UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 20 lutego 2015 roku powód Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. F. S. z siedzibą w G. wniosła o zasądzenie od pozwanego J. O. kwoty 25.642,77 zł
wraz z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP od dnia 20 lutego 2015 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu.

Strona pozwana, reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, wniosła o oddalenie powództwa w całości.

W dniu 19 sierpnia 2015 roku powód cofnął pozew ze zrzeczeniem się roszczenia co do części należności, ograniczając roszczenie do kwoty 22.899,94 zł z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP od dnia 12 sierpnia 2015 roku do dnia zapłaty. Następnie, w dniu 18 maja 2016 roku, powód cofnął pozew ze zrzeczeniem się roszczenia w części, wnosząc o zasądzenie od pozwanego kwoty 8.195,36 zł z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP od dnia 17 maja 2016 roku do dnia zapłaty.

Wyrokiem z dnia 16 czerwca 2016 roku, w sprawie prowadzonej pod sygnaturą akt I C 622/15, Sąd Rejonowy w Pabianicach umorzył postępowanie w zakresie żądania zasądzenia kwoty 17.447,41 zł oraz odsetek od tej kwoty (punkt 1 sentencji wyroku) oraz oddalił powództwo w pozostałej części (punkt 2 sentencji wyroku).

Postanowieniem z dnia 8 lipca 2016 roku Sąd Rejonowy w Pabianicach uzupełnił wyrok, o którym mowa wyżej, w ten sposób, że po punkcie 2 dodał punkt 3 w brzmieniu „zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 2.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu”.

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych:

U. O. była członkiem Spółdzielczej (...)
-Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G.. W dniu 14 września 2010 roku U. O. zawarła z powodem umowę pożyczki konsumenckiej konsolidacyjnej na kwotę 40.000 zł na czas określony - do dnia 14 września 2015 roku. Całkowity koszt spłaty pożyczki wynosił 20.176,92 zł. Pożyczka była oprocentowana według zmiennej stopy procentowej, ustalanej przez zarząd (...). Spłata pożyczki następować miała w ratach zgodnie z planem spłaty, stanowiącym załącznik do umowy. Integralną częścią umowy był załącznik nr 1 - Regulamin udzielania kredytów i pożyczek Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej, w oparciu o który (§ 29), w razie ustania członkostwa roszczenie o zwrot staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa, przy czym w szczególnie uzasadnionych wypadkach Zarząd (...) może postanowić inaczej. Zabezpieczeniem spłaty pożyczki było poręczenie udzielone przez męża pozwanej
- pozwanego J. O.. Poręczyciel zobowiązał się do spłaty kwoty pożyczki bądź jej części powiększonej o należne prowizje, opłaty, odsetki i inne koszty przysługujące (...) w związku z wykonaniem umowy, na wypadek, gdyby pożyczkobiorca nie wykonał swego zobowiązania. Poręczyciel nie był obecny przy zawieraniu umowy i nie wiedział jakie dokumenty pożyczkobiorca otrzymał przy zawieraniu umowy. Złożył on jedynie podpis na umowie poręczenia. W dniu 24 maja 2013 roku strony podpisały aneks do ww. umowy, w oparciu o który, czas trwania umowy i okres spłaty zostały wydłużone do dnia 14 sierpnia 2020 roku, zmianie uległ też harmonogram spłat.

U. O. zmarła w dniu 16 października 2013 roku. Po śmierci została ona skreślona z rejestru członków spółdzielni ze skutkiem od dnia śmierci, zaś pożyczka została przez (...) postawiona w stan natychmiastowej wymagalności - od tej daty. Wierzyciel rozpoczął naliczanie odsetek karnych od całego niespłaconego kapitału pożyczki z oprocentowaniem karnym wynoszącym 12%. Pismem z dnia 05 grudnia 2014 roku powód wezwał pozwanego do natychmiastowej zapłaty kwoty 27.796,45 zł wynikającej z pożyczki zawartej przez U. O. - w ciągu 7 dni od dnia doręczenia wezwania, pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego. Wezwanie to zostało pozwanemu doręczone w dniu 18 grudnia 2014 roku.

Poręczyciel nie dokonał jednorazowej spłaty żądanej kwoty jednak systematycznie dokonywał spłat kolejnych rat pożyczki w terminach wynikających z umowy i harmonogramu spłat. W dniu wniesienia pozwu - 20 lutego 2015 roku - kapitał pozostały do spłaty wynosił 25.642,77 zł.

Na dzień wyrokowania nie występowało przeterminowane zadłużenie wynikające z ww. umowy pożyczki przy założeniu, że byłaby ona spłacana w ratach i terminach wynikających z umowy, przy uwzględnieniu wpłat dokonanych przez poręczyciela.

Poręczyciel nigdy nie był członkiem Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. w G..

Wobec oświadczenia strony powodowej z dnia 18 maja 2016 roku Sąd uznał, że częściowe cofnięcie pozwu - co do kwoty 17.447,41 zł oraz odsetek od tej kwoty jest dopuszczalne w świetle art. 203 § 1, 3 i 4 k.p.c. i jako prawnie skuteczne obligowało Sąd do umorzenia postępowania w sprawie w tym zakresie na podstawie art. 355 § 1 i 2 k.p.c.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo jest niezasadne w całości. Wskazał, że powód wywodzi swoje roszczenie
z art. 25 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 roku Prawo spółdzielcze, zgodnie z którym członka zmarłego skreśla się z rejestru członków spółdzielni ze skutkiem od dnia, w którym nastąpiła śmierć oraz z art. 35 ustawy z dnia 5 listopada 2009 roku o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, stanowiącym, że w razie ustania członkostwa (w tym również w wypadku śmierci członka) roszczenie o zwrot pożyczki lub kredytu staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa oraz statutu (...). Sąd Rejonowy uznał jednak, że w/w przepisy nie znajdują zastosowania, gdyż pozwany nigdy nie był członkiem powodowej kasy, nie wiąże go również statut ani regulamin udzielania pożyczek i kredytów (...). Dodatkowo, w ocenie Sądu, strona powodowa nie udowodniła, aby dokumenty te zostały poręczycielowi doręczone podczas składania oświadczenia o poręczeniu. Zdaniem Sądu pierwszej instancji odpowiedzialność pozwanego względem (...) nie jest oparta na umowie pożyczki jaka została zawarta przez U. O.,
lecz na umowie poręczenia. Pozwany jako poręczyciel zobowiązał się do spłaty kwoty pożyczki bądź jej części powiększonej o należne prowizje, opłaty odsetki i inne koszty przysługujące (...) w związku z wykonaniem umowy na wypadek, gdyby pożyczkobiorca nie wykonał swego zobowiązania. Przedmiotem umowy poręczenia zgodnie z art. 876 §1 k.c. jest obowiązek spełnienia świadczenia przez poręczyciela w sytuacji, gdy dłużnik z zobowiązania głównego nie spełnia swojego świadczenia. Poręczyciel zobowiązuje się spełnić własne zobowiązanie, choć zaspokaja w ten sposób także cudzy dług. Poręczenie służy zatem zabezpieczeniu wierzytelności, wzmocnieniu szansy wierzyciela na zaspokojenie. Poręczenie za cudzy dług jest czynnością prawną, która zgodnie z treścią ww. przepisu rodzi po stronie poręczyciela powinność spełnienia określonego świadczenia tylko w razie, gdy nie spełni go dłużnik główny, a więc poręczenie ma charakter gwarancji. W przypadku poręczenia nie dochodzi do przeniesienia wierzytelności wskutek czynności prawnej wierzyciela, lecz nabycie wierzytelności następuje z mocy samego prawa (art. 518 § 1 k.c.) wskutek czynności faktycznej - gdy poręczyciel spłaca wierzyciela.

