...) wraz z załącznikami (k.289 i nast.) przedłożony przez stronę pozwaną. Jest to dokument urzędowy w rozumieniu 244 k.p.c. Ustalenia protokołu nie były kwestionowane przez żadną ze stron. Powodowie wskazywali natomiast, ze informacje udzielane przez pozwaną w trakcie kontroli były nieprawdziwe np. w zakresie działalności patrolu środowiskowego. Kwestie dotyczące dziania patroli środowiskowego Sąd weryfikował także zeznaniami świadka M. P. oraz raportami dziania patrolu zamieszczonymi na płycie CD (k124). Raporty potwierdzają występowanie incydentalnych uciążliwości odorowych. Podnoszona przez powodów kwestia niesystematyczności i nierzetelności działań tego patrolu ma dla rozstrzygnięcia sprawy znaczenie drugorzędne, w szczególności w kontekście przywołanej wcześniej Ekspertyzy.

3.2.4. Sąd zapoznał się ze złożonymi przez stronę pozwaną analizami i opracowaniami. Wyniki badań mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza z października 2011 r. (k.54 – 71) nie dotyczyły bezpośrednio uciążliwości odorowych. Potwierdziły natomiast brak oddziaływania mikrobiologicznego w punkach usytuowanych poza terenem zakładu. Analiza wykonana przez Wydział Chemiczny Politechniki G. (k. 72 i nast.) listopada 2012 r. wskazała na brak nadmiernego stężenia określonych substancji, mimo występowania uciążliwości odorowych. Również raport końcowy z monitoringu elementów środowiska z 2011 i 2012 r. (k. 165 i nast.) nie dotyczył bezpośrednio uciążliwości odorowych. Opracowanie dotyczące oceny sprawności systemu odprowadzania gazu składowiskowego z 6.11.2013 r. (k. 531) pozwoliła na weryfikację zakresu i skuteczności inwestycji dotyczącej instalacji odgazowującej na kwaterze(...).

3.2.5. Sąd zapoznał się także z opinia Katedry (...) i urządzeń zagospodarowania odpadów (...) w G. oraz opinią uzupełniającą sporządzonymi w postępowaniu przygotowawczym 3 Ds. 156/12 (k.622 i nast. oraz 718 i nast.). Opinie te powołują się na liczne opracowania i analizy znajdujące się w aktach postępowania karnego. Dokumenty te nie dotyczyły bezpośrednio kwestii występowania uciążliwości odorowych i oczywiście jako przeprowadzone w innym postępowaniu nie mogły stanowić dowodu z opinii biegłych w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c. Pomocniczo natomiast służyły ustaleniu eliminacji uciążliwości odorowych w R. (k. 729)

3.2.6. Załączone przez pozwaną dokumenty w postaci decyzji administracyjnych oraz postanowień nie były kwestionowane przez powodów. Sąd to dokumenty urzędowe, korzystające z domniemania prawdziwości (art. 244 k.p.c.)

3.2.7. Sąd ustalał stan faktyczny w zakresie przyjętych przez (...) D. zobowiązań wobec mieszkańców Ł. także na podstawie dokumentów prywatnych w postaci: porozumienia z dnia 21 lutego 2000 r. (k. 76 i nast.,) z aneksami (k. 101 i 102) oraz rozliczenia k. 104, oraz informacji udzielanych przez pozwaną mieszkańcom Ł. co do planowanych prac (k. 105, 106, 107). Dokumenty te nie były kwestionowane przez powodów co do faktu złożenia oświadczeń zawartych w dokumentach (art. 245 k.p.c.)

3.2.8. Okres zamieszkiwania powodów na terenie Ł. i R. Sąd ustalił na podstawie informacji udzielonej przez Starostwo Powiatowe w W. (k.275), oraz kopii aktów notarialnych obejmujących czynności prawne będące podstawą nabycia nieruchomości, a także poświadczenia zameldowania (k. 497 – 516). Informacje zawarte w tych dokumentach pozostawały zasadniczo zbieżne z zeznaniami samych powodów.

3.2.9. Sad oddalił (k561) wniosek strony powodowej zawarty w piśmie z dnia 22 września 2013 r. (k. 386) o przeprowadzenie dowodów z następujących dokumentów:

- petycja z dnia 26 marca 2012 r. – skierowana do Prezydenta Miasta G. (k.403)

- decyzja Wójta Gminy warunkach zabudowy z dnia 5 września 2009 r., (k. 409)

- pismo mieszkańców G. P., k.415

- postanowienie Sadu Rejonowego w Wejherowie z dnia 25 września 2012 r. wydane w sprawie II KP 574/12 k.416

- odpowiedź podsekretarza stan w Ministerstwie Środowiska B. B. (1) z D. 7 kwietnia 2011 r. na interpelację poselska (...), k. 423

- wytyczne w zakresie kontroli i monitoringu gazu składowiskowego opracowane dla Ministra Środowiska ,

- ogłoszenie z dnia 22 listopada o zamówieniu „(...)” k. 427

- stanowisko z 2011 Komisji (...) i Ochrony (...) Rady Miasta G., k.433

- pismo Komisji (...) i Ochrony środowiska Rady Gminy W. do Wójta Gminy W. z dnia 3 marca 2011 r. k. 437

- opracowanie „(...)” k. 438

- specyfikacja istotnych warunków zamówienia „(...) (...)w (...) sp. z o.o. w Ł. k. 446

Zawarty w piśmie wniosek o przeprowadzenie tych dowodów Ne zawierał tezy dowodowej. Na rozprawie w dniu 20 grudnia 2013 r. (adn. 04:36:11 i nast.) obszernie wypowiadał się co do potrzeby przeprowadzenia dowodów z tych dokumentów, choć przyznawał, że nie mają one bezpośredniego związku ze sprawą. Można wnioskować, że powodowe zamierzali zaprezentować kwestię występowania uciążliwości odorowych jako szeroko pojęty problem społeczny i przedstawić działania podejmowane przez nich lub innych członków społeczności lokalnej w tej sprawie. Okoliczności te nie mają jednak w ocenie Sądu znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Poza tym podkreślić należy, że powodowie nie przedstawili twierdzeń dotyczących tej działalności, na poparcie których dowód miałby zostać przeprowadzony. Dowody bowiem przeprowadza się na poparcie przytoczonych okoliczności (art. 126 § 1 pkt 3 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c.).

Sąd jednak potraktował te dokumenty jako szeroko pojęty materiał procesowy i analizował je dokonując ustalenia podstawy faktycznej wyroku – w szczególności w zakresie ujętych np. w odpowiedzi na interpelację kwestii historycznych, dotyczących genezy powstania i funkcjonowania (...) D.. Również decyzja o warunkach zabudowy służyła ustaleniu okoliczności związanych z zagospodarowaniem przestrzennym tych terenów sąsiadujących z kwatera składowi składowiskową, na których zamieszkuje część powodów.

3.3. Zeznania świadków. Wniosek o przesłuchanie świadków zgłoszony w piśmie przygotowawczym z dnia 23 września 2013 r. (k306) był w ocenie Sądu wnioskiem spóźnionym w rozumieniu art. 207 § 6 k.p.c. oraz 217 § 2 k.p.c. Kwestia występowania uciążliwości odorowych była istotna dla rozstrzygnięcia sprawy. W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazywali już na to, że pozwana neguje występowanie uciążliwości dowodowych. Dlatego tez zdaniem Sądu już w pozwie winny być zgłoszone wnioski na poparcie twierdzeń dotyczących występowania odorów (art. 126 § 1 pkt 3 k.p.c. z zw. z art. 207 § 6 k.p.c.) Natomiast kwestia podjęcia przez (...) D. działań służących zmniejszeniu uciążliwości odorowych oraz innych była twierdzeniem zgłoszonym w uzasadnieniu odpowiedzi na pozew. Podczas omówienia sprawy na rozprawie w dniu 23 sierpnia 2013 r. pełnomocnik powodów nie wypowiedział się co do twierdzeń w tym zakresie. Przewodniczący zwrócił uwagę na treść art. 207 k.p.c. Pełnomocnik powodów oświadczył, że chce złożyć wnioski dowodowe co do występowania uciążliwości odorowych. (adn, 00:39:09 i nast.). Nie wskazał natomiast na potrzebę złożenia wniosków dowodowych co do działań podejmowanych przez (...) D.. Sąd dopuścił jednak dowód z zeznań świadków w zakresie dotyczącym występowania uciążliwości odorowych uznając, ze problem intensywności ich występowania jest kwestią kluczową, zaś sprawa cieszy się zainteresowaniem mediów. Te wyjątkowe okoliczności przemawiały za przeprowadzeniem dowodów. Sąd natomiast oddalił wnioski co do kwestii nie podejmowania przez (...) D. działań możliwych do podjęcia w celu zmniejszenia uciążliwości odorowych. Jak już wskazano strona powodowa nie przedstawiła twierdzeń, na poparcie których dowód miałby być przeprowadzony.

Sąd niestety z przykrością odnotowuje, że przesłuchanie zawnioskowanych przez stronę powodową świadków w niewielkim stopniu przyczyniło się do weryfikacji kwestii występowania uciążliwości odorowych. Powodowie powołali na świadków wiele osób publicznych (działaczy samorządowych), którzy podczas przesłuchania byli pytani przez stronę powodową nie tyle o występowanie uciążliwości odorowych lecz kwestie społeczno-polityczne z tym związane.

Sąd oddalił wniosek o przesłuchanie świadków strony pozwanejS. k.i M. H. (2), uznając wniosek o przesłuchanie tych świadków za spóźniony.

3.3.1. Świadek M. P. (transkrypcja k. 912) – pracownik (...) D., inspektor do spraw kontroli środowiskowej. Sąd dal wiarę zeznaniom tego świadka. Świadek przedstawił zasadnicze źródła emisji substancji złowonnych oraz działania podjęte przez pozwanego w celu ograniczenia lub eliminacji tych emisji. Świadek przedstawił także sposób działania Patrolu środowiskowego. Znalazło to pokrycie w z raporcie kontroli (...) z 2012 r.

3.3.2. Świadek M. B. (transkrypcja k. 964) – kierownik działu ochrony środowiska w (...) sp. z o.o. Zeznania te w znacznej części nie miały znaczenia dla sprawy. Świadek potwierdził okoliczność, ze było prowadzone w 2013 r. w październiku badanie sprawności i skuteczności instalacji odgazowującej na kwaterze (...) i wypadło ono pozytywnie.

3.3.3. Świadek W. S. – Prezydent Miasta G. (transkrypcja k. 786). Świadek potwierdził, że istniał problem emisji substancji złowonnych z terenu zakalcu (...) D.. Było on sygnalizowany władzom samorządowym. Jednak, sam odwiedzając tę miejscowość nie spotkał się z ich występowanie.

3.3.4. Świadek Z. T. (transkrypcja k. 797) – członek Komisji (...) Rady Miasta G.. Potwierdził fakt zgłaszania problemu pojawiania się odoru na terenie dzielnic G.. Przedstawił prace Komisji w związku z tym problemem. Świadek przyznał, ze doświadczył uciążliwości odorowych okresowo.

3.3.5. Świadek M. H. (1) (transkrypcja k. 809) – Radny Miasta G., członek Komisji (...). Świadek potwierdził okresowe występowanie uciążliwości odorowych docierające na teren P..

3.3.6. Świadek D. S. (1) (transkrypcja k. 816) – zamieszkujący w pobliżu kwatery (...) mieszkaniec Ł.. Potwierdził występowanie uciążliwości odorowych. Zeznania świadka były nacechowane emocjonalnie. Jego dom znajduje się zaledwie około 0,5 km od kwatery (...). , toteż występowanie uciążliwości odorowych mogło być silniej odczuwalne niż przez innych mieszkańców – w szczególności powodów. Świadek potwierdził działania Patrolu Środowiskowego.

3.3.7. Świadek J. P. (transkrypcja k. 822) – od lat 90-tych członek Rady Gminy W.. Członek Komisji (...) i Ochrony (...). Świadek nie przedstawił precyzyjnych wypowiedzi co do występowania uciążliwości odorowych. Informacje od sytuacji na terenie Ł. miał od osób trzecich. Wskazał jedynie, że Komisja (...) i Ochrony (...) zgłaszała Wójtowi Gminy W. konieczność podjęcia działań zmierzających do eliminacji uciążliwości odorowych, a także że mieszkańcy wsi uczestniczyli w sesjach Rady Gminy.

3.3.8. Świadek H. S. (2) (transkrypcja k. 832) – wójt Gminy W.. Sąd zasadniczo dał wiarę zeznaniom tego świadka. Potwierdził okresowe występowanie uciążliwości odorowych, a także wpływanie skarg składanych przez mieszkańców. Zwrócił uwagę na to, że podjęte w ostatnim czasie działania ograniczyły wydobywanie się substancji złowonnych poza teren zakładu.

3.3.9. Świadek E. K. (transkrypcja k. 842) – burmistrz Miasta R.. Sąd dał wiarę zeznaniom tego świadka co do przyczyn występowania uciążliwości odorowych w R.. Świadek nie wypowiadała się na temat uciążliwości odorowych na terenie Ł., gdyż ta miejscowość nie należy do Gminy M. R..

3.3.10. Świadek K. R. (transkrypcja k. 859) – dyrektor techniczny (...) D.. Wskazywał na procesy technologiczne związane z emisją odorów. Potwierdził wskazane w P. Raporcie źródła emisji substancji złowonnych, a także wskazał na prace prowadzące do ich zmniejszenia. Szereg pytań zadawanych przez pełnomocnika strony powodowej dotyczyła procesów technologicznych i związanych z nim prawidłowości.

3.3.11. Świadek R. C. (transkrypcja k. 880) – wieloletni radny Gminy W., wice wójt. Sąd jedynie częściowo dał wiarę zeznaniom tego świadka. W szczególności, Sąd nie dał wiary zeznaniom co do tego, że skala emisji substancji złowonnych w porównaniu do dawnego wysypiska się nie zmieniła, a uciążliwości odrowe są nagminne. Sąd natomiast dal wiarę zeznaniom świadka co do tego, że intensywność rozprzestrzeniana się odorów zależy od warunków atmosferycznych. Obecnie świadek nie bywa na terenie (...) D., a przez miejscowość Ł. czasami przejeżdża.

3.3.12. Świadek Z. F. (transkrypcja k. 888) – mieszkaniec dzielnicy G. P.. Zeznania świadka miały dla sprawy znacznie drugorzędne. Świadek potwierdził, że intensywność występowania odorów zależy od warunków atmosferycznych.

3.3.13. Świadek I. W. (transkrypcja k. 893) – wiceprezes Zarządu (...) D. od 2006 do 2012 r. Zeznania świadka okazały się mało istotne dla sprawy. Świadek potwierdził jedynie, że wpływały skargi od mieszkańców, odbywały się spotkania – także z udziałem mediów

3.3.14. Świadek M. K. (transkrypcja k.902) – mieszkanka Ł.. Sąd nie dal wiary zeznaniom tego świadka co do nagminności i intensywności występowania uciążliwości odorowych w jej miejscu zamieszkania. Sprzeczne jest z zasadami doświadczenia życiowego, aby w trakcie zakupu działki przez świadka w 2010 r. nie były odczuwalne uciążliwości odorowe, a wkrótce potem pojawiły się one jako nagminne i intensywne. Tym bardziej, ze w tym okresie była eksploatowana kwatera(...), która w ekspertyzach została wskazana w 2012 r. (już po jej zamknięciu) jako jedno z głównych źródeł przykrych zapachów. Podkreślić należy, że świadek jest osobiście zaangażowany w inny spór z pozwaną – również na tle uciążliwości odorowych.

3.3.15. Świadek W. J. (transkrypcja k. 983) - pracownik naukowy Wydziału Chemicznego Politechniki G.. Sąd w pełni dał wiarę zeznaniom tego świadka w zakresie, w jakim przedstawiał on metodologię prowadzonych przez Wydział Chemii Politechniki G. badan. Sąd pominął zeznania tego świadka w zakresie określonych prawidłowości przedstawionych przez świadka w związku z posiadaną wiedzą specjalistyczną. Świadek stanowi dowód osobowy do faktów nie zaś co do określonych prawidłowości, czy zasad.

3.3.16. Świadek M. S. (3) (transkrypcja k. 1001) – były pracownik (...). Sąd w pełni dal wiarę zeznaniom tego świadka. Świadek potwierdził przeprowadzanie kontroli w zakładzie prowadzonym przez (...) D. oraz fakt zgłaszania skarg prze mieszkańców Ł.. Fakt prowadzenia tych kontroli oraz ich przyczyny , a także efekty potwierdziła odpowiedź na interpelacje nr (...) (k. 423 i nast.)

3.3.17. Świadek A. K.. – mieszkanka wsi Ł.. Sąd dał wiarę zeznaniom tego świadka. Zamieszkuje w pobliżu terenu zakładu. Świadek wskazał, że odory występują okresowo, co związane jest z warunkami atmosferycznymi i podejmowanymi pracami. W ocenie Sądu nie podważa wiarygodności świadka fakt udziału za wynagrodzeniem w pracach komisji społecznej, która badała uciążliwości odorowe, czy korzystanie z działań Stowarzyszenia(...)– finansowanego przez (...) D.. Zeznania świadka były spontaniczne. Świadek nie zaprzeczał występowaniu odorów, wskazał prawidłowości w ich pojawianiu się, natężenie oraz rodzaj.

3.3.18. Świadek J. G. – mieszkaniec wsiŁ.. Sąd dal wiarę zeznaniom tego świadka. W zakresie dotyczącym docierania substancji złowonnych okazały się one mało przydatne, gdyż świadek mieszka w w dalszej odległości od zakładu. Świadek potwierdził natomiast kierowanie skarg przez mieszkańców i działalność patroli środowiskowego.

3.4. Sąd zgodnie z wnioskiem strony powodowej w oparciu o regulację art. 299 k.p.c. przeprowadził dowód z przesłuchania stron. Dowód ten w sprawie o naruszenie dóbr osobistych w postaci godności, nietykalności mieszkania oraz zdrowia wymaga szczególnie ostrożnej oceny i w zasadzie okazuje się mało przydatny dla ustalenia faktów. Powodowie bowiem przedstawiali (niekiedy bardzo emocjonalnie) swój odbiór docierających do nich uciążliwości odorowych, ocenianych jako permanentne, uniemożliwiające normalne funkcjonowanie. Dlatego też Sąd przyjął te wypowiedzi jako dotyczące subiektywnych odczuć powodów, nie zaś obiektywnej relacji o faktach. Powodowie, co oczywiste, są zainteresowani wynikiem postępowania i dlatego pewne występujące obiektywnie fakty wyolbrzymiają, powodowani poczuciem krzywdy. Sąd natomiast zasadniczo dal wiarę zeznaniom powodowów, co do okresu, w którym zamieszkali w Ł. lub R. oraz zapewnień, które uzyskiwali od zbywców nieruchomości, względnie przedstawicieli władz samorządowych co do minimalizacji uciążliwości odorowych. Sąd nie dał natomiast wiary tym twierdzeniom, z których wynikało, że niektórzy powodowie nie mieli świadomości co do przedmiotu i zakresu działalności pozwanej spółki i mogącej towarzyszyć temu uciążliwościom. Działalność wysypiska śmieci w Ł. była faktem notoryjnym od 1978 r. podobnie faktem powszechnie znanym było istnienie składowiska odpadów prowadzonego przez (...) D.. Zakup nieruchomości pod budownictwo mieszkaniowej jest poprzedzony zazwyczaj zapoznaniem się przez nabywcę z otaczającym działkę sąsiedztwem. Nie jest zatem możliwe, że powodowie nabywając nieruchomości nie liczyli się z sąsiedztwem działalności pozwanej.

3.5. Sąd zasadniczo dal wiarę zeznaniom Prezesa pozwanej spółki słuchanego w charakterze strony. Pozwany wskazał na problemy, jakie zdiagnozował po objęciu swej funkcji oraz przedstawił działania pozwanej zmierzające do znacznego ograniczenia uciążliwości odorowych. W tym zakresie pokrywają się one z danymi wynikającymi z dokumentów, a w szczególności protokołu kontroli (...) oraz ekspertyzy sporządzonej przez (...)Polskiej Akademii Nauk.

3.6. Sąd oddalił wniosek o przeprowadzenie dowodu z odsłuchania płyt zawierających treść uzasadnienia wyroku innego Sądu rozstrzygającego o ochronie dóbr osobistych w związku z emisją uciążliwości odorowych. Dowód przeprowadza się w celu weryfikacji faktów, a nie szeroko pojętej podstawy prawnej. Swoje poglądy co do prawa mogą prezentować strony w pismach przygotowawczych i na rozprawie. Na marginesie Sąd zaznacza, że w ocenie Sądu urąga standardom profesjonalnej pomocy prawnej i dobrym obyczajom przywoływanie wobec Sądu orzeczenia innego organu w formie nagrania audio bez jego transkrypcji i omówienia w piśmie przygotowawczym tego, jakie argumenty natury prawnej to orzeczenie miałoby poprzeć.

4. Podstawa prawna wyroku

4.1. Przesłanki odpowiedzialności

Powodowie nie wskazali podstawy prawnej swych żądań. Powołali się jednak na naruszenie dóbr osobistych.

Art. 23 k.c. zawiera przykładowy katalog dóbr osobistych pozostających pod ochroną prawa cywilnego Należą do niego w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna i wynalazcza. Natomiast art. 24 reguluje kwestię roszczeń osoby, której dobra osobiste zostały naruszone lub zagrożone. Ten czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działania, może żądać zaniechania tego działania, chyba, że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia , dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków , w szczególności, ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Kwestię zadośćuczynienia w razie naruszenia dóbr osobistych reguluje art. 448 k.c., który stanowi, że w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Tak więc rozstrzygając o zasadności żądań powodów Sąd winien ustalić:

- czy doszło do naruszenia wskazanych w pozwie dóbr osobistych powodów

- czy działanie prowadzące do naruszenia dóbr osobistych miało charakter bezprawny

- czy pozwany jest podmiotem ponoszącym odpowiedzialność za naruszenie tych dóbr

- czy dokonanie czynności, jakich domagają się powód stanowi dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia , a także czy pozostaje wobec tego naruszenia adekwatne, względnie zapobiegnie naruszeniu dóbr osobistych powodów

4.2. Naruszenie dóbr osobistych.

Powodowie domagali się określonej ochrony z uwagi na naruszenie następujących dóbr osobistych:

- godności,

- nietykalności mieszkania oraz

- zdrowia.

Ustalenie, czy doszło na skutek emisji substancji odorowych do naruszenia tych dóbr wymaga uprzedniego wyjaśnienia ich istoty.

4.2.1. Godność człowieka.

4.2.1.1. Godność człowieka w ujęciu konstytucyjnym

4.2.1.1.1. Zgodnie z art. 30 Konstytucji RP przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

4.2.1.1.2. Ten zapis ustawy zasadniczej potwierdza pierwotny i nadrzędny charakter godności. Jest ona wartością wyznaczającą porządek konstytucyjny. 2Jej Ź. nie są normy konstytucji, czy prawa pozytywnego, lecz ponadpozytywna (prawnonaturalna) istota osoby ludzkiej. 3 Godność jest tą podstawowa wartością, wokół której zbudowany jest cały porządek konstytucyjny Rzeczypospolitej. Stanowi źródło i fundament tego porządku.4 Zasada poszanowania godności człowieka wyznacza cel pozostałych przepisów prawa pozytywnego o statusie jednostki oraz stanowi podstawę dla ich interpretacji (wykładni w procesie stosowania prawa).

4.2.1.1.3. Godność człowieka jest zgodnie z powołanym art. 30 Konstytucji źródłem wolności i praw człowieka i obywatela. Każde zatem prawo podmiotowe jednostki (jako obywatela i jako człowieka) winno być rozwinięciem zasady godności i służyć jej urzeczywistnieniu. W aspekcie negatywnym wyznacza zakres dopuszczanych ograniczeń pozostałych praw i wolności w ramach wyrażonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji zasady proporcjonalności. Wykluczone jest takie zniesienie lub ograniczenie pozostałych praw i wolności , które prowadziłoby do naruszenia godności człowieka. 5

4.2.1.1.4. Godność człowieka stanowi wreszcie odrębne konstytucyjne prawo podmiotowe jednostki.6, które może stać się podstawą skargi konstytucyjnej. Godność rodzi więc określone obowiązki po stronie innych podmiotów, a każdemu przysługują środki prawne do ich egzekwowania.

4.2.1.1.5. Godność jako konstytucyjne prawo podmiotowe jest nienaruszalna. Nie jest zatem możliwe jej ograniczenie, czy wyłączenie przepisami ustawy nawet w wypadkach wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Nawet najważniejszy interes publiczny nie może uzasadniać wkroczenia w sferę godności człowieka. Państwo natomiast jest obowiązane stworzyć gwarancję jej ochrony poprzez odpowiednie przepisy prawa oraz ich wykładnię w procesie stosowania prawa.

Naruszenie godności ludzkiej jest oczywiście niedopuszczalne także w stosunkach horyzontalnych tj. pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa. Adresatami obowiązku poszanowania godności są nie tylko podmioty prawa publicznego ale także jednostki niepubliczne.

W świetle zasady nienaruszalności godności każde działanie skutkujące takim naruszeniem jest działaniem bezprawnym. Żadna okoliczność, w tym także ochrona innego dobra, czy innej wartości nie może skutkować wyłączeniem bezprawności.

4.2.1.1.6. Ramy uzasadnienia wykroku nie pozwalają na pogłębienie refleksji dotyczących konstytucyjnej zasady godności człowieka. Powyższe, podstawowe wywody, służą uzasadnieniu tezy o tym, że godność człowieka nie jest jednym z wielu praw podmiotowych, wolności, czy wreszcie dóbr osobistych jednostki, ale ma charakter absolutnie fundamentalny. Jest źródłem porządku konstytucyjnego, dalej praw i wolności człowieka i obywatela i wreszcie dóbr osobistych podlegających ochronie w ramach regulacji kodeksu cywilnego. Ten wyjątkowy charakter przymiotu godności nakazuje „znaczną powściągliwość w precyzowaniu godności. Ustalenie jej elementów musi ograniczać się do kwestii rzeczywiście podstawowych”. 7

4.2.1.1.7. Godność osobowa (w odróżnieniu od godności osobistej, o czym niżej) jest aksjomatyczną cechą każdego człowieka, przysługuje mu właśnie z racji bycia człowiekiem i nie wymaga uprzedniego zdobycia. Przynależy w równym stopniu wszystkim osobom ludzkim, bez względu na wiek, stan zdrowia, poziom wiedzy, społeczną przydatność, czy status prawny. 8

4.2.1.1.8. Trudności w zdefiniowaniu pojęcia godności w znaczeniu pozytywnym sprawiają, że wielokrotnie literatura i orzecznictwo opisują aspekt negatywny godności poprzez wskazanie, jakie sytuacje stanowią jej naruszenie. Naruszeniem godności człowieka jest sytuacja, gdy staje się on jedynie przedmiotem działań i traktowany jest jako zastępowalna wielkość, jak zwierzę, czy rzecz. Naruszenie godności człowieka sprowadza się więc do zakwestionowania jego człowieczeństwa.

4.2.1.2. Godność jako dobro osobiste.

4.2.1.2.1. W zawartym w art. 23 k.c. katalogu dóbr osobistych nie została ujęta godność człowieka. Katalog ten ma jednak charakter wyliczenia otwartego, a zatem istnieją z pewnością dobra osobiste, zasługujące na ochronę a w tym zestawieniu nie ujęte. Pominięcie jednak tego dobra o charakterze podstawowym dla osoby ludzkiej ma charakter znamienny i ta redakcja przepisu nie może pozostawać bez wpływu na ustalenie zakresu tego pojęcia.

4.2.1.2.2. Dobrem podlegającym ochronie w ramach regulacji k.c. jest godność osobista, czy subiektywna (w odróżnieniu od osobowej odpisanej powyżej.)Ta godność (inaczej cześć) przysługuje ludziom w różnym stopniu , stanowi ich zasługę, osiągnięta wartość. Znajduje swój wyraz w szacunku społecznym i poczuciu własnej wartości.

4.2.1.2.3. Na ten aspekt godności zwrócił uwagę pozwany w odpowiedzi na pozew (k.37)

4.2.1.2.4. Obszerna literatura przedmiotu oraz bogaty dorobek orzecznictwa pozwala na pominięcie szczegółowych wywodów dotyczących godności osobistej pojmowanej jako cześć (dobre imię, czy poczucie własnej wartości) 9, tym bardziej, że nie to dobro zostało przez powodów wskazane jako przedmiot ochrony w niniejszym procesie (o czym niżej).

4.2.1.3. Ochrona godności w ramach norm kodeksu cywilnego.

4.2.1.3.1. Instrumenty ochrony dóbr osobistych wynikające z regulacji kodeksu cywilnego niewątpliwie odnoszą się do ochrony godności osobistej.10 W ocenie Sądu jednak zasada nienaruszalności godności osobowej i konieczność zapewnienia przez państwo jej ochrony nakazuje przyjąć, że instrumenty te mogą służyć ochronie godności ujętej w art. 30 Konstytucji.

4.2.1.4. Godność jako dobro wskazane przez stronę powodową.

Powodowie domagają się ochrony „godności ludzkiej” która została naruszona „poprzez spowodowanie stanu, w którym nie można właściwie żyć bez uprzykrzających zapachów” (k.4). Na rozprawie w dniu 23 sierpnia 2013 r. pełnomocnik powodów odwołał się do naruszeń godności, której doznają osoby osadzone w trudnych warunkach.

Oznacza to, że wartość, której ochrony domagają się powodowie to właśnie godność osobowa – fundamentalna, niezbywalna, wynikająca z istoty człowieczeństwa.

4.2.1.5. Brak naruszenia godności.

W ocenie Sadu tak rozumianej godności działalność pozwanej (...) sp. z o.o. nie narusza.

4.2.1.5.1. Jak wynika dokonanych przez Sąd ustaleń uciążliwości odorowe występujące na obszarze składowiska odpadów prowadzonego przez pozwaną (...) sp. z o.o. rozprzestrzeniają się poza teren zakładu sporadycznie. Częstotliwość oraz intensywność przykrych zapachów docierających do powodów uzależniona jest od wielu czynników: prowadzenia określonych prac modernizacyjnych, awarii systemów, warunków pogodowych, kierunku wiatru, czy wreszcie miejsca zamieszkania poszczególnych powodów.

4.2.1.5.2. Przebywanie w obszarze oddziaływania uciążliwości odorowych, które nie mają charakteru permanentnego i które nie przekraczają wysokiego progu odczuwalności w żadnym razie nie stanowi o naruszeniu ludzkiej godności. Nie pozbawia ono powodów istoty ich człowieczeństwa. Dla przykładu: nie można porować sytuacji powodów, zamieszkujących w zazwyczaj nowoczesnych domach, na posesję których okresowo docierają uciążliwe zapachy, z sytuacją osób koczujących w lepiankach, czy pseudonamiotach na obrzeżach wysypisk i utrzymujących się z tego, co na tych wysypiskach znajdą. Takie bowiem warunki naruszałby, w ocenie sądu, godność człowieka.

Niewątpliwie odory docierające z (...) D. stwarzają powodom dyskomfort, prowadzą do irytacji. Jednak nie każda dolegliwość, której doznaje osoba ludzka nawet wbrew swej woli, stanowi naruszenie jej godności.

4.2.1.5.3. Podkreślić należy, że rozwój cywilizacyjny niesie za sobą, oprócz rozwiązań ułatwiających życie także pewne koszty. Do takich należy hałas ulic, czy zakładów produkcyjnych, dym z kominów fabryk, czy wreszcie uciążliwości odorowe. Narażenie ludzi na oddziaływanie tych czynników normalnie występujących na określonym obszarze jest niewątpliwie pewną niedogodnością, lecz w żadnym razie nie stanowi o naruszeniu godności ludzkiej. Dla zobrazowania problemu można sobie wyobrazić eksperyment (czy zabawę, pokaz) polegający na badaniu (wbrew zgodzie człowieka) jakie poszczególne uciążliwości odorowe wywołują odruchy biologiczne, przez celowe poddawanie osoby oddziaływaniu różnych przykrych zapachów. Taką sytuację można byłoby zakwalifikować jako naruszającą godność człowieka. Człowiek bowiem zostałby potraktowany jako „materiał biologiczny”.

4.2.1.5.4. Również przywoływane przez pełnomocnika powodów porównanie ich sytuacji, z sytuacją osób pozbawionych wolności przebywających w źle wentylowanych celach, nie stanowi argumentu przemawiającego za tezą powodów. Analiza orzecznictwa dotycząca osób pozbawionych wolności prowadzi na wniosku, że ochrona przyznana tym osobom wywodzi się z regulacji art. 41 ust. 4 Konstytucji dotyczącego humanitarnego traktowania takich osób. Poza tym oczywistym jest, że sytuacja więźnia w przeludnionej, śmierdzącej celi (z której nie ma możliwości wyjścia) jest odmienna od sytuacji powodów przebywających w wybudowanych przez siebie domach. O ewentualnym naruszeniu godności osadzonego decyduje nie tyle sam brzydki zapach, ale zlekceważenie elementarnych potrzeb osoby osadzonej jako człowieka. Z takim traktowaniem powodów przez pozwaną do czynienia nie mamy.

4.2.1.5.5. Wręcz przeciwnie – pozwana spółka zdając sobie sprawę z uciążliwości jej działalności dla najbliższego sąsiedztwa podejmuje szereg działań mających na celu zrekompensowanie doznawanych przykrości. Do takich należą przedsięwzięcia wynikające z porozumienia pomiędzy Spółką o Gminą W.. Poza tym Spółka na bieżąco informuje mieszkańców o planowanych inwestycjach oraz o możliwym okresowym wystąpieniu odorów w związku z działaniami modernizacyjnymi. Pozwany utrzymuje także P. środowiskowy, którego zadaniem jest monitorowanie uciążliwości odorowych. Jak ustalono podejmowanych jest szereg inwestycji (np. instalacja odgazowująca kwaterę B1)mających na celu zmniejszenie emisji substancji odorowych. Te wszystkie działania sprawiają, że nie można przyjąć, że pozwana traktuje powodów całkowicie przedmiotowo, nie licząc się z ich potrzebami.

4.2.2. Nietykalność mieszkania.

4.2.2.1. Nietykalność mieszkania jest dobrem osobistych wymienionym w katalogi art. 23 k.c. W literaturze i orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że w art. 23 k.c. chodzi o ochronę pewnej sfery życia prywatnego człowieka, jego mieszkania i praw do spokojnego korzystania z niego oraz poczucia bezpieczeństwa wynikającego z posiadania mieszkania (domu) i przeświadczenia, że nikt bez podstawy prawnej nie tylko nie wtargnie do jego mieszkania, lecz także nie będzie czynił innych przeszkód w swobodnym zamieszkiwaniu. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 marca 2009 r. II CSK 513/08 (niepubl.) przy ustalaniu treści prawa nietykalności mieszkania, w rozumieniu art. 23 k.c., należy wziąć pod uwagę także aspekt niematerialny rozumiany jako bezprawne wtargnięcie osoby trzeciej w sferę określonego stanu psychicznego i emocjonalnego, jaki daje człowiekowi poczucie bezpieczeństwa i niezakłóconego korzystania z własnego mieszkania, stanowiącego centrum życiowe, z którym związane jest życie prywatne każdej osoby.

4.2.2.2. Dobro w postaci nietykalności mieszkania nie oznacza, że człowiek musi pozostać wolny od jakiegokolwiek rodzaju oddziaływań, w szczególności tych, które wynikają z korzystania z innych sąsiednich nieruchomości.

4.2.2.3. Dostające się do domów powodów odory niewątpliwie stwarzają dyskomfort, ale nie stanowią o naruszeniu sfery psychicznej i emocjonalnej. Takie naruszenie należy także oceniać w aspekcie obiektywnym, niezależnym od indywidualnej wrażliwości poszczególnych osób.

4.2.2.4. Podkreślić należy, że z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że uciążliwości odorowe maja charakter okresowy. Nie przybierają takiej siły oddziaływania, aby uniemożliwiały zamieszkiwanie powodów na ich posesjach. Gdyby oddziaływanie to miało charakter permanentny i uniemożliwiało spokojne korzystanie na co dzień z mieszkania mogłoby być naruszeniem. Te uciążliwości jednak nie są stałe. Nie osiągają takiego natężenia, aby stanowiły naruszenie nietykalności mieszkania powodów w powołanym wyżej rozumieniu.

4.2.2.5. Nie ma przy tym znaczenia dalece subiektywne odczucie powodów, któremu zresztą dawali wyraz przesłuchiwani w charakterze strony. Pozostali świadkowie z wyjątkiem świadka M. K. (pozostającej również w sporze z pozwanym) oraz D. S. (2) (zamieszkującego w najbliższym sąsiedztwie kwatery B1) nie potwierdzili natężenia i częstotliwości występowania odorów wskazanych przez powodów. Ciągłość i siłę odorów poza obszarem samej (...) D. negatywnie zweryfikowała (...) PAN, oparta na długotrwałych badaniach poddanych obiektywnej, popartej naukowo ocenie.

4.2.2.6. Jeżeli chodzi o powodowo zamieszkałych w R., to podkreślić należy, że źródłem pojawiających się w okolicach ich miejsca zamieszkiwania odorów była sieć kanalizacyjna. Problem ten został rozwiązany zasadniczo w 2011 r. po podjęciu wspólnych działań przez (...) D. oraz (...) w R.. O. przykrych zapachów na spacerach w lesie nie stanowi oczywiście naruszenia nietykalności mieszkania.

4.2.3. Zdrowie.

4.2.3.1. Powodowie domagając się ochrony dobra osobistego w postaci zdrowia wskazywali, że jego naruszenie występuje wówczas, gdy osoba ma uzasadnioną obawę o jego stan. Zdaniem powodów już sama obawa o to, ze działanie pozwanej może mieć negatywne skutki dla zdrowia powodów i ich rodzin stanowi o naruszeniu tego dobra. Z tym stanowiskiem nie sposób się zgodzić.

4.2.3.2. Zgodnie z definicja WHO zdrowie to stan pełnego fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu, a nie tylko całkowity brak choroby czy niepełnosprawności.

4.2.3.3. W literaturze przedmiotu dotyczącej dóbr osobistych dominuje pogląd, że przy wyjaśnianiu istoty dobra osobistego, jak i jego naruszenia należy posługiwać się kryterium obiektywnym, odwołującym się do przyjętych w społeczeństwie ocen. Dlatego też należy przyjąć, że nie każda wyrządzona przykrość, czy dolegliwość odczuwana nawet indywidualnie jako dotkliwa, stanowi o naruszeniu dóbr osobistych, jeśli według ogólnie przyjętych społecznych ocen taką nie jest.

4.2.3.4. Jak wynika z zeznań niektórych powodów w istocie doznawane uciążliwości odorowe budzą w nich obawę o to, że w docierającym powietrzu znajdują się substancje zagrażające życiu. Powodowie jednak nie przejawili jakiejkolwiek inicjatywy dowodowej dla weryfikacji tego, czy owe obawy są uzasadnione. Co więcej, zeznając wskazali, że ich informacje o szkodliwości oddziaływań pochodzą od Stowarzyszenia (...). Tymczasem w protokołach kontroli (...) D. przez (...) brak wniosków co do negatywnego wpływu powietrza i wody na zdrowie mieszkańców. Pozwana przedstawiła szereg ekspertyz i analiz popartych prowadzonymi badaniami, z których wynika, że stężenie określonych substancji, nawet wyczuwalnych przez przykry zapach nie zagraża zdrowiu człowieka.

4.2.3.5. Tak więc deficyt dobrostanu emocjonalnego powodów w postaci występowania obawy o swoje zdrowie nie jest obiektywnie uzasadniony. Nie można przyjąć, że stanowi on postać naruszenia dobra osobistego jakim jest zdrowie.

4.3. Bezprawność naruszenia.

Ustalenie, że dziąlanośc pozwanej (...) D. nie narusza, ani nie zaraża dobrom osobistym powodów, czyni w zasadzie bezprzedmiotowymi dalsze rozważania co do kolejnych przesłanek odpowiedzialności. Antycypując jednak zarzuty apelacji Sąd takie rozważania poczyni.

4.3.1. Przesłanka bezprawności ujmowana jest w prawie cywilnym szeroko.

Przyjmuje się , że bezprawne jest działanie nie tylko sprzeczne z normami prawnymi, ale nawet z porządkiem prawnym oraz zasadami współżycia społecznego. Najszerzej pojęcie bezprawności naruszenia dóbr osobistych zostało ujęte w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 19 października 1989 r. II CR 419.89, w którym Sąd uznał za bezprawne każde działanie naruszające dobro osobiste, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności je usprawiedliwiających. Do okoliczności na ogół wyłączających bezprawność naruszenia dobra osobistego na ogół zalicza się:

1) działanie w ramach porządku prawnego,

2) wykonywanie prawa podmiotowego,

3) zgodę pokrzywdzonego,

4) działanie w obronie uzasadnionego interesu.

4.3.2. Bezprawność naruszenia godności.

Jak już wskazano godność jako dobro o charaterze fundamentalnym jest w świetle przytoczonego wyżej art. 30 Konstytucji nienaruszalna. Oznacza to, że każde naruszenie godności osobowej odnoszącej się do istoty człowieczeństwa jest bezprawne i nie ma okoliczności mogących tę bezprawność wyłączyć. Dlatego też jedynie ustalenie, że nie doszło do naruszenia godności może negatywnie zweryfikować roszczenia powodów.

4.3.3. Bezprawność naruszenia pozostałych dóbr.

Nawet przy przyjęciu odmiennego niż sąd założenia o braku naruszenia przez pozwaną nietykalności mieszkania oraz zagrożeniu ich zdrowia, roszczenia powodów okazują się bezzasadne wobec braku bezprawności działania pozwanej.

4.3.3.1. Pozwana (...) Sp. z o.o. swoją działalność prowadzi na postawie szeregu decyzji administracyjnych. Podlega częstym, wnikliwym kontrolom odpowiednich organów. Nawet wnioski protokołu kontroli (...) nie stwierdzały bezprawności działania pozwanej. Podkreślić należy, że emisja uciążliwości odorowych nie jest prawnie reglamentowana. Trudności w ustaleniu odpowiednich norm sprowadzają się do przyjęcia odpowiednich obiektywnych mierników. Dolegliwości związane z uciążliwościami odorowymi maja charakter dalece zindywidualizowany. Próby takie jednak są podejmowane i zostały ona przedstawione i wykorzystane w powoływanej już ekspertyzie (...).

4.3.3.2. Podkreślić należy, że powodowie w większości osiedlili się na terenie wsi Ł. oraz miasta R. w okresie, kiedy działalność pozwanej była już prowadzona. Poprzedzona była ona funkcjonowaniem od 198 r. wysypiska śmieci w tej samej okolicy. Działki powodów M. S. (2) i K. D., znajdujące się najbliżej kwatery składowiskowej były zakupione w latach 2007 – 2010 jako tereny nie objęte miejscowym planem zagospodarowania, po atrakcyjnych cenach. Powodowie decydując się na osiedlenie w pobliży czynnego składowiska odpadów winny byli liczyć się z mogącymi pojawić się okresowo uciążliwościami odorowymi. Być może odmiennie należałoby oceniać sytuację, w której przy istniejących domach powstałby zakład składowania odpadów. Te jednak kwestie są obecnie regulowane ustawowo, a regulacje o charakterze administracyjnym dostatecznie chronią właścicieli nieruchomości znajdujących się w pobliżu nowo budowanych składowisk.

4.3.3.3. Nie bez znaczenia dla oceny bezprawności działania pozwanej jest fakt, że służy ono zaspokajaniu potrzeb blisko pół miliona osób. (...) D. stanowi spółkę kilku gmin, i zabezpiecza zagospodarowanie odpadów S., G. oraz części Powiatu W.. Nie jest to działalność stricte komercyjna, ale służąca wykonywaniu zadań własnych gmin. Działalność pozwanej spółki służy szerokiemu, godnemu ochrony interesowi społecznemu.

4.3.3.4. Wskazane okoliczności sprawiają, że działaniu pozwanej nie można przypisać cechy bezprawności.

4.4. Adekwatność żądania wobec naruszenia

Sąd również antycypując zarzuty ewentualnej apelacji poczyni krótkie rozważania co do kwestii adekwatności żądania wobec dokonanego naruszenia.

4.4.1. Powodowie domagają zobowiązania pozwanej do zaprzestania naruszania dóbr osobistych powodów poprzez wstrzymanie emitowania poza teren zakładu na teren zamieszkania powodów uciążliwych odorów.

4.4.2. W istocie żądanie powodów sprowadza się do zaniechania określonych naruszeń. Jakkolwiek sama konstrukcja żądanie pozostaje jurydycznie poprawna, mieszcząca się w dyspozycji art. 24 k.c. to uwzględnienie żądania w tym kształcie (pomijając już brak innych przesłanek) nie jest możliwe.

4.4.3. W zeznaniach wielu świadków przejawia się, chyba powszechnie akceptowane stwierdzenie, że stuprocentowa eliminacja emisji się odorów z zakładów składowania i utylizacji odpadów przy obecnie dostępnych technologiach nie jest osiągalna. Nawet zamknięcie działalności zakładu nie gwarantowałoby pewności co do skutku w postaci eliminacji uciążliwości odorowych. Nałożenie na pozwaną zakazu emisji odorów oznaczałoby nakazanie spełnienia świadczenia niemożliwego. Taki wyrok sądu pozostawałby oczywiście sprzeczny nie tylko z normami kodeksu cywilnego, ale przede wszystkim z zasadą demokratycznego państw prawnego wyrażoną w art. 2 Konstytucji.

4.4.4. Sąd miał również na uwadze kwestię ewentualnej wykonalności wyroku zakazującego emisji odorów. Tak ujęte świadczenie należy do obowiązków zaniechania o charakterze niezastępowanym. Jego egzekucja sprawdza się do nakładania kolejnych grzywien, których górny limit jest określony. Nietrudno wyobrazić sobie sytuację, w której pozwany płacąc maksymalną grzywnę (o wysokości w świetle budżetu spółki niewygórowanej) zwalania się w praktyce z obowiązku objętego wyrokiem. Taki wyrok oczywiście nie spełniłby swej ochronnej roli.

4.4.5. Powodowie nie ukrywali, że żądane przez nich zadośćuczynienie ma charakter częściowy i w przyszłości zamierzają domagać się większych kwot. Niewykluczone, że wyrok w niniejszej sprawie miał służyć jedynie przesądzeniu zasady odpowiedzialności pozwanej i otworzyć drogę do kierowania dalej idących roszczeń – zasadniczo finansowych.

4.5. Negatywna ocena przesłanek odpowiedzialności, czyni bezprzedmiotowym rozważania co do żądania zadośćuczynienia. Skoro działanie pozwanego nie ma charakteru bezprawnego, to tym bardziej nie jest zawinione. Nie są zatem spełnione przesłanki roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia określone w art. 448 k.c.

5. Koszty procesu.

O kosztach procesu Sąd orzekła zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażona w art. 98 k.p.c. Są miał na uwadze także współuczestnictwo formalne zachodzące po stronie pozwanej.

Powodowie dochodzili w niniejszym procesie zarówno roszczeń o charterze majątkowym, jak i niemajątkowym. Koszty poniesione przez pozwanego to koszty zastępstwa procesowego z tytułu roszczenia niemajątkowego 360 zł. oraz z tytułu roszczenia majątkowego 7200 zł. Obowiązek zwrotu tych kosztów został rozdzielony pomiędzy powodów zgodnie z udziałem ich roszczeń w ogólnej wartości przedmiotu sporu. Przy czym w odniesieniu do roszczeń powodów, którzy wystąpili jedynie o 600 zł. zadośćuczynienia sąd uznał ich udział za znikomy dla ogólnej wartości przedmiotu sporu w kwocie 251800 zł. i w tym zakresie nie obciążał ich kosztami. Obowiązek zwrotu wynagrodzenia z tytułu roszczenia majątkowego (7200 zł) podzielno więc pomiędzy pięcioro powodów, co dało kwotę 1440 zł., zaś obowiązek zwrotu wynagrodzenia z tytułu roszczenia niemajątkowego pomiędzy ośmioro pozwanych tj. po 45 zł.

1 Źródło: (...)Polskiej Akademii Nauk: Ekspertyza dotycząca funkcjonowania Zakładu (...) Sp. z o.o. w Ł., wpływu na stan środowiska oraz jakość życia mieszkańców istniejącej zabudowy wokół Zakładu, a także doraźnych i systemowych ograniczeń negatywnego

Oddziaływania (Raport 1, płyta CD k.703), ponadto zob. Informacja zawarta w odpowiedzi na interpelację nr 21177 k. 425)

2 Jabłoński M., Rozważania na temat znaczenia pojęcia godności człowieka w polskim porzadku konstytucyjnym, Godnośc człowieka jako kategoria prawa, pod red. K. Compaka, Wroclaw 2001, s.91.

3 Lech Garlicki, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Komentarz. Tom II Rozdział II , s 9.

4 Por. wyrok TK z 23 marca 1999 r. K2.98, OKT ZU 1999, nr 3, poz. 38,

5 Lech Garlicki, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Komentarz. Tom II Rozdział II , s 13

6 Co do uzasadnienia tej tezy por. Lech Garlicki, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Komentarz. Tom II Rozdział II , s 14, Leszek Bosak, Mikołaj Wild, Kontrola konstytucyjności prawa, CH Beck, Warszawa 2014 , s. 236

7 Lech Garlicki, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Komentarz. Tom II Rozdział II , s 15

8 Leszek Bosak, Mikołaj Wild, Kontrola konstytucyjności prawa, CH Beck, Warszawa 2014 , s. 253

9 Por. bibliografia wskazana w: Kodeks cywilny. Komentarz, por red. K. Pietrzykowskiego, Ch Beck. Warszawa 2008, s.115

10 Nieco inaczej o ochronie godności w opariuo regulację art. 24 k.c. wyrok SN z 11 stycznia 2013 I CSK 289/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE