UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 5 września 2014 r. powód Skarb Państwa reprezentowany przezN. (...) Skarbowego w O. zastępowany przez radcę Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa wniósł przeciwko pozwanym M. Ż. i H. Ż. o uznanie za bezskuteczną wobec niego umowy darowizny zawartej w dniu 20 maja 2011 r. w formie aktu notarialnego Rep. A nr (...), sporządzonego przed notariuszem D. T. prowadzącą kancelarię notarialną w O., na podstawie której H. Ż. darował swojemu synowi M. Ż. prawo własności zabudowanej nieruchomości, oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...), położonej w miejscowości K., gmina Ł., przy ul. (...) o powierzchni 0,2395 ha, objętej księgą wieczystą pod numerem (...), prowadzoną przez S. (...), a M. Ż. ustanowił na rzecz swojego ojca H. Ż. dożywotnią i bezpłatną służebność osobistą mieszkania, polegającą na prawie korzystania z całego budynku mieszkalnego usytuowanego na nieruchomości położonej w miejscowości K., gmina Ł., przy ul. (...) o powierzchni 0,2395 ha, objętej księgą wieczystą pod numerem (...), prowadzoną przezS. R. w O..

W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż powodowi – Skarbowi Państwa przysługują wobec H. Ż. wierzytelności pieniężne stwierdzone wystawionymi przezN. (...) w O. tytułami wykonawczymi o numerach wskazanych w pozwie i dołączonymi do niego z tytułu podatku od towarów i usług za okres 2006-2011, zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów ewidencjonowanych za okres 2007- (...) oraz podatku dochodowego od osób fizycznych za okres 2007 r. Zdaniem powoda darowanie przez dłużnika prawa do własności opisanej nieruchomości na rzecz syna (pozwanego) spowodowało stan niewypłacalności. Powód wskazał, iż dłużnik nie posiada żadnego majątku, do którego można byłoby skierować egzekucję. Fakt niewypłacalności dłużnika i brak jakichkolwiek składników majątkowych, z których skuteczna egzekucja byłaby możliwa, potwierdzają zdaniem powoda protokół o stanie majątkowym z dnia 17 lipca 2012 r. oraz złożony przez niego w dniu 14 stycznia 2013 r. wykaz majątku. Z powyższych dokumentów wynika, że obecnie dłużnik nie pracuje i nie prowadzi działalności gospodarczej, nie posiada nieruchomości ani majątku ruchomego, do którego można skierować egzekucję. Na skutek przedmiotowej umowy darowizny majątek dłużnika został pomniejszony o istotne składniki, z których mógł zaspokoić się powód, przez co zaktualizowały się przesłanki skargi pauliańskiej zawartej w przepisach art. 527 i nast. k.c. Nadto ( k. 1-12)

W odpowiedzi na pozew z 11 grudnia 2014r. pozwani H. Ż. i M. Ż. reprezentowani przez fachowego pełnomocnika wnieśli o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych. W uzasadnieniu pisma pozwani wskazali, że żądanie pozwu nie zasługuje na uwzględnienie albowiem abstrahuje od szczególnej sytuacji życiowej w której znaleźli się pozwani a nadto od relacji ekonomicznych pomiędzy pozwanymi, ( H. Ż. jest ojcem M. Ż.). W ocenie pozwanych przejecie przez M. Ż. przedmiotowej nieruchomości nie miało na celu pokrzywdzenia wierzyciela, a jedynie zagwarantowanie opieki nad nieruchomością i nakładami jakie zostały na tej nieruchomości poczynione przez pozwanych. Wskazano, że w 2012 roku Urząd Skarbowy dokonał zajęcia ruchomości należących do H. Ż. w tym F. (...),k. s., p. H. , p. e. i innych przedmiotów. Pomimo tego, że urządzenia te zostały wycenione przez rzeczoznawcę to nie toczy się wobec nich żadne postępowanie. Przedmioty te stopniowo niszczeją z uwagi na postawienie ich przez organ egzekucyjny na świeżym powietrzu. Wartość tych przedmiotów w ocenie pozwanych jest na tyle znaczna, że umożliwiłaby skuteczną egzekucję należności wobec Skarbu Państwa bez konieczności domagania się uznania czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do nieruchomości położonej w miejscowości K., Gmina Ł.. W dalszej części pisma podkreślono, że pozwany M. Ż. dokonał nakładów finansowych na przedmiotowej nieruchomości, na kwotę kilkaset tysięcy złotych. Zdaniem pozwanych w dacie zakupu nieruchomości w 2010 roku, nieruchomość znajdowała się w opłakanym stanie .