W oparciu o powyższe ustalenia, Sąd Rejonowy nie podzielił argumentacji powoda, że roszczenie wynikające z umowy pożyczki zawartej między powodem a U. O., z chwilą jej śmierci stało się wymagalne względem pozwanego poręczyciela. Umowa poręczenia nadal trwa, zaś do tej chwili poręczyciel terminowo wywiązywał się z obowiązku spłaty kolejnych rat należności. W ocenie Sądu pierwszej instancji żądanie od poręczyciela w omawianej sytuacji natychmiastowego uregulowania niespłaconej przez zmarłą dłużniczkę kwoty pożyczki nie jest racjonalne, a ponadto narusza, zasady współżycia społecznego. Skoro w momencie udzielania pożyczki (...) godził się na jej spłatę przez pożyczkobiorcę w ratach i terminach wynikających z harmonogramu spłat, zaakceptowanego przez obie strony umowy, to harmonogram ten dotyczy również poręczyciela. Terminowa spłata przez poręczyciela kolejnych rat zgodnie z harmonogramem nie zagraża interesom ekonomicznym powoda, a poręczyciel nie powinien być stawiany w sytuacji gorszej, niż dłużnik.

Od powyższego wyroku apelację złożyła strona powodowa zaskarżając
go w zakresie punktu 2.

Zaskarżonemu orzeczeniu apelujący zarzucił:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a)  art. 35 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych w zw. z art. 25 § 1 ustawy Prawo spółdzielcze poprzez błędną interpretację i uznanie, że spod ich obowiązywania wyłączony został poręczyciel pożyczki udzielonej członkowi kasy,

b)  876 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że brak spłaty zobowiązania z powodu śmierci pożyczkobiorcy powodującej wymagalność roszczenia nie stanowi unicestwienia umowy poręczenia, która trwa nada i brak jest w takiej sytuacji podstaw do dochodzenia zapłaty od poręczyciela,

c)  art. 881 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że pomimo solidarnego charakteru zobowiązania poręczyciela, wierzyciel nie może od niego żądać spełnienia świadczenia w razie wymagalności roszczenia,

d)  art. 5 k.c. przez jego niewłaściwą interpretację i błędne przyjęcie, że dochodzenie od poręczyciela należności w sytuacji, w której w wyniku zgonu pożyczkobiorcy nastąpiła wymagalność roszczenia stanowi nadużycie prawa ze strony powoda,

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia sprawie materiału dowodowego i niezgodność istotnych ustaleń Sądu z treścią tegoż materiału, co miało istotny wpływ na treść zapadłego w przedmiotowej sprawie rozstrzygnięcia.

W związku z podniesionymi zarzutami skarżący wniósł o zmianę wyroku w pkt 2 i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 8.195,36 zł
wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP od dnia 17 maja 2016 roku do dnia zapłaty. Ponadto wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji strona powodowa podniosła, że przepis art. 876 § l k.c. wyraża zasadę akcesoryjności poręczenia, zgodnie z którą o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. W niniejszej sprawie strony umowy poręczenia nie przyjęły odmiennego zakresu odpowiedzialności poręczyciela. Akcesoryjny a nie subsydiarny charakter poręczenia oznacza, że poręczyciel odpowiada jako współdłużnik solidarny zgodnie z art. 881 k.c., a zatem jego dług staje się wymagalny z chwilą, gdy nastąpi to względem dłużnika głównego. Stan wymagalności roszczenia powstaje
zaś w chwili, w której uprawniony może rozpocząć przymusową realizację, a więc wtedy gdy dłużnikowi w stosunku do tego roszczenia nie będą służyły żadne zarzuty dylatoryjne lub peramptoryjne, a powództwo o zasądzenie tego świadczenia nie będzie przedwczesne. W okolicznościach niniejszej sprawy, zdaniem apelującego, ziściły się warunki wskazane w ustawie prawo spółdzielcze oraz ustawie o (...). Skoro zatem z treści ustawy wynika w sposób jednoznaczny, że śmierć członka spółdzielni skutkuje ustaniem jego członkostwa, to zgodnie z ustawą jest to jednoznaczne z natychmiastową wymagalnością pożyczki. Powód zaznaczył przy tym, że § 29 Regulaminu udzielania pożyczek i kredytów stanowi jedynie powtórzenie zapisów ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, a zatem wbrew stanowisku Sądu pozwany jest związany tą regulacją i powód nie był zobowiązany do postawienia pożyczki w stan natychmiastowej wymagalności w drodze jej wypowiedzenia wobec pozwanego. W konsekwencji bez znaczenia pozostaje fakt, że pozwany nie jest członkiem spółdzielni. Jednocześnie powód nie podzielił dokonanej przez Sąd Rejonowy oceny, że jego działanie stanowi obejście prawa i pozostaje w sprzeczności z art. 5 k.c. Odwołując się do poglądów doktryny oraz orzecznictwa przypomniał, że przy przyjmowaniu nadużycia prawa konieczne jest zachowanie szczególnej ostrożności, bowiem przepis art. 5 k.c. jako norma ogólna nie precyzuje, co należy rozumieć przez zasady współżycia społecznego. W praktyce winno to następować w sytuacjach wyjątkowych. Wskazał na wyjątkowy charakter art. 5 k.c., który przełamuje zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej. Jej odmowa musi być zatem uzasadniona faktem zachodzenia okoliczności rażących i nieakceptowanych ze względów aksjologicznych, ewentualnie teleologicznych. Apelujący podkreślił przy tym, że okoliczność, iż w wyniku zgonu pożyczkobiorcy pożyczka postawiona została w stan natychmiastowej wymagalności i poręczyciel nie może jej spłacać w ratach, nie przesądza o pogorszeniu sytuacji poręczyciela. Należy bowiem uwzględnić, że konsekwencją wymagalności roszczenia jest również rozpoczęcie biegu przedawnienia (art. 120 k.c.), co ma miejsce począwszy od dnia zgonu pożyczkobiorcy. Nadto poręczyciel nie jest obowiązany do zwrotu odsetek kapitałowych po dniu wymagalności, które naliczane są w przypadku ratalnej spłaty.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że przedmiotem umowy poręczenia jest obowiązek spełnienia świadczenia przez poręczyciela w sytuacji, gdy dłużnik z zobowiązania głównego nie spełnia swojego świadczenia. Poręczenie jest umową kauzalną, której przyczyną prawną jest zabezpieczenie wierzytelności. Funkcja zabezpieczająca jest istotą poręczenia, gdyż celem tej instytucji jest zwiększenie prawdopodobieństwa uzyskania przez wierzyciela zaspokojenia ze stosunku podstawowego (umocnienie wierzytelności) dzięki temu, że wskutek zaciągnięcia dodatkowego zobowiązania przez poręczyciela zwiększa się krąg podmiotów, od których wierzyciel może się domagać spełnienia świadczenia. W świetle powyższego, zdaniem pozwanego, Sąd Rejonowy właściwie uznał, że roszczenie wynikające z umowy pożyczki zawartej miedzy powodem a U. O., z chwilą jej śmierci nie stało się wymagalne względem pozwanego poręczyciela. Umowa poręczenia trwa bowiem nadal, zaś do tej chwili poręczyciel terminowo wywiązywał się z obowiązku spłaty kolejnych rat należności. Pozwanego nie wiązały przy tym zarówno powoływane przez powoda przepisy ustawy, jak również postanowienia regulaminu oraz statutu (...). W ocenie pozwanego w sposób zasadny Sąd zastosował ponadto przepis art. 5 k.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej nie zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, jak również prawidłowej oceny zgromadzonego materiału dowodowego. Ujawnione dowody zostały ocenione z uszanowaniem granic swobody przyznanej organowi orzekającemu, bez jakiegokolwiek naruszenia zasad logiki, czy doświadczenia życiowego. Taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w treści art. 233 § 1 k.p.c., a podniesiony przez apelujących zarzut naruszenia tegoż przepisu należy uznać za nietrafiony. Aby bowiem omawiany zarzut mógł okazać się skuteczny, skarżący wykazać musi, że sąd uchybił podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom logicznego myślenia, zasadom doświadczenia życiowego, wskazaniom wiedzy i właściwego kojarzenia faktów. Przedmiotowy zarzut musi się opierać na podważeniu podstaw oceny dokonanej przez sąd z wykazaniem, że jest ona rażąco wadliwa lub oczywiście błędna. Powinnością strony jest więc przedstawienie konkretnych dowodów, których zarzut dotyczy oraz wykazanie, że sąd naruszył granice swobodnej oceny dowodów, co miało wpływ na wynik sprawy. Niewystarczającym jest zatem powołanie się wyłącznie na sam fakt wadliwości dokonanych przez Sąd ustaleń. Również przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu, nie może samo w sobie stanowić skutecznego wywiedzenia zarzutu naruszenia omawianego przepisu ( por. m.in. wyrok SA w Krakowie z dnia 19.02.2014 r., II Ca 2194/13, LEX nr 1541193; wyrok SA w Poznaniu z dnia 5.02.2014 r., I ACa 1217/13, LEX nr 1428201; wyrok SA w Łodzi z dnia 19.12.2013 r., I ACa 868/13, LEX nr 1416146). Odnosząc powyższe do zarzutów wywiedzionych w treści apelacji Sąd Okręgowy uznał, że strona powodowa nie podważyła prawidłowości dokonanej przez Sąd Rejonowy oceny zebranego materiału dowodowego, w szczególności nie wykazała, aby Sąd ten uchybił wskazaniom wiedzy, czy też regułom logicznego myślenia.

Zdaniem Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy w sposób niewłaściwy dokonał natomiast oceny prawnej ustalonych faktów w zakresie, w jakim uznał, że pozwanego, nie będącego członkiem (...) im. (...) w G., nie wiązały przepisy art. 35 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. W tym zakresie podniesiony przez apelującego zarzut obrazy prawa materialnego okazał się zasadny. Słuszność ma skarżący wskazując, że cechą zobowiązania poręczyciela, wynikającą z art. 876 § 1 k.c., jest jego akcesoryjność wobec zobowiązania głównego. Akcesoryjność ta przejawia się tym, że co do zasady powstanie i istnienie zobowiązania poręczyciela zależy od ważności oraz istnienia zobowiązania dłużnika głównego. Innymi słowy zakres odpowiedzialności dłużnika jest taki sam jak dłużnika głównego, przy czym reguła ta rozciąga się na również na ocenę wymagalności świadczenia poręczyciela. W konsekwencji odpowiedzialność poręczyciela nie może powstać wcześniej, aniżeli odpowiedzialność tego za czyj dług on poręcza (por. Z. Gawlik, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna, wyd. II, LEX 2014). Przywoływany już art. 35 ustawy o (...) stanowi, że w razie ustania członkostwa roszczenie o zwrot pożyczki lub kredytu staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa. Zarząd może postanowić inaczej w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Ustanie członkostwa następuje w przypadkach przewidzianych przez ustawę z dnia 16 września 1982 roku Prawo spółdzielcze. Skutek ten następuje m.in. w przypadku śmierci członka (...), w myśl bowiem art. 25 ust. 1 ustawy Prawo spółdzielcze, członka zmarłego skreśla się z rejestru członków spółdzielni ze skutkiem od dnia, w którym nastąpiła śmierć. Wprawdzie rację ma pozwany podnosząc, że skreślenie, o którym mowa, ma charakter porządkowy i nie należy identyfikować
go z wykreśleniem członka z rejestru spółdzielni w rozumieniu art. 24 § 2 ustawy, to jednak ów charakter należy wiązać z deklaratoryjnością podejmowanej czynności, rozumianą w ten sposób, że organ (...) dokonuje wyłącznie technicznej czynności, która nie rodzi żadnych skutków prawnych, te bowiem następują automatycznie z chwilą śmierci członka (...) (zgodnie z art. 15 § 2 ustawy Prawo spółdzielcze, członkiem spółdzielni może być każda osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności prawnych, tej zaś osoby zmarłe nie posiadają). W konsekwencji nie może się ostać wyrażone przez pozwanego w odpowiedzi na apelację stanowisko, że art. 35 ustawy o (...) nie znajduje zastosowania w stosunku do członków kasy, którzy zmarli. W tym miejscu zaznaczenia wymaga, że już na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy o (...) (tj. ustawy z dnia 14 grudnia 1995 roku) przyjmowano, że skutek natychmiastowej wykonalności roszczenia o zwrot pożyczki lub kredytu (art. 28 ustawy) następuje w przypadku ustania członkostwa z jakiejkolwiek przyczyny (por. M. Pawelczyk i inni, Ustawa o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. Komentarz. Wydawnictwo Iuris, Poznań 2012). Błędna jest także ocena, że przedmiotowy przepis wiąże wyłącznie członków kasy, a zatem nie ma zastosowania w stosunku do poręczycieli pożyczki. Tak wąskie rozumienie omawianego przepisu wyklucza już choćby ta okoliczność, że w przypadku osób fizycznych, w razie ich śmierci, prawa i obowiązku o charakterze majątkowym, przechodzą co do zasady na spadkobierców. Wobec następstwa prawnego, śmierć osoby fizycznej nie powoduje zatem wygaśnięcia zobowiązania, ani jego skutków prawnych a jedynie jego przekształcenie. W świetle powyższego nie może budzić wątpliwości, że w przypadku śmierci członka kasy spółdzielczej, istniejące względem niego zadłużenie wynikające np. z umowy pożyczki jest stawiane w stan natychmiastowej wymagalności, a odpowiedzialność za jego spłatę spoczywa na spadkobiercach zmarłego. Tak też przedmiotową kwestię przedstawia się w doktrynie, podnosząc, że ustanie członkostwa wywołuje dla byłego członka lub jego spadkobierców surowe konsekwencje, jest on bowiem zobowiązany spełnić świadczenie wcześniej, niż wynikałoby to z treści zawartej umowy pożyczki lub kredytu (por. m.in. A. Herbert i inni, Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Komentarz. Warszawa 2014). Skoro zatem na skutek śmierci członka (...) roszczenie o zwrot pożyczki/kredytu staje się natychmiast wymagalne względem spadkobierców zmarłego, naturalnym jawi się wniosek, że skutek ten następuje także względem poręczyciela pożyczki/kredytu, co ma ścisły związek z akcesoryjnością poręczenia wobec zobowiązania głównego. Nieprawidłowość rozumowania strony pozwanej, powieloną następnie przez Sąd Rejonowy, widać jeszcze dosadniej, gdy przyjmie się za punkt wyjścia sytuację, w której do ustania członkostwa dochodzi na skutek konstytutywnej decyzji (...), podjętej w oparciu o przepis art. 24 ust. 2 ustawy Prawo spółdzielcze. W takim przypadku nie może budzić wątpliwości, że wymagalność roszczenia wobec byłego już członka pociąga za sobą wymagalność roszczenia względem poręczyciela. Irrelewantne znaczenie ma przy tym okoliczność, czy w niniejszej sprawie pozwany otrzymał załączniki do umowy pożyczki, w postaci m.in. regulaminu, podstawa odpowiedzialności pozwanego ma bowiem ustawowy charakter, a zapisy regulaminu wyłącznie powielają rozwiązania z art. 35 ustawy o (...). Reasumując Sąd Okręgowy uznał, że w wyniku śmierci U. O. roszczenie wynikające z zawartej przez nią umowy pożyczki stało się natychmiast wymagalne, przy czym wymagalność ta była również skuteczna względem pozwanego.

Powyższa konstatacja nie przesądza jednak o uznaniu apelacji powoda za zasadną. Wprawdzie rozpoznając niniejszą sprawę Sąd Rejonowy dopuścił się obrazy przepisu art. 35 ustawy o (...), to jednocześnie kwestionowane rozstrzygnięcie, mimo pewnej wadliwości uzasadnienia, uznać należy za prawidłowe, Sąd pierwszej instancji w sposób właściwy ustalił bowiem, że powód występując z przedmiotowym powództwem dopuścił się nadużycia prawa podmiotowego. W ocenie Sądu Okręgowego zaaprobować należy kwestionowane przez apelującego stanowisko, że roszczenie powoda, jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego – podstawowymi zasadami etycznego i uczciwego postępowania, zasadami porządku prawnego, nie może być społecznie aprobowane i korzystać z ochrony prawnej, w myśl art. 5 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem, nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Klauzule społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa i zasad współżycia społecznego należy traktować jako normy społeczne ogólne, mające na celu złagodzenie rygoryzmu prawnego przepisów prawnych i dostosowaniu ich do potrzeb życia (do konkretnych okoliczności faktycznych). Są to normy odnoszące się do wszystkich możliwych przypadków, gdy powoływanie się na prawo podmiotowe nie stanowi jego wykonywania, lecz jego nadużywanie, które nie jest społecznie aprobowane. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24 stycznia 2007 roku (III CZP 117/06, OSNC 2007/11/165) zarówno w doktrynie prawa cywilnego, jak i judykaturze, dominuje pogląd, że nie ma podstaw do czynienia jakichkolwiek wyłączeń w zakresie stosowania art. 5 k.c. Przestrzeganie zasad współżycia społecznego powinno być zatem immanentnym czynnikiem każdego zachowania się w każdej sytuacji. Wprawdzie w niektórych, nielicznych wypadkach, Sąd Najwyższy wyłączył stosowanie art. 5 k.c., np. w sprawach o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym lub w sprawach o ustalenie nieważności czynności prawnej, a w innych dopuścił stosowanie tego przepisu tylko w sytuacjach szczególnie wyjątkowych, np. w sprawach o prawa stanu cywilnego, to jednak dyrektywa powszechnego respektowania zasad współżycia społecznego nie została podważona. Należy wskazać, że przepis art. 5 k.c. jest tak ujęty, że może być stosowany do wszystkich podmiotów, bo każdy uczestnik obrotu prawnego może dopuścić się nadużycia prawa. Nie występuje tutaj prawne zróżnicowanie sytuacji uczestników obrotu. W wyroku z dnia 20 lipca 2006 roku Sąd Najwyższy wyraźnie stwierdził, że każdy podmiot - w tym przedsiębiorca - może powoływać
się na instytucję nadużycia prawa (V CSK 115/06, LEX nr 1044085). Podkreślenia wymaga także okoliczność, że zawarta w treści art. 5 k.c. dyrektywa nie została zakwestionowana w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdzając zgodność art. 5 k.c. z Konstytucją (wyrok TK z dnia 17 października 2000 roku, SK 5/99, OTK ZU 2000/7 poz. 254), podkreślił przydatność klauzul generalnych - w tym zasad współżycia społecznego - dla nadawania stosowaniu przepisów „bezpośredniego sensu aksjologicznego zakorzenionego w Konstytucji”. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, zasady współżycia społecznego, mimo że wywodzą
się z poprzedniego okresu, współistnieją z całym systemem prawa cywilnego i jako czynnik uelastyczniający ten system, muszą być brane pod uwagę przez sądy przy rozstrzyganiu każdej sprawy. Przez pojęcie zasad współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania, wyrażające ideę słuszności w prawie i wolności ludzi, odwołujące się do powszechnie znanych w naszej kulturze wartości. Jest oczywiste, że klauzula zasad współżycia społecznego odwołuje się do ocen i wartości ukształtowanych poza systemem prawnym, a więc mających charakter zasad moralnych, obyczajowych,
czy też zwyczajowych. Wydaje się, że za trafne i istotne dla praktyki stosowania prawa należy uznać spostrzeżenie, iż zasady współżycia społecznego mają chronić przede wszystkim pewne wartości moralne, natomiast zasady społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa - wartości ekonomiczne. Tym samym nie jest uważane za wykonywanie prawa przez uprawnionego w sytuacji, gdy jego działanie lub zaniechanie pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego. Wręcz przeciwnie, należy uznać, że mamy wówczas do czynienia z nadużyciem prawa podmiotowego. Jednakże dla rozstrzygnięcia, czy w okolicznościach konkretnego wypadku występuje nadużycie prawa, decydujące znaczenie ma ocena tego wypadku dokonana przez sąd.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpatrywanej sprawy przypomnieć należy, że w myśl spornego przepisu art. 35 ustawy o (...), zarząd kasy może w uzasadnionych przypadkach ustalić inny dzień wymagalności roszczenia, aniżeli wynikający z daty śmierci członka. Jak podnosi się w doktrynie, możliwość taka jest uzależniona od istnienia okoliczności dotyczących np. sytuacji rodzinnej członka kasy, wypadków losowych itp. Sytuacja ta może być przy tym zróżnicowana w zależności od przyczyny ustania członkostwa. W każdym jednak wypadku zarząd kasy winien określić późniejszy termin wymagalności roszczenia, gdy żądanie zwrotu pożyczki lub kredytu w dniu ustania członkostwa pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (por. A. Jedliński, K. Pietrzykowski, Komentarz do ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, Gdańsk, 1998; cyt. komentarz autorstwa A. Herberta).

Zaciągnięta przez U. O. pożyczka miała być spłacana zgodnie z harmonogramem spłat. Po ustaniu członkostwa pożyczkobiorcy, pozwany, jako poręczyciel, ale i spadkobierca zmarłej, kontynuował spłatę pożyczki zgodnie z ustalonymi terminami spłat. Jak wynika z przeprowadzonego przez Sąd pierwszej instancji postępowania dowodowego, gdyby przyjąć, że pożyczka winna być spłacana w ratach i terminach wynikających z umowy, przy uwzględnieniu wpłat pozwanego, nie występowałoby przeterminowane zadłużenie. Powód w terminie otrzymuje raty kapitałowo-odsetkowe, a przy założeniu, że pożyczka zostanie w pełni spłacona w oznaczonej w umowie dacie, otrzyma z tytułu udzielenia pożyczki takie wynagrodzenie (w formie odsetek), jakiego oczekiwał w dacie podpisania z U. O. wpierw umowy, a następnie aneksu. Powszechnie wiadomym jest przy tym, że w przypadku instytucji finansowych, działają
one w oparciu o długoterminowe planowanie zysków i strat. Planowanie to opiera się na prognozach, że w danym okresie klienci z tytułu zawartych umów wpłacą określone kwoty pieniężne, co pozwala tym instytucjom na ustalenie potencjalnych zysków za ten okres. Truizmem jest zatem stwierdzenie, że nie leży w interesie kredytodawców/pożyczkodawców wcześniejsza spłata pożyczki gdyż to może zaburzać ustaloną wcześniej prognozę finansową. W konsekwencji zasadnym jest wniosek, że w sprawie nie doszło do naruszenia interesów ekonomicznych powoda. Zauważenia wymaga ponadto, że postawienie przez powoda pożyczki w stan natychmiastowej wykonalności nie było efektem zawinionego działania dłużnika, zarówno bowiem pożyczkobiorca, jak również poręczyciel, nie mieli realnego wpływu na ustanie członkostwa tego pierwszego. Niewątpliwie zaś odróżnić należy sytuację, gdy do ustania członkostwa dochodzi na skutek zachowania członka kasy, od sytuacji, gdy efekt ten następuje w oderwaniu od działania zobowiązanego z tytułu umowy pożyczki. W tym drugim przypadku, zdaniem Sądu, powinnością wierzyciela było sięgnięcie po rozwiązanie z art. 35 zd. 2 ustawy o (...) i rozważenie możliwości wyznaczenia innego terminu wymagalności roszczenia. Takie działanie jawi się jako jeszcze bardziej zasadne w sytuacji, gdy osoba odpowiedzialna za spłatę zadłużenia (poręczyciel, spadkobierca) sumiennie wykonuje obowiązki, które pierwotnie ciążyły na pożyczkobiorcy, tj. spłaca w ustalonych terminach kolejne raty, co jak ustalono w niniejszej sprawie ma miejsce. W takim stanie rzeczy postawienie przez powoda całości zadłużenia U. O. w stan natychmiastowej wymagalności, należy uznać za sprzeczne z poczuciem sprawiedliwości, godzące w zasady uczciwości obowiązującej w stosunkach cywilnoprawnych oraz reguły rzetelnego postępowania w stosunkach społecznych, a wydany wyrok zasądzający ewentualne świadczenie od pozwanego na rzecz powoda należałoby postrzegać jako niesłuszny, skutkujący wzbogaceniem się powoda bez racjonalnych i obiektywnie weryfikowalnych przesłanek.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że w niniejszej sprawie brak jest podstaw do wydania rozstrzygnięcia o charakterze reformatoryjnym albo kasatoryjnym.

Mając na uwadze powyższe, uznając apelację za bezzasadną, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015, poz. 1800, w brzmieniu obowiązującym na dzień wniesienia apelacji), zasądzając od powoda rzecz pozwanego kwotę 1.200 zł, tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego, na które złożyły się koszty zastępstwa adwokackiego pozwanego.