Sygn. akt III Ca 767/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2015 r. Sąd Rejonowy w Skierniewicach oddalił wniosek Skarbu Państwa - Starosty (...) o założenie księgi wieczystej dla działki numer (...) o powierzchni 0,66 ha, położonej w obrębie B. oraz wpis prawa własności na rzecz Skarbu Państwa na podstawie art. 713 Kodeksu N.. Sygn. akt III Ca 766/15

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wobec działki numer (...) wcześniej oznakowanej jako działka (...)wskazany jest na wyrysie z mapy oraz wypisie z rejestru gruntów jako właściciel Skarb Państwa bez podania aktu prawnego ustanawiającego tę własność.

Protokół ustalenia stanu władania gruntami na obszarze osiedla (...) oznakowany jest "150.12-37/85" z roku 1964 roku i wykazuje działkę numer (...), która jest przypisana jako władającemu Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, Wydział Melioracji w Ł.. "Stan władania został ustalony na podstawie oświadczeń stron interesowanych, przedłożonych prze nie dokumentów w nawiązaniu do planu sporządzonego w roku 1964" przez wymienionego w protokole geodetę.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy wskazał, że art. 713 Kodeksu cywilnego N. stanowi, że majątki będące bez właściciela należą do rządu. Na ziemiach polskich przepis ten obowiązywał w okresie od 1 maja 1808 roku do dnia 31 grudnia 1946 roku, kiedy to został uchylony przez art. III § 1 pkt 1 dekretu z dnia 11 października 1946 roku -Przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych (Dz. U. nr 57, poz. 321 ze zm.).

Dopuszczalne jest zatem przyjęcie, że art. 713 Kodeksu cywilnego N. stanowi podstawę nabycia własności nieruchomości, gdy nie da ustalić się jej właściciela, tyle, że stan ten winien być ustalony w okresie obowiązywania wyżej wskazanego przepisu, a w niniejszej sprawie stan władania nieruchomością datowany jest na 1964 r., a więc po okresie obowiązywania art. 713 Kodeksu cywilnego N., co stanowi o wystąpieniu przesłanki braku podstaw do dokonania wpisu, wobec czego Sąd Rejonowy orzekł jak w sentencji zaskarżonego postanowienia.

Apelację od powyższego postanowienia, zaskarżając je w całości, złożył wnioskodawca.

Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił:

1) naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 713 kodeksu N. poprzez jego błędną wykładnię skutkującą oddaleniem wniosku;

2) naruszenie przepisów prawa postępowania mającego istotny wpływ na wynik sprawy tj. § 24 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów z dnia 17 września 2001 roku.

Przy tak sformułowanych zarzutach skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie wniosku o założenie księgi wieczystej dla działki nr (...) o powierzchni 0,66 ha, położonej w obrębie B. i przyłączenie jej do księgi wieczystej (...) oraz wpis prawa własności na rzecz Skarbu Państwa, ewentualnie wniósł o uchylenie przedmiotowego postanowienia Sądu oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zobowiązanie Sądu Rejonowego w Skierniewicach do dokonania obwieszczenia publicznego dla ww. działki.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i skutkuje koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia.

Ustalona podstawa faktyczna rozstrzygnięcia nie była przedmiotem zarzutów. Umożliwia to Sądowi Okręgowemu przyjęcie za własne ustaleń poczynionych przez Sąd I. instancji, co niniejszym Sąd odwoławczy czyni.

Przepis art. 713 Kodeksu cywilnego N., zgodnie z którym „Dobra nie mające właściciela należą do państwa”, obowiązywał na części ziem polskich w okresie od dnia 1 maja 1808 r. do dnia 31 grudnia 1946 r., kiedy został uchylony przez art. § 1 pkt 1 dekretu z dnia 11 października 1946 r. - Przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57, poz. 321 ze zm.).

Przez „dobra nie mające właściciela” należało rozumieć przede wszystkim dobra niczyje. Stosowanie tej formuły w odniesieniu do nieruchomości budzi jednak istotne wątpliwości, zarówno bowiem dawne prawo polskie, jak i współczesne nie znają pojęcia nieruchomości niczyjej. O ile własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne (art. 181 k.c.), o tyle brak jest podobnej regulacji w odniesieniu do nieruchomości. Właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze rzecz porzuci (art. 180 k.c.). Właściciel nie może zaś „porzucić” nieruchomości, może natomiast podjąć negocjacje z właściwą gminą lub Skarbem Państwa zmierzające do zawarcia umowy przekazania nieruchomości (art. 902 1 i 902 2 k.c.), a właściciel będący państwową lub samorządową osobą prawną może zrzec się własności nieruchomości odpowiednio na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (art. 16 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami).

W polskim prawie występuje pojęcie nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym, które zresztą tylko potwierdza tezę, że każda nieruchomość musi mieć właściciela, choć nie zawsze musi on być znany. Pod tym pojęciem rozumie się mianowicie nieruchomość, dla której ze względu na brak księgi wieczystej, zbioru dokumentów albo innych dokumentów nie można ustalić osób, którym przysługują do niej prawa rzeczowe (art. 113 ust. 6 ustawy o gospodarce nieruchomościami).

Argumenty systemowe i funkcjonalne przemawiają za wykładnią, że art. 713 Kodeksu N. należy rozumieć szerzej, a więc nie tylko jako dotyczący nieruchomości niczyich, których zresztą w znaczeniu prawnym nie było i nie ma, ale jako odnoszący się również do sytuacji, w których właściciel nieruchomości jest nieznany. Taka wykładnia pozwala na uregulowanie stosunków własnościowych istniejących w czasie i na obszarze obowiązywania omawianego przepisu. Po pierwsze, art. 713 Kodeksu N. porządkuje stosunki prawne dotyczące nieruchomości, a wynikające ze zdarzeń, które nastąpiły przed wejściem w życie przepisu i wywoływały wątpliwości co do stanu prawnego w dniu jego wejścia w życie. Po drugie, przepis ten porządkuje stosunki prawne dotyczące nieruchomości i wynikające ze zdarzeń, które nastąpiły w czasie jego obowiązywania. Jest to o tyle istotne, że na obszarze obowiązywania Kodeksu cywilnego N. toczyły się liczne działania wojenne (wojny napoleońskie, powstania narodowe, dwie wojny światowe). Z działaniami wojennymi wiążą się zniszczenia wojenne oraz zmiany polityczne, które mogą powodować faktyczne porzucanie nieruchomości przez dotychczasowych właścicieli i utrwalanie się takich stanów. Do tego dochodzą trudności związane z zebraniem odpowiedniej dokumentacji, która mogła ulec zniszczeniu. Tym samym dopuszczalne jest przyjęcie, że art. 713 Kodeksu N. stanowi podstawę nabycia własności nieruchomości również w przypadku, gdy nie da się ustalić jej właściciela. Taki pogląd jest zgodny z argumentami płynącymi z wykładni systemowej, a podobny kierunek rozwiązań został przyjęty m.in. w dekrecie z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich.

Brak księgi wieczystej, jak w niniejszej sprawie, wyklucza możliwość zastosowania art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, zaś ze względu na brak sporu w sprawie wyłączone jest wytoczenie innego powództwa (w szczególności o ustalenie). Z kolei ewentualny wniosek Skarbu Państwa o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie mógłby być oceniony jako złożony przez podmiot, który już jest właścicielem na podstawie art. 713 Kodeksu N..

Powołanie się zaś przez Skarb Państwa na prawo własności nieruchomości wynikające z art. 713 Kodeksu Cywilnego N. we wniosku, do którego nie dołączono żadnych dokumentów wykazujących to prawo, stanowi wystarczającą podstawę do zarządzenia przez sąd obwieszczenia publicznego. Taka właśnie sytuacja zachodzi w przedmiotowej sprawie.

Identyczne z powyższym stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 czerwca 2013 roku, III CZP 29/13, opublikowanej w OSNC 2014 nr 1, poz. 5, str. 34).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Rejonowy winien wziąć pod uwagę treść uzasadnienia niniejszego orzeczenia.