W konsekwencji zdaniem pozwanych brak jest podstaw do stosowania przez powoda roszczenia o uznanie umowy za bezskuteczną na podstawie art. 59 k.c. skoro powód mógł swobodnie prowadzić postępowanie egzekucyjne z ruchomości. ( k. 353- 358)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powodowi Skarbowi Państwa-N. (...) w O. przysługują wobec H. Ż. wymagalne wierzytelności z tytułu podatku od towarów i usług za okres 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011 rok, zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów ewidencjonowanych za okres 2007, 2008, 2009, 2010, 2011 rok oraz podatku dochodowego od osób fizycznych za okres 2007 rok, objęte wystawionymi przez Naczelnika tytułami wykonawczymi o numerach:(...),(...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) (...) (...), (...) (...), (...) (...) (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...),(...) (...), (...), (...),(...),(...), (...) (...) (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...),(...),(...) (...) (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...),(...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) (...), (...).

( Dowód: tytuły wykonawcze wraz z upomnieniem i dowodem doręczenia(...) 15-17, (...) 18-20, (...)-k. 21-23, (...)-k. 24-26, (...)-k.27-29, (...)-k.30-32, (...)-k.33-35, (...)- k. 36-38, (...)- k. 39-41, (...)-(...), (...), (...), (...), (...), (...)k. 63-65, (...) k. 66-68, (...), (...) – k.70-76,(...) – k.77-80, (...) – k.81-83, (...) – k.84-86, (...) – k.87-90, (...) – k. 90-92, (...) – k. 93-95, (...) – k.96-98, (...) – k.99-101, (...) – k. 102-104, (...) – k. 105-108, (...),(...) – k. 112-114, (...), (...),(...), (...) – k. 126-129, (...). 130-132, (...). 133-136, (...) – k. 137-139, (...) – k.140-143, (...) – k. 144-147, (...) – k. 148-151, (...)- k. 152-155, (...) 156-158, (...).160-162, (...). 163-167, (...)– k. 168-172, (...) 173-176, (...)177-179, (...). 180-183, (...) – k. 184-187, (...) – k.187-192, (...) – k. 193-196, (...) – k. 197-200, (...) – k. 201-204, (...)- k. 205-207, (...) – k. 208-210, (...)- k. 211-214,(...). 215-218, (...) 219-221,(...) 222-225, (...)- k. 226-229, (...)- k. 230-233, (...) – k. 234-236, (...)-k. 237-240, (...)- k. 241-243, (...)- k. 244-248, (...)- k. 249-252, (...)- k. 253-258, (...)- k.259-262 , (...) – k. 263-266, (...)- k. 267-269, (...)- k. 270- 272, (...)273- 275, (...) 276-277,(...)279-282, (...)283-285,(...). 286-288)

Wysokość zaległości, składającej się na należność główną oraz odsetki, objętych powyższymi tytułami wykonawczymi, na dzień 21 sierpnia 2014 roku wynosiła łącznie 317.472,56 złotych.

( Dowód: tytuły wykonawcze wraz z upomnieniem wraz z dowodem doręczenia(...) 15-17,(...). 18-20, (...)-k. 21-23, (...)-k. 24-26, (...)-k.27-29, (...)-k.30-32, (...)-k.33-35, (...)- k. 36-38, (...)- k. 39-41, (...)- k. 42-44, (...) 45-48, (...). 49-51,(...) 52-55,(...).56-58,(...) (...)63-65,(...)66-68,(...) (...) (...) (...) – k.81-83, (...) – k.84-86, (...) – k.87-90, (...) – k. 90-92, (...) – k. 93-95, (...) – k.96-98, (...) – k.99-101, (...) – k. 102-104, (...) 105-108,(...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) 130-132,(...) 133-136, (...) – k. 137-139, (...) – k.140-143, (...) – k. 144-147, (...) – k. 148-151, (...)- k. 152-155, (...) 156-158, (...) (...) (...) 168-172, (...)173-176, (...) 177-179,(...)180-183, (...) – k. 184-187, (...) – k.187-192, (...) – k. 193-196, (...) – k. 197-200, (...) – k. 201-204, (...)- k. 205-207, (...) – k. 208-210, (...)- k. 211-214, SM6/132/11 – k. 215-218,(...)219-221, (...) 222-225, (...)- k. 226-229, (...)- k. 230-233, (...) – k. 234-236, (...)-k. 237-240, (...)- k. 241-243, (...)- k. 244-248, (...)- k. 249-252, (...)- k. 253-258, (...)- k.259-262 , (...) – k. 263-266, (...)- k. 267-269, (...)- k. 270- 272, (...) 273- 275, (...) 276-277, (...) 279-282, (...) 283-285, (...) 286-288)

Pomimo świadomości istnienia wyżej wymienionych zobowiązań podatkowych z tytułu podatku od towarów i usług za okres 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011 rok, zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów ewidencjonowanych za okres 2007, 2008, 2009, 2010, 2011 rok oraz podatku dochodowego od osób fizycznych za okres 2007 roku, H. Ż. dokonał wraz z synem pozwanym M. Ż. czynności prawnej w formie aktu notarialnego Rep. A nr (...) sporządzonego przed notariuszem D. T. prowadzącą Kancelarię Notarialną w O., na podstawie której: H. Ż. darował swojemu synowi M. Ż. prawo własności zabudowanej nieruchomości, oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...) położonej w miejscowości K., gmina Ł., przy ulicy (...) o powierzchni 0,2395 ha, objętej księgą wieczystą oznaczoną numerem (...), prowadzoną przez S. R. w O., a M. Ż. ustanowił na rzecz swojego ojca H. Ż. dożywotnią i bezpłatną służebność osobistą mieszkania, polegającą na prawie korzystania z całego budynku mieszkalnego, usytuowanego na nieruchomości położonej w miejscowości K., gmina Ł., przy ulicy (...) o powierzchni 0,2395 ha, objętej księgą wieczystą pod (...), prowadzoną przez S. R.wO.. Ww. nieruchomość ( leśniczówka) została zakupiona przez pozwanego H. Ż. w części ze środków syna M. Ż.. Po opuszczeniu więzienia miał w niej zamieszkać ojciec pozwanego , H. Ż.. W 2011r. administrator tej nieruchomości E. T. poinformowała M. Ż., że ojciec H. Ż. nie mieszka w tej leśniczówce, nie płaci podatku od nieruchomości wobec Gminy, a zaległości z tego tytułu wynoszą kilkanaście tysięcy złotych. Pozwany M. Ż. wiedział o zadłużeniu jego ojca wobec N. (...) w O.. Ich relacje były poprawne.

( Dowód: zeznania pozwanego M. Ż.- k. 377-378 i k. 424-425, zeznania pozwanego H. Ż. – k. 425-426 tytuły wykonawcze wraz z upomnieniem wraz z dowodem doręczenia(...)15-17,(...) 18-20, (...)-k. 21-23, (...)-k. 24-26, (...)-k.27-29, (...)-k.30-32, (...)-k.33-35, (...)- k. 36-38, (...)- k. 39-41, (...)- k. 42-44, (...)45-48, (...)49-51, (...) 52-55, (...) (...),(...). 63-65,(...). 66-68, (...).69-72, (...) – k.70-76, (...) (...) – k.81-83, (...) – k.84-86, (...) – k.87-90, (...) – k. 90-92, (...) – k. 93-95, (...) – k.96-98, (...) – k.99-101, (...) – k. 102-104, (...). 105-108, (...).109-111, (...) 112-114, (...) 115-118,(...) 119-122, (...) 123-125, (...) 126-129, (...) 130-132,(...) 133-136, (...) – k. 137-139, (...) – k.140-143, (...) – k. 144-147, (...) – k. 148-151, (...)- k. 152-155, (...)156-158, (...), (...) 163-167,(...) 168-172, (...) 173-176, (...) 177-179,(...). 180-183, (...) – k. 184-187, (...) – k.187-192, (...) – k. 193-196, (...) – k. 197-200, (...) – k. 201-204, (...)- k. 205-207, (...) – k. 208-210, (...)- k. 211-214,(...) – k. 215-218, (...)219-221, (...). 222-225, (...)- k. 226-229, (...)- k. 230-233, (...) – k. 234-236, (...)-k. 237-240, (...)- k. 241-243, (...)- k. 244-248, (...)- k. 249-252, (...)- k. 253-258, (...)- k.259-262 , (...) – k. 263-266, (...)- k. 267-269, (...)- k. 270- 272, (...) 273- 275, (...) (...) 279-282, (...) 283-285,(...) 286-288, lista zaległości wraz odsetkami – k. 290- 294, akt notarialny Rep. A nr (...) z dnia 20 maja 2011 roku – k. 296-298, odpis zupełny księgi wieczystej (...)- k. 300-303, zawiadomienia o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego w Banku (...) nr: DE- (...), DE- (...), DE- (...), DE- (...), DE- (...), DE- (...), DE- (...), (...)-206/10/AZ/l, (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...)/l, (...) (...), zawiadomienia o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego w (...) Banku (...) nr: (...) (...) (...)- (...), (...)- (...), (...) (...) (...) (...) wraz z odpowiedzią z (...) Banku (...) z dnia 22 maja 2012 roku –k. 317-323, protokół o stanie majątkowym zobowiązanego z dnia 17 lipca 2012 roku – k. 324- 327, wykaz majątku H. Ż. z dnia 14 stycznia 2013 roku – k. 328-332)

W wyniku dokonania wskazanego rozporządzenia, H. Ż. stał się niewypłacalny. Dłużnik nie posiada żadnego majątku, do którego można byłoby skierować egzekucję. Zajęcia prawa majątkowego stanowiącego wierzytelność z rachunków bankowych okazały się bezskuteczne. Obecnie H. Ż. nie pracuje i nie prowadzi działalności gospodarczej, nie posiada nieruchomości ani majątku ruchomego, do którego można skierować egzekucję.

( Dowód: zawiadomienia o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego w Banku (...) nr: DE- (...), DE- (...), DE- (...), DE- (...), DE- (...), DE- (...), DE- (...), (...)-206/10/AZ/l, (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...)/l, (...) (...) zawiadomienia o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego w (...) Banku (...) nr: (...) (...) (...)- (...), (...)- (...), (...) (...) (...) (...) wraz z odpowiedzią z (...) Banku (...) z dnia 22 maja 2012 roku –k. 317-323, protokół o stanie majątkowym zobowiązanego z dnia 17 lipca 2012 roku – k. 324- 327, wykaz majątku H. Ż. z dnia 14 stycznia 2013 roku – k. 328-332, odpis protokołu oszacowania nieruchomości – k. 400)

W toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przezN. (...) w O. zajęte zostały ruchomości pozwanego w postaci samochodu F. (...),ł. k. (...)741, w. (...) (...) 115-54, p. (...) H. orazd. (...)

( Dowód: odpis protokołu oszacowania nieruchomości – k. 400)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przywołanych dowodów .

Oceniając zeznania pozwanych M. Ż. i H. Ż. Sąd doszedł do przekonania, iż zasługują one jedynie na przymiot częściowej wiarygodności tj. w części zgodnej z ustalonym przez Sąd stanem faktycznym sprawy.

Sąd uznał, iż treść zeznań pozwanych, co do świadomości pokrzywdzenia wierzyciela zaskarżoną czynnością jest niewiarygodna. Już w informacyjnych zeznaniach M. Ż. podał, że „ wcześniej coś podejrzewał o zadłużeniach ojca”( k. 378) czy też w zeznaniach „ mógł coś podejrzewać o długach ojca” ( k. 425)

Mając na uwadze bliskie relacje rodzinne ( ojciec, syn) brak konfliktów między pozwanymi należało przyjąć zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego i logiki, iż M. Ż. miał wiedzę o wysokim zadłużeniu ojca względem U. S.w dacie dokonywania zaskarżonej czynności, przy jednoczesnym braku innego wartościowego majątku i poprzez wyzbycie się cennego składnika majątku, popadnięciu w stan niewypłacalności.

Sąd uznał, iż zeznania świadka E. T. były zasadniczo nie przydatne dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż dotyczyły kwestii dokonywania nakładów na tą nieruchomość przez M. Ż. pozostającej bez istotnego znaczenia dla tej sprawy. Sąd jednocześnie oddalił wniosek o ponowne przesłuchanie tego świadka. ( k. 424) Sąd nie znalazł jakichkolwiek podstaw do ponownego przeprowadzenia dowodu z przesłuchania tego świadka w związku z jego wnioskiem ( k. 412) gdyż z jednej strony jak mowa była wcześniej okoliczności na które miałby zeznawać świadek były nieistotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy, a z drugiej strony nie ujawniły się jakiejkolwiek okoliczności przemawiające za uwzględnieniem wniosku świadka zwłaszcza w kontekście jego oświadczenia „ o oczekiwaniach uczestników rozprawy” nasuwające przypuszczenia o rzeczywiste intencje świadka zainteresowanego pozytywnym dla pozwanych rozstrzygnięciem sprawy . Należ wskazać, że świadek zeznawał spontanicznie na rozprawie , a obecni na rozprawie obaj pełnomocnicy stron mieli możliwość zadawania pytań świadkowi co uczynili.

