UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni Z. S. wniosła o przyznanie jednorazowego wynagrodzenia za sprawowanie opieki na A. Z. w wysokości 60.000 zł. W uzasadnieniu wniosku wnioskodawczyni podniosła, iż w dniu 14 grudnia 2006r. została ustanowiona opiekunem prawnym całkowicie ubezwłasnowolnionej A. Z.. Od tego czasu sprawowała nad nią opiekę do jej śmierci w dniu 26 listopada 2014r. Z opieki tej wnioskodawczyni składała sprawozdani, które były przez Sad zatwierdzane. Wnioskodawczyni sprawował opiekę przez 97,5 miesiąca jako opiekun a wcześniej przez 3,5r. bez ustanowienia opieki.

Sąd Rejonowy w Wałbrzychu, zaskarżonym w pkt II postanowieniem, z dnia 24 września 2015r. przyznał i nakazał wypłacić z majątku A. Z. ur. (...) córki I. i A., zmarłej dnia 26 listopada 2014r. w W. opiekunowi prawnemu Z. S. zam. W. ul. (...) kwotę 18.000 zł tytułem wynagrodzenia za sprawowanie opieki nad całkowicie ubezwłasnowolnioną A. Z. a w dalszej części wniosek oddalił.

Sąd pierwszej instancji ustalił następujący stan faktyczny oraz przyjął, iż:

Zgodnie z przepisem art. 162 § 1 k.r.o. sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej. Wynagrodzenie to, jak stanowi przepis art. 162 § 3 k.r.o., pokrywa się z dochodów lub z majątku osoby, dla której opieka została ustanowiona, a jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie jest pokrywane ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej.

Mając na względzie rodzaj, charakter i zakres podejmowanych przez opiekuna prawnego Z. S. czynności nad całkowicie ubezwłasnowolnioną A. Z., rzetelność w wypełnianiu obowiązków opiekuna oraz dbałość o los podopiecznej, Sąd pierwszej instancji uwzględnił przedmiotowy wniosek jednakże w części i na podstawie przepisu art. 162 § 1 k.r.o. przyznał jej wynagrodzenie jak w pkt. I postanowienia.

Z uwagi na fakt, iż ubezwłasnowolniona całkowicie A. Z. posiadała majątek w postaci mieszkania własnościowego położonego w W. przy ul. (...). wynagrodzenie powinno zostać pokryte z tego właśnie źródła, co wynika z treści przepisu art. 162 § 3 k.r.o. Dlatego Sąd pierwszej instancji przyznał wynagrodzenie opiekunowi prawnemu Z. S. w kwocie 18.000 zł uwzględniając nakład pracy opiekuna oraz faktycznie poniesione wydatki na rzecz podopiecznej, płatne z tego majątku.

Postanowieniem Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 13 września 2006 roku A. Z. została całkowicie ubezwłasnowolniona z powodu głębokiego otępiennego psychoorganicznego w przebiegi choroby (...). Z. S. postanowieniem z dnia 14 grudnia 2006 roku została ustanowiona opiekunem prawnym dla całkowicie ubezwłasnowolnionej A. Z. ur. (...) Z tym, że Z. S. utrzymywała znajomość z A. Z. jeszcze przed jej ubezwłasnowolnieniem tj. od około 2003 roku. Pomimo, iż całkowicie ubezwłasnowolniona A. Z. była właścicielką lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ul. (...) - zamieszkiwała wraz z wnioskodawczynią - zajmując z nią wspólny pokój w jej mieszkaniu, położonym w W. przy ul. (...). W drugim pokoju mieszkał syn i mąż wnioskodawczyni. Jak zeznała wnioskodawczyni, już w roku 2003 A. Z. chciała darować jej swoje mieszkanie w zamian za opiekę. Jednakże, w okresie późniejszym z uwagi na zły stan zdrowia nie mogła podejmować samodzielnych decyzji. Ponadto, pół roku przed śmiercią A. Z., toczyła się sprawa z powództwa wnioskodawczyni o ustanowienie umowy dożywocia, jednakże roszczenie to zostało oddalone. Słuchani w sprawie świadkowie potwierdzili, że wnioskodawczyni Z. S. w okresie 11 - 12 lat opiekowała się całkowicie ubezwłasnowolnioną A. Z., której stan zdrowa z roku na rok ulegał pogorszeniu. Była ona osobą wymagającą szczególnej opieki. Świadkowie zeznali, że lokal mieszkalny położony przy ul. (...) posiadał wyższy standard niż mieszkanie wnioskodawczyni, ponieważ był wyposażony w ogrzewanie gazowe - natomiast mieszkanie Z. S. opalane było węglem. Ponadto, zgodnie potwierdzili, że Z. S. bez zarzutów opiekowała się ubezwłasnowolnioną. A. Z. była zadbana, miała zapewnioną odpowiednią żywność, środki higieniczne, medyczne itd. Dodatkowo świadek B. M. podała, że wnioskodawczyni również opiekowała się swoim synem i chorym mężem. Syn wnioskodawczyni nie pracował, a w pewnym okresie otrzymywał świadczenia rehabilitacyjne. A. Z. zażywała leki na serce, nadciśnienie i krążenie. Ich ceny kształtowały się różnie w poszczególnych latach. Należało przyjąć, że w początkowych latach sprawowania opieki ich koszt mógł wynieść średnio od 200 zł - do 300 zł miesięcznie, a pod koniec około 100 zł miesięcznie. Z tym, że w ostatnim okresie życia stan zdrowia A. Z. unormował się tak, że ograniczyła ich przyjmowanie. Wysokość świadczeń rentowych wnioskodawczyni kształtowała się w poszczególnych latach w kwotach od około 730 zł - do kwoty 1.200 zł miesięcznie. Natomiast świadczenie rentowe A. Z. w tym czasie wynosiło w granicach od około 1.500zł - do około 2.000zł miesięcznie. Z. S. opłacała czynsz i media lokalu mieszkalnego stanowiącego własność A. Z., z tym że nie były to wysokie kwoty tj. średnio 150 zł miesięcznie. Z zebranego materiału dowodowego wynikało, że około 2/3 kwoty z renty A. Z. - wnioskodawczyni przeznaczała na zaspokojenie jej usprawiedliwionych potrzeb tj. na zakup leków, odzieży, żywności. Natomiast, co najmniej 1/3 świadczeń A. Z. pozostawała do dyspozycji wnioskodawczyni, co wyniosło w poszczególnych latach w granicach 500 - 700 zł miesięcznie. Należało zauważyć, że członkowie rodziny wnioskodawczyni - którymi ona opiekowała się - nie mieli stałego źródła dochodu. W swoich sprawozdaniach opiekuńczych za okres od stycznia do grudnia 2011r. wnioskodawczyni podała, że A. Z. samodzielnie poruszała się bez większej pomocy osób trzecich. Powyższe zeznania potwierdziła świadek B. M.

Biorąc pod uwagę zebrany materiał w sprawie, Sąd pierwszej instancji zasądził na rzecz wnioskodawczyni kwotę 18.000 zł, przyjmując średnio kwotę 500 zł miesięcznie jako uzupełniająca do kwoty 1/3 pozostałej z renty A. Z. - za ostatnie trzy lata sprawowania funkcji opiekuna prawnego przez Z. S.. Niewątpliwie, w tym okresie nakład pracy wnioskodawczyni był znacznie większy niż w latach poprzednich, albowiem A. Z. była tzw. „osobą leżącą”. Jednakże zdaniem Sądu pierwszej instancji, pomimo sprawowania funkcji opiekuna prawnego przez długi czas, wnioskodawczyni, nie dopełniła wyczerpujących starań w celu zapewnienia prawidłowej reprezentacji jej podopiecznej, m. in. dlatego, że nie wystąpiła do Sądu o wyrażenie zgody na wynajem mieszkania A. Z. - co niewątpliwie polepszyłoby sytuację materialną jej podopiecznej.

Apelację od powyższego postanowienia złożyła wnioskodawczyni zaskarżając postanowienie w części oddalającej wniosek i żądając przyznania i wypłacenie opiekunowi prawnemu dalszego wynagrodzenia za sprawowanie opieki w kwocie 30.500 zł (z dochodzonych pierwotnie 60.000 zł).

Zaskarżonemu postanowieniu apelująca zarzuciła:

I. naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 162 § 1 k.r.io. poprzez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęci, iż wnioskodawczyni należy się wynagrodzenie za sprawowanie opieki nad A. Z. w wysokości 18.000 zł jedynie za okres trzech ostatnich lat życia ubezwłasnowolnionej całkowicie podczas gdy wymagała ona znacznej opieki już w czasie ustanowienia dla niej opiekunki w osobie wnioskodawczyni w dniu 14 grudnia 2006r.;

II. naruszenie przepisów postępowania – art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd granic swobodnej oceny dowodów polegające na przyjęciu, że wnioskodawczyni opiekowała się mężem oraz synem, a także, iż członkowie rodziny wnioskodawczyni nie mieli własnego źródła dochodu podczas gdy z zeznań świadków nic takowego nie wynikał, które to ustalenie miało wpływ na przyjęcie, że powódka opiekowała się nie tylko A. zioło, ale i mężem i synem;

Wskazując na powyższe apelując wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez przyznanie i wypłacenie z majątku A. Z. opiekunowi prawnemu Z. S. dalszej kwoty 30.500 zł z wynagrodzenia za sprawowanie opieki.

Postanowieniem z dnia 19 stycznia 2016r. Sąd Okręgowy w Świdnicy przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne:

1. "Czy postępowanie opiekuńcze nieprocesowe regulowane treścią przepisów art. 590 k.p.c. i następne jest właściwym trybem dla dochodzenia roszczenia, którego przedmiotem pozostaje wynagrodzenie opiekuna prawnego po śmierci osoby, nad którą sprawowano opiekę (art. 597 k.p.c.)?

2. Czy spadkobiercy osoby, nad którą sprawowano opiekę, są zainteresowanymi w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c.?

3. Czy Sąd ma obowiązek ustalania i następnie wezwania do udziału w sprawie na podstawie art. 510 § 2 k.p.c. spadkobierców osoby, nad którą sprawowano opiekę, na potrzeby postępowania toczącego się na podstawie art. 597 k.p.c. w przedmiocie wynagrodzenia opiekuna prawnego?".

Po rozpatrzeniu powyższego zagadnienia prawnego Sąd Najwyższy w dniu 13 maja 2016r. (sygn. akt III CZP 9/16) podjął uchwałę:

1. O wynagrodzeniu opiekuna prawnego sąd orzeka w postępowaniu nieprocesowym (art. 597 k.p.c.) także wtedy, gdy opiekun wystąpi o przyznanie mu wynagrodzenia po śmierci osoby, nad którą sprawował opiekę.

2. Zainteresowanymi w sprawie o przyznanie wynagrodzenia opiekunowi są spadkobiercy osoby, nad którą sprawował opiekę (art. 510 § 1 k.p.c.). Jeżeli okaże się, że nie są oni uczestnikami postępowania, sąd wezwie ich do udziału w sprawie (art. 510 § 2 k.p.c.).

Sąd Okręgowy zważył:

Sąd Okręgowy przyjął, iż w sprawie przeprowadzenie postępowania bez udziału zainteresowanych narusza ich uprawnienie do rozpoznania sprawy w postępowaniu dwuinstancyjnym i w konsekwencji postanowienie w zaskarżonej części zostało uchylone i sprawa została przekazana, stosownie do zakresu zaskarżenia, do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Sąd Okręgowy zaznacza bowiem, iż przedmiotem zaskarżenia pozostawało w części, rozstrzygnięcie zawarte w pkt. II postanowienia Sądu Rejonowego w Wałbrzychu z dnia 24 września 2015r. w.

Postępowanie przed Sądem pierwszej instancji zostało przeprowadzone bez udziału spadkobierców zmarłej A. Z., mimo wskazania przez wnioskodawczynię jako uczestnika postępowania brata zmarłej - H. W. i wniosku wskazującego na potencjalną możliwość istnienia innych zainteresowanych w sprawie. Sąd pierwszej instancji nie ustalał kręgu spadkobierców a H. W. został przesłuchany w toku postępowania w charakterze świadka.

Uchylenie wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. pozostaje konsekwencją przyjęcia, iż w toku postępowania nie zostały należycie zagwarantowane przez Sąd prawa zainteresowanych, którzy nie zostali zawiadomieni o toczącym się postępowaniu mimo tego, iż wnioskodawczyni wskazywała potencjalnego spadkobiercę (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2002 r., III CKN 948/00, LEX). Niewzięcie przez zainteresowanego udziału w sprawie rozpoznanej w postępowaniu nieprocesowym nie powoduje bowiem nieważności postępowania z uwagi na treść art. 524 § 2 k.p.c. (por. uchwałą składu siedmiu sędziów SN z dnia 20 kwietnia 2010 r., III CZP 112/09, LEX).

Należy zaznaczyć, iż przebieg postępowania przed Sądem pierwszej instancji spowodował powzięcie przez Sąd Okręgowy rozpatrujący apelację wątpliwości, które następnie zostały wyrażone w treści pytania prawnego skierowanego do Sądu Najwyższego (przytoczonego wyżej). Zgodnie z treścią art. 390 § 2 k.p.c. uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygająca zagadnienie prawne wiąże w danej sprawie. Sąd pierwszej instancji zatem stosownie do udzielonej przez Sąd Najwyższy odpowiedzi na przedstawione w sprawie pytanie prawne obowiązany będzie przeprowadzić postępowanie z udziałem ustalonego z urzędu kręgu spadkobierców zmarłej A. Z., ewentualnie z udziałem ustanowionego kuratora, w trybie dotychczasowym tj. postępowania nieprocesowego opiekuńczego przewidzianego treścią przepisów art. 590 k.p.c. i następne.

Mając powyższe na uwadze orzeczono na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

(...)

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE