UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w punkcie oddalił wniosek B. R. i E. R. o zasiedzenie, a w punkcie II obciążył uczestników postępowania kosztami postępowania w związku z ich udziałem w sprawie.

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd Rejonowy wydał na podstawie następujących ustaleń faktycznych:

Postanowieniem z dnia 30 kwietnia 1975 roku Sąd Powiatowy w O. stwierdził, że spadek po S. R. zmarłym dnia 19 grudnia 1974 r. nabyła żona Z. R. oraz dzieci W. R., J. P., S. R. i E. R. po 3/16 części z tym, że wchodzący w skład spadku udział w gospodarstwie rolnym położonym w C. nabyła żona Z. R. oraz synowie W. R. i E. R. po 1/3 części spadku.

Postanowieniem z dnia 20 stycznia 1976 roku Sąd Rejonowy w Oławie ustalił, że w skład spadku po S. R. wchodzi udział w gospodarstwie rolnym położonym w C. o powierzchni 6,39 ha i stanowiący na podstawie spadkobrania współwłasność Z. R., W. R. i E. R. po 1/3 części.

Sąd ten dokonał działu spadku w ten sposób, że wchodzący w skład spadku udział w gospodarstwie rolnym przyznał na wyłączną własność Z. R. bez obowiązku spłat na rzecz W. R. i E. R..

Nieruchomość spadkowa zabudowana była domem mieszkalnym, który zamieszkiwała Z. R. wraz z synami E. i W..

W dniu 1 września 1977 roku w wyniku pożaru zniszczony został całkowicie budynek posadowiony na działce nr (...). Niezwłocznie przystąpiono do odbudowy zniszczonego budynku. Podjęto wówczas decyzję, by budynek mieszkalny odbudować w taki sposób, aby powstały tam dwie samodzielne jednakowe części z osobnymi wejściami. W każdej części miały być dwa pokoje i kuchnia. Zamiarem rodziny było, by jedna część przypadła wnioskodawcy E. R. i jego przyszłej żonie B., a druga część uczestnikowi postępowania W. R. i jego matce Z. R.. Prace remontowe prowadzili osobiście wnioskodawca i jego żona. Przez czas odbudowy spalonego domu zajmowali oni pomieszczenia gospodarcze, w których mieszkali. Uczestnik postępowania W. R. miał wówczas 16 lat i uczył się we W., gdzie mieszkał u swojego brata.

Późną jesienią 1977 roku budynek mieszkalny znajdował się w stanie surowym zamkniętym i wnioskodawcy mogli się do niego wprowadzić. Wnioskodawcy objęli w posiadanie część wzniesionego budynku składającego się z kuchni i ganku, łazienki oraz dwóch izb mieszkalnych. Jednocześnie objęli w posiadanie część gruntu działki nr (...).

Po zakończeniu prac budowlanych wnioskodawcy zamieszkali w jednej części budynku, a uczestnik postępowania wraz matką w drugiej części budynku. Obaj bracia prowadzili oddzielne gospodarstwa domowe. Z gruntu wszyscy korzystali wspólnie. Podwórko nie było podzielone ani przegrodzone.

W dniu 19 października 1987 roku Z. R. dokonała na rzecz uczestnika postępowania, a swego syna W. R. darowiznę spornej nieruchomości w całości, a obdarowany uczynił na jej rzecz dożywotnią i bezpłatną służebność mieszkania.

W dniu 29 maja 1991 roku ustanowiona została na rzecz wnioskodawcy E. R. służebność mieszkania w nieruchomości objętej wnioskiem.

Z. R. zmarła w 2003 r. Od tego momentu stosunki pomiędzy wnioskodawcami a uczestnikiem postępowania zaczęły się psuć. Uczestnik postępowania przegrodził podwórko, rozbudował budynek mieszkalny po zajmowanej przez siebie stronie.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, iż wniosek nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd I instancji wskazał, iż bezspornym w sprawie jest, że w dziale trzecim księgi wieczystej wnioskodawcy wpisani zostali jako uprawnieni z tytułu ograniczonego prawa rzeczowego, jakim jest prawo dożywotniej i bezpłatnej służebności mieszkania. W takiej sytuacji – w ocenie Sądu Rejonowego - uznać należy, że uprawnienie do korzystania z cudzej rzeczy jakie przysługuje wnioskodawcom powoduje, że wnioskodawcy legitymują się posiadaniem zależnym, które nigdy nie prowadzi do zasiedzenia nieruchomości. Prawo to przysługuje im od 1991 r. Do tego czasu, od dokonania działu spadku w 1976 r., wnioskodawcy korzystali z części spornej nieruchomości na zasadzie użyczenia, które także nie jest posiadaniem samoistnym.

W apelacji od powyższego orzeczenia wnioskodawcy zaskarżyli je w całości zarzucając:

• naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 336 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że wnioskodawcy byli posiadaczami zależnymi nieruchomości objętej wnioskiem o stwierdzenie zasiedzenia, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż byli posiadaczami samoistnymi;

•: naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 710 k.c. poprzez jego błędną wykładnię prowadzącą do uznania, iż na tle zebranego w sprawie materiału dowodowego wnioskodawcy byli posiadaczami zależnymi na podstawie umowy użyczenia;
•: naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 172 k.c. w zw. z art. 336 poprzez jego pominięcie, w sytuacji gdy wnioskodawcy byli posiadaczami samoistnymi nieruchomości objętej wnioskiem o stwierdzenie zasiedzenia począwszy od dnia 18.09.1977 r. i nabyli jej własność z dniem 18.09.1987 r. jako posiadacze samoistni w dobrej wierze.

Zarzucając powyższe apelujący wnieśli o:

1. zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie, że wnioskodawcy nabyli w drodze zasiedzenia z dniem 18 września 1987 r. własność nieruchomości zabudowanej, położonej w C. oznaczonej, jako działka (...), obręb ewidencyjny C., jednostka ewidencyjna C., objęta księgą wieczystą o numerze (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Oławie, V Wydział Ksiąg Wieczystych, w części oznaczonej na projekcie podziału nieruchomości sporządzonej przez biegłego sądowego Z. T. z dnia 10.12.2013 r., jako działka (...) o pow. 0,1253 ha wraz z posadowionym na niej budynkiem mieszkalnym,

2. ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd, iż nieruchomość objętą wnioskiem wnioskodawcy posiadali samoistnie będąc w złej wierze, zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie, że wnioskodawczyni B. R. nabyła w drodze zasiedzenia z dniem 18 września 2007 r. własność nieruchomości zabudowanej położonej w C. oznaczonej ewidencyjnie, jako działka gruntu nr (...), obręb ewidencyjny C., jednostka ewidencyjna C., objęta księgą wieczystą o numerze (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Oławie, V Wydział Ksiąg Wieczystych, w części oznaczonej na projekcie podziału nieruchomości sporządzonej przez biegłego sądowego Z. T. z dnia 10.12.2013 r., jako działka (...) o pow. 0,1253 ha wraz z posadowionym na niej budynkiem mieszkalnym,

3. zasądzenie od uczestnika W. R. solidarnie na rzecz wnioskodawców B. R. i E. R. kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za I i II instancję.

W odpowiedzi na apelację uczestnik postępowania wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od wnioskodawców na rzecz uczestnika kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w postępowaniu odwoławczym ustalił dodatkowo, co następuje:

Dla nieruchomości zabudowanej położonej w C. gmina C. przy ul. (...) nr działki (...) prowadzona jest w Sądzie Rejonowym w Oławie księga wieczysta nr (...). W dziale II wyżej wymienionej księgi wieczystej jako właściciel w udziale 1/1 wpisany jest W. R. na podstawie darowizny i przeniesienia własności z dnia 19 października 1987 r. W dziale III księgi wieczystej nr (...) wpisane zostało ograniczone prawo rzeczowe – dożywotnia i bezpłatna służebność mieszkania na rzecz Z. R. na podstawie umowy darowizny i przeniesienia własności z dnia 19 października 1987 r. i na rzecz E. R. na podstawie umowy ustanowienia służebności mieszkania z dnia 29 maja 1991 r.

Dowód: księga wieczysta nr (...).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Stwierdzić należy, iż Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie niezbędnym do prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy, dokonał trafnych ustaleń faktycznych zgodnie z zasadami swobodnej oceny dowodów, wynikającej z art. 233 § 2 k.p.c i ustalenia te Sąd Okręgowy przyjął za swoje. Ustalenia Sądu Rejonowego wymagały jedynie uzupełnienia w zakresie treści księgi wieczystej założonej dla spornej nieruchomości, czego dokonał Sąd Odwoławczy w postępowaniu apelacyjnym.

Rozważając na nowo zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd Okręgowy dokonał jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w wyniku której w

w pełni podzielił również wywód prawny zawarty w uzasadnieniu wyroku Sądu I instancji.

