UZASADNIENIE

Pozwem z 08 października 2014 wniesionym do Sądu Okręgowego w Zielonej Górze, powodowie R. M. (2) i K. M. domagali się zasądzenia od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 80.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 16 kwietnia 2014 do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za bezumowne korzystanie z części działki numer (...) położonej w N., gmina Z., dla której Sąd Rejonowy w Zielonej Górze prowadzi księgę wieczystą numer (...) za okres od 01 września 2004 do 01 września 2014. Nadto powodowie wnieśli o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając wskazali, że 24 kwietnia 1998 zakupili nieruchomość położoną we wsi N., gmina Z., oznaczoną geodezyjnie jako działka numer (...), o powierzchni 3.200 m², dla której Sąd Rejonowy w Zielonej Górze prowadzi księgę wieczystą numer (...). W chwili nabycia nieruchomości powodowie nie mieli jakiejkolwiek wiedzy, że pod powierzchnią gruntu przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia. Nigdy w księdze wieczystej nie został ustalony jakikolwiek ciężar, bądź ograniczenie tytułem obciążenia nieruchomości z powodu usytuowania tam urządzeń przesyłowych. Gazociąg DN250 Ciśn. PN 6,3 MPa o szerokości 6,0 mb został wybudowany bez żadnego tytułu prawnego, albowiem Zakład (...) w Z. zawarł z poprzednimi właścicielami nieruchomości jedynie umowę na czasowe przejęcie pasa terenu działki pod budowę gazociągu. Umowa w żadnym wypadku nie dawała podstaw Zakładowi (...) do bezterminowego i bezpłatnego korzystania oraz ograniczania własności – pasa terenu działki numer (...). Umiejscowienie gazociągu pod powierzchnią działki uniemożliwia korzystanie z tej nieruchomości w sposób zgodny z jej przeznaczeniem i wolą właścicieli. Powodowie wskazali, że nieruchomość nabyli w dobrej wierze, albowiem mieli zamiar budowy zakładu produkcji osprzętu elektrycznego. Celem realizacji tego przedsięwzięcia powodowie uzyskali postanowienie Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Z. z 26 lutego 2004, na mocy którego uzgodniono warunki zabudowy pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych. 22 marca 2004 powodom wydano w Urzędzie Gminy Z. decyzję o warunkach zabudowy. Starając się o decyzję o pozwoleniu na budowę w Starostwie Powiatowym w Z. powodowie powzięli wiedzę, że według miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z 2009 roku przez ich nieruchomość przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia. W związku z powyższym powodowie w 2010 roku zwrócili się do (...) Spółki z o.o. z siedzibą we W., a następnie w 2011 roku do pozwanej Spółki (...) o przesłanie kopii dokumentu (tytułu prawnego) do odcinka gazociągu przebiegającego przez działkę numer (...) w N.. W odpowiedzi pozwany poinformował, że gazociąg rzekomo został wybudowany legalnie w 1997 roku na podstawie decyzji Urzędu Rejonowego w Z. w 16 maja 1995 w sprawie udzielenia pozwolenia na budowę sieci po uzyskaniu zgód właścicieli gruntów przez które przebiega. Z uzyskanych przez powodów ze Starostwa Powiatowego w Z. umów numer (...), w żaden sposób nie wynika, by właściciele wyrazili zgodę na ulokowanie na ich działce gazociągu wysokiego ciśnienia. Powodowie po zgromadzeniu dokumentacji wezwali pozwanego do usunięcia urządzeń lub wykupienia działki, ponieważ stała się ona dla nich bezwartościowa. W odpowiedzi pozwany wskazał, że nie widzi podstaw do uwzględnienia roszczeń powodów, deklarując wolę ustanowienia nieodpłatnej służebności, modyfikując w kolejnym piśmie to stanowisko poprzez ustanowienie służebności za zapłatą kwoty 86 zł. Zgodnie ze zleconym przez powodów operatem szacunkowym roczna opłata za bezumowne korzystanie z gruntu powodów o wyliczonej powierzchni 1.570,80 m² (po 25 metrów od skraju gazociągu do linii zwartej zabudowy) wyniosła 13.600 zł i stanowi odzwierciedlenie ingerencji pozwanego w prawo własności w tym okresie czasu. Powodowie ostatecznie wskazali, że opierając swoje żądanie na podstawie przepisów art. 224 § 1 k.c. i art. 225 k.c. domagają się od pozwanego, jako samoistnego posiadacza w złej wierze, zapłaty za bezumowne korzystanie z rzeczy, w wysokości 80.000 zł licząc za dziesięć lat wstecz, przy uwzględnieniu wartości rynkowej nieruchomości nieobciążonej urządzeniem w poszczególnych okresach bezumownego korzystania i biorąc pod uwagę potencjalne dochody z czynszu dzierżawy za 1m²powierzchni pasa nieruchomości, uwzględniając ewentualną waloryzację na datę określenia wynagrodzenia i stopień ingerencji w treść prawa własności.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów kosztów procesu; nadto pozwany podniósł zarzut niewłaściwości miejscowej, wnosząc o przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu we Wrocławiu.

Uzasadniając, pozwany przyznał, że przez nieruchomość powodów przebiega należący do pozwanego gazociąg: DN 250 PN 6,3 MPa relacji K. – C. odc. odg. K. – odg. C., który wybudowany został w 1996 roku w oparciu między innymi o decyzję z 01 lipca 1994 roku w przedmiocie zatwierdzenia planu realizacyjnego oraz decyzję z 01 września 1995 roku w przedmiocie udzielenia pozwolenia na budowę sieci. W pierwszej kolejności pozwany podniósł, że jest właścicielem wymienionego gazociągu dopiero od 15 października 2008. Podstawą jego nabycia była umowa przeniesienia własności, prawa użytkowania wieczystego oraz innych praw zawarta 15 października 2008 w formie aktu notarialnego. Z powyższego wynika, że pozwany nie korzystał z nieruchomości powodów w okresie którego dotyczy żądanie pozwu, to jest (cyt.:) od 01 września 2004 do 01 września 2004, bowiem właścicielem gazociągu jest dopiero od 15 października 2008. Z ostrożności pozwany wskazał, że przedmiotem transakcji były odcinki gazociągów, które nie stanowią przedsiębiorstwa, ani jego zorganizowanej części. Jako kolejną podstawę oddalenia powództwa pozwany podniósł fakt, że poprzednik prawny podmiotu, od którego pozwany nabył gazociąg, to jest (...) S.A. z siedzibą w W., uzyskał trwały tytuł prawny do nieruchomości powodów w zakresie posadowienia i utrzymywania gazociągu. Mając na względzie twierdzenia powodów, według których powodowie oraz poprzedni właściciele nieruchomości nigdy nie wyrazili zgody na korzystanie z nich w zakresie posadowienia infrastruktury przesyłowej, pozwany stwierdził, iż tytułem prawnym dającym poprzednikowi prawnemu (...) S.A. prawo do korzystania nieruchomości była decyzja administracyjna. W chwili wydawania decyzji w sprawie pozwolenia na budowę gazociągu jedynym aktem prawnym, na podstawie którego przy realizacji inwestycji mogło zostać ograniczone prawo własności była ustawa z 29 kwietnia 1985 o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (t.j.: Dz. U. z 1991 roku, Nr 30, poz. 127 ze zm.). Art. 70 ust. 1 wymienionej ustawy dawał podstawę do ograniczenia własności nieruchomości mieszczącego się w granicach szeroko rozumianego pojęcia wywłaszczenia. Skutkiem ostatecznej decyzji administracyjnej wydanej na podstawie tego przepisu było ograniczenie prawa własności przez ustanowienie trwałego obowiązku znoszenia przez właściciela w sferze, w której może być wykonywana własność nieruchomości, stanu ukształtowanego przebiegiem zainstalowanego urządzenia przesyłowego. Mając na względzie powyższe, zdaniem pozwanego uznać należało, iż uzasadniony jest wniosek o istnieniu decyzji wydanej w oparciu o art. 70 ust. 1 o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości na rzecz poprzednika prawnego podmiotu, od którego nabyty został gazociąg, odnoszącej się do nieruchomości. Ustalenie takie może być poczynione w oparciu o art. 231 k.p.c., zgodnie z którym fakt istotny dla rozstrzygnięcia danej sprawy może być uznany za ustalony, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z zasad logiki, doświadczenia życiowego oraz innych ustalonych już faktów Domniemany fakt nie wymaga twierdzenia ani dowodzenia. Tym samym pozwany wraz z nabyciem gazociągi 15 października 2008 nabył tytuł prawny do jego utrzymywania na nieruchomości powodów. Z ostrożności procesowej pozwany zakwestionował wysokość kwoty żądanej przez powodów, a także sposób jej wyliczenia. Pozwany zwracał także uwagę na fakt, że w momencie, gdy powodowie nabywali przedmiotową nieruchomość, to jest 24 kwietnia 1998, to znajdowała się już wówczas na niej infrastruktura przesyłowa obecnie należąca do uczestnika w postaci gazociągu DN 250 PN 6,3 MPa relacji K. - C. ode. odg. K. - odg. C.. Nadto pozwany zakwestionował zakres korzystania z nieruchomości wskazany przez powodów, zwracając uwagę na fakt, że strefy kontrolowanej nie można utożsamiać z nieruchomością, z której pozwany korzystał w przeszłości w związku z eksploatacją gazociągów. Strefa kontrolowana ma źródło w przepisach prawa budowlanego (to jest w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z 26 kwietnia 2013 w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie (Dz. U. z 2013 roku, poz. 640) wydanym na podstawie delegacji wynikającej z art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy z 07 lipca 1994 Prawo budowlane. Strefa ta reguluje jedynie odległości od osi gazociągu, w których ograniczone jest wznoszenie budynków i budowli. Pozwany podniósł, że do określenia wysokości wynagrodzenia należnego od pozwanego z tytułu korzystania z nieruchomości powoda niezbędne jest ustalenie rzeczywistego zakresu korzystania przez pozwanego z tej nieruchomości. Zakres ten powinien być określony w wyniku przeprowadzenia postępowania dowodowego, a nie w oparciu o przepisy prawa administracyjnego, które regulują odległości wznoszenia budowli od gazociągu. Są one niezależne od rzeczywistego korzystania przez przedsiębiorcę przesyłowego z nieruchomości i nie uprawniają go do posiadania zależnego gruntu, na którym urządzenia są posadowione. Korzystanie z nieruchomości, na których posadowiona jest infrastruktura gazowa odbywa się wyłącznie w zakresie czynności mających na celu eksploatację, konserwację i dozór urządzeń przesyłowych. Końcowo pozwany wskazał, że art. 6 ustawy z 27 marca 2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym stanowi, że w granicach określonych ustawą każdy ma prawo do zagospodarowania terenu, do którego ma tytuł prawny, zgodnie z warunkami ustalonymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, jeżeli nie narusza to chronionego prawem interesu publicznego lub interesu osób trzecich. Uczestnik postępowania jest przedsiębiorstwem energetycznym, o którym mowa w ustawie z 10 kwietnia 1997 prawo energetyczne. Ustawa ta nakłada na takie przedsiębiorstwa obowiązek zapewnienia dostaw gazu a kontrolę w tym zakresie sprawuje Prezes Urzędu Regulacji Energetyki. Wymieniona ustawa stanowi część publicznego prawa gospodarczego, którego przedmiotem jest zabezpieczenie interesu publicznego. Tym samym usługi świadczone przez pozwanego stanowią realizację „celów publicznych” określonych w art. 6 pkt 2 ustawy z 21 sierpnia 1997 o gospodarce nieruchomościami. W ocenie pozwanego wartym podkreślenia był również fakt, że uczestnik jest strategicznym przedsiębiorstwem energetycznym, którego 100% akcji należy do Skarbu Państwa. Odpowiada za bezpieczeństwo energetyczne państwa w zakresie zapewnienia przesyłu paliwa gazowego. Uczestnik realizuje wiele inwestycji istotnych z punktu widzenia uniezależnienia gospodarki od dostaw gazu z Rosji (między innymi połączenia z systemami przesyłowymi Niemiec i Czech, budowa terminalu skroplonego gazu ziemnego ((...)) w (...)). W świetle art. 140 k.c. konstytucyjne prawo własności, jako najsilniejsze prawo do rzeczy, nie jest prawem absolutnym W wielu wypadkach musi ono ustąpić na rzecz dobra publicznego, wyrażającego się koniecznością zaspokojenia potrzeb społecznych. Do takich sytuacji niewątpliwie należy dostarczenie paliwa gazowego. Ponieważ nieodzownie łączy się to z korzystaniem z gruntów, stąd właściciele muszą się liczyć z uszczupleniem ich właścicielskich prerogatyw. Za takim stanowiskiem przemawiają zasady współżycia społecznego, które popierają konieczność ograniczenia praw właściciela celem wypełnienia ważnych społecznych funkcji. Każdorazowe szacowanie wzajemnych interesów właściciela i ogółu społeczeństwa winno zatem opierać się na próbie godzenia – częstokroć sprzecznych z interesem publicznym – działań właścicieli gruntów podejmowanych wyłącznie w celu uzyskania partykularnych korzyści. Sieci przesyłowe często doprowadzają paliwo gazowe do obiektów użyteczności publicznej o szczególnie istotnym przeznaczeniu. W świetle wynikającej z normy art. 140 k.c. klauzuli generalnej zasady społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa ograniczenie zakresu prawa własności uznać należy za właściwe. W uzasadnionych wypadkach – a z takim niewątpliwie mamy do czynienia w niniejszym postępowaniu – indywidualny interes właściciela nieruchomości powinien ustępować na rzecz dobra ogólnego, wyrażającego się koniecznością zaspokojenia potrzeb społecznych. Dlatego w niniejszej sprawie powinien być wzięty pod uwagę nie tylko partykularny interes powodów będących właścicielami nieruchomości, ale również interesu ogółu społeczeństwa.

Postanowieniem z 20 października 2014 Sąd Okręgowy w Zielonej Górze stwierdził swą niewłaściwość i sprawę przekazał do rozpoznania Sądowi Okręgowemu we Wrocławiu, jako właściwemu rzeczowo i miejscowo.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny, istotny dla rozstrzygnięcia sprawy:

Powodowie są właścicielami – na prawach wspólności ustawowej – nieruchomości niezabudowanej, składającej się z działki oznaczonej geodezyjnie numerem (...), o powierzchni 0,3200 ha, położonej w miejscowości N., gmina Z., dla której Sąd Rejonowy w Zielonej Górze VI. Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...).

(dowód: odpis zwykły księgi wieczystej numer (...) k. 16-20)

Prawo własności tej nieruchomości powodowie nabyli umową sprzedaży z 24 kwietnia 1998, zawartą z M. S. i K. W. (1) będącymi współwłaścicielkami w udziałach po 1/2 nieruchomości. M. S. i K. W. (1) sprzedały powodom R. i K. małżonkom M. przysługujące im w całości udziały w niezabudowanej działce oznaczonej geodezyjnie numerem (...), o powierzchni 3.200 m², położonej we wsi N. za łączną cenę 5.000 zł.

(dowód: akt notarialny repertorium (...)k. 10)

Przez nieruchomość powodów przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia DN 250 o ciśnieniu PN 6,3 MPa, relacji K. – Z. odcinek odgałęzienie K. – odgałęzienie C.. Gazociąg ten wybudowany został w 1996 roku (budowany od listopada 1995 do listopada 1996) na podstawie decyzji numer (...) Urzędu Rejonowego w Z. z 01 lipca 1994 w sprawie zatwierdzenia planu realizacji dla budowy gazociągu wysokiego ciśnienia DN 250 i 150 do Z. oraz stacji I st. w J., K. i C. zgodnie z planem ogólnym zagospodarowania przestrzennego gminy O. zatw. Uchwałą GRN w O. numer (...)z 28 września 1989, planem ogólnym zagospodarowania przestrzennego gminy Z. zatw. uchwałą Rady Gminy numer (...)z 16 czerwca 1992 ze zmianą w zakresie przebiegu trasy gazociągu zatwierdzoną uchwałą Rady Gminy numer (...)z 22 czerwca 1993, uchwałą Rady Miejskiej w Z. numer (...)z 28 kwietnia 1994 w sprawie zmiany lokalizacji stacji redukcji gazu IO oraz na podstawie decyzji numer (...) Urzędu Rejonowego w Z. z 16 maja 1995 w sprawie zatwierdzenia zmiany do projektu sieci gazociągu wysokiego ciśnienia DN 250 i 150 do Z. oraz w sprawie udzielenia pozwolenia na budowę sieci, zatwierdzającej zmiany do projektu sieci gazociągu wysokiego ciśnienia Dn 250 i 150 do Z. oraz udzielającej (...)Zakładowi (...) we W. pozwolenia na budowę sieci zgodnie z zatwierdzonymi zmianami. Przebieg gazociągu przez nieruchomość powodów oznaczony został na mapie zasadniczej zasobu geodezyjnego i kartograficznego dla obszaru jej położenia 27 czerwca 1997 roku.

(dowód: mapy k. 92-95,

zestawienie odcinków gazociągu k. 96,

decyzja z 01 lipca 1994 k. 97,

decyzja z 16 maja 1995 k. 98,

pismo Starostwa Powiatowego w Z. k. 147,

zeznania świadka K. T. elektroniczny protokół rozprawy z 17 września 2015 00:04:01-00:19:20 k. 152 i 154)

Umową z 23 września 1994, zawartą z Zakładem (...) w Z. M. S., będąc współwłaścicielem działki numer (...) położonej w N., wyraziła zgodę na czasowe zajęcie pasa terenu 1/2 tej działki, pod budowę gazociągu DN 250 o szerokości 6,0 mb i umiejscowienie go na głębokości 1,20 mb, na czas trwania budowy, na cele tam wskazane, pod warunkiem doprowadzenia zajętego pasa działki do stanu istniejącego w chwili rozpoczęcia prac i wypłacenia odszkodowania na podstawie operatu szacunkowego szkód, opracowanego przez rzeczoznawcę.

(dowód: umowa numer (...) k. 11-12)

Umową z 23 września 1994, zawartą z Zakładem (...) w Z. K. W. (2), będąc współwłaścicielem działki numer (...) położonej w N., wyraził zgodę na czasowe zajęcie pasa terenu 1/2 tej działki, pod budowę gazociągu DN 250 o szerokości 6,0 mb i umiejscowienie go na głębokości 1,20 mb, na czas trwania budowy, na cele tam wskazane, pod warunkiem doprowadzenia zajętego pasa działki do stanu istniejącego w chwili rozpoczęcia prac i wypłacenia odszkodowania na podstawie operatu szacunkowego szkód, opracowanego przez rzeczoznawcę.

(dowód: umowa numer (...) k. 13-14)

O udzielonych zgodach sprzedawcy informowali nabywców po zawarciu umowy sprzedaży.

(dowód: przesłuchanie powódki R. M. (1) elektroniczny protokół rozprawy z 17 września 2015 00:21:30-00:21:50 k. 152 i 154)

Umową przeniesienia własności, prawa użytkowania wieczystego oraz innych praw zawartą 15 października 2008 pozwany nabył prawo własności wyżej opisanego gazociągu od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W..

(dowód: umowa sporządzona w formie aktu notarialnego Repertorium(...) numer (...) k. 99-110)

Gazociąg posadowiony na nieruchomości powodów jest eksploatowany przez pozwanego. Czynności eksploatacyjne wykonywane są co kwartał i polegają na kontroli okresowej z powietrza i przez obchód pieszy. W razie potrzeby wykonywane są prace konserwacyjne. Bezpośrednio na terenie działki numer (...) nie znajdują się widoczne elementy gazociągu, natomiast w bezpośrednim sąsiedztwie działki jest słupek oznacznikowy (w odległości 4-5 m od granicy działki); po drugiej stronie drogi z którą sąsiaduje działa numer (...)znajduje się kolumna belkowa (od rury osłonowej), która jest elementem wysokim i podobnie jak słupek oznacznikowy – widocznym.

(dowód: warunki techniczne eksploatacji sieci przesyłowej k. 127-129,

zeznania świadka K. T. elektroniczny protokół rozprawy z 17 września 2015 00:04:01-00:19:20 k. 152 i 154)

Pismami z 15 stycznia 2013 i 08 kwietnia 2014 powodowie wezwali pozwanego do zapłaty kwoty 100.000 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu położonego w miejscowości N., gmina Z., na działce numer (...) oraz do zawarcia umowy w przedmiocie ustanowienia na rzecz pozwanego odpłatnej służebności przesyłu na czas określony 10 lat.

(dowód: ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty oraz umownego ustanowienia służebności przesyłu k. 60-63 i 65-67)

W odpowiedzi pozwany oświadczył, iż wyraził wolę zapłaty jednorazowego wynagrodzenia powodom po ustanowieniu służebności przesyłu na rzecz pozwanego, wyliczonego przez rzeczoznawcę majątkowego (w kwocie 86 zł). W związku z powyższym oświadczył, że nie widzi podstaw do uwzględnienia roszczenia dotyczącego zapłaty wyższej kwoty wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.

(dowód: pismo z 22 stycznia 2013 k. 34,

pismo z 13 marca 2013 k. 59,

pismo z 04 lutego 2014 k. 64)

Postanowieniem z 27 września 2016 Sąd Rejonowy w Zielonej Górze w I Wydziale Cywilnym ustanowił na nieruchomości położonej w N., obejmującej działkę o numerze ewidencyjnym (...), dla której Sąd Rejonowy w Zielonej Górze prowadzi księgę wieczystą numer (...), na rzecz każdoczesnego właściciela gazociągu wysokiego ciśnienia (...), PN 6,3 MPa zlokalizowanego na tej nieruchomości, odpłatną służebność przesyłu na czas nieoznaczony, szklakiem służebnym na podstawie projektu wykonawczego przez biegłego geodetę Z. Ż. z dnia 28.07.2015 r. (k. 248-251) stanowiącym integralną część postanowienia, zasądzając od uczestnika postępowania (pozwanego), na rzecz wnioskodawców (powodów) solidarnie kwotę 3.492,08 zł płatną w terminie 3 dni od uprawomocnienia się postanowienia.

(dowód: postanowienie sygn. akt I Ns 1790/14 wraz z uzasadnieniem k. 291-312)

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Jako materialnoprawną podstawę żądania pozwu powodowie wskazywali przepisy art. 224 k.c. w zw. z art. 225 k.c.

Przywołując zatem te normy, zgodnie z brzmieniem art. 224 § 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Zgodnie zaś z § 2 powołanego przepisu, jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył. W myśl zaś art. 225 k.c. obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Bezspornym w niniejszej sprawie było, iż powodowie są właścicielami nieruchomości, na której usytuowany jest gazociąg wysokiego ciśnienia, posadowiony przez poprzednika prawnego pozwanego. W czasie nabycia nieruchomości przez powodów gazociąg ten istniał i był użytkowany, zaś stosowne adnotacje (naniesienia) o jego wybudowaniu i posadowieniu uczynione zostały na urzędowych mapach zasobu geodezyjnego i kartograficznego, czego dowodzi pismo Starostwa Powiatowego w Z. z 15 lipca 2015 (k. 147).

W ocenie powodów inwestycja ta wykonana została bez żadnego tytułu prawnego, albowiem Zakład (...) w Z. zawarł z poprzednimi właścicielami nieruchomości jedynie umowę na czasowe zajęcie działki, stąd umowa ta w żadnym wypadku nie dawała podstaw Zakładowi (...) do bezterminowego i bezpłatnego korzystania i ograniczania własności – pasa terenu działki numer (...).

O ile zgodzić się należy z twierdzeniami powodów, co do czasowego charakteru umów z 23 września 1994, to jednak wniosków, które stąd powodowie wyprowadzają nie sposób podzielić.

Zważyć zatem należy, powództwo o zapłatę za bezumowne korzystanie uregulowane w przepisach art. 224 i 225 oraz 230 k.c. sprowadza się do ustalenia, czy osoba przeciwko której występuje się z owym roszczeniem, faktycznie bezumownie – czyli bez podstawy prawnej – korzysta z nieruchomości. Korzystanie o którym mowa w wymienionych przepisach, dotyczy wszelkich tych czynności, które ograniczają bezwzględne prawo własności właściciela nieruchomości. Właściciel nieruchomości posiada bowiem prawo do wykonywania swojego prawa, które może być ograniczone jedynie przez ustawy, zasady współżycia społecznego lub też społeczno-gospodarcze przeznaczenie swojego prawa (art. 140 k.c.).

W niniejszej sprawie, korzystanie polega na usytuowaniu pod powierzchnią działki powodów gazociągu wysokiego ciśnienia. Jednym ze sposobów obrony pozwanego w procesie o bezumowne korzystanie jest podniesienie takiego zarzutu, który wykaże, że posiada prawo do korzystania z nieruchomości, a dokładnie, iż przysługuje mu uprawnienie do określonej ingerencji we własność nieruchomości. W konsekwencji, pozwany, który legitymuje się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania sieci gazowniczej, korzysta z tej nieruchomości w dobrej wierze i nie jest zobowiązany do świadczenia wynagrodzenia na podstawie art. 225 k.c. Pozwany w niniejszej sprawie, swoją obronę przed powództwem o zapłatę za bezumowne korzystanie oparł między innymi na twierdzeniu, że infrastruktura gazowa wybudowana została zgodnie z obowiązującymi w czasie jej posadowienia przepisami, stąd też wnioskować należy, iż jest posiadaczem w dobrej wierze. Przypomnieć bowiem należy, i jak stanowi art. 224 § 1 zd. 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy

W ocenie Sądu Okręgowego w przedmiotowym przypadku pozwany był posiadaczem w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu w dobrej wierze. Zauważyć bowiem należy, że zgodnie z art. 7 k.c., gdy ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary. Domniemanie to jest wzruszalne, a ciężar jego obalenia spoczywa na osobie, która z przypisania złej wiary posiadaczowi wywodzi korzystne dla siebie skutki prawne (porównaj wyrok Sądu Najwyższego z 05 listopada 2010 roku, sygn. akt I CSK 3/10, Lex numer 786547). Tym niemniej rola art. 7 k.c. nie jest całkowicie samodzielna, ponieważ nakazuje podstawy domniemania poszukiwać w przepisach szczególnych, precyzuje natomiast fakt domniemywania. Przykładowo jeżeli dobra lub zła wiara posiadacza w chwili uzyskania posiadania ma wpływ na długość okresu posiadania niezbędnego do jej zasiedzenia, art. 172 Kodeksu cywilnego, to przesłankę domniemania stanowi uzyskanie posiadania (porównaj postanowienie Sądu Najwyższego z 09 stycznia 2014 roku, sygn. akt V CSK 87/13, Lex numer 1448336). Istotne w tym zakresie jest to, że o przypisaniu posiadaczowi dobrej lub złej wiary przy wykonywaniu posiadania, decydują okoliczności opisujące jego stan świadomości w chwili objęcia władztwa nad rzeczą (porównaj postanowienie Sądu Najwyższego z 17 grudnia 2010 roku, sygn. akt III CSK 57/10, Lex numer 852661). Ponadto późniejsza zmiana posiadania w złej wierze na posiadanie w dobrej wierze i odwrotnie, nie ma wpływu na długość okresu potrzebnego do nabycia własności przez zasiedzenie (porównaj postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 01 grudnia 2010 roku, sygn. akt I CSK 35/10, Lex numer 786550).

Dalej odnosząc się do charakteru posiadania pozwanego pomocniczo przywołać należy wyrok Sądu Najwyższego z 10 lipca 2013 roku (sygn. akt V CSK 320/12; Lex numer 1391372), zgodnie z którym dobrej wiary zasiadującego posiadacza nie wyłącza wiedza o prawie własności przysługującym osobie trzeciej. Występuje ona wówczas, gdy ingerowanie w cudzą własność w zakresie odpowiadającym służebności rozpoczęło się w takich okolicznościach, które usprawiedliwiały przekonanie posiadacza, że nie narusza on cudzego prawa. Ustalenie złej wiary wymaga indywidualnego wykazania dla każdego przypadku (art. 234 k.p.c.), do tego zaś czasu uprawniony korzysta w pełni z domniemania prawnego według art. 7 k.c. (postanowienie Sądu Najwyższego z 24 marca 1999 roku, sygn. akt I CKN 1081/97 OSN 1999 numer 10, pozycja 181). Ponadto nijako na marginesie zauważyć należy, że na tle analogicznych rodzajów stanów faktycznych, w orzecznictwie Sądu Najwyższego, ugruntowany został pogląd, iż władanie przez przedsiębiorstwo energetyczne w zakresie służebności przesyłu nieruchomością, na której zainstalowano urządzenia energetyczne w ramach powszechnej elektryfikacji, jest posiadaniem w dobrej wierze (postanowienie z 08 stycznia 2009 roku, sygn. akt I CSK 265/08, Lex numer 523632).

Odnosząc powyższe ogólne uwagi do niniejszej sprawy, przede wszystkim nie można zgodzić się z powodami, że poprzednik prawny pozwanego nie dysponował jakimkolwiek tytułem prawnym do nieruchomości, a to zajmowania pasa terenu działki numer (...). Odnośnie tych twierdzeń zważyć należy, że państwowe osoby prawne, które w okresie przed dniem 31 stycznia 1989 roku, w wyniku realizacji inwestycji przesyłowych, przebiegających przez nieruchomości nie należące do przedsiębiorstwa przesyłowego, co do których wydane były decyzje administracyjne o przebiegu linii przesyłowej i pozwolenia budowlane, objęły w dobrej wierze posiadanie służebności, jako korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści tej służebności (art. 172 § 1 w związku z art. 292 i art. 352 k.c.) [ por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 30 września 2013 roku, sygn. akt I ACa 425/13; Lex numer 1381441 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 14 listopada 2012 roku, sygn. II CSK 120/12; Lex numer 1267161]. Jak wynika zaś z zebranego w postępowaniu materiału dowodowego, co w sprawie było w istocie niesporne, inwestycja na podstawie której wybudowana została sieć gazowa, której część znajduje się na nieruchomości powodów, prowadzona była na podstawie decyzji z 01 lipca 1994 wydanej na podstawie art. 21 ust. 3 ustawy prawo budowlane i § 12 ust. 1, § 13 ust. 2 i § 18 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z 20 lutego 1975 zatwierdzającej miejsce i warunki jej realizacji, plan (k. 97) oraz decyzji z 16 maja 1995 wydanej na podstawie art. 28 ust. 1 i 2 ustawy prawo budowlane udzielającej pozwolenia na budowę tej inwestycji (k. 98). Dodać należy, iż zgodnie z obowiązującym w dacie realizowania tej inwestycji § 46 ust. 4 rozporządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z 20 lutego 1975 roku w sprawie nadzoru urbanistyczno-budowlanego (Dz. U. 1975 roku, nr 8, poz. 48) do wniosku o wydanie pozwolenia na budowę należało dołączyć dowód własności, wieczystego użytkowania działki budowlanej, a na obszarach wsi również dowód samoistnego posiadania lub inny dowód dysponowania nieruchomością, określony w odrębnych przepisach. Z kolei obowiązujący również w tym czasie art. 21 ust. 4 zd. 1 ustawy z 24 października 1974 roku prawa budowlanego (Dz. U. z 1984 roku, nr 35, poz. 185) wskazywał, że zatwierdzenie planu realizacyjnego traci ważność, jeżeli inwestor nie uzyskał prawa do terenu lub je utracił, albo w ciągu jednego roku od zatwierdzenia tego planu nie wystąpił o pozwolenie na budowę. W tej sytuacji nie może budzić wątpliwości uprawnienie podmiotu realizującego inwestycję (poprzednika pozwanego) do korzystania z gruntu w celu związanym zarówno z budową tej infrastruktury, jak i jej dalszą eksploatacją.

Prawidłowo interpretowany przepis art. 7 k.c. musi prowadzić do takiej wykładni, że to rzeczą powodów było wykazanie, iż objęte powołaną normą domniemanie w okolicznościach tej sprawy nie znajduje zastosowania. A zatem wykazać, że poprzedniczki prawne powodów nie wiedziały o inwestycji, mimo obowiązujących regulacji nakazujących uzyskanie ich zgody, bądź sprzeciwiły się korzystaniu z ich nieruchomości przez posadowioną na tej nieruchomości infrastrukturę. Powodowie takich okoliczności, obalających domniemanie dobrej wiary posiadacza (w chwili objęcia w posiadanie) nie tylko, że nie próbowali wykazać, to z materiału dowodowego wynika wniosek przeciwny. Jakkolwiek zatem ocena wyrażonych przez poprzedniczki prawne powodów oświadczeń zawartych w umowach z 23 września 1994 musi być jednoznaczna i oznaczać zgodę na zajęcie nieruchomości na czas inwestycji, to nie sposób uznać, że przy takiej zgodzie, sprzeciwiały się one jednocześnie pozostawieniu tej infrastruktury po jej wybudowaniu. W świetle dowodów na zgodę właścicieli na posadowienie infrastruktury gazowej, należy ocenić, że powodowie nie obalili domniemania wynikającego z art. 7 k.c. Wniosek zatem jaki wyciągnąć jest taki, że przedsiębiorstwo gazowe w chwili wybudowania infrastruktury obejmującej sieć gazową znajdującą się na nieruchomości powodów był posiadaczem tejże w dobrej wierze. Uzupełniająco zauważyć jedynie można, iż okoliczność, że wnioskodawca działał zgodnie z obowiązującym prawem przy nabywaniu posiadania nie może pozostać bez znaczenia dla oceny dobrej lub złej wiary posiadacza ( vide postanowienie Sądu Najwyższego z 08 stycznia 2009 roku, sygn. akt I CSK 265/08, LEX numer 523632).

Reasumując, skoro poprzednik prawny pozwanego objął w posiadanie w dobrej wierze infrastrukturę gazową, to niweczy to prawo powodów żądania wynagrodzenia za korzystanie z należącej do nich nieruchomości (art. 224 § 1 zd. 1 k.c.).

Ustalenia faktyczne Sąd poczynił na podstawie dowodów z dokumentów, w szczególności decyzji oraz umów. Wiarygodnym dowodem pozostawały także zeznania świadka K. T. na okoliczność sposobu eksploatacji sieci przez pozwanego. Ostatecznie Sąd nie oparł się na przeprowadzonych dowodach z opinii biegłych, w związku z ich bezprzedmiotowością w świetle dokonanej oceny prawnej zgłoszonego roszczenia.

Z tych względów powództwo podlegało oddaleniu, o czym orzeczono jak w punkcie I. sentencji wyroku.

W punkcie II. sentencji wyroku Sąd na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. jedn. Dz. U. 2016 roku, poz. 623, ze zmianami) w zw. z art. 98 k.p.c. nakazał powodom aby uiścili na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu kwotę 499,25 zł tytułem brakujących wydatków na wynagrodzenie biegłego.

W punkcie III. sentencji wyroku Sąd, pomimo, iż powodowie w całości przegrali sprawę, odstąpił od obciążenia ich obowiązkiem zwrotu stronie przeciwnej kosztów procesu. Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowił przepis art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w przypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Jakkolwiek, w ustalonym stanie faktycznym, zgłoszone przez powodów żądanie nie znajdowało podstaw do uwzględnienia, Sąd miał na względzie okoliczność, iż subiektywnie powodowie przekonani byli o tym że pozwany jako posiadacz części nieruchomości powodów winien świadczyć na ich rzecz wynagrodzenie za to korzystanie.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE