UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 marca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił ubezpieczonemu J. M. prawa do emerytury na podstawie art. 184 w związku z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wobec nielegitymowania się przez ubezpieczonego 15 – letnim stażem pracy w szczególnych warunkach.

Odwołanie od powyższej decyzji wywiódł ubezpieczony J. M., wskazując, że w okresie od 10 maja 1978 r. do 07 lutego 1990 r. świadczył pracę w warunkach szczególnych w charakterze spawacza w przedsiębiorstwie (...) S. A.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zaprezentowaną w treści zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Gdańsku – VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 3 września 2015 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 5 marca 2015 r., stwierdzając brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (sygn. akt VII U 902/15).

Sąd Okręgowy orzekał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych.

Ubezpieczony J. M., urodzony w dniu (...), w dniu 05 lutego 2015 r. złożył w organie rentowym wniosek o emeryturę.

W toku postępowania przed organem rentowym na dzień 01 stycznia 1999 r. ubezpieczony udowodnił 25 lat i 26 dni okresów składkowych i nieskładkowych w tym 4 lata, 11 miesięcy i 2 dni pracy w szczególnych warunkach.

Wnioskodawca wniósł o przekazanie środków zgromadzonych na Otwartym Funduszu Emerytalnym na dochody budżetu państwa, a w dniu (...) skończył wymagany przepisami prawa wiek 60 lat.

Zaskarżoną w toku przedmiotowego postępowania decyzją z dnia 20 marca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił ubezpieczonemu J. M. prawa
do emerytury z powodu niespełnienia przez wnioskodawcę przewidzianych przepisami prawa przesłanek – tj. nielegitymowanie się przez ubezpieczonego 15 – letnim stażem pracy
w szczególnych warunkach.

W okresie od 10 maja 1978 r. do 07 lutego 1990 r. ubezpieczony był zatrudniony
w pełnym wymiarze czasu pracy w(...) G..

W trakcie zatrudnienia wnioskodawca odbył kurs spawania elektrycznego RS 1/B.

W dniu 28 sierpnia 2000 r. pracodawca wystawił skarżącemu świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, wskazując, że w okresie od 10 maja 1978 r. do 14 marca 1980 r. oraz od 13 lipca 1981 r. do 28 stycznia 1987 r. ubezpieczony świadczył pracę w na stanowisku montera - wymienionym w dziale V, pod poz. 5 wykazu A stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego
z dnia 07 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach,
w zakładach pracy przemysłu chemicznego i lekkiego.

W dniu 07 maja 2015 r. pracodawca (którego nazwa na skutek przekształceń uległa zmianie i aktualnie brzmi: (...) S. A.) wystawił ubezpieczonemu kolejne świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, w którym wskazał, że w okresie od 10 maja 1978 r. do 12 grudnia 1981 r. oraz od 15 kwietnia 1982 r. do 07 lutego 1990 r. stale oraz w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowodorowym wykazane w wykazie A, dziale XIV,
pod poz. 12.

W spornym okresie tj. w okresie od 10 maja 1978 r. do 14 marca 1980 r. oraz
od 13 lipca 1981 r. do 28 stycznia 1987 r. wnioskodawca wykonywał prace spawacza.

Do obowiązków wnioskodawcy należało wyłącznie spawanie montowanych
przez innych pracowników elementów. W zatrudniającym skarżącego przedsiębiorstwie brakowało spawaczy. O tym, że w przywołanym powyżej przedsiębiorstwie istniało zapotrzebowanie na tego typu prace świadczy fakt, że zakład pracy ściągał do pracy dodatkowych spawaczy z P..

Ubezpieczony świadczył pracę w akordowym systemie czasu pracy.

Zatrudnionym w tożsamym zakładzie pracy co skarżący w okresie od 1976 r.
do 2010 r. był także T. L., który świadczył pracę w charakterze montera. W/w świadek zajmował się wykonywaniem montażu na wysokościach m. in. na kominach, estakadach. Ponadto brał udział w rozbudowie (...). Pracodawca wystawił w/w świadkowi świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach. W związku
z powyższym T. L. otrzymuje emeryturę w obniżonym wieku.

Pracownikiem tożsamego co skarżący zakładu pracy, w okresie od 1975 r. do 1976 r. , a następnie od 1977 r., był także M. P.. Wskazany powyżej świadek kolejno świadczył pracę w charakterze brygadzisty oraz mistrza budowy. W brygadzie prace świadczyło około 20 monterów, w późniejszym okresie 15.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, iż powyższy stan faktyczny ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy, w tym aktach osobowych wnioskodawcy oraz w aktach ubezpieczeniowych pozwanego organu emerytalnego, których prawdziwość i rzetelność nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia jej wiarygodności z urzędu.

Podstawę ustaleń stanu faktycznego stanowiły także zeznania świadków: T. L., M. P. oraz samego ubezpieczonego, bowiem korespondowały z pozostałym, uznanym za wiarygodny, materiałem dowodowym.
Sąd podkreślił, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, w tym zeznania, wzajemnie się uzupełniając, stworzyły spójną całość.

Sąd I instancji wskazał, że przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Wyniki przeprowadzonego postępowania dowodowego, zdaniem Sądu I instancji, wykazały, że wnioskodawca legitymuje się wymaganym 15 – letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, co sprawia, że stanowisko organu emerytalnego odmawiające wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury, nie jest – w ocenie tego Sądu – słuszne.

Ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych
po 1948 r. zostały uregulowane w treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2015, 748j.t.), zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, tj. spełniają łącznie następujące warunki na dzień 01 stycznia 1999 r. :

1) legitymują się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury
w wieku niższym niż: 65 lat - dla mężczyzn, 60 dla kobiet,

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej: 25 lat dla mężczyzn, 20 dla kobiet,

3) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek
o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym,
za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Dla uzyskania uprawnień do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym wymagane jest osiągnięcie wskazanego w przepisach wykonawczych wieku, a także przepracowanie określonej ilości lat w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Aktem wykonawczym, do którego odsyła ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Stosownie do treści § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli na dzień 1 stycznia 1999 r. spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy
w szczególnych warunkach.

W wykazie A – prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia
do niższego wieku emerytalnego – stanowiącym załącznik do rozporządzenia w dziale XIV (Prace różne) pod poz. 12 wskazano prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowodorowym.

Zgodnie z przepisem § 2 ust. 1 i 2 powołanego wyżej rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie
§ 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2).

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że zgodnie z utartą praktyką i orzecznictwem
w postępowaniu przed sądem okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy (por. uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 10 marca 1984 r., III UZP 6/84 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984 r. III UZP 48/84), a więc wszelkimi dopuszczalnymi przez prawo środkami dowodowymi.

Sąd I instancji stwierdził, że bezspornym jest, iż ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze przekraczającym 25 lat, nie jest członkiem OFE, a w dniu (...) ukończył wymagany prawem wiek 60 lat. Nie udokumentował natomiast na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganych 15 lat pracy
w szczególnych warunkach.

W ocenie Sądu wynik przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego dał jednak podstawę do stwierdzenia, iż ubezpieczony legitymuje się wymaganym przez prawo 15- letnim okresem pracy w warunkach szczególnych.

Zdaniem Sądu Okręgowego zaoferowany w toku postępowania materiał dowodowy
w postaci zarówno dokumentacji znajdującej się w aktach rentowych, jak i zeznających
w sprawie świadków oraz samego ubezpieczonego potwierdził ponad wszelka wątpliwość,
że w okresie od 10 maja 1978 r. do 14 marca 1980 r. oraz od 13 lipca 1981 r. do 28 stycznia 1987 r. w trakcie zatrudnienia w (...) G. ubezpieczony zajmował się wyłącznie spawaniem – tj. wykonywał pracę określoną pod poz. 12 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do cytowanego powyżej Rozporządzenia Rady Ministrów.

Nie bez znaczenia dla istoty zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia pozostaje –
jak wskazał Sąd Okręgowy - fakt, że w dokumentacji obrazującej sporny okres zatrudnienia (m. in. w wystawionym przez pracodawcę w dniu 07 lutego 1990 r. świadectwie pracy) zajmowane przez wnioskodawcę stanowisko było określane m. in. mianem spawacza.

Sąd podkreślił fakt, że skarżący niewątpliwie posiadał uprawnienia legitymujące go do wykonywania tego typu pracy.

Powyższe w pełni koresponduje z zeznaniami wnioskodawcy oraz powołanych
w sprawie świadków, którzy zgodnie przyznali, że w uwzględnionych w toku niniejszego postępowania przez Sąd Okręgowy okresach ubezpieczony zajmował się wyłącznie spawaniem montowanych przez pozostałych pracowników elementów i nie wykonywał innych rodzajowo czynności.

Świadkowie T. L. oraz M. P. stanowili dla Sądu Okręgowego wiarygodne osobowe źródło dowodowe, bowiem jako współpracownicy skarżącego ze spornego okresu zatrudnienia posiadają wiedzę w zakresie prac przez niego wykonywanych.

Sąd uwzględnił także okoliczność, że w zatrudniającym skarżącego przedsiębiorstwie istniało zapotrzebowanie na świadczona przez niego pracę, na co wskazuje fakt, iż zakład pracy ściągał pracowników wykonujących prace spawacza aż z P..

Orzekając w przedmiotowej sprawie Sąd Okręgowy miał na uwadze także to,
że finalnie zakład pracy wystawił wnioskodawcy prawidłowy dokument - świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 07 maja 2015 r., w którym jednoznacznie wskazano, że w spornych okresach zatrudnienia ubezpieczony świadczył prace jako spawacz.

W konkluzji, z wyżej przytoczonych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477¹⁴§ 2 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami, zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego z dnia i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury z tytułu pracy
w szczególnych warunkach od dnia (...) (tj. od daty ukończenia
przez ubezpieczonego przewidzianego przepisami prawa wieku). Ponadto działając
na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Sąd wnioskując a contrario, nie stwierdził odpowiedzialności pozwanego organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, mając na uwadze fakt, że dopiero wynik przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego pozwolił na miarodajne ustalenie charakteru pracy wykonywanej w spornym okresie przez ubezpieczonego.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany organ rentowy, zaskarżając go w części dotyczącej przyznania prawa do emerytury oraz zarzucając naruszenie przepisu art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Wskazując na powyższe, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części dotyczącej przyznania prawa do emerytury i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego rozpatrzenia
przez Sąd I instancji oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, iż pozwany do stażu pracy w warunkach szczególnych nie zaliczył okresu od 10.05.1978 r. do 14.03.1980 r. oraz od 13.07.1981 r.
do 28.01.1987 r. z tytułu zatrudnienia w (...) S.A. w G., ponieważ
w przedłożonym świadectwie pracy w warunkach szczególnych z dnia 29.08.2000 r. pracodawca nie określił charakteru pracy w oparciu o rozporządzenie. Ze świadectwa pracy
z dnia 07.02.1990 r. wynika, że ubezpieczony w w/w zakładzie pracy był zatrudniony
na stanowisku montera oraz montera-spawacza, a w świadectwie pracy w warunkach szczególnych wskazano stanowisko - monter.

Sąd Okręgowy uznał iż w spornych okresach tj. od 10.05.1978 r. do 14.03.1980 r.
( l rok, 10 m-cy i 5 dni) oraz od 13.07.1981 r. do 28.01.1987 r. (5 lat, 6 m-cy i 16 dni) ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał w w/w zakładzie prace spawacza wymienioną w wykazie A, dział XIV, poz. 12 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 07.02.1983 r.

Pozwany oświadczył w uzasadnieniu apelacji, iż nie kwestionuje charakteru wykonywanej przez ubezpieczonego pracy, jednakże po zaliczeniu spornych okresów
do stażu pracy w warunkach szczególnych ubezpieczony nie będzie legitymował się
15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. Łączny staż pracy w warunkach szczególnych udokumentowany przez ZUS i udowodniony przed Sądem wynosi 12 lat,
3 m-ce i 23 dni.

W piśmie procesowym z dnia 6 października 2015 r. pozwany sprostował,
iż kwestionuje charakter pracy ubezpieczonego w spornych okresach od 10.05.1978 r.
do 14.03.1980 r. oraz od 13.07.1981 r. do 28.01.1987 r. z tytułu zatrudnienia w (...) S.A. w G. z uwagi na rozbieżności wynikające z treści świadectw pracy w warunkach szczególnych z dnia 29 sierpnia 2000 r. oraz z dnia 7 maja 2015 r. Pracodawca
w ww. świadectwach wskazuje bowiem różne daty pracy w warunkach szczególnych oraz wymienia różny charakter pracy i stanowisko ubezpieczonego, a Sąd I instancji rozbieżności tych nie wyjaśnił.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego organu rentowego okazała się uzasadniona i skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku oraz oddaleniem odwołania.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy wnioskodawca J. M. spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury w wieku obniżonym, przewidzianej w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015, poz. 748 ze zm.) w zw. z art. 32 tej ustawy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego we wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy dokonał oceny zgromadzonego materiału dowodowego z naruszeniem zasady swobodnej oceny dowodów, a w konsekwencji - poczynił nieprawidłowe ustalenia faktyczne,
co skutkowało naruszeniem ww. przepisów prawa materialnego i nieuprawnionym przyznaniem ubezpieczonemu prawa do emerytury, pomimo braku spełnienia wszystkich przesłanek warunkujących ustalenie prawa do tego świadczenia.

W kontekście powyższego należy podkreślić, że prawidłowe rozstrzygnięcie każdej sprawy uzależnione jest od spełnienia przez Sąd orzekający dwóch naczelnych obowiązków procesowych, tj. przeprowadzenia postępowania dowodowego w sposób określony przepisami kodeksu postępowania cywilnego oraz dokonania wszechstronnej oceny całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Rozstrzygnięcie to winno również znajdować oparcie w przepisach prawa materialnego adekwatnych do poczynionych ustaleń faktycznych. Kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia ma natomiast na celu ustalenie, czy w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania Sąd pierwszej instancji sprostał tym wymogom. Istotą postępowania apelacyjnego jest zbadanie zasadności zarzutów skierowanych przeciwko orzeczeniu sądu pierwszej instancji. Sąd odwoławczy orzeka jednak
w oparciu o całokształt zgromadzonego materiału dowodowego, dokonując na nowo jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji dowodów. Jako Sąd merytoryczny, bazując na tym samym materiale dowodowym, co Sąd pierwszej instancji, Sąd odwoławczy może czynić własne, odmienne ustalenia, może również, na podstawie art. 382 in fine k.p.c. przeprowadzić uzupełniające postępowanie dowodowe. Sąd drugiej instancji jako sąd nie tylko odwoławczy, lecz także merytoryczny, nie może poprzestać na zbadaniu zarzutów apelacyjnych. Powinien poczynić własne ustalenia i samodzielnie ocenić je z punktu widzenia prawa materialnego. Sąd Najwyższy wyraźnie też akcentuje, że ustalenia sądu pierwszej instancji nie są dla sądu drugiej instancji wiążące, stąd też obowiązek dokonywania ustaleń istnieje niezależnie
od tego, czy wnoszący apelację podniósł zarzut dokonania wadliwych ustaleń faktycznych
lub ich braku (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 23 marca
1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124).

Na wstępie rozważań zważyć należy, iż uzasadnienie Sądu I instancji jest wewnętrznie sprzeczne. Nie sposób ustalić na jego podstawie w sposób pewny, które okresy zatrudnienia wnioskodawcy Sąd Okręgowy uznał za okresy pracy w warunkach szczególnych.

Z jednej bowiem strony Sąd Okręgowy stwierdził, że zaoferowany w toku postępowania materiał dowodowy potwierdził, że w okresach od 10 maja 1978 r. do 14 marca 1980 r. oraz od 13 lipca 1981 r. do 28 stycznia 1987 r. w trakcie zatrudnienia w (...) G. ubezpieczony zajmował się wyłącznie spawaniem. Uszło przy tym uwadze Sądu,
że – jak trafnie podnosił organ rentowy, doliczenie ww. okresów - wynoszących odpowiednio 1 rok, 10 miesięcy i 5 dni oraz 5 lat, 6miesięcy i 16 dni - do uznanego przez ZUS okresu pracy w warunkach szczególnych tj. 4 lat, 11 miesięcy i 2 dni, nie jest wystarczające
dla uznania za spełnioną przesłanki legitymowania się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, albowiem suma tych okresów wynosi jedynie 12 lat, 3 miesiące i 23 dni.

Z drugiej strony Sąd Okręgowy wskazał, że miał na uwadze, iż finalnie zakład pracy wystawił wnioskodawcy prawidłowy dokument – świadectwo wykonywania pracy
w warunkach szczególnych z dnia 7 maja 2015 r., w którym jednoznacznie wskazano,
że w spornych okresach zatrudnienia ubezpieczony świadczył pracę jako spawacz. Okresy zatrudnienia w warunkach szczególnych wskazane w tym świadectwie pracy nie są jednak zbieżne z okresami uznanymi przez Sąd I instancji za sporne. Obejmują bowiem okresy:
od 10 maja 1978 r. do 12 grudnia 1981 r. oraz od 15.04.1982 r. do 7 lutego 1990 r. Zaliczenie tych okresów do stażu szczególnego pozwoliłoby natomiast na uznanie za spełniony warunku posiadania 15 lat zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Wskazana powyżej niekonsekwencja Sądu I instancji świadczy o fakcie, że Sąd ten dokonał oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w sposób naruszający dyrektywę art. 233 k.p.c. Dokonana ocena z całą pewnością nie była ani wszechstronna,
ani wnikliwa, skoro Sąd nie tyle nie wyjaśnił, co najwyraźniej nie dostrzegł kluczowej rozbieżności pomiędzy dowodami, na których oparł swoje rozstrzygnięcie. Brak możliwości dokonania kontroli toku rozumowania Sądu Okręgowego skutkuje nadto naruszeniem obowiązku prawidłowego uzasadnienia orzeczenia (art. 328 § 2 k.p.c.).

Sąd Apelacyjny przypomina, że wobec uznania przez pozwany organ rentowy 4 lat,
11 miesięcy i 2 dni zatrudnienia J. M. w warunkach szczególnych, na etapie postępowania sądowego konieczne było wykazanie przez wnioskodawcę dalszych
co najmniej 10 lat i 28 dni zatrudnienia w takich warunkach. Zaliczenie okresów wskazanych przez pracodawcę w świadectwie pracy z dnia 29 sierpnia 2000 r., a powołanych przez Sąd
I instancji, tj. od 10 maja 1978 r. do 14 marca 1980 r. oraz od 13 lipca 1981 r. do 28 stycznia 1987 r., jak już wyżej wskazano, nie jest wystarczające dla udowodnienia wymaganego stażu zatrudnienia w warunkach szczególnych. Wobec powyższego na etapie postępowania apelacyjnego konieczna była weryfikacja całego okresu zatrudnienia ubezpieczonego
w (...) G. – od 10 maja 1978 r. do 7 lutego 1990 r. - pod kątem wykonywania przez wnioskodawcę pracy wymienionej w wykazie prac w warunkach szczególnych.

Wobec niewyjaśnionych przez Sąd I instancji rozbieżności w materiale dowodowym, Sąd odwoławczy za niezbędne uznał przeprowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego na podstawie art. 382 k.p.c. poprzez dopuszczenie dowodu z akt osobowych wnioskodawcy i świadków oraz z uzupełniających zeznań J. M.. Sąd Apelacyjny zauważa przy tym, iż Sąd Okręgowy nie zwrócił się o akta osobowe ubezpieczonego i dokumentacją taką nie dysponował do dnia orzekania w sprawie, stąd zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stwierdzenie, iż w swych ustaleniach oparł się także na ww. dokumentacji było niezgodne z rzeczywistym przebiegiem postępowania dowodowego.

Analiza dokumentów znajdujących się w aktach osobowych J. M. wskazuje, że konsekwentnie wskazywano w nich na zatrudnienia ubezpieczonego
na stanowisku montera / montera konstrukcji i rurociągów.

Z karty obiegowej zmiany w stosunku pracy z dnia 4 maja 1978 r. wynika, że J. M. zatrudniono w (...) na stanowisku montera na wysokości.

W kolejnych umowach o pracę: z dnia 10 maja 1978 r. (na okres próbny), z dnia
24 maja 1978 r., z dnia 13 lipca 1981 r., z dnia 2 stycznia 1982 r. z dnia 1 kwietnia 1982 r. wskazywano, że wnioskodawca zostaje zatrudniony na stanowiskach montera konstrukcji
i rurociągów i montera. W angażu z dnia 19 maja 1979 r. widnieje stanowisko montera-spawacza, natomiast w angażach: z dnia 16 lipca 1985 r., z dnia 26 maja 1986 r., z dnia
29 września 1986 r. – montera (w ostatnim: montera brygadzisty).

Na kartach obiegowych zmiany w związku z wyjazdem na eksport i w związku
z powrotem z eksportu wskazywano na stanowisko montera. Stanowisko montera,
ze wskazaniem 5-letniego stażu, wskazano także w protokole wypadkowym z dnia 6 maja 1983 r. Stanowisko montera widnieje również na wnioskach urlopowych oraz pismach
w sprawie udzielenia urlopu wnioskodawcy, jak również w zaświadczeniu o ukończeniu kursu bhp z dnia 14 marca 1980 r.

Z treści zwyczajnego świadectwa pracy wystawionego J. M.
w dniu 7 lutego 1990 r. przez (...) G. wynika, iż był on zatrudniony ww. zakładzie pracy od dnia 10 maja 1978 r. do dnia 7 lutego 1990 r.
na stanowiskach montera i montera – spawacza, ostatnio na stanowisku spawacza.

W świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach wystawionym w dniu 29 sierpnia 2000 r. przez prokurenta i (...) S.A.
inż. K. K. wskazane zostało, iż J. M. od dnia 10 maja
1978 r. do 14 marca 1980 r. oraz od 13 lipca 1981 r. do 28 stycznia 1987 r. pracował
na stanowisku montera wymienionym w wykazie A, dział V, pkt 5 załącznika do Zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach, w zakładach pracy przemysłu chemicznego
i lekkiego (k. 25, 46 akt emerytalnych).

W dniu 7 maja 2015 r. następca prawny (...)– (...) S.A. wystawił ubezpieczonemu kolejne świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, stwierdzające, że od 10 maja 1978 r.
do 12 grudnia 1981 r. oraz od 15 kwietnia 1982 r. do 7 lutego 1990 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace o szczególnym charakterze przy spawaniu
i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowodowodorowym, wymienione w wykazie A, Dział XI, poz. 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego1983 r. Świadectwo podpisane zostało przez specjalistę ds. (...) w D. (...) (nienumerowana karta akt rentowych, k. 24 a.s.).

Na skutek wezwania Sądu Apelacyjnego w Gdańsku do wyjaśnienia sprzeczności
w treści ww. świadectw pracy w warunkach szczególnych, (...) S.A. wyjaśnił, że kwalifikacja warunków szczególnych w świadectwie pracy z dnia 7 maja 2015 r. była nieprawidłowa. Wskazane stanowisko spawacza odnosi się do ostatniego stanowiska wykazanego w świadectwie pracy, jak również do nazewnictwa monter – spawacz wskazanego w innych dokumentach. (...) S.A. stwierdził, że brak jest bezspornych dowodów na wykonywanie przez ubezpieczonego prac na stanowisku spawacza i na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach osobowych J. M. sporządził kolejne świadectwo pracy w warunkach szczególnych z dnia 11 maca 2016 r.
(k. 67 a.s.).

W świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 11 marca
2016 r. wskazano, że J. M. od 10 maja 1978 r. do 15 czerwca 1981 r. oraz
od 13 lipca 1981 r. do 31 grudnia 1989 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości, wymienione w wykazie A, Dział V, poz. 5a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. – według nomenklatury zakładu: monter, monter – spawacz. Świadectwo wystawione zostało przez specjalistę
ds. (...) (k. 68 a.s.).

W ocenie Sądu Apelacyjnego materiał dowodowy zgromadzony na etapie postępowania administracyjnego oraz pierwszoinstancyjnego, uzupełniony w postępowaniu apelacyjnym, nie potwierdza stanowiska ubezpieczonego i nie pozwala na ustalenie, iż ubezpieczony w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracował jako spawacz. Sąd odwoławczy stwierdza też, iż ww. materiał dowodowy nie dawał podstaw do przyjęcia, iż w okresie objętym sporem, J. M. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu zajmował się montażem konstrukcji metalowych na wysokości , tj. wykonywał pracę wymienioną pod poz. 5, działu V, wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., jak wynikałoby to ze złożonych w sprawie dwóch świadectw pracy w warunkach szczególnych (z dnia 29 sierpnia 2000r. i z 11 marca 2016r.).

Ubezpieczonemu „brakowało” do uzupełnienia wymaganego stażu pracy w warunkach szczególnych 10 lat 18 dni. Okres całego zatrudnienia w zakładzie (...) wynosił 11 lat 8 miesięcy 28 dni. W uzupełniającym przesłuchaniu na rozprawie apelacyjnej ubezpieczony potwierdził – okoliczność wynikającą z protokołu powypadkowego nr(...). (akta rentowe ubezpieczonego) - tj. że w 1983r. pracował na budowie osiedla mieszkaniowego dla pracowników (...), jako pomocnik murarza. Zeznał również, iż pracował w tym charakterze przez około 2 lata. Z ww. protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy wynika, że do wypadku J. M. doszło na budowie bloku, przy montażu płyt (...). Brak jest podstaw, aby powyższej dokumentacji i zeznaniom ubezpieczonego odmówić wiary w tej części. Podkreślić należy, iż praca pomocnika murarza nie została wymieniona w załącznikach do powołanego rozporządzenia rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983r. jako praca w warunkach szczególnych.

Już tylko na marginesie powyższego Sąd odwoławczy zauważa, że w aktach osobowych ubezpieczonego znajduje się również podziękowanie Zarządu (...) Spółdzielni Mieszkaniowej Budowlani z dnia 19 lipca 1979 r. za pracę ubezpieczonego podczas modernizacji wymiennikowni zasilającej osiedle przy ul. (...).

Przytoczony powyżej fakt przeczą twierdzeniom zarówno wnioskodawcy, jak i powołanych przez niego świadków, jakoby w trakcie zatrudnienia w (...) świadczył on wyłącznie prace spawacza oraz że wykonywał je wyłącznie na terenie Rafinerii (...). W świetle powyższego brak było też podstaw do uznania za miarodajne dla dokonania ustaleń co do rzeczywistego charakteru pracy i okresu pracy w warunkach szczególnych ubezpieczonego na podstawie świadectw pracy w warunkach szczególnych wystawionych dnia 29 sierpnia 2000 r., dnia 7 maja 2015r. i dnia 11 marca 2016r..

Podkreślić też należy, iż świadectwa pracy w warunkach szczególnych wystawione przez następcę prawnego (...) S.A. w dniu 7 maja 2015 r. oraz 11 marca 2016 r. zawierają znaczne rozbieżności zarówno co do okresów wykonywania pracy w warunkach szczególnych, jak i co do rodzaju pracy wykonywanej w tych okresach przez ubezpieczonego, co wskazuje na brak dostatecznej wiedzy tego podmiotu dla potwierdzenia miarodajnie tych okoliczności. (...) S.A. wycofał się zresztą z potwierdzenia okoliczności wskazanych w świadectwie z dnia 7 maja 2015 r., w tym z ustalenia, iż ubezpieczony pracował jako spawacz, podając, iż na okoliczność tę brak jest jednoznacznych dowodów.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że w postępowaniu przed sądami pracy
i ubezpieczeń społecznych fakty, od których uzależnione jest prawo do emerytury oraz wysokość tego świadczenia, mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Jednocześnie jednak nie ulega wątpliwości, iż muszą to być dowody wiarygodne, niebudzące wątpliwości, spójne
i precyzyjne. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie o prawo do emerytury w wieku obniżonym z uwagi na pracę w szczególnych warunkach musi prowadzić do pewnego ustalenia, że ubezpieczony wykonywał w okresie objętym sporem prace w warunkach szczególnych, zgodnie z definicją art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 1-4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Powyższy pogląd znajduje odzwierciedlenie
w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 7 maja 1985 roku (sygn. akt
III UZP 5/85) stwierdził, iż dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy
z powodu jego likwidacji lub zniszczenia dokumentów dotyczących zatrudnienia. Okres pracy w warunkach szczególnych można również ustalić w postępowaniu sądowym na podstawie akt osobowych pracownika (umowy o pracę, świadectwa pracy, angaży, innych dokumentów). Sąd odwoławczy podziela również pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny
we Wrocławiu w wyroku z dnia 17 stycznia 2012 r. (sygn. akt III AUa 1482/11, LEX
nr 1110006), zgodnie z którym przy ustalaniu okresów zatrudnienia, winny być uwzględniane przede wszystkim dokumenty z przebiegu zatrudnienia - świadectwa pracy wystawione
przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia. Dopiero gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia. Nie jest natomiast dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji,
gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne.

Taka właśnie sytuacja ma miejsce w realiach niniejszej sprawy. Zeznania świadków oraz twierdzenia ubezpieczonego co do wykonywania przez niego w spornych okresach zatrudnienia – stale i w pełnym wymiarze czasu pracy - pracy wyłącznie
na stanowisku spawacza stoją w ewidentnej sprzeczności z dokumentacją zawartą w jego aktach osobowych, która, co istotne, zawiera informacje dotyczące okoliczności występujących w dniu sporządzenia dokumentu, a zatem stanowi bardziej rzetelny materiał dowodowy niż relacje osobowych źródeł w postaci zeznań świadków.

Dodatkowo warto wskazać, że analiza akt osobowych świadków T. L. i M. P. w konfrontacji z wystawionymi im świadectwami pracy w warunkach szczególnych wskazuje na zbieżność stanowisk pracy wskazanych
w tychże świadectwach oraz w dokumentach takich jak umowy o pracę, angaże, zakresy obowiązków, wnioski urlopowe, kwestionariusze osobowe czy zaświadczenia o ukończeniu kursów bhp. Sąd Apelacyjny nie widzi racjonalnych podstaw do uznania, że ten sam zakład pracy, w tym samym okresie sporządzał dokumentację jednych pracowników w zgodzie
z faktycznie przez nich wykonywanym zatrudnieniem, a innym pracownikom – konsekwentnie ze wskazaniem innego niż rzeczywiste stanowiska. Wręcz przeciwnie, wskazana powyżej okoliczność przekonuje, że również w przypadku J. M. stanowisko pracy montera widniejące w dokumentach znajdujących się w aktach osobowych wnioskodawcy oraz w świadectwie pracy w warunkach szczególnych wystawionym
przez zakład pracy odpowiada zatrudnieniu wykonywanemu przez ubezpieczonego
w (...).

Z akt osobowych ubezpieczonego wynika także, że J. M. w okresie zatrudnienia w Naftobudowie dwukrotnie pracował na budowach eksportowych w NRD., tj. od 12 marca 1980r. do 15 czerwca 1981r. (przy czym pracę podjął w kraju od 13 lipca 1981r.) , i od 02 lutego 1987r. do 31 grudnia 1989r. Ubezpieczony, który w zeznaniach uzupełniających w toku postepowania II instancyjnego, potwierdził tę okoliczność, podał że również na budowach eksportowych pracował jako spawacz. Brak jest jednak jakichkolwiek dowodów potwierdzających jego stanowisko.

Dokumentacja dotycząca pracy wnioskodawcy na budowie eksportowej B. - NRD od dnia 17 marca 1980 r. do 15 czerwca 1981 r. (miejsce i okres wynikają
z zaświadczenia Nk: (...) z dnia 10 września 1981 r. oraz rozliczenia z dnia
12 czerwca 1981 r.) wskazuje, iż ubezpieczony pracował na stanowisko montera.

W podaniu z dnia 12 marca 1979 r. ubezpieczony zwracał się o zatrudnienie
przy pracach montażowych prowadzonych przez pracodawcę na terenie RFN, NRD, Iraku, Syrii, Iranu i innych państw. Wnioskodawcy wystawiono w dniu 21 stycznia 1980 r. świadectwo zdrowia nr(...) kwalifikujące do pobytu i pracy w Iraku i Syrii na okres dwóch lat w charakterze montera. W umowie o pracę przy realizacji kontraktu na NRD nr(...)z dnia 14 marca 1980 r. wskazano stanowisko montera – spawacza. Natomiast w karcie obiegowej zmiany w związku z wyjazdem na eksport do NRD dnia 12 marca 1980 r. wymieniono stanowisko montera. Również we wniosku z dnia 3 grudnia 1980 r. w sprawie podwyższenia grupy zaszeregowania wskazano, że J. M. zatrudniony był
na stanowisku montera.

Na kolejnej budowie eksportowej w NRD wnioskodawca przebywał od 2 lutego
1987 r. do 31 grudnia 1989 r. (końcowe rozliczenie z eksportem nastąpiło z dniem 28 lutego 1990 r.). W aktach osobowych J. M. brak jest jakichkolwiek dokumentów wskazujących na rodzaj świadczonej wówczas pracy.

W toku składania uzupełniających wyjaśnień ubezpieczony przyznał, że żaden
ze świadków przesłuchanych przed Sądem I instancji nie pracował z nim na budowach eksportowych, nie mógł zatem zaświadczyć o charakterze wykonywanej wówczas
przez wnioskodawcę pracy. Podkreślić również należy, iż zakład pracy w świadectwie pracy w warunkach szczególnych z 2000 r. „wylączył” ww. okresy ze stażu pracy w warunkach szczególnych potwierdzonych tym dokumentem.

Wobec treści omówionych powyżej dokumentów brak było zatem podstaw do ustalenia, iż wnioskodawca na budowach eksportowych wykonywał prace spawacza, czy też prace monterskie na wysokości.

Sąd Apelacyjny podkreśla, iż nawet gdyby przyjąć, iż w okresie zatrudnienia w(...), poza okresami pracy na eksporcie i „około 2 lat” na budowie osiedla mieszkaniowego, ubezpieczony pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przy montażu konstrukcji stalowych na wysokości, to byłby to okres zbyt krótki, aby uzupełnić nim brakujący, do 15 lat, staż pracy w warunkach szczególnych.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny, działając na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie J. M. od decyzji pozwanego
z dnia 20 marca 2015 r., odmawiającej mu prawa do emerytury, jak w pkt 1 sentencji.

W pkt 2 sentencji Sąd Apelacyjny zasądził od ubezpieczonego na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 135,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję, działając na podstawie art. 98 k.p.c. oraz
§ 11 ust. 2 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (j.t. Dz. U. z 2013 r. poz. 490 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 sierpnia 2015 r.

SSA Grażyna Czyżak SSA Alicja Podlewska SSO del. Joanna Siupka-Mróz

WYROK

UZASADNIENIE