Sąd oddalił jednocześnie wniosek pełnomocnika pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny szacowania wartości nieruchomości ( k. 355) ( k.427). Bez wątpienia kwestia czynienia nakładów przez pozwanego M. Ż. na nieruchomość darowaną mu przez ojca , pozwanego H. Ż. – jak zaznaczono już wcześniej- jest w tej sprawie bez znaczenia, gdyż należy to rozpatrywać w kontekście wzajemnych rozliczeń obu pozwanych , a nie przesłanki determinującej o zasadności powództwa.

Nadmienić należy w tym miejscu, że jeżeli przesłanka pokrzywdzenia wierzycieli zaktualizowała się , jedynym ograniczeniem zakresu skargi paulińskiej jest wysokość chronionej wierzytelności, a więc wartość samej nieruchomości ma znaczenie tylko dla wierzyciela już tylko na etapie postępowania egzekucyjnego w kontekście możliwości zaspokojenia chronionej wierzytelności.

Sąd przyjął, że wszystkie dokumenty złożone i zgromadzone w sprawie są prawdziwe i autentyczne, mając na względzie treść przepisów art. 244 i 245 k.p.c. Nie ma bowiem żadnych podstaw, aby je kwestionować z urzędu, a żadna ze stron nie podnosiła zarzutu ich nieprawdziwości.

Sąd nie widział potrzeby przeprowadzenia dowodów z urzędu. Innymi słowy Sąd oparł się jedynie na materiale dowodowym zaoferowanym przez strony. Jest to zgodne z obowiązującą zasadą kontradyktoryjności. Prowadzenie postępowania dowodowego przez Sąd z urzędu jest bowiem obowiązkiem Sądu jedynie w sytuacjach wyjątkowych, a taka nie zachodziła w niniejszym przypadku.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się zasadne .

Podstawę prawną roszczeń powoda stanowiły przepisy art. 527 - 534 k.c. Kwestie dotyczące stosowania przepisów o skardze pauliańskiej do ochrony należności publicznoprawnych, w tym podatkowych, były przedmiotem licznych orzeczeń sądów powszechnych, Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego (np. uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 12 marca 2003 r. III CZP 85/02, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11.04.2003 r., III CZP 15/03, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2005 r. sygn., I CK 677/04, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2010 r. sygn. II CSK 227/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2011 r. II CSK 513/10, postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 czerwca 2013 r. sygn. Ts 126/12 (...)B 2013/5/478).

Jeśli chodzi o ocenę materialnoprawnych przesłanek roszczenia powoda, to wskazać na wstępie należy, iż wierzytelność powoda została wykazana dokumentami urzędowymi, z którymi prawo wiąże domniemanie autentyczności i prawdziwości (art. 244 k.p.c.). Tytuły wykonawcze wystawione przeciwko dłużnikowi nie wymagały zatem badania przez Sąd pod względem wysokości wierzytelności, na jakie one wskazują, zresztą pozwani przez cały proces nie kwestionowali tej okoliczności.

Podkreślenia wymaga fakt, iż zaskarżając umowę darowizny wraz z ustanowieniem służebności osobistej dokonane jednym aktem notarialnym, należy naświetlić ścisły związek i cel obu czynności prawnych. Przedmiotem skargi pauliańskiej może być bowiem kilka czynności prawnych, jeżeli każda z nich z osobna lub łącznie prowadzą do pokrzywdzenia wierzyciela (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2007 roku, sygn. II CSK 323/07, LEX nr 319245).

W ocenie Sądu w przypadku dokonania przez dłużnika darowizny nieruchomości połączonej z ustanowieniem na niej służebności osobistej, biernie legitymowanym w procesie pauliańskim jest również dłużnik. Wskazać należy także, że obciążenie rzeczy prawem jest również rozporządzeniem które może być kwestionowane w ramach przepisów art. 527 — 534 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2005 roku, sygn. IV CK 806/04, LEX nr 177223). Niewątpliwie istotą roszczenia ze skargi pauliańskiej jest uzyskanie przez wierzyciela prawnej możliwości zaspokojenia wierzytelności przysługującej mu względem dłużnika z przedmiotów majątkowych, nabytych od niego przez pozwaną osobę trzecią, w drodze czynności zdziałanej z pokrzywdzeniem wierzyciela. Zbycie nieruchomości, będącej przedmiotem czynności, której uznania za bezskuteczną uprawniony się domaga, uniemożliwi uprawnionemu przeprowadzenie egzekucji z tej nieruchomości w oparciu o wydany w sprawie wyrok, gdyż odpowiedzialność osoby trzeciej, pozwanej ze skargi paulińskiej, ogranicza się wyłącznie do przedmiotu zaskarżonej czynności, a jego zbycie zmusi wierzyciela do poszukiwania dalszej ochrony w procesie, zainicjowanym przeciwko aktualnemu właścicielowi nieruchomości.

Zbycie tego przedmiotu majątkowego przez osobę trzecią (pozwanego w procesie pauliańskim) na rzecz kolejnej osoby doprowadzi do sytuacji, w której wprawdzie wierzyciel, zgodnie z uprawnieniem z art. 531 § 2 k.c, będzie mógł wystąpić z powództwem przeciwko dalszemu nabywcy, ale będzie przy tym zmuszony wykazać dodatkowe przesłanki dla uznania czynności za bezskuteczną, a więc wykazać, że kolejny nabywca wiedział o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności za bezskuteczną, czyli działał w złej wierze, albo nabył daną rzecz nieodpłatnie. W razie braku przesłanek skutecznego pozwania osoby czwartej wierzyciel utracić może uzyskanie zaspokojenia (szerzej: postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 3 września 2012 r„ sygn. I ACz 1197/12, LEX 1216289).

Tym samym nie może budzić wątpliwości, że omawiana czynność prawna, objęta aktem notarialnym Rep. A nr (...), prowadzi do pokrzywdzenia nie tylko z powodu bezpłatnego wyzbycia się przez dłużnika prawa własności nieruchomości jako składnika majątkowego, z którego wierzyciel mógłby uzyskać zaspokojenie, ale także z racji obciążenia nieruchomości przez pozwanego M. Ż. na rzecz swojego ojca dłużnika H. Ż. skuteczną erga omnes, bezpłatną i dożywotnią służebnością osobistą mieszkania, polegającą na prawie korzystania z całego budynku mieszkalnego znajdującego się na nieruchomości objętej księgą wieczystą oznaczoną numerem (...) i prawie swobodnego poruszania się po całym obejściu. Z racji takiego obciążenia przedmiotowa nieruchomość staje się w istocie niezbywalna, co czyni wszczynanie i prowadzenie egzekucji niecelowym.

Co więcej, przysporzenie na rzecz dłużnika, jako prawo niezbywalne, pozbawione jest wartości majątkowej, ma jednak ten efekt ekonomiczny, że zgodnie z art. 1000 § 3 k.p.c. obniża wartość egzekucyjną nieruchomości. Brak zaskarżenia ustanowienia służebności osobistej prowadziłby zatem do braku możliwości realnego zaspokojenia się przez wierzyciela z nieruchomości. Sama zaś służebności osobista, jako prawo niezbywalne (art. 300 k.c.) nie podlega egzekucji. Wskazać należy, że causa takiej umowy darowizny nieruchomości dokonanej przez H. Ż. ze swoim synem M. Ż. zawiera w sobie jednocześnie oczekiwanie na świadczenie wzajemne w postaci obciążenia nieruchomości, dokonanej jednym aktem notarialnym. Podsumowując tę część rozważań wskazać należy, że do pokrzywdzenia wierzyciela publicznoprawnego w tej sprawie dochodzi w wyniku kauzalnego powiązania opisanych wyżej czynności. Interes prawny wierzyciela ujawnia się więc w pełni zatem dopiero przy łącznym żądaniu ubezskutecznienia darowizny nieruchomości i ustanowienia służebności osobistej mieszkania. Uzupełniając poczynione wywody przyjąć należy, iż dłużnik jest również biernie legitymowany w sytuacji ustanowienia - na jego rzecz służebności osobistej mieszkania - na darowanej na rzecz osoby trzeciej nieruchomości. Ustanowione na rzecz pozwanego dłużnika prawo ma jednak charakter czysto rzeczowy, podczas gdy w przypadku tzw. prostej umowy dożywocia (art. 908 §1 k.c), dożywotnik nabywa uprawnienia obligacyjne o charakterze rozszerzonym (erga omnes), a do obciążenia nieruchomości tym prawem stosuje się odpowiednio przepisy o prawach rzeczowych ograniczonych (art. 910 §1 zd. 2 k.c), jakkolwiek w wypadku tzw. złożonej umowy dożywocia, w jego skład mogą wejść również uprawnienia wynikające z praw rzeczowych ograniczonych (art. 908 §2 k.c).

Nie ulega wątpliwości, że umowa dożywocia może być zaskarżona przez wierzyciela zbywcy - dożywotnika skargą pauliańską. Uprawnienie to wynika też z przepisu art. 916 k.c, który ma charakter szczególny w stosunku do przepisów art. 527 i n. k.c. Przedmiotem skargi jest cała tego typu umowa, tj. przeniesienie własności nieruchomości i obciążenie, a nie odrębnie, przeniesienie własności oraz jej obciążenie przez nabywcę prawem dożywocia. Strona pozwana osiągnęła ten sam skutek, co w drodze umowy dożywocia, jednakże zastosowanie do mechanizmu pokrzywdzenia zastosowanego przez pozwanych znajdą przepisy ogólne, czyli art. 527 k.c.

Należy podkreślić, że na podstawie przepisów o skardze pauliańskiej przyjmuje się, iż pokrzywdzenie następuje na skutek takiego stanu majątkowego dłużnika, powstałego w wyniku dokonania przez dłużnika skarżonej czynności prawnej, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2001 r., CKN 525/00, Lex nr 53110).

W przedmiotowym stanie faktycznym skutkiem dokonania przez dłużnika czynności w postaci umowy darowizny nieruchomości z jednoczesnym ustanowieniem na rzecz dłużnika służebności osobistej mieszkania było powstanie stanu jego niewypłacalności w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. Podkreślić w tym miejscu należy, że warunkujący wytoczenie powództwa pauliańskiego stan niewypłacalności dłużnika na skutek dokonania przez niego zaskarżonej czynności oznacza taką sytuację majątkową dłużnika, która wskazuje, iż brak jest składników majątkowych, które mogłyby zostać zajęte na poczet wierzytelności powoda na podstawie obowiązujących przepisów.

Bez wątpienia niewypłacalność dłużnika została przez powoda wykazana w przedmiotowej sprawie, bezskutecznością dochodzenia przez wierzyciela należności od dłużnika oraz złożonym przez niego w trybie art. 913 k.p.c. wykazem o stanie majątkowym dłużnika. ( k. 328-332)

Co prawda, Sąd miał na uwadze, że w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez organ administracji rzeczywiście zajęte zostały ruchomości pozwanego H. Ż. należy jednak uwzględnić okoliczność, że roszczenie powoda względem tego pozwanego z tytułu nieuiszczonych należności publicznoprawnych wynosi aż 317 472,56 zł. Strona pozwana absolutnie nie wykazała aby dysponowała wystarczającym majątkiem do zaspokojenia wierzytelności powoda oraz aby nie zachodził stan niewypłacalności.

Wskazać należy, iż wierzytelności, których ochrony domaga się strona powodowa, jako wynikające z zaległości podatkowych H. Ż. z tytułu podatku od towarów i usług, zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów ewidencjonowanych oraz podatku dochodowego od osób fizycznych, istniały w chwili dokonywania skarżonej przez powoda czynności. W konsekwencji należy uznać, że dłużnik H. Ż. dokonując w dniu 20 maja 2011 roku zaskarżonej czynności prawnej objętej aktem notarialnym Rep. A nr (...) w postaci umowy darowizny z jednoczesnym obciążeniem darowanej nieruchomości służebnością osobistą, obejmował swoją świadomością fakty istnienia wierzytelności strony powodowej oraz skutki dokonania przez niego rozporządzenia swoim majątkiem, w postaci udaremnienia egzekucji.

