UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni W. S. poprzez reprezentującego ją w sprawie pełnomocnika wniosła do Sądu Rejonowego w L. VI Zamiejscowego Wydziału Cywilnego w B. wniosek o zmianę postanowienia z dnia 28 sierpnia 2013r. w sprawie sygn. akt VI Ns 244/13 o stwierdzeniu nabycia spadku po A. W. (1) i stwierdzenie, że spadek po zmarłym w dniu 09 marca 1945r. A. W. (1) zamieszkałym ostatnio w S. gmina P., nabyli spadkobiercy dziedziczący na podstawie ustawy żona M. W. oraz córki H. O. (1) i W. S. z domu W., każda po 1/3 części spadku, w tym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne obejmujące nieruchomości gruntowe oznaczone w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o powierzchni 4,04 ha, położone w S., gmina P., nabyła w całości dziedzicząca na podstawie ustawy żona M. W..

Na rozprawie w dniu 15 października 2015r. pełnomocnik wnioskodawczyni zmienił dotychczasowe stanowisko wnioskodawczyni w sprawie i wniósł o wznowienie postępowania w sprawie i uzupełnienie postanowienia wydanego w sprawie sygn. akt VINs 244/13 poprzez stwierdzenie, kto odziedziczył gospodarstwo rolne po A. W. (1) oraz odrębnie kto odziedziczył gospodarstwo rolne po M. W..

Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że postanowieniem Sądu Rejonowego w L. VI Zamiejscowy Wydział Cywilny w B. sygn. akt VINs 244/13 w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po A. W. (1) stwierdzono, że spadek po zmarłym na podstawie ustawy nabyły żona spadkodawcy M. W. oraz córki spadkodawcy W. S. i H. O. (2) - po 1/3 części każda z nich. Nadto w punkcie 2 postanowienia sąd stwierdził, że spadek po M. W. na podstawie testamentu alograficznego nabyła córka spadkodawczyni W. S. oraz jej mąż T. S. - do majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską- w całości.

Ustalił także Sąd I instancji, że z wypisu z rejestru gruntów dla działek numer (...) położonych w obrębie ewidencyjnym S. gmina P. wynika, że właścicielem nieruchomości jest W. A. ( J. ???) zam. (...).

Z akt natomiast Sądu Rejonowego w B. sygn. akt INs 197/09 o zasiedzenie nieruchomości wynika, że M. W. i A. W. (1) zawarli związek małżeński w dniu 17 lutego 1919r. Ze związku małżeńskiego mieli dwoje dzieci W. S. i H. O. (1). A. W. (1) zmarł w 1945r. nie pozostawiając testamentu. W skład majątku wchodziło gospodarstwo rolne położone w S. o łącznej powierzchni 4,04 ha obejmujące działkę ewidencyjną nr (...) o powierzchni 0,11 ha, klasa (...) oraz działkę ewidencyjną nr (...) o powierzchni 3,93 ha, klasa (...). Żadna z w/w nieruchomości tworzących gospodarstwo rolne nie została objęta jakąkolwiek polską księgą wieczystą. Jako właściciel tej nieruchomości położonej w S. został ujawniony w księdze wieczystej (G.) A. W. (2) z Z.- obecnie S., przez wpis dokonany w okresie II Rzeczypospolitej o treści „P. dnia 13.09.1929 r., a wpisano dnia 11.10.1931 r.” ( tłumaczenie niemieckiej księgi wieczystej k. 277-279 oraz k. 288-290 akt INs 197/09).

Dalej w oparciu o ustalenia poczynione w sprawie sygn. akt INs 197/09, sąd ustalił, że termin powzdanie (die A.) oznacza przewłaszczenie przeniesienia własności w przypadku nieruchomości. Zgodnie z ustaleniami poczynionymi w ww. sprawie obowiązywał wówczas Kodeks Cywilny Niemiecki ( (...) w brzmieniu opublikowanym jako „Kodeks cywilny obowiązujący na Ziemiach Zachodnich Rzeczypospolitej Polskiej (przekład urzędowy)” Wydawnictwa Ministerstwa Sprawiedliwości Zbioru Ustaw Ziem Zachodnich tom X W.- P. 1923r. Zgodnie z ówcześnie obowiązującym § 873 (...), do przeniesienia własności gruntu wymagana była rzeczowa umowa przewłaszczenia, zawierająca zgodę zbywcy i nabywcy na przeniesienie własności (powzdanie) oraz wpis tej zmiany w prawie do księgi wieczystej. W myśl § 925 (...) oświadczenia zgody na przewłaszczenie musiały być złożone przed wydziałem hipotecznym przy równoczesnej obecności obu stron.

Zwrócił uwagę Sąd meriti na stanowisko, z którego wynika, że postanowienie o zasiedzeniu nie może zastępować braku tytułu. Jeżeli taki tytuł zaginął, możliwe jest tylko ustalenie przez sąd, jak przedstawia się w jego świetle stan własność. W ocenie Sądu Rejonowego, po śmierci A. W. (2) spadek po nim nabyli na podstawie ustawy (...) (tereny te nie zostały formalnie włączone jeszcze w skład państwa Polskiego – toczyła się nadal wojna, nie były ustalone granice między państwami, nie został jeszcze zawarty Traktat (...)) – żona oraz dwie córki. Natomiast co do dziedziczenia gospodarstwa rolnego sąd I instancji wskazał na przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny ((Dz.U.64.16.94 ze zm. ): art. II § 1 i 2. art. III (w tym pkt 6 – prawo spadkowe - dekret z dnia 8 października 1946 r. (Dz. U Nr 60, poz. 328).

Mając na uwadze przepis art. 1059 § 1 i 2 k.c. oraz art. 1060 § 1 k.c. w brzmieniu pierwotnym, które, zdaniem Sądu Rejonowego, miało zastosowanie do sprawy na zasadzie art. 524 § 1 k.p.c. Sąd Rejonowy postanowił uzupełnić punkt 1) prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w L. VI Zamiejscowego Wydziału Cywilnego w B., wydanego w dniu 28.08.2013r. w sprawie VINs 244/13 w ten sposób, iż stwierdzić, że spadek po A. W. (1), zmarłym dnia 9 marca 1945r. w S., ostatnio stale zamieszkałym w S., na podstawie ustawy - co do gospodarstwa rolnego, dla którego w Sądzie Rejonowym w B. nie została założona księga wieczysta, objętego działkami ewidencyjnymi (...) o powierzchni 4,04 ha, położonymi w obrębie ewidencyjnym numer (...) S., jednostka ewidencyjna (...)-2 P., powiat (...), Województwo (...), nabyła żona spadkodawcy M. W. córka R. i G.. Przesłanki dziedziczenie przez córki nie zostały dowiedzione, a w szczególności część z nich nie jest możliwa do spełnienia (por. art. 1059 § 1 pkt. 2,4 i 5 k.c., czy art. 1059 § 2 k.c. w pierwotnym brzmieniu). W chwili śmierci spadkodawcy córki były pełnoletnie, a ponadto nie zostało udowodnione, że bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie nieprzerwanie co najmniej od roku albo w chwili otwarcia spadku bądź prowadzą inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracują w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców – art. 1059 § 1 pkt. 1 i 3 k.c. w pierwotnym brzmieniu.

Instytucja zmiany prawomocnego postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku została uregulowana w art. 679 § 1 k.p.c. i stanowi, że dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, z zastosowaniem przepisów niniejszego rozdziału. Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.

Zauważył Sąd Rejonowy, że w niniejszej sprawie instytucja zmiany prawomocnego postanowienia nie mogła naleźć zastosowania, przede wszystkim z uwagi negatywną przesłankę w postaci upływu czasu. Wniosek o zmianę wpłynął do Sądu w dniu 10 kwietnia 2015r. a więc po upływie w/w terminu, słusznie więc – w ocenie Sądu Rejonowego - pełnomocnik wnioskodawczyni zmienił dotychczasowe stanowisko, wnosząc o wznowienie postępowania w sprawie o sygn. akt VINs 244/13 i uzupełnienie postanowienia z dnia 28 sierpnia 2013r. poprzez stwierdzenie, kto odziedziczył gospodarstwo rolne po A. W. (1) oraz odrębnie, kto odziedziczył gospodarstwo rolne po M. W.. Jednocześnie zgodnie z art. 523 k.p.c. prawomocne postanowienie orzekające co do istoty sprawy nie może być zmienione ani uchylone, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Wobec tego, skoro przepisy szczególne w niniejszej sprawie nie przewidują możliwości zmiany wydanego orzeczenia, a uczestnik postępowania może żądać wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, a zmiana postanowienia wobec przytoczonych powyżej okoliczności jest niedopuszczalna- art. 524 § 1 k.p.c.- Sąd Rejonowy postanowił wznowić postępowanie spadkowe i wydać postanowienie częściowe co do orzeczenia o nabyciu spadku po A. W. (1).

Sąd meriti stanął bowiem na stanowisku, że koniecznym z punktu widzenia zapewnienia prawidłowego obrotu prawnego, jest uregulowanie kwestii właścicielskich związanych z przedmiotową nieruchomością. Niewątpliwie bowiem tylko wznowienie postępowania może umożliwić założenie księgi wieczystej dla nieruchomości. Przyjęcie stanowiska odmiennego zamknęłoby tę drogę. Powyższe stanowisko, zdaniem Sądu I instancji znalazło swe odzwierciedlenie także w aktach niezałożonej księgi wieczystej (...), w której to sprawie postanowieniem z dnia 17 czerwca 2014r. oddalono wniosek o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości o nr (...) o powierzchni 4,04 ha w obrębie S., wskazując, że ze stwierdzenia nabycia spadku po A. W. (1) nie wynika, aby w skład spadku wchodziła rzeczona nieruchomość. Stosownie do art. 1 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości.

Z takim rozstrzygnięciem sądu nie zgodziła się uczestniczka postępowania M. S. składając apelację (nazwaną zażaleniem). Skarżąca zarzuciła wydanemu w sprawie orzeczeniu:

1. dokonanie błędnych ustaleń faktycznych przez przyjęcie, że miejscowość S. w dniu 9 marca (...). nie była włączona w skład państwa polskiego, co skutkowało zastosowaniem niewłaściwego prawa tj. niemieckiego kodeksu cywilnego ( (...)) zamiast kodeksu cywilnego obowiązującego na Ziemiach Zachodnich Rzeczypospolitej Polskiej (B. G., (...));

2. naruszenie prawa materialnego tj. art. II § 1 i 2, art. III dekretu z dnia 8 października 1946 r. prawo spadkowe, art. 931 § 1 kc, , art. 1059 kc, art. 1060§ 1 kc -, art. LV § 1 i LI, LV, LVI § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku przepisy wprowadzające kodeks cywilny poprzez ich zastosowanie do spadku otwartego dnia 9 marca 1945r.,

3. obrazę przepisów postępowania, które to naruszenie miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k,p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, dowolność w tej ocenie i wyprowadzenie wniosków przekraczających treść dokumentów znajdujących się w aktach sprawy i przyjęcie, że nieruchomości dla których w Sądzie Rejonowym w B. nie została założona księga wieczysta, objętego działkami ewidencyjnymi (...) o powierzchni 4,04 ha położonymi w obrąbie ewidencyjnym numer (...), S., stanowiące własność A. W. (1) stanowiły gospodarstwo rolne podczas, gdy okoliczności sprawy wskazują jedynie na to, że A. W. (2) na terenie posiadanych nieruchomości prowadził karczmę, a zatem przedmiotowe nieruchomości nie mogą być uznane za gospodarstwo rolne i w konsekwencji podlegają ogólnemu porządkowi dziedziczenia.

Wskazując na powyższe, apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i stwierdzenie, że spadek po A. W. (1) zmarłym w dniu 9 marca 1945 r. w S., ostatnio stale zamieszkałym w S., na podstawie ustawy nabyły: żona spadkodawcy M. W. – w udziale ¼ oraz córki spadkodawcy W. S., córka A. i M., oraz H. O. (1), córka A. i M. – w udziale 3/8 każda z nich, względnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozstrzygnięcia Sądowi Rejonowemu w B. ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w oparciu o art. 395§2 k.p.c. w zw. z art. 13§2 k.p.c.

Sąd zważył, co następuje:

Apelacja uczestniczki postępowania zasługuje na uwzględnienie.

Przede wszystkim zauważyć należy, że Sąd I instancji na rozprawie w dniu 15 października 2015r. wznowił postępowanie spadkowe w sprawie VI Ns 244/13, w której Sąd Rejonowy stwierdził nabycie spadku po A. W. (1) i M. W.. Nikt z uczestników postępowania nie złożył zastrzeżenia co do tej decyzji sądu. Także apelacja nie zawierała wniosku o zbadanie poprawności wydanego przez Sąd I instancji niezaskarżalnego postanowienia o wznowieniu postępowania spadkowego w sprawie INs 244/13.

Po wznowieniu postępowania, sąd I instancji wydał natomiast postanowienie częściowe dotyczące rozpoznania sprawy, uzupełniając punkt I prawomocnego postanowienia o postanowienie dotyczące dziedziczenia gospodarstwa rolnego należącego do spadku po zmarłym A. W. (1). Jako podstawę orzekania o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego po zmarłym w 1945r. spadkodawcy, sąd I instancji wskazał m.in. przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. wprowadzające kodeks cywilny.

Nie zwrócił jednak uwagi Sąd Rejonowy na okoliczność, że w sytuacji, gdy sąd postanowił wznowić postępowanie spadkowe zakończone wydaniem przez Sąd Rejonowy postanowienia z dnia 28 sierpnia 2013r. w sprawie VI Ns 244/13, to stosownie do treści art. 412 k.p.c., który na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. stosuje się odpowiednio w postępowaniu nieprocesowym, po ponownym rozpoznaniu sprawy stosownie do okoliczności sąd bądź oddala skargę o wznowienie, bądź uwzględniając ją zmienia zaskarżone orzeczenie albo je uchyla i w razie potrzeby pozew odrzuca lub postępowanie umarza.

Skoro zatem Sąd I instancji uwzględnił skargę o wznowienie całego postępowania prowadzonego w sprawie VI Ns 244/13, wydając postanowienie częściowe dotyczące spadkobrania po zmarłym A. W. (1) należało, zgodnie z wnioskiem apelującej, zmienić zaskarżone orzeczenie zawarte w punkcie I postanowienia z dnia 28 sierpnia 2013r. wydanego przez Sąd w w/w sprawie, uznając, że spadek po zmarłym A. W. (1) zmarłym w dniu 9 marca 1945r. w S. na podstawie § 1924 i § 1931 Kodeksu Cywilnego obowiązującego na Ziemiach Zachodnich Rzeczypospolitej Polskiej (B. G.) nabyła żona spadkodawcy M. W. w ¼ części oraz córki W. S. i H. O. (1) w 3/8 części każda, a nie jak stwierdził Sąd Rejonowy w w/w postanowieniu z dnia 28 sierpnia 2013r. żona i córki spadkobiercy po 1/3 części każda.

Zgodzić się także należy z apelującą uczestniczką postępowania, że brak było podstaw do uznania, że w przedmiotowej sprawie istniały podstawy do odrębnego orzekania o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego, skoro w dacie otwarcia spadku (w marcu 1945r) brak było przepisów dotyczących odrębnych zasad dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Rację ma bowiem apelująca uczestniczka postępowania, że zarówno przepisy kodeksu cywilnego dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych jak i przepisy wprowadzające kodeks cywilny, w zakresie w jakim odnoszą się do spraw spadkowych, w których wydanie postanowienia spadkowego następuje po 14 lutego 2001r. zostały uznane przez Trybunał Konstytucyjny za niekonstytucyjne.

Orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 września 2007r. wydanym w sprawie P 21/06, Trybunał orzekł bowiem o niezgodności z Konstytucją art. LV, LVI i LVII przepisów wprowadzających kodeks cywilny w zakresie w jakim odnoszą się do spraw spadkowych, w których wydanie orzeczenia nastąpiło od dnia 14 lutego 2001r. czyli od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001r. wydanego w sprawie P 4/99, w którym to orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny uznał za niekonstytucyjne m.in. przepisy art. 1059 k.c. i 1060 k.c. . Tak więc powołane przepisy dotyczące dziedziczenia gospodarstwa rolnego nie mogły znaleźć zastosowania do spadkobrania po osobie, która zmarła w marcu 1945r., a orzeczenie w tym zakresie zostało wydane w dniu 28 sierpnia 2013r.

Zgodzić się też należy z zarzutem naruszenie przez Sąd Rejonowy przepisów regulujących ogólne zasady dziedziczenie na ziemiach polskich obowiązujących w marcu 1945r. Co prawda, zdaniem Sądu Okręgowego - i Sąd I Instancji i apelująca - wskazują na obowiązywania tych samych przepisów dotyczących zasad dziedziczenia osób zmarłych w 1945r. na ziemiach Zachodniej Rzeczpospolitej Polskiej, w tym również w miejscowości S. tj. kodeksu cywilnego obowiązującego na Ziemiach Zachodnich Rzeczypospolitej Polskiej, z tym, że sąd nazywa go Kodeks Cywilny Niemiecki ( (...)) w brzmieniu opublikowanym jako kodeks cywilny obowiązujący na Ziemiach Zachodnich Rzeczypospolitej Polskiej, a apelująca uczestniczka nazywa go Kodeksem Cywilnym obowiązującym na Ziemiach Zachodnich Rzeczypospolitej Polskiej (B. G.), jednak analizując uzasadnienie postanowienia sporządzone przez Sąd Rejonowy oraz uzasadnienie apelacji wywiedzionej przez uczestniczkę postępowania stwierdzić należy, że zarówno sąd jak i uczestniczka wskazują na ten sam akt prawny obowiązujący na ziemiach polskich w dacie śmierci A. W. (1).

Mając zaś na uwadze powyższe rozważania, uznać należało, że nie zachodziła potrzeba w przedmiotowej sprawie ustalania, czy w skład spadku po zmarłym A. W. (1) wchodziło gospodarstwo rolne. Bez względu bowiem na to, czy spadkodawca był właścicielem gospodarstwa rolnego czy też nie, wszyscy ustawowi spadkobiercy zmarłego odziedziczyli cały spadek po zmarłym (w tym także ewentualne gospodarstwo rolne) w oparciu o przepisy obowiązujące w miejscu i w dacie śmierci spadkodawcy.

Biorąc pod uwagę powyższe, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. należało zmienić zaskarżone postanowienie częściowe i orzec jak w sentencji postanowienia.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE