Sygn. akt III AUa 402/16

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 lipca 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Michał Bober

Sędziowie:

SSA Grażyna Horbulewicz

SSA Aleksandra Urban (spr.)

Protokolant:

sekr.sądowy Agnieszka Makowska

po rozpoznaniu w dniu 7 lipca 2016 r. w Gdańsku

sprawy S. J. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 stycznia 2016 r., sygn. akt VI U 2947/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz S. J. (1) kwotę 360,00 (trzysta sześćdziesiąt 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Grażyna Horbulewicz SSA Michał Bober SSA Aleksandra Urban

Sygn. akt III AUa 402/16

UZASADNIENIE

Odwołanie od tej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiającej przyznania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym złożył ubezpieczony S. J. (1) wskazując, iż wbrew twierdzeniom organu rentowego przepracował wymagane 15 lat w warunkach szczególnych oraz domagał się zaliczenia do okresu zatrudnienia okresu od 01 lipca 1982 roku do 31 marca 1984 roku, albowiem w tym czasie począwszy od roku 1980 pracował, jako traktorzysta, a potem kierowca samochodu ciężarowego o masie powyżej 3,5 tony.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie podtrzymał stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji i wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy zaskarżonym wyrokiem z dnia 14 stycznia 2016 roku zmienił decyzję ZUS w ten sposób, że przyznał S. J. (1) prawo do emerytury począwszy od dnia 13 sierpnia 2015r. (pkt 1), oraz stwierdził, iż organ rentowy nie ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt 2). Podstawą rozstrzygnięcia Sąd I instancji uczynił następujące ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne:

S. J. (1) urodzony dnia (...) na dzień 01 stycznia 1999 roku, udowodnił staż pracy wynoszący 25 lat, 5 miesięcy i 1 dzień, nie jest członkiem OFE, a do pracy w warunkach szczególnych zaliczono mu 14 lat 8 miesięcy i 29 dni. Spornym w sprawie był jedynie okres od 01 lipca 1982 roku do 31 marca 1984 roku, w którym, jak podał ubezpieczony, pracował on na stanowisku kierowcy i z tego okresu przedłożył zwykłe świadectwo pracy, wydane na podstawie akt osobowych przez Agencję Nieruchomości Rolnych.

Sąd I instancji zważył, iż koniecznym dla rozstrzygnięcia sprawy było przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków i zeznań odwołującego na okoliczność charakteru pracy wykonywanej w spornym okresie. Zeznania świadków: R. F. oraz Z. G., W. K. i S. S. jednoznacznie potwierdziły zeznania S. J. (1), że w okresie spornym wykonywał on czynności kierowcy samochodu o ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, że była to praca wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy. Ubezpieczony dodatkowo w swoich zeznaniach podał, że został zatrudniony w PGR w T., jako uczeń. Następie był przez okres około roku traktorzystą, a potem pracował już cały czas do końca zatrudnienia, jako kierowca samochodu ciężarowych powyżej 3,5 tony. Sąd Okręgowy wyeksponował, iż zeznania ubezpieczonego znajdują potwierdzenie w aktach osobowych z karty 17, gdzie ze stanowiska mechanika został przeniesiony na stanowisko kierowcy i dokumenty te nie stoją w sprzeczności z zeznaniami świadków twierdzącymi, że bez przerwy od roku 1980 roku ubezpieczony wykonywał pracę kierowcy w rozumieniu rozporządzenia z 07 lutego 1983 roku.

Organ rentowy, co podkreślił Sąd I instancji, nie zakwestionował okresu od roku 1980 do 1982, a następnie od 1984 do 1994. Sąd Okręgowy stwierdził, iż przyjmując, że w ciągłości ubezpieczony wykonywał pracę kierowcy i spełniał tym samym w okresie przed 1980 rokiem i po 1984 roku również wymogi pracy w warunkach szczególnych, a pracował na tym samym stanowisku i wykonywał te same czynności, nie ma przeszkód, aby uznać również okres sporny, czyli od 01 lipca 1982 do 31 marca 1984. Dlatego też Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia ukończenia 60 roku życia. Z urzędu Sąd I instancji orzekł o braku przesłanek do stwierdzenia odpowiedzialności organu rentowego, albowiem ubezpieczony nie przedłożył za okres sporny prawidłowo wystawionego świadectwa pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Dlatego też organ rentowy samodzielnie nie mógł przyznać prawa do tego świadczenia, a koniecznym było przeprowadzenie postępowania dowodowego przed Sądem.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, wywiódł organ rentowy zaskarżając powyższe orzeczenie w punkcie pierwszym zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS, § 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, poprzez przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury, podczas gdy ubezpieczony nie spełnił wszystkich wymaganych warunków, określonych w w/w przepisach. Ponadto ZUS zarzucił naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic zasady swobodnej oceny dowodów, wyciągnięcie wniosków sprzecznych z zasadami logicznego myślenia i doświadczenia życiowego.

Organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi I instancji, oraz o zasądzenie od powoda na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy wskazał, iż po przeanalizowaniu całości materiału dowodowego zebranego w sprawie, w tym obszernej oryginalnej dokumentacji osobowej powoda za okres pracy od 01.09.1972r. do 28.02.1994r., zaistniała zasadnicza wątpliwość, co do trafności dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny tego materiału i wynikających z tej oceny wniosków.

Apelujący podkreślił, że Sąd Okręgowy, pomimo dysponowania dokumentacją osobową powoda, nie dokonał wnikliwej analizy tej dokumentacji przyjmując na podstawie zeznań powoda i świadków - współpracowników, iż powód także w spornym okresie od 01 lipca 1982r. do 31 marca 1984r. wykonywał prace kierowcy samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. Przeczą temu dowody zawarte w dokumentacji osobowej - będącej integralną częścią materiału dowodowego zebranego w sprawie. W aktach osobowych powoda z okresu pracy w PGR Zakład (...) w T. uzyskanych przez Sąd pozostaje m.in:

-

postanowienie Urzędu Miasta i Gminy w T. z dnia 25.06.1982r. o zatrzymaniu S. J. (1) prawa jazdy wydanego 03.02.1982r. (...) ( do czasu uzyskania wyroku sądowego), z którego uzasadnienia wynika, że S. J. (1) w dniu 19.06.1982r. kierował samochodem marki N. w stanie wskazującym na spożycie alkoholu (k. 8 akt osobowych);

-

zakres obowiązków z daty 01.08.1982r. dla S. J. (1) - mechanika (k. 9 akt os.);

-

zakres czynności mechanika warsztatu z daty 01.08.1982r. (k. 10 akt os.);

-

angaż z daty 01.08.1982r. - S. J. (1) mechanik (od 01.07.1982r. przyznaje wynagrodzenie kat. VI) - k. 17 akt os.;

-

angaż z daty 21.01.1983r. (mechanik) - przyznaje z dniem 01.11.1982r. kat VI-25 zł, (k.18 akt os.);

-

pismo o zamiarze wypowiedzenia umowy z dniem 31.03.1984r. w części dot. uposażenia mechanikowi S. J. (1). "Konieczność rozwiązania umowy o pracę w części dot. wynagrodzenia uzasadniamy tym, że S. J. został przesunięty z mechanika na kierowcę". Pismo podpisane przez kierownika Z-du Mechanizacji (k.12 akt os.);

-

zarządzenie dla kierowców z daty 01.04.1984 (k.21 akt os.).

Sąd I instancji w ustaleniach faktycznych pominął, zdaniem ZUS wynikający z przedstawionej dokumentacji fakt braku możliwości wykonywania przez powoda w ciągłości pracy kierowcy wskutek utraty prawa jazdy i uzasadnioną zmianę charakteru pracy (z kierowcy na mechanika) - w spornym okresie od 01 lipca 1982r. do 31 marca 1984r. Sąd Okręgowy nie ustosunkował się w uzasadnieniu wyroku do wskazanych dowodów z dokumentów - sprzecznych z zeznaniami powoda i świadków jednocześnie bezzasadnie wskazując na k. 17 akt osobowych, jako dowód potwierdzający pracę powoda w szczególnych warunkach na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony w sytuacji, gdy dokument ten potwierdza prace na stanowisku mechanika.

W świetle powyższych ustaleń, w ocenie organu rentowego należy uznać, iż wyrokowanie na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie nastąpiło z uchybieniem zasadzie swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów ustanowionej art. 233 § 1 k.p.c. Ocena dowodów z dokumentacji osobowej powoda miała charakter dowolny, niezgodny z zasadami logicznego myślenia. Treść dokumentacji osobowej ubezpieczonego, zdaniem Zakładu, wyjaśnia jednocześnie przyczyny, dla których nie zostało wystawione przez Agencję Nieruchomości Rolnych O/ (...) w B., na podstawie obszernych akt osobowych ubezpieczonego - świadectwo pracy w szczególnych warunkach za okres od 01 lipca 1982r. do 31 marca 1984r.

W ocenie pozwanego, niesłusznie została przyznana ubezpieczonemu emerytura - wobec naruszenia przez Sąd I instancji wskazanych na wstępie przepisów prawa materialnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest niezasadna i podlega oddaleniu. Nie zawiera, bowiem motywów wywołujących konieczność ingerencji w treść zaskarżonego orzeczenia. Nie wymaga także przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Wyrok Sądu Okręgowego w ocenie Sądu odwoławczego odpowiada prawu. Podkreślenia jednakże wymaga, iż uzasadnienie tegoż orzeczenia, a zarazem metodyka wnioskowania Sądu I instancji budzi wątpliwości Sądu Apelacyjnego, zaś sposób prowadzenia postepowania nie zasługuje na aprobatę.

Na wstępie rozważań wskazać należy, iż Sąd drugiej instancji zobowiązany jest do rozpoznania sprawy ponownie, czyli w sposób w zasadzie nieograniczony bada sprawę rozstrzygniętą przez sąd pierwszej instancji. Tym samym postępowanie apelacyjne - choć odwoławcze - ma charakter rozpoznawczy (merytoryczny) i stanowi dalszy ciąg postępowania przeprowadzonego w pierwszej instancji.

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją odmówiono S. J. (1) prawa do świadczenia emerytalnego w obniżonym wieku emerytalnym, ze względu na brak wykazania okresu 15 lat pracy w warunkach szczególnych, przy spełnieniu pozostałych przesłanek nakreślonych przepisem art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz. U. z 2015r. poz. 748).

Zgodnie z ww. przepisem, ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948r. uzyskują prawo do emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy, jeżeli m.in. w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym oraz mają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy (25 lat dla mężczyzn, 20 lat dla kobiet). Emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. Kwestię stażu pracy w warunkach szczególnych reguluje § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 07 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43), zgodnie, z którym okres ten winien wynosić, co najmniej 15 lat, a samo stanowisko pracy musi być wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik do przedmiotowego rozporządzenia.

Istota sporu w niniejszym postępowaniu koncentrowała się, zatem na stwierdzeniu, czy ubezpieczony spełnił przesłankę posiadania, co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Sąd I instancji ograniczył się do badania jedynie okresu od 01 lipca 1982 roku do 31 marca 1984 roku. Wniosek o zaliczenie tego okresu zawarł, bowiem w sporządzonym odwołaniu S. J. (1). Sąd odwoławczy konstatuje, iż argumenty apelacji podważające zaliczenie ww. okresu do okresu pracy w warunkach szczególnych są rzeczowe, a ocena tego okresu dokonana przez Sąd I instancji budzi sceptycyzm Sądu Apelacyjnego.

Przechodząc do motywów rozstrzygnięcia orzeczenia odwoławczego Sąd Apelacyjny na podstawie zgromadzonej dokumentacji podkreśla, iż na dzień 01 stycznia 1999 roku S. J. (1) w okresach:

-

od 01 maja 1980 roku do dnia 30 czerwca 1982 roku (2 lata i 2 miesiące);

-

od 01 kwietnia 1984 roku do dnia 08 lutego 1994 roku (9 lat i 11 miesięcy);

-

od 01 lutego 1996 roku do dnia 31 grudnia 1998 roku (2 lata i 11 miesięcy);

czyli, po zsumowaniu, przez dokładnie 15 lat wykonywał pracę w szczególnych warunkach. W tym czasie pracował, jako kierowca ciągnika kołowego oraz kierowca samochodu ciężarowego o ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, co nie było w toku postępowania podważane. Okresy te zostały udowodnione stosownymi świadectwami wykonywania pracy w szczególnych warunkach wydanymi przez Agencję Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w B. (z dnia 21 listopada 2003 roku – k. 21 i 23 akt ZUS) oraz przez Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowo Produkcyjne (...) Sp. z o.o. (z dnia 12 grudnia 2007 roku – k. 25 akt ZUS).

Niezaliczenie S. J. (1) całości tych okresów spowodowało, iż Sąd Apelacyjny zobowiązał ZUS do przedstawienia sposobu wyliczenia ubezpieczonemu okresów pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy odpowiadając na to zobowiązanie pismem z dnia 04 lipca 2016 roku stwierdził, że ogólny staż pracy S. J. (1) w szczególnych warunkach wynosi 14 lat, 8 miesięcy i 29 dni, ponieważ okresy pobierania zasiłków chorobowych (23.04.1992-04.05.1992, 25.02.1994-28.02.1994, 12.07.1996-15.09.1996, 21.07.1997-31.07.1997) zostały w decyzji wyłączone z okresów pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Apelacyjny stwierdza, że tego typu wyłączenie jest wadliwe prawnie, co zostało już wielokrotnie wyrażone w judykaturze i doprowadziło do wykształcenia jednolitej linii orzeczniczej (por. wyroki: Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 2016-02-09, III AUa 1601/15 – LEX nr 2004573; Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 2016-04-20, III AUa 982/15 – Legalis nr 1446854; Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 2016-02-25, III AUa 1009/15 – Legalis nr 1428315).

Odnosząc się do możliw0ści wyłączenie okresów pobierania zasiłków ze stażu pracy w warunkach szczególnych wskazać należy, iż przepis art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS został do tej ustawy dodany ustawą z 20 kwietnia 2004r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264) i obowiązuje od dnia 01 lipca 2004r. Zgodnie z brzmieniem wskazanej normy prawnej okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby, nie wlicza się do ustalania okresów zatrudnienia w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze.

Podkreślenia jednakże wymaga, iż zasada ta nie ma zastosowania do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 01 lipca 2004r. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 05 maja 2005r., II UK 219/04, OSNP 2005/22/361, z dnia 07 lutego 2006r., I UK 154/05) i do osób wymienionych w art. 184 ustawy emerytalnej. W przepisie tym ustawodawca zapewnił ochronę ekspektatywy prawa podmiotowego dla osób, które w dniu 01 stycznia 1999r. wypełniły warunki dotyczące stażu ogólnego i szczególnego. Ochrona tej ekspektatywy nie wygasła wskutek regulacji, dotyczącej ustalania okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych od dnia 01 lipca 2004r. w inny sposób. Wykazanie na dzień 01 stycznia 1999r. okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wymaganego przepisem art. 184 ustawy, wyłącza ustalanie tego okresu ponownie po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a ustawy (zob. wyroki SN: z dnia 23 kwietnia 2010r., II UK 313/09, OSNP 2011/19-20/260, z dnia 13 lipca 2011r., I UK 12/11), a sytuacja taka zachodzi w sprawie niniejszej.

Konkludując w stosunku do pracowników, którzy nabyli prawo do emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych w okresie przed 01 lipca 2004r., należy uwzględnić aspekt ochrony istniejących w dniu 01 lipca 2004r. praw tymczasowych, zagwarantowanych w powołanym przepisie i prowadzących do nabycia przez nich prawa do emerytury. Sąd Najwyższy uznał art. 184 ustawy emerytalnej za samoistną podstawę prawa do emerytury w oderwaniu od chwili osiągnięcia wieku emerytalnego (tak uchwała z dnia 08 lutego 2007r., sygn. akt II UZP 14/06, OSNP rok 2007, nr 13-14, poz. 199, wyrok dnia 18 lipca 2007r., I UK 62/07, OSNP rok 2008, nr 17-18, poz. 269). W przywołanym wyroku z dnia 08 lutego 2007r. Sąd Najwyższy klarownie wskazał, że ubezpieczeni, do których ma zastosowanie art. 184 ustawy, mogą realizować prawo do emerytury na „ starych” zasadach po osiągnięciu wieku emerytalnego nawet, jeżeli ten wiek osiągną po dniu 31 grudnia 2007r.

Wobec powyższego rozważania zaprezentowane przez Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia nie wpływają na ocenę dochodzonego przez S. J. (1) świadczenia, tym samym czyniąc zarzuty w wywiedzionej apelacji niezasadnymi.

Jedynie na marginesie Sąd odwoławczy akcentuje, iż całe postępowanie dowodowe realizowane przez Sąd Okręgowy w celu ustalenia charakteru pracy ubezpieczonego w okresie od 01 lipca 1982 roku do 31 marca 1984 roku było zbędne. Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy wystarczyłoby, bowiem zweryfikować na wstępie sposób wyliczenia przez ZUS okresów pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych.

Sąd Apelacyjny, zatem na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w punkcie 1 sentencji wyroku. W pkt. 2 sentencji wyroku Sąd Apelacyjny zasądził od ZUS na rzecz S. J. (1) kwotę 360,00 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 1 ust. 1 i 2, § 9 ust. 2 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. 2015. 1804).

SSA Grażyna Horbulewicz SSA Michał Bober SSA Aleksandra Urban