Apelacja wnioskodawców opiera się w istocie na zakwestionowaniu prawidłowości ustaleń Sądu Rejonowego, polegającej na błędnej ocenie zebranego materiału dowodowego, konsekwencją czego było naruszenie przez Sąd orzekający przepisów prawa materialnego i przyjęcie, że wnioskodawcy nigdy nie znajdowali się w posiadaniu samoistnym części nieruchomości zabudowanej położonej w C. przy ul. (...).

Formułując powyższy zarzut, skarżący nie przedstawili jednak żadnych przekonywujących argumentów, prowadzących do odmiennego stanowiska, niż to będące udziałem Sądu Rejonowego.

Powszechnie przyjmuje się, że rodzaj posiadania (samoistne lub zależne) zdeterminowany jest przede wszystkim zakresem faktycznego władztwa nad rzeczą oraz faktem, czy odbywa się ono za wyraźną lub dorozumianą zgodą innej osoby (w tym właściciela). Posiadanie samoistne to władztwo nad rzeczą z wyłączeniem innych osób i niezależne od wyraźnej lub dorozumianej zgody innej osoby, w tym w szczególności niezależne od zgody i woli właściciela. Każdy posiadacz samoistny obejmuje rzecz w posiadanie dlatego, że, z przyczyn usprawiedliwionych, uważa się za właściciela albo dlatego, że chce rzeczą władać dla siebie, jak właściciel, chociaż wie, że nie jest właścicielem (vide: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2007 r. I CSK 300/07, OSNC -ZD 2008/3/91).

Dla oceny rodzaju posiadania ma więc znaczenie czy posiadacz objął rzecz w posiadanie z woli właściciela i na zasadach przez niego określonych, czy też niezależnie od woli właściciela, lub nawet wbrew jego woli czy świadomości. Objęcie rzeczy w posiadanie za zgodą właściciela, nawet tylko dorozumianą i posiadanie jej w zakresie przez właściciela określonym lub tolerowanym, świadczy o posiadaniu zależnym, choćby posiadacza z właścicielem nie łączył żaden stosunek prawny. Posiadacz włada wtedy rzeczą "jak" osoba mająca prawo, z którym łączy się określone władztwo nad rzeczą i zgodnie z art. 336 k.c. jest posiadaczem zależnym (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 r. I CSK 360/11 lex nr 1164722).

Ustalone w sprawie okoliczności faktyczne wskazują, że nieruchomość zabudowana położona w C. przy ul. (...) stanowiącą działkę o nr ewidencyjnym (...) w 1976 r. na skutek działu spadku po S. R. stała się wyłączną własnością matki wnioskodawcy i uczestnika postępowania Z. R.. W budynku mieszkalnym wzniesionym na przedmiotowej nieruchomości wspólnie z Z. R. zamieszkiwali nadal za jej zgodą wnioskodawca E. R. i małoletni wówczas uczestnik postępowania W. R.. Budynek ten stanowił dom rodzinny wnioskodawcy i uczestnika postępowania. W 1976 r. w nieruchomości Z. R. zamieszkała za jej zgodą wnioskodawczyni B. R.. Wnioskodawcy i uczestnik postępowania zajmowali zatem sporną nieruchomość jako posiadacze zależni.

Odbudowa zniszczonego w 1977 r. w wyniku pożaru budynku mieszkalnego położonego na nieruchomości stanowiącej własność Z. R. głównie nakładami poczynionymi przez wnioskodawców nie zmieniła w ocenie Sądu Okręgowego charakteru posiadania tej nieruchomości przez wnioskodawców z zależnego na samoistny.

Jak wynika z zeznań samych wnioskodawców po pożarze domu Z. R. wyraziła zgodę, by wnioskodawcy wznieśli w miejscu pogorzeliska nowy budynek mieszkalny, w którym zamieszkają w odrębnych jego częściach wnioskodawcy oraz uczestnik wraz z matką. Oświadczyła również wnioskodawcom, że zamierza „przepisać” na nich własność zajmowanej połowy nieruchomości. Z zeznań B. R. i E. R. wynika również, iż projektem nowego domu zajmowała się Z. R., która częściowo sfinansowała także materiały budowlane.

W świetle powyższego stwierdzić należy, iż przedmiotowa część nieruchomości, po wzniesieniu nowego budynku mieszkalnego, została objęta przez wnioskodawców w posiadanie zgodnie z wolą właścicielki nieruchomości, która pozostała posiadaczem samoistnym nieruchomości (vide: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2007 r. I CSK 300/07), zaś zgodnie z art. 337 k.c., posiadacz samoistny nie traci swego posiadania przez to, że oddaje rzecz drugiemu w posiadanie zależne. Okoliczność zachowania przez Z. posiadania samoistnego całej nieruchomości potwierdzają również zeznania wnioskodawców, uczestnika postępowania, a także świadka J. P., z których wynika, iż Z. R. manifestowała na zewnątrz swoje uprawnienia właścicielskie informując rodzinę o swoich planach przeniesienia własności nieruchomości na synów. Ostatecznie podjęła jednak decyzję o przeniesieniu własności nieruchomości w całości na rzecz młodszego syna – uczestnika postępowania, co nastąpiło w 1987 r.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 czerwca 2009 r. I CSK 453/08 (niepubl.), nie jest posiadaniem samoistnym posiadanie nieruchomości, którą nadal zajmuje jej właściciel, który nie ustąpił swego "animus" co do całości prawa, a zamanifestowane przez posiadacza czynności faktyczne nie wskazują na samodzielny, rzeczywisty i niezależny od woli innej osoby stan władztwa nad rzeczą.

Dodać należy, iż w sytuacji, gdy właściciel nieruchomości mający zamiar przeniesienia w przyszłości własności nieruchomości na inną osobę zezwolił jej na korzystanie z niej do czasu zawarcia umowy realizującej ten zamiar, nie można osoby tej uznać za samoistnego posiadacza w nieruchomości w złej wierze, lecz za posiadacza zależnego (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2015 r. III CSK 222/14 lex nr 1713023).

Wskazać również należy, iż dopuszczalna jest zmiana przez posiadacza w czasie posiadania tytułu i rodzaju posiadania. Jednakże zmiana taka wymaga zamanifestowania na zewnątrz otoczeniu w jednoznaczny sposób, gdyż nie można tu uznać za wystarczającą samej intencji posiadacza (vide: postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 1959 r. I CR 167/59, OSNCK 1961/1/8, z dnia 12 marca 1971 r. III CRN 516/70, OSP 1971/11/207, z dnia 7 października 1997 r. I CKN 224/97, z dnia 13 marca 1998 r. I CKN 538/97, z dnia 17 grudnia 1999 r. III CKN 9/99 i z dnia 10 lipca 2009 r. II CSK 70/09, niepubl.).

W razie zmiany posiadania zależnego na samoistne, ciężar dowodu, że zmiana taka nastąpiła spoczywa na posiadaczu i w takiej sytuacji nie korzysta on z domniemania przewidzianego w art. 339 k.c.

Zmiana charakteru posiadania musi być ponadto zamanifestowana w sposób nie budzący wątpliwości zarówno wobec otoczenia jak i, czy też przede wszystkim w stosunku do właściciela. Właściciel, który wie, że wydał nieruchomość w posiadanie nie pod tytułem nie stanowiącym zagrożenia utratą prawa, musi wiedzieć, że z oznaczoną chwilą na skutek jawnych zachowań posiadacza, jego prawo staje się zagrożone.

W świetle dowodów zgromadzonych w niniejszej sprawie stwierdzić należy, iż wnioskodawcy nie wykazali swoich twierdzeń o objęciu spornej części nieruchomości w posiadanie samoistne. Wskazuje na to opisane wyżej zachowanie samych wnioskodawców, jak i zachowanie Z. R. zarówno w dacie podjęcia decyzji o budowie nowego domu, jak i w czasie wprowadzenia się wnioskodawców do nowo wybudowanego domu oraz przez okres wspólnego zamieszkiwania w nieruchomości uczestników postępowania oraz Z. R..

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie I postanowienia.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego zawarte w punkcie II wyroku Sąd Okręgowy oparł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 12 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 7pkt 1 i § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Interesy wnioskodawcy i uczestnika były w tym postępowaniu ewidentnie już sprzeczne, a występująca sprzeczność była tego rodzaju, że uzasadniała zastosowanie art. 520 § 2 k.p.c.

Na koszty procesu poniesione przez uczestnika postępowania składało się wynagrodzenie taryfowe reprezentującego go przez Sądem Odwoławczym pełnomocnika procesowego w kwocie 900 zł.

SSO Dorota Stawicka-Moryc SSO Urszula Kubowska-Pieniążek SSR del. Jolanta Malik

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE