WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

Powód (...) sp. z o.o. z siedzibą w G. domagał się zasądzenia od pozwanego (...) S.A. kwoty 2.496,90 zł z odsetkami w wysokości ustawowej od dnia 18.04.2014 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu. Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 5 września 2014 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy orzekł zgodnie z żądaniem pozwu. W sprzeciwie pozwany zaskarżył nakaz zapłaty w całości oraz wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił , iż w dniu 17 stycznia 2014 r. pojazd S. (...) o numerze rej. (...) stanowiący własność M. L. został uszkodzony przez kierowcę ubezpieczonego w zakresie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody spowodowane ruchem pojazdów u pozwanego. Poszkodowana zgłosiła u pozwanego szkodę celem jej likwidacji w ramach polisy OC sprawcy. Poszkodowana zleciła naprawę przedmiotowego pojazdu firmie (...) Sp. z o. o., a na czas naprawy wynajęła pojazd zastępczy w cenie 145 zł netto za każdy rozpoczęty dzień najmu, w systemie bezgotówkowym, bez kaucji. Za powyższą usługę została wystawiona faktura nr (...) z dnia 26.02.2014 na kwotę 2496,90 zł za 14 dni najmu. Poszkodowana nie zapłaciła należności z faktury. Poszkodowana w dniu 31 stycznia 2014 r. zawarła umowę o przelew przedmiotowej wierzytelności z firmą (...) Sp. z o. o. Powód zawarł w dniu 26.02.2014 r. z firmą (...) Sp. z o. o. umowę przelewu wierzytelności z tytułu odszkodowania z polisy OC sprawcy za szkodę komunikacyjną w pojeździe S. (...) o numerze rej. (...). Poszkodowana nie poniosła kosztów najmu pojazdu zastępczego. Rozliczenie było bezgotówkowe.

Zdaniem Sądu Rejonowego , w niniejszej sprawie występuje zagadnienie prawne dotyczą objęcia ochroną ubezpieczeniową kosztów najmu pojazdu zastępczego. Bezsporne było, że pozwany wypłacił odszkodowanie tytułem zwrotu kosztów naprawy uszkodzonego pojazdu, a sprawca zdarzenia miał zawartą z pozwanym towarzystwem ubezpieczeń umowę w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe z ruchem tych pojazdów (polisa OC). Pozwany odmówił wypłaty dochodzonej pozwem należności jako części kosztów wynajmu pojazdu zastępczego. Wystawiona faktura VAT (...) z dnia 26.02.2014 obejmowała koszt wynajmu za 14 dni z stawką dobową 145,00 zł netto, łącznie na kwotę 2496,90 zł brutto. Pozwany odmówił wypłaty odszkodowania.

W sprawie był kwestionowany charakter umowy pomiędzy poszkodowanym a wynajmującym pojazd w zakresie udostępnienia do używania pojazdu zastępczego. Poszkodowana wynajęła pojazd w systemie bezgotówkowym, w związku z powyższym pozwany wskazał, że nie poniosła ona kosztów najmu. W uzasadnieniu uchwały SN z dnia 13 marca 2012 r., III CZP 75/11 dotyczącej uzasadnionych i koniecznych kosztów pomocy świadczonej przez osobę o niezbędnych kwalifikacjach poniesionych przez poszkodowanego w postępowaniu przedsądowym prowadzonym przez ubezpieczyciela jako szkody majątkowej podkreśla się słusznie, że zasadniczym celem odpowiedzialności ubezpieczyciela jest definitywne przywrócenie stanu poprzedniego w drodze ekonomicznego (pieniężnego) wyrównania poniesionej szkody, którą stanowi różnica między stanem majątku poszkodowanego, który powstał po nastąpieniu zdarzenia sprawczego, a stanem, który by istniał bez tego zdarzenia, konsekwencją uszkodzenia (zniszczenia) samochodu jest obniżenie (utrata) jego wartości, natomiast utrata samej możliwości korzystania z niego nie powoduje samoistnego uszczerbku majątkowego. Jeżeli poszkodowany poniósł wydatki na uzyskanie pojazdu zastępczego w okresie remontu uszkodzonego pojazdu albo przez okres niezbędny do nabycia nowego pojazdu , to wydatki te należy uznać za zmniejszenie majątku poszkodowanego powstałe w następstwie zdarzenia szkodzącego. W przedmiotowej sprawie znajduje zastosowanie stanowisko wyrażone przez SN w uchwale z dnia 17 listopada 2011 r. ( III CZP 5/11, OSNC 2012/3/28) gdzie wskazano, że „odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego; nie jest ona uzależniona od niemożności korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej”, warunkiem sine qua non wskazanej odpowiedzialności jest rzeczywiste poniesienia wydatków na taki najem. W uzasadnieniu wskazanej uchwały w sposób jednoznaczny to przesądzono - „zwrotowi mogą podlegać tylko wydatki rzeczywiście poniesione na taki najem”.

Zasadne jest stanowisko pozwanej, że zapłata za wynajęty pojazd jest warunkiem wypłaty odszkodowania. W myśl art. 509 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Ponieważ warunkiem skutecznej cesji wierzytelności jest istnienie tego prawa – przelew wierzytelności przyszłej pełny skutek wywiera dopiero z chwilą powstania wierzytelności. W dacie przelewu cedent przenosi na cesjonariusza jedynie ekspektatywę przyszłego prawa. Pełny skutek umowy cesji wierzytelności przyszłej należy łączyć z powstaniem wierzytelności określonej w umowie cesji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2002 r., sygn. III CKN 346/01, Lex nr 345523 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2003 r., sygn. V CKN 345/2001). Przedmiotem umowy o przelew wierzytelności przyszłej nie jest więc wierzytelność, lecz jej ekspektatywa (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2005 r., sygn. IV CK 157/05, Lex nr 346081).

Należy podkreślić, że roszczenie o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego ma inny charakter niż roszczenie o zwrot kosztów naprawy pojazdu. W tym drugim przypadku poszkodowany ponosi szkodę już w momencie zaistnienia zdarzenia i powstania uszkodzeń, w tym, bowiem momencie powstaje uszczerbek w jego majątku. W przypadku zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego sprawa ma się o tyle inaczej, że szkoda powstaje nie w momencie zaistnienia szkody, lecz dopiero wówczas, gdy poszkodowany koszty te już poniesie. Szkodę w tym wypadku można wiązać jedynie z wydatkami poniesionymi przez poszkodowanego na najem, a nie z samym faktem, że jest on pozbawiony możliwości korzystania z rzeczy. W konsekwencji z chwilą dokonania cesji wierzytelności przyszłej nie następuje, więc przejście wierzytelności na cesjonariusza, wierzytelność ta, bowiem jeszcze nie istnieje w chwili zbycia. Wynikająca z takiej umowy oznaczona wierzytelność zostaje przeniesiona na cesjonariusza dopiero z chwilą jej powstania, zatem skutek rozporządzający nie następuje w chwili zawarcia umowy cesji (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1997 r., sygn. III CZP 45/97, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2002 r., sygn. III CKN 346/01, niepubl. i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2005 r., sygn. IV CK 157/05, Lex nr 346081).

Odszkodowanie za wynajem pojazdu zastępczego przysługuje, zatem poszkodowanemu jedynie w przypadku, gdy poniesie on wydatki związane z tym wynajmem. Wydatki tego rodzaju należy uznać za wydatki poniesione w następstwie zdarzenia szkodowego, które by nie powstały bez tego zdarzenia, prowadzące do powypadkowego zmniejszenia majątku poszkodowanego, czyli straty w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. (tak również uzasadnienie wyżej cytowanej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r., sygn. akt III CZP 5/11). Sąd Najwyższy konsekwentnie wyklucza, by szkodę majątkową stanowiła sama utrata możliwości korzystania z pojazdu. Fakt braku możliwości korzystania z pojazdu mechanicznego może być źródłem szkody o charakterze majątkowym wówczas, gdy spowoduje po stronie poszkodowanego poniesienie kosztów najmu pojazdu zastępczego. (zob. uchwałę wraz z uzasadnieniem Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2013 r., sygn. III CZP 76/13, Lex nr 1392609).

Tymczasem, co było bezsporne, poszkodowana M. L. nie zapłaciła firmie (...) Sp. z o. o. czynszu za najem pojazdu zastępczego, więc w jej majątku nie powstał uszczerbek z tytułu poniesienia kosztów najmu pojazdu zastępczego, co stanowiłoby normalny skutek szkody (por. wyrok i uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 8 września 2004 r., sygn. IV CK 672/03). W konsekwencji w ocenie Sądu po stronie poszkodowanej nie powstała wierzytelność, którą poszkodowany mógłby zbyć na rzecz powoda lub innej osoby trzeciej. Wobec tego nie można oczywiście mówić również o skutecznym nabyciu przez powoda wierzytelności od poszkodowanego na podstawie umowy cesji wierzytelności z dnia 26.02.2014 r. Zatem powód nie posiadał legitymacji procesowej do wystąpienia przeciwko pozwanemu z przedmiotowym roszczeniem w zakresie odszkodowania za wynajem pojazdu zastępczego.

W tym stanie rzeczy wobec braku wykazania rzeczywistego poniesienia przez powoda (poszkodowaną) kosztów najmu pojazdu zastępczego, a tym samym wobec braku powstania szkody z art.361 § 2 kc powództwo podlegało oddaleniu jako niezasadne (art. 361 § 2 kc a contrario w zw. z art. 805 § 1 i 2 kc a contrario – punkt I formuły sentencji wyroku). W punkcie II sentencji Sąd Rejonowy orzekł o kosztach postępowania, opierając swoje rozstrzygniecie o przepisy art. 98 § 1 kpc w zw. z art. 99 kpc - zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Powyższy wyrok zaskarżyła powódka w całości zarzucając :

-

naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a w szczególności naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez nadużycie zasady swobodnej oceny dowodów przy ocenie dowodu z dokumentów prywatnych w postaci: umowy najmu pojazdu zastępczego klasy B z 31 stycznia 2014 roku, umowy o przelew wierzytelności z polisy OC sprawcy w celu pokrycia całkowitego kosztu najmu pojazdu zastępczego z 31 stycznia 2014 roku oraz faktury nr (...) z 26 lutego 2014 roku poprzez odmowę uznania w odniesieniu do ww. dokumentów waloru dokumentów potwierdzających fakt poniesienia przez poszkodowaną M. L. wydatków związanych z najmem pojazdu zastępczego, a w konsekwencji faktu powstania wierzytelności z tego tytułu,

-

naruszenie prawa materialnego poprzez naruszenie przepisu art. 509 § 1 k.c. w zw. art. 822 k.p.c. w zw. z art. 13 ust. 2 ustawy z 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych poprzez ich niezastosowanie oraz uznanie, iż nie powstała wierzytelność, którą mogłaby skutecznie nabyć powódka i dochodzić z tego tytułu roszczeń przeciwko pozwanemu zakładowi ubezpieczeń w niniejszym procesie w sytuacji, gdy spełnione zostały wszelkie przesłanki tak skutecznego i ważnego przelewu wierzytelności, jak i odpowiedzialności pozwanego zakładu ubezpieczeń, którego powinnością na mocy umowy ubezpieczenia zawartej ze sprawcą szkody z 17 stycznia 2014 roku była zapłata na rzecz powódki odpowiedniej sumy pieniężnej rekompensującej powstałą szkodę majątkową z tytułu najmu pojazdu zastępczego,

-

naruszenie przepisu art. 361 i 363 k.c. poprzez błędną wykładnię na skutek wadliwego założenia, iż poszkodowana nie poniosła szkody z tytułu kosztów najmu pojazdu zastępczego i - w konsekwencji - przyjęcia, iż odszkodowanie ubezpieczeniowe nie musi kompensować uszczerbku powstałego w majątku poszkodowanej w wyniku zaistniałego zdarzenia ubezpieczeniowego, za które pozwany zakład ubezpieczeń ponosi odpowiedzialność,

Powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 2.496,90 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 18 kwietnia 2014 roku do dnia zapłaty oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego za I instancję wedle norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, jak również wniosła o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, wedle norm przepisanych.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania za II instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda była bezzasadna.

Rozważenia wymagał najpierw zarzut naruszenia prawa procesowego, bowiem prawidłowo ustalona podstawa faktyczna rozstrzygnięcia miała decydujący wpływ na zastosowanie właściwych norm prawa materialnego. Skarżący zarzucał w apelacji naruszenie art. 233 § 1 kpc, poprzez nadużycie zasady swobodnej oceny dowodów. Jeśli strona zarzuca naruszenie tego przepisu, to musi wykazać, że sąd przyjmując wiarygodność określonego dowodu lub odmawiając tej wiarygodności przekroczył granice swobodnej oceny, bądź też, że sąd zignorował zebrane w sprawie dowody. Inne uzasadnienie naruszenia art. 233 § 1 kpc nie jest adekwatne do treści tego przepisu. Temu obowiązkowi skarżący nie sprostał. Nie świadczy bowiem o naruszeniu omawianego przepisu ocena materiału dowodowego w sposób niekorzystny dla strony – w tym przypadku poprzez uznanie , iż wymienione w apelacji dokumenty nie potwierdzają faktu poniesienia przez poszkodowaną wydatków związanych z najmem pojazdu zastępczego, a w konsekwencji faktu powstania wierzytelności z tego tytułu. Taka ocena wynika bowiem z dokonanej przez Sąd Rejonowy wykładni przepisów prawa materialnego.

Sąd Okręgowy podziela także rozważania Sądu pierwszej instancji dotyczące zakresu odpowiedzialności ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie lub zniszczenie pojazdu mechanicznego w odniesieniu do kosztów najmu pojazdu zastępczego. Słusznie uznał Sąd pierwszej instancji, odwołując się także do stanowiska Sądu Najwyższego prezentowanego w uchwale z dnia 17 listopada 2011 r., sygn. akt III CZP 5/11 (OSNC 2012, nr 3, poz. 28), że odpowiedzialność ta obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione „wydatki” na najem pojazdu zastępczego. Chodzi tu zatem o sytuację, w której doszło już do poniesienia przez poszkodowanego wydatków na uzyskanie pojazdu zastępczego w okresie naprawy albo - przy tzw. szkodzie całkowitej - w okresie niezbędnym do nabycia nowego pojazdu, co prowadzi do zmniejszenia majątku poszkodowanego, czyli straty (361 § 2 k.c). SN wykluczył więc możliwość uznania, że szkodę majątkową stanowić może sama utrata możliwości korzystania z pojazdu. Odwrotnie niż w przypadku naprawy samochodu, która nie jest warunkiem wypłaty odszkodowania, w sytuacji najmu pojazdu zastępczego, strata majątkowa, powstaje dopiero z chwilą rzeczywiście poniesionych kosztów z tego tytułu. Należy dodać, że stanowisko przedstawione w uchwale z dnia 17 listopada 2011 r., sygn. akt III CZP 5/11 podzielił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 listopada 2013 r., sygn. akt III CZP 76/13, stwierdzając, że niemożność korzystania z pojazdu może być źródłem szkody o charakterze majątkowym wtedy, gdy spowoduje „wydatki” posiadacza uszkodzonego lub zniszczonego pojazdu na najem pojazdu zastępczego, stratę bowiem w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. stanowią „wydatki”, które służą ograniczeniu negatywnych następstw doznanych przez poszkodowanego w wyniku uszkodzenia bądź zniszczenia rzeczy.

Sąd Okręgowy w obecnym składzie nie znalazł zatem podstaw do odejścia od utrwalonego poglądu w tej kwestii zajmowanego przez inne składy tutejszego Sądu Okręgowego.

Nieuzasadniony był także zarzut naruszenia m. in. art. 509 § 1 k.c. W przedmiotowej sprawie okolicznością bezsporną był fakt, że poszkodowany nie uiścił należności z tytułu pojazdu zastępczego, co oznacza, w świetle prezentowanych wyżej uwag, że nie poniósł szkody w tym zakresie. Warunkiem skutecznej cesji wierzytelności jest istnienie tego prawa. Jakkolwiek przelew wierzytelności przyszłej jest dopuszczalny, niemniej pełny skutek wywiera on dopiero z chwilą powstania wierzytelności (tak też Sad Najwyższy w wyrokach z dnia 16 października 2002 roku, sygn. IV CKN 1471/00, oraz z dnia 30 stycznia 2003 roku, sygn. V CKN 345/01). Tymczasem poszkodowany nie uregulował należności z tytułu najmu pojazdu zastępczego a zatem nie doszło do powstania szkody a co za tym idzie nie powstała po stronie poszkodowanego wierzytelność z tego tytułu. W tych okolicznościach, uprawnionym, w ocenie Sądu Okręgowego, stwierdzeniem jest, że cesja wierzytelności, nie mogła stanowić skutecznej podstawy dochodzenia roszczenia przez powoda.

Mając powyższe uwagi na względzie, należało stwierdzić, że nie doszło do zarzucanego naruszenia w szczególności przepisów art. 361 § 1 kc przewidującego odpowiedzialność wyłącznie w granicach adekwatnego związku przyczynowego między zdarzeniem szkodzącym a negatywnymi majątkowymi następstwami w majątku poszkodowanego oraz art. 361 § 2 kc określającego zakres szkody majątkowej.

Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do zmiany zaskarżonego orzeczenia, a w konsekwencji oddalił apelację powoda, jako nieuzasadnioną, na podstawie art. 385 kpc. O kosztach procesu orzeczono na mocy art. 98 kpc.