Pomimo wystawiania przez N. (...) w O. kolejnych tytułów wykonawczych w 2007, 2008, 2009, 2010 i 2011 roku i kierowania upomnień, które były skutecznie doręczane dłużnikowi, H. Ż. nie spłacał swoich wymagalnych należności, lecz rozporządził w dniu 20 maja 2011 roku istotnym składnikiem majątkowym w postaci nieruchomości objętej księgą wieczystą (...) celem uniemożliwienia prowadzenia skutecznej egzekucji przez wierzyciela publicznoprawnego. Wyzbycie się całego majątku, z którego wierzyciel mógł prowadzić egzekucję, pozwala również domniemywać świadomość działania z pokrzywdzeniem powoda. Skoro elementem zaskarżonej czynności prawnej objętej aktem notarialnym Rep. A nr (...) była umowa darowizny, w przedmiotowym stanie faktycznym ma więc zastosowanie domniemanie działania dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela przewidziane w art. 529 k.c.

Dodatkowo zgodnie z art. 527§3 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Pozwani tego domniemania prawnego nie zdołali obalić.

Wskazać należy, iż czynność prawna pomiędzy H. Ż. i M. Ż. została dokonana ze świadomością pokrzywdzenia powoda tj. wierzyciela publicznoprawnego. Przemawiają za tym okoliczności, wykazane przez powoda w toku procesu, świadczące o świadomości istnienia po stronie H. Ż. zaległości podatkowych powstałych z mocy prawa i istniejących w chwili dokonywania zaskarżonej czynności.

Ponadto o świadomości działania z pokrzywdzeniem wierzyciela poza bliską relacją rodzinną pozwanych dowodzi związek czasowy pomiędzy wystawianiem kolejnych tytułów wykonawczych przeciwko H. Ż., a wyzbyciem się przez dłużnika prawa własności nieruchomości jako istotnego składnika majątkowego, z którego mogłaby by być wszczęta egzekucja oraz co istotne, kierowanie do dłużnika upomnień oraz dokonywanie szeregu bezskutecznych czynności egzekucyjnych przez wierzyciela w celu zaspokojenia należności podatkowych.

Te argumenty wskazane przez Sąd powyżej w świetle zasad doświadczenia życiowego i logiki wskazują na zamierzone zawarcie umowy darowizny z jednoczesnym obciążeniem przedmiotu darowizny służebnością osobistą, by uniemożliwić lub w jak największy sposób utrudnić wierzycielowi zaspokojenia się z nieruchomości objętej księgą wieczystą oznaczoną numerem (...).

Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 czerwca 2002 r. II CKN 1336/00 (nie publ.) uwzględnienie skargi paulińskiej skutkuje tzw. bezskutecznością względną zaskarżonej czynności, a wyrok nie ma na celu określenie czy też ograniczenie wysokości wartości przedmiotu tej czynności. Wierzyciel ma prawo domagać się także w takiej sytuacji uznania bezskuteczności czynności prawnej w całości i ze względu na całą swoją wierzytelność. Wszelkie obciążenia nieruchomości mają w chwili orzekania znaczenie jedynie dla oceny przesłanki pokrzywdzenia wierzycieli, a nie dopuszczalnego zakresu zaskarżenia czynności prawnej. Jeżeli przesłanka pokrzywdzenia wierzycieli występuje, jedynym ograniczeniem zakresu skargi paulińskiej jest wysokość chronionej wierzytelności.

Należy także podnieść, że w sprawie znajduje zastosowanie art. 529 k.c. wyłączający konieczność wykazywania przez powoda świadomości działania dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela z uwagi na charakter dokonanej czynności — umowę darowizny skutkującą powstaniem stanu niewypłacalności dłużnika. Ponadto nieodpłatny charakter czynności dokonanej pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią przesądza o zastosowaniu art. 528 k.c, wyłączającego konieczność badania świadomości nabywcy składników majątkowych uzyskanych od dłużnika.

W konsekwencji powództwo należało uwzględnić. ( pkt. 1 wyroku)

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98§1 -3 k.p.c. ( zasada odpowiedzialności za wynik procesu) , art. 99 k.p.c. w zw. z art. 11 ust. 3 Ustawy z dnia z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Na tej podstawie Sąd zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 7200 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego powoda. Wysokość tego wynagrodzenia Sąd ustalił na podstawie §6 pkt. 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Jednocześnie Sąd na podstawie art. 113 ust. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nakazał ściągnąć solidarnie od pozwanych opłatę sądową od pozwu w kwocie 15.784,00 złotych , od uiszczenia na podstawie art. 94 ww. Ustawy zwolniony z mocy ustawy był powód- Skarb Państwa. ( pkt. 2 wyroku)

SSO Hanna Flisikowska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE