UZASADNIENIE

Ubezpieczona K. P. odwołała się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 17 października 2013r. odmawiającej prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na nie wykazanie 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Pozwany organ rentowy do stażu w warunkach szczególnych nie uwzględnił okresów zatrudnienia ubezpieczonej od dnia 01 lipca 1976 r. do dnia 31 marca 1978 r., od dnia 18 lipca 1979 r. do dnia 10 września 1983 r., od dnia 01 sierpnia 1986 r. do dnia 23 grudnia 1991 r. oraz od dnia 03 sierpnia 1992 r. 31 grudnia 1998 r. w Fabryce (...) Sp. z o.o. w S.. Organ rentowy stwierdził, że w okresach od dnia 11 września 1983 r. do dnia 21 lipca 1985 r., od dnia 25 listopada 1985 r. do dnia 31 lipca 1986 r. i od dnia 24 grudnia 1991 r. do dnia 02 sierpnia 1992 r. skarżąca korzystała z urlopu wychowawczego i w okresach ciąży nie wykonywała prac związanych z klejeniem obuwia.

Ubezpieczona kwestionując decyzję pozwanego organu rentowego, podniosła, że przez cały sporny okres czasu pracowała na stanowisku klejowym w pełnym wymiarze czasu w warunkach szczególnych.

W odpowiedzi na odwołanie ubezpieczonej pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 01 kwietnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury od dnia 19 listopada 2013 r.

W ocenie Sądu Okręgowego, zebrany w sprawie materiał dowodowy (świadectwa pracy, świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych, oryginalne akta osobowe), wykazał w sposób nie budzący żadnych wątpliwości, że ubezpieczona była zatrudniona na stanowisku obuwnika, uzyskując w dniu 16 sierpnia 1979 r. tytuł wykwalifikowanego robotnika (specjalność: obuwnik szwacz). Za niesporne między stronami Sąd uznał, że w okresach od dnia 11 września 1983 r. do dnia 21 lipca 1985 r., od dnia 25 listopada 1985 r. do dnia 31 lipca 1986 r., od dnia 24 grudnia 1991 r. do dnia 2 sierpnia 1992 r. ubezpieczona wykorzystywała urlop wychowawczy - co było okolicznością uwzględnioną przez pozwany organ w zaskarżonej decyzji, powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2011 r., I UZP 1/11 (OSNP 2012 nr 1-2, poz. 14), w której przyjęto, że okresy bezpłatnego urlopu dla matek pracujących, opiekujących się małymi dziećmi, a następnie urlopu wychowawczego - wykorzystane przed dniem 1 stycznia 1999 r. - są od dnia 28 stycznia 1972 r. okresami podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozostawania w stosunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Z powołaniem się na powyższą uchwałę Sąd pierwszej instancji stwierdził, że „okres urlopu wychowawczego pomiędzy 28 stycznia 1972 r., a 1 stycznia 1999 r. wlicza się do stażu, od którego zależy prawo do wcześniejszej emerytury (...)". Sąd pierwszej instancji miał także na uwadze, że w okresie ciąży wnioskodawczyni nie wykonywała pracy związanej z klejeniem obuwia (3 ciąże = około 27 miesięcy), uznając jednak tę okoliczność za bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie, skoro uwzględniony przez Sąd pierwszej instancji okres zatrudnienia, także przy odjęciu okresu trzech ciąż ubezpieczonej, potwierdził wykonywanie prac obuwnika montażysty w warunkach szczególnych przez ponad 15 lat. Wobec tego Sąd Okręgowy uznał za niecelowe prowadzenie postępowania w zakresie badania okresu pracy ubezpieczonej od dnia 01 lipca 1976 r. do dnia 31 marca 1978 r., stwierdzając że przedłożone świadectwo pracy z dnia 29 marca 1978 r. dokumentuje, iż w powyższym okresie była ona junakiem Ochotniczego Hufca Pracy przy zakładzie pracy - zatem nie był to okres zatrudnienia pracowniczego w warunkach szczególnych.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 26 stycznia 2015 r. w sprawie III AUa 1156/14 oddalił apelację pozwanego organu rentowego od powyższego wyroku.

W uzasadnieniu Sąd II instancji wskazał, że Sąd I instancji prawidłowo uznał, że przy obliczaniu spornego okresu pracy w warunkach szczególnych nie odjął okresów przebywania przez ubezpieczoną na urlopach wychowawczych, czy zasiłkach chorobowych, albowiem zgodnie z art. 32 ust. 1a, punkt 1 i 2, przepisy te należało stosować od ich wejścia w życie, tj. od 01 lipca 2004 r., a tym samym ubezpieczona spełniła wszystkie przesłanki do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury.

Pozwany organ rentowy zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną, zarzucając naruszenie prawa materialnego - art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej poprzez przyjęcie, że okresy urlopów wychowawczych podlegają zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach, § 3 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., poprzez uznanie, iż wnioskodawczyni legitymuje się stażem 15 lat pracy w szczególnych warunkach, zaliczając do tego okresu, okresy urlopów wychowawczych i przyjmując, że okresy te spełniają wszelkie kryteria uznania ich za okresy wynikające z art. 32 ust. 1a pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w stanie prawnym sprzed zmiany przepisów tj. od dnia 1 lipca 2004 r. Pełnomocnik organu rentowego wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmianę zaskarżonego wyroku i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.

Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2016 r., II UK 193/15 uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, że skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie, bowiem trafne są podniesione w niej zarzuty naruszenia prawa materialnego przez jego błędną wykładnię, a także zastosowanie ich do nie w pełni ustalonego stanu faktycznego.

Dalej Sąd Najwyższy wskazał, że zawarty w przepisach przejściowych ustawy emerytalnej art. 184 dotyczy tych ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy w dniu wejścia ustawy w życie (01 stycznia 1999 r.) osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn). Takim ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (w brzmieniu obowiązującym przed 01 stycznia 2013 r.). Z § 2 ust. 1 rozporządzenia wynika, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, „ze względu na charakter omawianego świadczenia (wcześniejsza emerytura) - przepisy rozporządzenia należy wykładać ściśle" (por. uzasadnienie uchwały z dnia 29 września 2005 r., II UZP 10/05, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 21). Postulat ścisłej wykładni dotyczy oczywiście i z tego samego powodu także przepisu art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej. W związku z tym, po pierwsze - przewidziane w rozporządzeniu i art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej rozróżnienie między okresem składkowym i nieskładkowym (zatrudnienia), a okresem wykonywania pracy jako mające głęboki sens normatywny i społeczny, nie powinno być znoszone w drodze wykładni, po drugie - zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego ubezpieczeni są obowiązani wykazać, że praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (np. wyrok z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, OSNP 1998 nr 21, poz. 638). Taka kwalifikacja faktycznego wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w okresie trwania zatrudnienia jest uzasadniona charakterem prawa do emerytury dla osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wobec powyższego skoro przez pracę w szczególnych warunkach rozumie się wykonywanie takiej pracy, a nie pozostawanie w stosunku pracy, to nie ma podstaw do zaliczenia urlopu wychowawczego do okresu pracy w szczególnych warunkach, skoro pracownik w czasie tego urlopu jest zwolniony z obowiązku świadczenia pracy w szczególnych warunkach (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2006 r., I UK 338/05, LEX nr 375608 i z dnia 23 kwietnia 2013 r., I UK 561/12 (niepublikowany) oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2008 r., I UK 1/08, LEX nr 829086). Odmienny pogląd Sądu Okręgowego w tej mierze, zaaprobowany przez Sąd Apelacyjny z powołaniem się na cytowaną wyżej uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2011 r., I UZP 1/11, nie ma uzasadnienia.

W ocenie Sądu Najwyższego do żadnych innych wniosków nie uprawnia treść art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Przy tym Sąd Najwyższy wskazał, że okres korzystania z urlopu wychowawczego nie jest bowiem okresem niewykonywania pracy w rozumieniu tego przepisu, dotycząc wyłącznie okresów niewykonywania pracy z powodu niezdolności do pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa. W czasie korzystania z urlopu wychowawczego, wnioskodawczyni nie przysługiwało wynagrodzenie za pracę, mogła natomiast nabyć prawo do zasiłku, stosownie do § 5 ust. 1 obowiązującego wówczas rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych (jednolity tekst: Dz.U. z 1985 r. Nr 2, poz. 10 ze zm.), po spełnieniu wynikających z rozporządzenia warunków. Zasiłek ten jednak nie był świadczeniem z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Sąd Apelacyjny dokonując ponownej analizy prawnej i mając na względzie wiążące wytyczne Sądu Najwyższego uznał, że zaskarżony wyrok podlega uchyleniu, a sprawa przekazaniu Sądowi Okręgowemu w Gdańsku VII Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania.

Przedmiotem kontroli kasacyjnej było żądanie ubezpieczonej przyznania uprawnień do wcześniejszej emerytury, przy czym istota zagadnienia podlegająca rozważeniu przez Sąd Najwyższy sprowadzała się do poczynienia ustaleń w zakresie zaliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów przebywania na urlopie bezpłatnym jako wnikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w stanie prawnym sprzed zmiany przepisów tj. od dnia 01 lipca 2004 r. Sąd Apelacyjny ponownie rozpoznając sprawę jest związany ww. zakresie oceną prawną dokonaną przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 kwietnia 2016 r., II UK 193/15 (art. 398²⁰ k.p.c. w zw. z art. 386 § 6 k.p.c.).

Sąd Okręgowy przy wydaniu orzeczenia zmieniającego zaskarżoną decyzję pozwanego organu rentowego dokonał ustaleń i rozważań jedynie w zakresie ponownego okresu zatrudnienia skarżącej w Fabryce (...) Sp. z o.o. w S., tj. od dnia 18 lipca 1979 r. do dnia 31 grudnia 1998 r., uznając wykazanie przez skarżącą ostatniej z przesłanek niezbędnych do przyznania wnioskowanego świadczenia, tj. okresu 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Sąd I instancji w takiej sytuacji uznał za niecelowe prowadzenie postępowania w zakresie badania pierwszej części spornej okresu zatrudnienia skarżącej, tj. od dnia 01 lipca 1976 r. do dnia 31 marca 1978 r. Dodatkowo Sąd Okręgowy wskazał, że brak jest dowodów w postaci akt osobowych potwierdzających powyższy okres zatrudnienia, gdyż przedłożone akta osobowe dotyczą zatrudnienia skarżącej u pracodawcy od 1978 r., a nadto przedłożone świadectwo pracy z dnia 29 marca 1978 r. wskazuje, iż był to okres kiedy ubezpieczona była junakiem Ochotniczego Hufca Pracy przy zakładzie pracy, zatem nie był to okres jej zatrudnienia pracowniczego oraz wykonywania stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych.

Zauważyć należy, że powyższy okres pracy skarżącej – wobec którego Sąd Okręgowy nie przeprowadził postępowania – w świetle wyroku Sądu Najwyższego, w którym stwierdzono brak zasadności uwzględnienia w stażu pracy w warunkach szczególnych okresów przebywania ubezpieczonej na urlopach wychowawczych, ma szczególne znaczenie przy ustaleniu jej uprawnień do wcześniejszej emerytury. Podkreślenia wymaga, że hipotetyczne wyliczenie matematyczne stażu pracy w warunkach szczególnych w sytuacji skarżącej z pominięciem okresów jej urlopów wychowawczych daje możliwość pozytywnego rozpoznania odwołania ubezpieczonej. Z ustaleń poczynionych odnośnie ponownego okresu zatrudnienia skarżącej (od 1979 r.) wynika, iż pracowała ona w warunkach szczególnych przez okres 13 lat 9 miesięcy i 21 dni - po wyłączeniu okresów urlopów wychowawczych oraz okresu 27 miesięcy (okresy ciąż w trakcie, których skarżąca nie wykonywała pracy w warunkach szczególnych). Przy tym uwzględniając nawet część okresu z pierwszego zatrudnia ubezpieczonej w Fabryce (...) Sp. z o.o. w S., po ukończeniu 18. roku życia, tj. od dnia (...)do końca tego okresu pracy tj. do dnia 31 marca 1978 r. – przy założeniu, iż skarżąca w tym okresie świadczyła stale i w pełnym wymiarze czasu pracę w warunkach szczególnych – legitymowałaby się ona wówczas okresem 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego brak powyższych ustaleń uniemożliwia dokonanie oceny, czy doszło do prawidłowej subsumcji przepisów prawa i zasadnego zbadania charakteru pracy ubezpieczonej w całym okresie jej aktywności zawodowej przed dniem 01 stycznia 1999 r., a w konsekwencji oceny prawidłowości zaskarżonej decyzji pozwanego organu rentowego.

Brak powyższych ustaleń faktycznych i prawnych powoduje, że Sąd Okręgowy powinien przeprowadzić postępowanie dowodowe w całości w zakresie zbadania charakteru pracy ubezpieczonej w Fabryce (...) Sp. z o.o. w S., poczynając od pierwotnej daty jej zatrudnienia w kontekście przesłanek uprawniających do wcześniejszej emerytury. Przy ustaleniach Sąd I instancji powinien mieć na uwadze, że zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 września 1958 r. w sprawie wykazu praz wzbronionych młodocianym (Dz. U. z 1958 r., poz. 64, Nr 312) zatrudnienie młodocianych obojga płci w wieku od 14 do 18 lat jest zabronione przy pracach, wymienionych wykazie prac wzbronionych młodocianym, który stanowi załącznik do niniejszego rozporządzenia (§ 1). W dziale XIII tego rozporządzenia – Prace wzbronione w przemyśle odzieżowo-galanteryjnym w poz. 157 wskazano na prace w przemyśle obuwniczym (obuwie skórzane, gumowe i tekstylne): obcinanie drewnianych obcasów, wysuwanie kopyt z obuwia, obsługa maszyn i urządzeń wymagających od pracowników dużego wysiłku fizycznego, niebezpiecznych lub z których wydzielają się przy produkcji: pył, szkodliwe pary lub gazy, np. maszyn do ćwiekowania, glazowania, siekania, prasowania, śrubowania, poklepywania, kołkowania, ścieniania, frezowania itp.; prace ręczne, wymagające dużego wysiłku fizycznego. Młodocianym do lat 16: perforowanie, obsługa podwójnego krążkowacza, przebijanie podeszew i wierzchników (fleków), zabelowanie, zakrywanie (zagaśnianie) rowków, formowanie obuwia (lisowanie), ręczne sznurowanie. Powyższe po ustaleniu przez Sąd I instancji zakresu wykonywanych czynności przez skarżącą może również mieć istotne znaczenie przy ustalaniu okresu stażu pracy skarżącej w warunkach szczególnych, gdyż może wykluczyć świadczenie pracy w warunkach szczególnych jako młodocianej i skutkować ewentualnym zaliczeniem okresu od ukończenia 18. roku życia. Nadto Sąd Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy powinien uściślić okresy pracy skarżącej w trakcie pozostawania ubezpieczonej w trzech ciążach i odsunięcia jej w tym czasie od wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Zauważyć należy, że ubezpieczona w swoich wyjaśnieniach jedynie nadmieniła, że w trakcie pozostawania w ciążach nie wykonywała pracy w warunkach szczególnych, przy czym nie sprecyzowała, od którego momentu pozostawania w ciąży miała miejsce zmiana charakteru pracy. Mając na względzie jedynie zasady doświadczenia życiowego można przypuszczać, że w początkowych okresach zajścia w ciąże ubezpieczona świadczyła nadal pracę w warunkach szczególnych, po czym dopiero następnie następowała zmiana obowiązków zawodowych. W ocenie Sądu Apelacyjnego wyłączenie ubezpieczonej okresu 27 miesięcy ze stażu pracy w warunkach szczególnych z tego powodu – bez przeprowadzenia powyższych ustaleń – może nie odpowiadać rzeczywistemu obrazowi przebiegu aktywności zawodowej ubezpieczonej i w jej przypadku może mieć negatywny wpływ przy ustalaniu uprawnień do wcześniejszej emerytury. Jedynie dodatkowo na uwagę także zasługuje, że sam fakt, że w świadectwie pracy z dnia 29 marca 1978 r. stanowisko zajmowane przez ubezpieczoną określono jako junak Ochotniczego Hufca Pracy nie wyklucza wykonywania stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych, tym bardziej, iż w tym samym świadectwie wskazano na wykonywanie pracy na stanowisku obuwnika montażysty bez sprecyzowania okresów świadczenia pracy na poszczególnych stanowiskach. Nadto skarżąca na ten okres pracy przedłożyła świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 31 stycznia 2000 r. Z kolei sama skarżąca mówiła o stałości zajmowanego stanowiska, a przy ustalaniu prawa do emerytury istotnym pozostaje rodzaj świadczonej pracy.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 4 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Alicja Podlewska SSA Maria Sałańska - Szumakowicz

WYROK

UZASADNIENIE